01. Մատթեոս 28, 16-20 – « Գնացե՛ք, ուրեմն, և աշակերտ դարձրե՛ք բոլոր ազգերին »

 

 

Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ամէն։

Սիրելի Քույրեր և Եղբայրներ ի Քրիստոս,

նախևառաջ ընթերցենք ավետարանական հատվածը, որի շուրջ կատարելու ենք այսօրվա խորհրդածությունը։

 

 

Ավետարանական այս հատվածին կամենում ենք զուգադրել նաև Սաղմոսներից մեկը, այսօր ի մասնավորի ընտրում ենք 27րդ Սաղմոսը։ Ընթերցենք այն.

 

Սաղմոս 27 [26]. « Տերն իմ լույսն է և իմ փրկությունը »

 

 

Քանի որ մեր նպատակն է խորհրդածությունների մի ամբողջական շարք ներկայացնել Մատթեոսի Ավետարանի շուրջ, լավ կլինի, որ նախևառաջ մի համառոտ ներածություն կատարենք այն մասին, թե ինչո՛ւ ենք ընթերցում Աստծո խոսքը և թե ինչպե՛ս ենք այն ընթերցում։

 

Ինչո՞ւ ենք ընթերցում Աստծո խոսքը։ Մի շատ պարզ պատճառով։ Որովհետև մարդն իր կյանքում դառնում է այն խոսքը, որ լսում է, և որ ընկալում է իր մեջ (այսինքն՝ այն ազդակները, որ ստանում է դրսից, բայց որոնց նաև տալիս է իր ազատակամ պատասխանը. հետևաբար՝ խիստ կարևոր իրականություններ են մարդու կյանքում, ամենավաղ մանկությունից իսկ սկսած, ունկնդրելու և ընկալելու, լսածը մեկնաբանելու գործողությունները. ի՛նչ որ լսում եմ և ինչպիսի՛ հակազդեցություն որ տալիս եմ լսածիս)։ Ուստի միակ ձևը՝ դառնալու Աստծո զավակները, Աստծո խոսքի ունկնդրումն է։ Որևիցէ մի անձի իրականությունը այն խոսքն է, որը նա լսում է, հասկանում, սիրում և գործի վերածում։ Եթե մեր աչքի առաջ ունենք Աստծո խոսքը, սկսում ենք – փոխաբերաբար ասված – ծամել այն, յուրացնել, մարսել, այսինքն՝ հասկանալ, սիրել, և ի վերջո՝ գործադրել, գործի վերածել. և այդպես դառնում ենք Աստծո զավակները։ Հետևաբար, աստվածաբանական բառապաշարով ասած, Աստծո խոսքը մարդու աստվածացման սկզբունքն է, սկիզբը, մեկնակետը, և սույն աստվածացման մեջ է կայանում մարդու էության լիակատար իրագործումը։ Սա փոքր, աննշան բան չէ։ Ահա՛ սրա համար ենք ընթերցում Աստծո խոսքը, ուստի չնչին ու արհամարհելի չէ հիմնավորումը, որից մղված ընթերցում ենք Աստծո խոսքը։

 

Ինչպե՞ս ենք ընթերցում Աստծո խոսքը։ Այն ընթերցում ենք ամենապարզ ձևով, որն ինձ թվում է նաև միակ հետաքրքրական ձևը խորքում։ Ձևն է, որով Աստծո խոսքերն ընդունում էր Մարիամը, որի մասին Ավետարանում ասված է. «Նրա մայրն այս բոլոր բաները պահում էր իր սրտում» (Ղկս 2, 51)։ Մարիամն իր վարքով հանդիսանում է առաջին տիպար օրինակը քրիստոնյայի, ողջ Եկեղեցու, որովհետև նա է, ով ծնեց Բանն Աստծուն, Աստծո Խոսքը, և իր նման՝ մեզնից յուրաքանչյուրը կանչված է իր հոգում հղանալու, կրելու և ապա նաև ծնելու Խոսքը, մարմին տալու Աստծո Որդուն իր կյանքում և պատմության մեջ, մինչև այն օրը, երբ Աստված ամեն ինչ կլինի ամենքի մեջ (հմմտ. 1Կր 15, 28)։

Ինչպե՞ս է մարդը մարմին տալիս Աստծո խոսքին։ Հիշելով այդ խոսքը, այն իր սրտում պահելով, այն շարունակ մտաբերելով (հետաքրքրական է, որ որոշ հին լեզուներում, օրինակ լատիներենում, այս գործողությունը, որ մենք հայերենում ասում ենք մտա-բերել, այսինքն՝ բերել, վերադարձնել մտքին, ասվում է սրտա-բերել, այսինքն՝ բերել, վերադարձնել սրտին, որովհետև եթե մոռացությունն այն է, որ սիրտդ սառում է այդ բանի հանդեպ, վերհիշել, մտաբերել՝ նշանակում է կրկին մոտեցնել սրտին, վերստին արծարծել սրտի հուրը այդ բանի հանդեպ)։ Ուստի Աստծո խոսքին մարմին ենք տալիս այն մտաբերելով, սրտաբերելով։

Հետաքրքրական մի նշում էլ կա Ավետարանում։ «Նրա մայրն այս բոլոր բաները պահում էր իր սրտում» նախադասությունն ասելուց առաջ նշվում է, որ Մարիամն ու Հովսեփը չէին հասկացել պատահած դեպքերն ու լսած խոսքերը. «Բայց նրանք չհասկացան այն խոսքը, որ նա իրենց ասաց» (Ղկս 2, 50)։ Ուստի Մարիամն իր սրտում խոսքը պահում էր ո՛չ միայն այն ժամանակ, երբ հասկանում էր այն, այլ՝ նաև և հատկապես այն դեպքում, երբ այն չէր հասկանում։ Խոնարհությունը բնազդաբար հասկանում է, որ ժամանակ է հարկավոր՝ Աստծո խորհուրդները ներանձնականացնելու, մարսելու, յուրացնելու, սրտով ու հոգով սերտորեն հասկանալու համար։ Ուստի մերժելի է մտքի աճապարանքը, շտապողականությունը, որը ծածուկ հպարտություն է, որ կարծում է, թե աստվածային իրականություններն հասանելի են իրեն անմիջական կերպով ( –– բայց բնության գաղտնիքներն անգամ հասանելի չեն մեզ անմիջական կերպով, այլ՝ երկարատև ուսումների ու սերտողության կարիքն ունենք դրանք յուրացնելու համար, ո՜ւր մնաց թե Արարչի գաղտնիքները հասկանայինք անմիջական կերպով. – դա հպարտություն լինելուց ավելի անմտություն է, կամ էլ՝ երկուսը միասին, որովհետև հպարտությունն ու անմտությունը գրեթե միշտ միախառնված են ներկայանում –– )։

 

Ներածական մի ա՛յլ տեսանկյուն վերաբերվում է Ավետարանների տեքստերի հիմնական կառուցվածքին, որը մնայուն, տևական, կարելի է ասել անփոփոխ բնույթ ունի։ Կա Հիսուսը, Ով ենթական է, որ ինչ որ մի բան է անում ինչ որ մեկի համար, ով այդ ինչ որ մի բանը չունի։ Միտքս հասկանալի դարձնելու համար օրինակ բերեմ. վերականգնում է կույրի տեսողությունը, համրի խոսելու կարողությունը, ուղղում է խեղանդամին, վերակենդանացնում է մեռածին, բժշկում ու մաքրում է բորոտին։ Կարող ենք ասել՝ Հիսուսը կոնկրետ մի գործ է կատարում ինչ որ մի իքս մարդու համար, որի անունն անգամ սովորաբար չի հիշատակվում։ Եվ Ավետարանն ահա՛ այդ իքս մարդու հիշողությունն է, իր ունեցած փորձառության, որը նա պատմում է, որպեսզի ուրիշները ևս ունենան այդ նույն փորձառությունը, որովհետև նա համոզված է, որ այն խիստ օգտակար կլինի բոլորին։ Դա ինքնանպատակ պատմություն չէ, սոսկ վերհիշում չէ, այլ՝ կարող ենք ասել, քարոզ է, խիստ նպատակամղված, կողմնորոշված դեպի պատգամի փոխանցումը, ավանդումը։ Ուստի Ավետարանի ճշմարիտ ընթերցողը, այսինքն՝ նա, ով ճիշտ մեթոդով է ընթերցում Ավետարանը, նա է, ով առաջին հերթին նույնացնում է իրեն այդ իքս անձնավորության հետ, որի նկատմամբ Հիսուսը հանդես է եկել որպես ենթակա և կատարել է ինչ որ մի կոնկրետ գործողություն։ Այսինքն՝ նույնացնում է իրեն կույրի, համրի, խուլի, բորոտի, մեռյալի հետ, անշուշտ հոգևոր ոլորտ տեղափոխելով այդ իրականությունները։ Այդպես վարվելով՝ նա Տիրոջ փորձառությունն է ունենում որպես լույս, որպես խոսք, որպես բարի ավետիս, երանելի լուր, որպես սրբություն և կյանք, որպես քայլք և ճանապարհ։ Այնպես, որ Աստծո մասին խոսելու կերպդ դրոշմված լինի այն ուղղակի փորձառությամբ, որ դու ինքդ ունեցել ես Իր հետ հարաբերվելուդ արդյունքում։ Այսինքն, Ավետարանի յուրաքանչյուր էջը պետք է իրականանա նրա մեջ, ով այն ունկնդրում է։ Կարող ենք ասել, այլաբանորեն, որ Ավետարանը մի գրական աշխատություն է բաց կառուցվածքով, որի գլխավոր դերակատարը Հիսուսն է, որ հարաբերության մեջ է մտնում մի իքս անձնավորության հետ, որ կարող է լինել յուրաքանչյուր ընթերցող, եթե կամենում է։ Այդպիսիք են եղել այդ հարաբերության առաջին փորձառությունն ունեցողները՝ Առաքյալներն ու աշակերտները, ովքեր ապա իրենց մղված են զգացել պատմելու այդ փորձառությունը, որպեսզի ուրիշներն էլ ապրեն այդ նույն փորձառությունը՝ Հիսուսի հետ անձնական հարաբերության փորձառությունը։ Ուստի, Ավետարանի ընթերցումը պահանջում է անձնական ներգրավվածություն։ Ա՛յլ կերպ հնարավոր չէ։

 

Ինչո՞ւ ենք կարդում Մատթեոսի Ավետարանը։ Որոշակի երկյուղածությամբ է, որ մեր ձեռքն ենք վերցնում Մատթեոսի Ավետարանը՝ խորհրդածությունների շարք պատրաստելու համար, քանի որ ամենահամակարգված Ավետարանն է, Եկեղեցու պատմության ընթացքում ամենամեծ տարածումը գտած Ավետարանն է, ամենամեծ ընդունելությունը գտած Ավետարանը, որովհետև եկեղեցային Ավետարանն է, Քրիստոսի հավատացյալների, հավատավոր ժողովրդի, քրիստոնեական հասարակության, համայնքի Ավետարանն է։

Մարկոսի Ավետարանը կարծես նորադարձի Ավետարանն է, առաջին քայլի, անձնական, անհատական մոտեցման Ավետարանը։ Առաջնորդում է բացահայտելու, թե Ո՛վ է Աստված և անձնական հարաբերության մեջ մտնելու Նրա հետ։ Ներկայացնում է Աստծո պատկերը ամբողջովին տարբեր բոլոր կրոններից ու որևէ վարկածից։ Այս պատճառով է, որ Մարկոսը հստակ շեշտադրում է կատարում Հավատքի վրա. Հավատքը որպես Քրիստոսի հետ անձնական հարաբերություն։

Ղուկասը ներկայացնում է մի ա՛յլ տեսանկյուն, որն այսօրվա աշխարհին շատ հոգեհարազատ է. խոսքս շրջակա միջավայրի հետ, մարդկային հասարակության հետ, պատմության հետ, կյանքի ընթացքի հետ, արտաքին աշխարհի հետ հարաբերության մասին է։

Մատթեոսը տեղ է զբաղեցնում անձի ու արտաքին աշխարհի մեջտեղում։ Քրիստոնեական հասարակությունը (համայնքը) աշխարհի այն հատվածն է, որ – անհատ քրիստոնյայի նման – ունկնդրել և ընդունել է Խոսքը, և որ պետք է մնացած աշխարհի առաջ վկայություն տա առ այն, որ հնարավոր է կոնկրետ կերպով ապրել այդ Խոսքը մի հասարակության մեջ, որն ապրում է մի նոր կյանք, այդ նոր կյանքի օրենքների ու մտածողության համաձայն։ Մարկոսի Ավետարանում միայն մարդն է, միայնակ՝ Աստծո առաջ։ Եվ դա յուրաքանչյուր մարդու գոյության առաջին քայլն է։ Բայց մարդը միայնակ չէ բացարձակ իմաստով. այո՛, միայնակ է Աստծո առաջ, բայց այն չափով, որով գտնվում է Աստծո առաջ, կասեի՝ գիտակցում է Աստծո հետ իր բացառիկ հարաբերությունը, նա գտնվում է նաև աշխարհի և իր հավատակիցների առաջ։ Ահա՛, կարող ենք ասել, որ Մատթեոսի Ավետարանը հավատակիցների Ավետարանն է, եղբայրների, հասարակության, կերպի, որով նոր մարդը պետք է նոր հարաբերություններ ապրի նաև տեսանելի և կոնկրետ կերպով։ Եթե Մարկոսի Ավետարանում հարաբերությունները ձգվում են ես-Աստված ուղղությամբ, իսկ Ղուկասի Ավետարանում ՝ մենք-աշխարհը ուղղությամբ, Մատթեոսի Ավետարանում տիրապետում է ես-մենք ուղղվածությունը։ Այս տեսանկյունից դիտված, Մատթեոսի Ավետարանն այսօր էլ խիստ այժմեական է, որովհետև այսօրվա քրիստոնյաներս ևս խիստ կարիքն ունենք բացահայտելու կամ վերաբացահայտելու Հավատքի եկեղեցային տարողությունը, ես-մենք երկկողմանի ուղղվածությունը (և սա ո՛չ միայն անհատական հարթության վրա, այլ՝ նաև համաքրիստոնեական, միջեկեղեցական, միջհամայնքային հարթության վրա)։

 

Մատթեոսի Ավետարանում զգացվում է մի խորքային մտահոգություն. Ի՞նչ է հարկավոր անել։ Ի՛նչ է հարկավոր անել ո՛չ թե բարոյապաշտական կամ օրինապաշտական իմաստով, այլ՝ ի՛նչ է հարկավոր անել՝ լինելու համար այն, ինչ որ ենք, նախ կերտելու, ապա նաև պահպանելու համար քրիստոնեական ինքնությունը։ Բացահայտել ենք (հայտնություն ենք ստացել), որ Աստծո որդեգիր զավակներն ենք. ի՛նչ է հարկավոր անել՝ աշխարհում որպես Աստծո որդեգիր զավակներ ապրելու համար, եղբայրական կոնկրետ հարաբերություններ մշակելով։

«Ի՛նչ է հարկավոր անել»ը – եկեք ուշադրություն դարձնենք այս հանգամանքին – այն է, ինչով մարդը տարբերվում է անասուններից, անբան (անբանական) կենդանիներից։ Անասունն իր առջև խնդիր չի դնում առ այն, թե ի՛նչ է հարկավոր անել. նա կառավարվում է բնազդով, չունի ընտրելու ազատությունը, բնազդը նրան հրամայում է անելիքը։ Մարդը, մինչդեռ, հայտնվել է մի նորության առաջ. այդ նորությունը Աստծո Միածին Որդու իրականությունն է։ Մարդը (յուրաքանչյուր մարդ) կանչված է պատվաստվելու Միածին Որդուն, հանձինս Նրա դառնալու որդեգիր զավակ։ Անշուշտ, մարդն ազատ է այդ կանչի դիմաց, շարունակում է պահպանել իր լիակատար ազատությունը։ Կարող է ընդունել և մերժել։ Գտնվում է աստվածային կյանքը ձեռքբերելու և կամ ՝ այն կորցնելու ընտրության առջև, և բնականաբար հարց է առաջանում. ի՞նչ է հարկավոր անել՝ այն ձեռքբերելու, այդ բացառիկ հնարավորությունը չկորցնելու համար։

Ուստի Մատթեոսի Ավետարանի առանցքային կետն այլևս Հավատքի բացահայտումը չէ, թե ինչի՛ պետք է հավատանք, այլ՝ թե ի՛նչ պետք է անենք։ Ներկայանում է որպես երկրորդ քայլ, երկրորդ հանգրվան։ Հիմնական կարևորություն ունի սակայն չմոռանալը, որ «Ի՛նչ անել»ը Ավետարանում չի հասկացվում բարոյապաշտական կամ օրինապաշտական պրագմատիկ իմաստով, ապա թե ոչ՝ վտանգվում է Հավատքը, մարդը ենթարկվում է Հավատքը կորցնելու վտանգին։ Այստեղ խոսքը վերաբերվում է այն «Ի՛նչ անել»ուն, որն ինքնաբերաբար բխում է նոր սրտից ու Հավատքից։

 

Մատթեոսի Ավետարանը համակարգված է հինգ ճառերի առանցքի շուրջը, որոնցից յուրաքանչյուրին հետևում են համառոտ պատմություններ, որոնք այսպես ասած իրագործում են այդ ճառերի բովանդակությունը.

– Ներածությունից, Մանկության Ավետարանից, Մկրտչի և Մկրտության հպանցիկ ներկայացումից հետո՝ ահա՛ ընթերցողին է ներկայացվում Լեռան Քարոզը, որը վարքի մի ծրագիր է Նոր Մարդու համար, և իսկույն հետևում են մի շարք հրաշքներ, որոնցով Հիսուսն արարում է Նոր Մարդուն.

– Ապա ներկայացվում է Առաքելության ճառը. երբ Քրիստոսին աշակերտած Նոր Մարդը հասունանում է իր ներաշխարհում, իրեն պատասխանատու է զգում Աստծո և աշխարհի դիմաց, զգում է այդ Նոր Կյանքի ավետիսը ուրիշներին ևս հաղորդելու ներքին պահանջը, իր ներքին սիրո մասին պատմելու կարիքը.

– Ապա տեսնում ենք, թե ինչպե՛ս է Նոր Մարդկանցով բնակեցված Աստծո Արքայությունն աճում. ուստի ներկայացվում է սերմի առակը և թե ինչպե՛ս է քրիստոնեական հասարակությունն աճում սերմի նման.

– Հաջորդում է ներկայացումն այն բանի, թե ինչպե՛ս է Նոր Մարդկանց հասարակությունն ապրում իր ներսում. ուստի ներկայացվում է Եկեղեցային ճառը.

– Եվ վերջում տրվում է Վախճանաբանական ճառը, ուր խոսվում է պատմության իմաստի ու նշանակության մասին, որին հետևում են մահն ու հարությունը Քրիստոսի, Ով պատմության իմաստն է անձնավորված կերպով։

Մատթեոսի կողմից ներկայացվող կառուցվածքը, հետևաբար, շատ պարզ, հստակ, ու կարելի է ասել՝ մանկավարժական է։

 

Սկսում ենք Ավետարանի վերջից ո՛չ որովհետև ուզում ենք ինչ որ մի տարօրինակություն անել, այլ՝ այն պարզ պատճառով, որ Ավետարանի վերջն է իրականում քրիստոնեական ողջ կյանքի սկիզբը. սկսում ենք այն կետից, դեպի որն է ձգտում Ավետարանի ողջ պատմությունը։ Կարող ենք ասել, որ Ավետարանի վերջին տողերում Ավետարանը չի ավարտվում, այլ՝ բացվում է դեպի իր նպատակակետը։

Վերընթերցենք այդ տողերը.

 

 

Հիսուսը պատրաստվում է հեռանալ երկրից, աշխարհից (տեսանելի առումով)։ Իր վերջին խոսքերը նման են մի կտակի (դրա համար էլ ասում ենք «կտակարան»), և ամփոփ համադրությունն են Իր ողջ կյանքի և Իր բոլոր ուսուցումների։

Այս եզրափակիչ խոսքերը մեզ ցույց են տալիս Ավետարանի ժամանման կետը, ամփոփ կերպով ներկայացնում են Ավետարանի արդյունքը, բռնելիք ճանապարհը։ Պատմում են Տիրոջ հետ վերջին հանդիպման մասին (վերջինը՝ ֆիզիկական մակարդակի վրա), և թե ինչպե՛ս է Տերը մեկնումից առաջ թողնում Իր կտակը, վճռական առաքելությունը Իր Եկեղեցուն, այսինքն՝ որ Եկեղեցին պատմության մեջ պետք է շարունակի գործը, որին Հիսուսը սկիզբ է տվել։ Ժամանակագրական առումով ենք ասում, որ սա վերջին հանդիպումն է, որովհետև ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ սա Տիրոջ հետ վերջնական հանդիպումն է. ո՛չ թե՝ վերջինը, այլ՝ վերջնականը։ Արդարև, հոգևոր գետնի վրա բաժանում տեղի չի ունենում, որովհետև Հիսուսն ասում ու երաշխավորում է. «Ես ձեր հետ եմ ամեն օր, մինչև աշխարհի վախճանը»։ Ուստի, կրկնում եմ, որովհետև սա խիստ կարևոր է դրոշմել մեր սրտի խորքում, խոսքը ո՛չ թե վերջին, այլ՝ վերջնական հանդիպման մասին է։

Քննենք այս հատվածի տարրերը առանձին վերցված։

 

 

Նախևառաջ ուշադրություն դարձնենք այն հանգամանքին, որ խոսվում է աշակերտների մասին։ Մատթեոսի Ավետարանի նպատակն այն է, որ Քրիստոսի աշակերտ դարձածը իր հերթին աշակերտ դարձնի ուրիշներին։ Բայց մի ընդգծումով. Հիսուսից բացի, ուրիշ ուսուցիչներ, վարդապետներ գոյություն չունեն։ Միայն մեկն է Ուսուցիչը։ Քրիստոնյաների միջև գոյություն չունեն գուրուներ, լիդերներ։ Վա՜յ գուրուներին, վա՜յ լիդերներին, վա՜յ ուսուցիչներին։ Այդպիսիք գրավում են Աստծո տեղը։ Միայն Աստված, միայն Աստծուն հայտնող Որդին՝ Հիսուսն է Ուսուցիչ, ներանձնական Վարդապետը (Ռաբբին), որովհետև հարգում է բոլորին. Նա միակ Տերն է, որովհետև ծառայում է բոլորին. Նա միակ Առաջնորդն է (Լիդերը), որովհետև ազատակամ ընտրել, զբաղեցրել է վերջին տեղը։ Եկեղեցին՝ Առաքյալները, նրանց հաջորդները հանդիսացող Եպիսկոպոսները և նրանց գործակիցները հանդիսացող Քահանաները ուսուցիչներ չեն, չունեն իրենց սեփական վարդապետությունը։ Իրենք ևս աշակերտներ են, որ առաքվել են տարածելու Միակ Ուսուցչի Միակ Վարդապետությունը։ Եվ միակ հատկությունը, որ պետք է դրսևորեն, ո՛չ թե օրիգինալ մտքեր արտահայտելն է կամ գերազանց փայլուն մտահամակարգեր ստեղծելը, այլ՝ հավատարմությունը, հավատարմությունն իրենց առաքած Միակ Ուսուչցի հանդեպ։ Այսինքն, ընդհակառակը, քրիստոնյա քարոզիչն այնքան ավելի որակյալ է, որքան ավելի ո՛չ-օրիգինալ է, որքան որ նվազ օրիգինալ է, որքան ավելի հավատարիմ է սկզբնական (միա՛կ) ուսմունքին։

Այս միտքն ենք արտահայտում Սուրբ Պատարագի ժամանակ, երբ դավանում ենք. «Միայն Սուրբ, Միայն Տէր Յիսուս Քրիստոս ի փառս Աստուծոյ Հօր. ամէն»։ Միակ Տերը Հիսուս Քրիստոսն է, Հայր Աստծո փառքի համար։ Միակ Տերն է ո՛չ թե ուժի գործադրմամբ, այլ՝ որովհետև միակ Սուրբն է։

Մենք բոլորս աշակերտներ ենք, հետևաբար։ Աշակերտը նա է, ով սովորում է լինել (մտածել, գործել) իր ուսուցչի նման։ Մատթեոսն ընդգծում է, որ Առաքյալները նույնպես աշակերտներ են, ուսուցիչներ չեն։ Սա է հավասարության այն մակարդակը, որի վրա ենք գտնվում բոլոր քրիստոնյաներս։ Բոլորս էլ Խոսքի ունկնդիրներն ենք։ Հռոմի Սրբազան Պապից սկսած մինչև Հայոց Հայրապետն ու բոլոր մկրտվածները, բոլորս հավասար ենք Աստծո Խոսքի առաջ, բոլորս աշակերտներ ենք, բոլորս պարտավոր ենք սովորել և ապրել (մտքով, գործով)։ Եկեղեցու գործնական կյանքում, անշուշտ, յուրաքանչյուրը կունենա իր յուրահատուկ պաշտոնը (որ նշանակում է ծառայություն. – պաշտոն գոյականը սերում է պաշտել բայից), բայց մի բան հստակ ու անխախտելի է. քրիստոնյաների մեջ չկան արժեքային առումով վերադասներ ու ստորադասներ։ Մանավանդ թե, շատ հաճախ պատահում է, որ վերջիններն ավելի լավ են հասկանում Աստծո գաղտնածածուկ խորհուրդները, որովհետև Սուրբ Հոգին նախընտրում է պարզասիրտներին հայտնել Իր գաղտնիքները։ Հավատամքում չենք ասում, թե Սուրբ Հոգին բնակվում է վերադասների մեջ, այլ՝ որ Նա բնակվում է Սրբերի մեջ, այսինքն՝ նրանց մեջ, ովքեր ջանասեր աշակերտներ լինելով՝ լիովին նույնացել են Քրիստոսի՝ Միակ Սրբի հետ։

 

Ապա Մատթեոսը մի կարևոր ընդգծում է կատարում։ Աշակերտները տասնմեկն են։ Ո՛չ տասներկուսը։ Տասնմեկ թիվը հիշեցնում է Հուդայի ողբերգական անկումը։ Աշակերտները պետք է որ տասներկու հոգի լինեին, բայց մեկը պակասում է։ Եկեղեցու կյանքում միշտ այդպես է. մեկը միշտ պակասում է։ Այո՛, ոմանց կարծիքով, Եկեղեցին պետք է որ կատարյալ լիներ, տասներկու թիվը պետք է որ միշտ կատարյալ պահպանվեր, բայց փաստն այն է, որ աշակերտները տասնմեկն են, Եկեղեցին սկզբից ևեթ թերի է։ Եվ թույլ կտամ ինձ ասել. փա՜ռք Աստծո, որ Եկեղեցին թերի է, սկզբից ևեթ։ Եթե Եկեղեցին կատարյալ լիներ, ի՞նչ կլիներ. վերածված կլիներ գոռոզամիտների քլաբի, հերետիկոսական, այսինքն՝ կուսակցապաշտական մի շարժման, որ վերապահված կլիներ ոմանց, մերժելով, դեն նետելով ուրիշների, որակավորելով նրանց իբրև խոտան։ Քրիստոսի Եկեղեցին այդպիսին չէ։ Քրիստոսն Ինքը այդպիսին չէ։ «Եկել եմ մեղավորներին կանչելու», ասում է (Մտթ 9, 13)։ Աստծո կանչը, փրկության հրավերն ուղղված է բոլորին. և աշակերտը կանչված չէ որակ ստուգող ոստիկան լինելու։ Եկեղեցին իրենք իրենց կատարյալ և ուրիշներից ավելի լավը կարծող մեծամիտների աղանդ չէ։ Եկեղեցին գիտակցում է, որ ինքը կազմված է թերի մարդկանցից, որոնք սակայն սրբացվում են՝ պատվաստվելով Միակ Սրբին. Հիսուս Քրիստոսին։ Ով քննադատում է Եկեղեցուն, մատնացույց անելով անհատ անձանց մարդկային տկարություններն ու թերությունները, նշանակում է, որ ոչինչ չի հասկացել Ավետարանի պատգամից։ Եթե Աստված սկսեր քննադատել մարդկանց, ոչ ոք չէր փրկվի, ինչպես Սաղմոսներում է ասված (հմմտ. Սղմ 129, 3)։ Աստված ոչ ոքի չի քննադատում, այլ՝ ցանկանում է փրկել բոլորին, ներել, ընդունել, ետ վերադարձնել բոլորին (հմմտ. 1Տմ 2, 4)։ Եկեղեցին էլ է այդպես վարվում։ Մատթեոսն հատուկ կերպով ընդգծում է, որ իրենց՝ Առաքյալների խումբը տասնմեկ հոգուց էր բաղկացած այդ կարևորագույն հանդիպման օրը, ո՛չ տասներկու հոգուց։ Սա մի հավաքական խոստովանության արտահայտություն է։ Մյուս խոստովանությունների նման. Պետրոսը, որ ուրանում է. մյուսները, որ վախից թողնում փախչում են. Թովմասը, որ չի ուզում հավատալ. Հովհաննեսը, որ ուզում էր առաջին տեղը գրավել Քրիստոսի գահի կողքին. և այլն։ Եկեղեցին պետք է միշտ գիտակից լինի իր այս թերի նկարագրին։ Վա՜յ մեզ, եթե արդեն իսկ կատարյալ լինեինք։ Կա՛մ կնշանակեր, որ խաբված ենք. կա՛մ էլ՝ որ պատմությունն արդեն ավարտվել է և չկա աճի ոչ մի հնարավորություն։

 

Բայց ուշադրություն դարձնենք մի շատ կարևոր հանգամանքի. Եկեղեցին թերի է ո՛չ այն պատճառով, որ հավաքված է թերի վարդապետության շուրջ, ո՛չ այն պատճառով, որ հիմնված է թերի գաղափարի, թերի հիմնադրի վրա, այլ՝ – Մատթեոսը հստակ ընդգծել է սա – որովհետև այդ պակասող տասներկուերորդը դավաճանել է։ Ուստի, հասկացնում է Ավետարանիչը, այո՛, կա դավաճանելու, հեռանալու ազատությունը, բայց դա կախում ունի միմիայն անձամբ քեզնից։ Եթե Եկեղեցին թերի է, դո՛ւ ինքդ պետք է ջանք գործադրես՝ դո՛ւ ինքդ չլինելու այդ պակասող տասներկուերորդը։ Պատասխանատվությունը ծանրանում է քրիստոնյաներից յուրաքանչյուրի վրա. ես կարող եմ լինել այդ տասներկուերորդը, որ պակասում է, ե՛ս, ո՛չ ուրիշը։ Որովհետև եթե ինչ որ մեկը պակասում է, դրա պատճառն այն է, որ ես թերացել եմ իմ աշակերտական պարտականությունների մեջ, չեմ տվել պատշաճ վկայություն, առատազեղ եմ եղել խոսքերի և աղքատագույն՝ գործերի հարցում. ե՛ս եմ, որ թերացել եմ նախևառաջ, ո՛չ ուրիշները։

 

Նորկտակարանյան պատմությունը հետո ասելու է, որ Եկեղեցին – գիտակից իր այդ թերի վիճակին – միշտ փորձելու է լրացնել իր այդ պակասը։ Քրիստոսի համբարձումից անմիջապես հետո, Սուրբ Հոգու գալստից առաջ արդեն, Ղուկաս Ավետարանիչն իր Գործք Առաքելոց գրքում պատմում է, որ Առաքյալները Պետրոսի նախաձեռնությամբ կատարում են նոր ընտրություն, և Մատաթիան (կամ հունարեն ավելի ստույգ տարբերակով՝ Մատթիասը) ընտրվում է զբաղեցնելու Հուդայի տեղը Տասներկու Առաքյալների դասում (հմմտ. Գրծ 1, 15-26)։ Սա նաև հուշում է, որ Եկեղեցում ոչ ոք անփոխարինելի չէ. եթե ինչ որ մեկն իր ազատ կամքով դավաճանում և ընկնում է, Սուրբ Հոգին իսկույն լրացնում է այդ բացը։

Հանդիպում են եղբայրներ և քույրեր, որ ասում են. Ես կորցրեցի հավատքս, որովհետև տեսա քրիստոնյաների մեղքերը, եկեղեցականների մեղքերը։ Սիրելիներս, այդ մեղքերը ես էլ եմ տեսնում, սկսած ի՛մ անձնական մեղքերիցս (միայն ուրիշներինը չէ, առաջին հերթին իմը)։ Բայց թույլ տվեք ասել, որ հենց այդ մեղքերն են, որ ինձ ավելի շատ են հաստատում հավատքիս մեջ, որովհետև տեսնում եմ հստակ կերպով, որ Քրիստոնեությունը մարդկային հորինվածք չէ։ Եթե մարդկային հորինվածք լիներ, վաղուց կործանված կլիներ։ Մինչդեռ տեսնելով, որ – այլաբանորեն ասված – քրիստոնյաները ''տասնմեկն են'', ո՛չ ''տասներկուսը'', տեսնելով դավաճանություններն ու խեղճությունները, բայց միաժամանակ տեսնելով Սրբության, Բարության, Արդարության, Գեղեցկության, Հավիտենական Արժեքների եզակի ու բացառիկ ծաղկումը Քրիստոնեական Աշխարհում (և ի նկատի ունեմ ողջ Քրիստոնյա Աշխարհը, ո՛չ նեղ տեղային իրականությունները), այդ ամենը տեսնելով հասկանում եմ, որ Եկեղեցուն կյանք տվողը Աստծո Սուրբ Հոգին է, ո՛չ թե մենք մեր կարծեցյալ կատարելություններով։

                                                                                                                                                                                                                                                 

Հաջորդ տարրը, որի վրա կարող ենք կենտրոնացնել մեր ուշադրությունը, այն է, որ վերջնական հանդիպման վայրը Գալիլեայում է։ «Գնացին Գալիլեա», ասում է։ Այստեղ երկու իմաստներ կարող ենք ընդգծել ի մասնավորի.

Մատթեոսը սիրով ու դիտավորյալ է շեշտում Գալիլեա անունը։ Դա այն երկրամասն էր, որտեղ Հիսուսը ապրել էր, որտեղ սկսել էր Իր քարոզչական և փրկագործական առաքելությունը, որտեղ ահա՛ ավարտում է Իր երկրային ընթացքը՝ դեպի Երկինք, հոգևո՛ր երկինք, դեպի Հայրը համբառնալով, և որտեղ սկիզբ է առնում նաև Քրիստոսի աշակերտների, այսինքն՝ Եկեղեցու առաքելությունը։ Գալիլեան դա Հրեաստանի այն մասն էր, որ բոլորից ավելի բնակեցված էր հեթանոսներով։ Այդ գավառի հրեաները, ապրելով հեթանոսների հետ հարևանությամբ և առօրյա կենակցությամբ, չէին վայելում հրեա ժողովրդի մնացած մասի հարգանքը։ Եվ սակայն, հենց այդտեղից է, որ Հիսուսը սկսում է Իր քարոզչությունը, և հենց այդտեղ է, որ քարոզչության այդ մանդատը հանձնում է նաև Եկեղեցուն։ Այդպես վարվելով Նա առաջինն է գործադրում այն պատվիրանը, որը Համբարձման այս պահին հանձնելու է Առաքյալներին և նրանց հաջորդներին. քարոզելու Ավետարանը երկրի բոլոր ժողովուրդներին, մանավանդ՝ հոգևոր առումով ամենակարիքավորներին։

Այստեղից սերում են այդ պատմական իրականությունների հոգևոր նշանակությունները։ Նախևառաջ Գալիլեան այն վայրը, այն երկրամասն էր, ուր Հիսուսն ապրել էր, աշխատել, ուր անց էր կացրել Իր առօրյան, այնպես՝ ինչպես նաև Առաքյալները. նրանք բոլորը գալիլեացիներ էին։ Մատթեոսը կարծես ուզում է ընդգծել, որ Տիրոջ հետ վերջնական հանդիպումը կատարվում է առօրյա կյանքում, կյանքի առօրեականության մեջ (ո՛չ Երուսաղեմում, ո՛չ Երուսաղեմի Տաճարում, կրոնի պաշտոնական նստավայրում)։ Տիրոջ հետ հանդիպումը չի կայանում տարօրինակ բաներ անելու մեջ։ Կարող է նաև արտասովոր արտահայտություններ ունենալ, ինչպես եղել է որոշ Սրբերի կյանքում խիստ սահմանափակ անգամներ, բայց դրանք – բառն ինքնին ասում է – արտա-սովոր, սովորականից դուրս դեպքեր են, դրանք կանոնը չեն, դրանք բացառություններ են, որ կախում ունեն միմիայն Աստծո ինքնիշխան որոշումներից։ Կանոնը, մինչդեռ, Տիրոջ հետ հանդիպումն է կյանքի առօրեականության մեջ։ Ամեն ոք իր սեփական '' Գալիլեայում ''. հացթուխը՝ որակյալ հաց թխելով, պատշարը՝ ամուր պատ շարելով, վարորդը՝ անվտանգ երթևեկություն ապահովելով, ուսանողը՝ լավ սովորելով, գյուղացին՝ առողջ սնունդ արտադրելով, առևտրականը՝ չխաբելով, դատավորը՝ անկողմնակալ արդարություն ապահովելով, ուսուցիչը՝ անկաշառ գնահատելով, ոստիկանը՝ օրենքը անաչառ կիրառելով, բժիշկը՝ սրտանց դարմանելով, առանց մոլի փողասիրության, ծնողները՝ ընտանիքի հանդեպ նվիրվածությամբ, զավակները՝ հարգանքով ու հնազանդությամբ, եկեղեցականը՝ Ավետարանի հավատարիմ գործադրմամբ, և այլն, և այլն, և այլն։ Ամեն ոք իր սեփական '' Գալիլեայում ''։

Ապա նաև ընդգծվում է, որ քրիստոնյաների առաքելությունն ուղղված է դեպի հասարակության այլաբանորեն ասած ''հեթանոսները''։ Յուրաքանչյուր մարդկային հասարակություն, յուրաքանչյուր մարդկային մշակույթ, յուրաքանչյուր մարդկային վարչակազմ իր ''հեթանոսներն'' ունի, որոնց անմաքուր, պիղծ է համարում, որոնց խտրականության զոհ է դարձնում, որոնց հետ վարվում է փարիսեցիական կեղծավորությամբ։ Համբարձման դեպքը Գալիլեայում տեղադրելով, Մատթեոսն ուզում է հատուկ կերպով շեշտել, որ Քրիստոսի աշակերտների առաքելությունը պետք է ուղղված լինի դեպի նման անձինք, դեպի արհամարհվածները, դեպի կեղծավորների կողմից անմաքուր, պիղծ նկատվածները, նրանց հասցնելու համար Քրիստոսի փրկությունը։

 

Այդ իսկ պատճառով, անմիջապես մի հավելում է կատարվում. «Այն լեռը, որ Հիսուսը մատնանշել էր իրենց»: Ժամադրությունը Գալիլեայում է, բայց ո՛չ հարթավայրում, այլ՝ լեռան վրա։ Աշխարհագրական տեսանկյունից դիտված, Ավետարանը Գալիլեայում հիշատակում է երկու լեռ. Լեռան Քարոզի լեռը, ուր աշակերտները լսել էին Հիսուսի Նոր Վարդապետությունը, և Պայծառակերպության լեռը, Թաբոր լեռը, ուր աշակերտները տեսել էին Հիսուսի աստվածային փառքը և լսել էին Հոր ձայնը, որ ասել էր. «Նրա՛ն լսեցեք»։ Աշխարհագրական վայր լինելուց ավելի, սակայն, այս լեռներն Ավետարանչի համար ունեն աստվածաբանական իմաստ և նշանակություն, ինչպես որ սովորական է եղել Աստվածաշնչյան ողջ ավանդության համար (հիշենք Նոյի կանգառը Արարատի գագաթին, Աբրահամի հետ ուխտի կնքումը և ապա Մովսեսին Օրենքը տալը Սինայ լեռան վրա, Եղիա մարգարեի տեսիլքը Կարմեղոս լեռան վրա, և այլն)։ Լեռան Քարոզի և Պայծառակերպության լեռները փոխկապակցված են միմյանց (նաև երրորդ լեռը՝ Գողգոթան). ով լսում է Հիսուսի խոսքը (լսելը՝ ընդունելու և կատարելու իմաստով), նա է կարողանում փորձառությունն ունենալ Նրա պայծառակերպության, ինքը նույնպես պայծառակերպվում է, նոր դեմք, նոր դիմագիծ, նոր ինքնություն է ստանում Հայր Աստծուց։ Հայտնության գիրքն ասում է նոր անուն (հմմտ. Հյտ 2, 17)։

Ուստի, այս երկու ընդգծումները համադրելով, Գալիլեան և լեռը, կարող ենք ասել, որ Մատթեոսը կամենում է հուշել, որ Տիրոջ հետ վերջնական հանդիպումը աշակերտներն ունենում են կյանքի առօրեականության մեջ, բայց երբ այդ առօրեականությանը հաղորդում են վերելք, սլացք դեպի վեր. երբ այդ առօրեականությունը չեն ապրում սոսկ տափակ հարթության վրա, այլ՝ հաղորդելով առօրեականությանը վերասլաց նկարագիր. նյութական առօրյան հոգևոր նպատակադրությամբ։

 

Հաջորդ տողում ասվում է. Երբ Նրան տեսան, երկրպագեցին Նրան, իսկ ոմանք երկմտեցին։

 

Երկրպագությունը գալիս է հետո, նախ հարկավոր է տեսնել Նրան, հարկավոր է հանդիպել Նրան, հարկավոր է ճանաչել Նրան։ Հերթականությունը սա է. նախ ճանաչել, հետո երկրպագել։ Սխալված կլինեն աշակերտները, եթե մարդկանցից պահանջեն երկրպագություն Հիսուսի հանդեպ՝ նախքան նրանք հանդիպած կլինեն Հիսուսի հետ, ճանաչած կլինեն Նրան, տեսած կլինեն Նրան իրենց հոգու և իրենց սրտի աչքերով։ Երբ Նրան տեսան, Նրան երկրպագեցին։

Իսկ ի՞նչ է նշանակում երկրպագել։ Հունարեն պռոսկյունէո բայը, երբ թարգմանվում է, սովորաբար կորցնում է իր ուղիղ նշանակությունը և կարիքն ունի բացատրվելու։ Այն բաղկացած է պռոս - դեպի և կյունէո - համբուրել արմատներից։ Նշանակում է ինչ որ մեկի մեծարել, նրա առաջ ծունկի գալ՝ արտահայտելու համար հարգանք և հնազանդություն, մղվել դեպի նա, համբուրել ձեռքը (կամ, ինչպես եգիպտական որմնանկարներում ենք հանդիպում, հեռվից ձեռքով օդային համբույր առաքել, ֆիզիկապես մոտենալ չհամարձակվելով), կամ էլ որպես մեծարանքի առավելագույն դրսևորում ՝ ծունկի գալուց հետո երեսը մինչև գետին իջեցնել և ճակատը հպել գետնին։ Միշտ չէ, որ այս ''երկրպագությունը'' պաշտամունքի իմաստ է արտահայտում, մանավանդ թե՝ միայն խիստ հազվադեպ և մասնավոր դեպքերում է, որ կարող է հասկացվել կրոնական-ծիսական (այսինքն՝ Աստվածությանն ուղղված) պաշտամունքի իմաստով։ Այդ իմաստի համար գործածվում է մի ուրիշ բայ՝ լատռէուո։ Մինչդեռ պռոսկյունէո բայը գործածվում է մեծարանքի դեպքում, օրինակ ծնողների, ավագ եղբոր, քահանայի, թագավորի, և այլն։

«Երկրպագություն» եզրը լսելիս ոմանց մոտ կարող է այնպիսի տպավորություն ստեղծվել, թե կարևոր մասը դա «երկիրն» է, այսինքն՝ մինչև գետին խոնարհվելը, հողին հավասարվելը, նվաստանալը, ստորանալը, գրեթե ոչնչանալը Աստծո առաջ։ Մինչդեռ Աստված նման բան չի ակնկալում Իր զավակներից։ Բնա՛վ, երբե՛ք։ Այո՛, խոնարհվել, (որովհետև խոնարհության մեջ են ճշմարտությունն ու սերը), բայց այնպես՝ ինչպես զավակն է երախտագետ սրտով խոնարհվում իր ծնողների առաջ։ Դա նվաստանալ, ստորանալ, ոչնչանալ չէ, այլ՝ ընդհակառակը, սեփական ակունքների ճանաչում, սեփական արժանապատվության գիտակցում (խոնարհության մեջ մնալով հանդերձ, ճանաչելով, որ այդ արժանապատվությունը մենք այսպես ասած ''ժառանգել ենք'', ո՛չ թե ինքներս մեզնից հորինել)։ Աստծո առաջ երկրպագությունը առաջին հերթին նշանակում է մարդու աստվածաստեղծ արժանապատվության ճանաչում։ Ինչպես ասում էր Նապոլեոն Երրորդ կայսրը. «Մարդը երբեք այնքան վեհ չէ, քան այն պահին, երբ ծունկի է իջնում Աստծո առաջ»։

Կենտրոնացնենք մեր ուշադրությունը, ուստի, գլխավոր տարրի վրա. համբուրել (պագել)։ Ավետարանի վերջին նպատակակետը սա՛ է. երկր-պագել, մղվել դեպի Աստված, խոնարհվելով համբուրել Աստծուն, Նրա ոտքերի, ձեռքերի, կամ լավագույնը՝ տիգախոց Սրտի վրա, կրծքի վրա դրոշմել սեփական շուրթերի կնիքը։ Սիրո հաղորդակցություն հաստատել Մարդացած Աստծո հետ։ Չի նշանակում ինչ որ մի գաղափար ավելի ունենալ Աստծո մասին, նշանակում է հասնել այս խոնարհ համբույրին, այս երկր-պագությանը։ Ո՛չ միայն իմանալ այդ Սիրո մասին, այլ՝ հասնել վայելելու այդ Սերը, շուրթերդ հպել Իր հարուցյալ Մարմնին և զգալ, թե ինչպե՛ս է Իր Աստվածության հուրը ջերմացնում քեզ ներսից։ Կյանքի նպատակակետը այս համբույրն է։ Երբ տարածություն, հեռավորություն չկա քո և Աստծո միջև, Աստծո և շուրթերիդ միջև, երբ Աստված քո սրտում է, դառնում է քո շունչը, քո սնունդը, քո կյանքը, քո սիրո համբույրը։

Տեղին է այս կապակցությամբ հիշել Երգ Երգոցի առաջին իսկ տողերը, ուր խորհրդավոր Հարսն ասում է նույնքան խորհրդավոր Փեսայի վերաբերյալ. «Թող որ համբուրի ինձ իր բերանի համբույրներով։ Այո՛, գինուց ավելի քաղցր են քո գուրգուրանքները։ Բույրով արբեցնող են քո օծանելիքները, հոտավետ բույր է քո անունը։ [...] Ձգի՛ր ինձ քո ետևից։ [...] Իրավացի են, որ սիրում են քեզ» (Երգ 1, 2-4)։

 

Երկրպագության այս նյութի վերաբերյալ կարող ենք մի փակագիծ բացել՝ հիշելով Մատթեոսի Ավետարանի սկզբում պատմվող Մոգերի դրվագը։ Աստծո Խոսքի ընթերցման, ունկնդրման, ընդունման նպատակը հասնելն է երկրպագելու, համբուրելու։ Երբ հասան Երուսաղեմ, Մոգերը տեղացիներից հարցրեցին, թե որտե՞ղ է ծնվել Հրեաների Արքան։ Հերովդեսն ու իր պալատական իմաստունները, Օրենքի մասնագետները սկսեցին մտային տեղեկություններ որոնել, մեջտեղ հանեցին իրենց գիտելիքները, կարողացան հասկանալ, իմանալ, թե որտե՛ղ պիտի ծնվեր սպասված Մեսսիան, բայց այդքանով հանդերձ չհասան երկրպագությանը, համբույրին, Տիրոջ հետ հանդիպմանը։ Մոգերը հասան։ Խոսքն ընթերցելու, ունկնդրելու, ընդունելու ա՛յլ կերպ ունեին։ Մենք էլ Ավետարանը պետք է ընթերցենք Մոգերի նման. ո՛չ թե ինչ որ մի բան իմանալու, հասկանալու, գիտելիք ձեռքբերելու նպատակով, այլ՝ հասնելու համար Տիրոջ հետ վերջնական հանդիպմանը, հասնելու համար Նրան երկրպագելուն, համբուրելուն, սերը վայելելուն։

Եվս մի փակագիծ կարող ենք բացել՝ հիշելով Սուրբ Պատարագի գեղեցկագույն աղոթքներից մեկը, ուր երկրպագության վերաբերյալ ասվում է. «Արժան է ստուգապէս եւ իրաւ ամենայորդոր փութով միշտ երկիր պագանելով փառաւորել զՔեզ, Հայր ամենակալ, որ Քոյին անզննելի եւ արարչակից Բանիւդ զանիծիցն բարձեր զկրճիմն»։ Աշխարհաբար նշանակում է. «Ստուգապես արժանի է և իրավացի՝ ամենահոժար փութաջանությամբ միշտ երկրպագելով փառավորել Քեզ, Հա՜յր ամենակալ, որ Քո անզննելի և արարչակից Բանի (այսինքն՝ Խոսքի, Որդու) շնորհիվ վերացրեցիր անեծքների խոչընդոտը»։ –– Երկրպագության մղող գիտակցությունը մեր երախտագիտությունն է առ այն, որ Աստված Իր Միածին Որդու ընծայմամբ վերացրել է ադամական անեծքների խոչընդոտը, այսինքն՝ երկրպագում ենք ո՛չ թե Աստծո առաջ ստորանալու նպատակով, այլ՝ ընդհակառակը, հռչակելու, որ Աստծո համար մենք այնքա՜ն արժեքավոր ենք, որ Որդին հանձն առավ մեռնել մեր համար։ Եվ ինչպե՞ս կարող ենք երկրպագությունը իբրև ստորացում նկատել, երբ երկրպագելով դիմում ենք Արարչին և Նրան անվանում ենք «Հա՜յր», դավանում ենք մեզ Իր զավակները։ Մի պահ մտածել է պետք. զավակները ո՛չ թե ինչ որ մի գավառապետի, ինչ որ մի հրամանատարի, ինչ որ մի մահկանացու ու թշվառ թագավորի կամ նախագահի, այլ՝ Տիեզերքի Արարչի։ Ահա՛ այս զգացումներով լցվել է նշանակում քրիստոնեական երկրպագությունը. երբ գիտակցում ենք, թե ինչե՛ր է մեր համար արել (տառապել, կրել) Որդին, թե ինչի՛ց է մեզ ազատել (հավիտենական դժոխքի խորխորատներից) և թե ինչպիսի՛ երանության դռներն է մեր առաջ բացել (Աստծո հավիտենական Արքայության), երախտագետ սրտով մղվում ենք դեպի Ինքը՝ Իրեն փարվելու և Իր հարուցյալ Մարմնին մեր խոնարհ համբույրը դրոշմելու համար։ Կրկնենք, սա՛ է Ավետարանի հունարեն բնագրում գործածված «պռոսկյունէո» բայի ճշգրիտ նշանակությունը. «մղվել դեպի» և «համբուրել»։

 

Ոմանք, սակայն, երկմտեցին։ Որոշ ուսումնասիրողներ առաջարկում են «նրանք, որ երկմտել էին» թարգմանությունը, բայց մեծամասնության կարծիքով դա քերականորեն ճիշտ չէ։ Մատթեոսը չի ուզում ասել, որ ովքեր սկզբում կասկածել էին, ահա՛ այժմ երկրպագում են Հիսուսին, այլ՝ ընդհակառակը, մինչ աշակերտների մեծամասնությունը պաշտամունքային ժեստ է կատարում Աստծո Որդու առաջ, անգամ հարության լիակատար նորության դիմաց ոմանք երկմտում են։

Այս երկմտությունը, սակայն, դրական է, աստվածասեր հոգու զգուշավորությունն է, որ գիտի, որ չպետք է հեշտությամբ ու միամտությամբ խանդավառվի ամեն մի հրաշալի տեսիլքի դիմաց։ Տվյալ դեպքում, սակայն, երկմտողներից ոմանք իրավացիորեն արժանանում են Հիսուսի կողմից հանդիմանության, քանի որ միասին անցկացված տարիները պետք է որ բավական եղած լինեին մտավախությունների հաղթահարման համար։ Զգուշավորությունը լավ բան է, բայց դա էլ իր սահմանն ունի, այլապես կարող է վերածվել անկառավարելի սարսափի (ֆոբոսի-ֆոբիայի) և կաթվածահար անել հոգու որևէ մի շարժում։

Երբ, սակայն, չափազանցված չէ, հիվանդագին չէ, երկմտությունը, կասկածը հետաքրքրական իրողություն է։ Սովորաբար կարծում ենք, թե կասկածը հավատքի հակառակն է։ Ո՛չ։ Հավատքի հակառակն անհավատությունն է։ Իսկ կասկածն, ընդհակառակը, հավատքի վայրն է, հավատքի տարածքը։ Կասկած նշանակում է հենց գտնվել երկփեղկվող կածանի վրա, և հավատքն էլ հենց նշանակում է գտնվել երկընտրանքի առաջ և ազատորեն ընտրել Աստծուն, քանի որ մարդը կարող է նաև հակառակ ընտրությունը կատարել։ Հավատքը ազատության արարք է, ընտրություն է երկու հնարավորությունների միջև, և երկու հնարավորողությունների դիմաց մարդը երկ-մտության մեջ է, հետևաբար՝ կասկածը, երկմտությունը որոշում կայացնելու վայրն է։ Եթե մեկը կասկածներ չունի, չունի նաև որոշում կայացնելու, ազատակամ ընտրություն կատարելու հնարավորությունը, մինչդեռ իրականությունն այն է, որ մարդն ունի Աստծուն ընդունելու կամ մերժելու հնարավորությունը, որովհետև ազատ է։ Աստված ոչ ոքի չի ստիպում։ Ուստի, Մատթեոսի այս տողն ընթերցելուց հետո, կասկածի, երկմտության մասին չպետք է այլևս մտածենք որպես հավատքի հակառակը, այլ՝ որպես ամենաարգավանդ տարածքը հավատքի, ընտրության, որոշում կայացնելու, որոնելու, ճշմարտության։ Հետո մարդը կարող է կասկածի միջից ընտրել հնարավորություններից մեկը կամ դրա հակառակը։

 

Սա կարևոր է հասկանալ նաև այն պատճառով, որ կան անձինք, որ կարծում են, թե իրենց հավատքը պետք է կառուցված լինի 100 տոկոսանոց համոզմունքների վրա, և երբ տեսնում են, որ նման հստակություններ չկան, կորցնում են հավատքը, հեռանում են հավատքից։ Եղբայրս, քույրս, եթե դու ասում ես, որ Քրիստոսից հեռացել ես, որովհետև 100 տոկոսանոց համոզմունքներդ խախտվել են, ես կարող եմ ընդամենը ասել, որ դու երբեք էլ հավատք չես ունեցել։ Քոնը եղել է գաղափարախոսական, իդեոլոգիական, կամ հոգեբանական ինչ որ մի ինքնահամոզում, որին դու կամ ինչ որ մեկը քո փոխարեն, տվել էիք հավատք անունը, բայց այն չափազանց հեռու էր քրիստոնեական հավատք լինելուց։ Քրիստոնյան ունի միևնույն կասկածներն ու երկմտությունները, որոնք ունի անհավատը։ Մանավանդ թե, առանց սխալվելու վախի կարող եմ ասել, որ հավատացյալն ավելի շատ կասկածներ ունի, քան անհավատը. քանի որ մինչ անհավատը մտային ծուլությամբ ասում է «ամեն ինչ անիմաստ է» և հարցը փակելով հրաժարվում է պատասխաններ որոնելուց, հավատացյալը ամեն քայլափոխի հանդիպում է հարցադրումների, որոնք մարտահրավեր են նետում իր հավատքի ազատությանը և նա ամեն քայլափոխի ստիպված է մտորելու, ընտրելու, զատորոշելու։ Մարդիկ սովորաբար կարծում են, թե քրիստոնյան դյուրահավատ է, իսկ աթեիստը՝ քննադատ, մտածող։ Անկասկած, կան նաև միամիտ և դյուրահավատ քրիստոնյաներ, բայց դա անհատին վերաբերվող որակ է, դա չի վերաբերվում Քրիստոնեությանը որպես մտահամակարգ։ Լուրջ քրիստոնյան մեծապես քննադատող է, և ինքն էլ հարցադրումներ ունի, որոնց ջանում է պատասխան գտնել։ Մանավանդ թե՝ իրականում լրիվ հակառակն է. իրական քննադատական միտքը գտնվում է քրիստոնեական միջավայրում։ Բավական է դիտել Եկեղեցու 2000 տարիների փիլիսոփայական ու աստվածաբանական մտքի պատմությունը՝ դրանում համոզվելու համար։ Բավական է կարդալ Օգոստինոս Հիպպոնացու կամ Թովմա Աքուինացու աշխատությունները՝ դրանում համոզվելու համար։ Բայց – հիշենք ու շեշտենք կրկին – լրիվ տարբեր բաներ են կասկածն ու անհավատությունը։ Կասկածը փնտրտուքի բացվածք է, անհավատությունը՝ փակվածություն, նախապաշարում։ Բայց երկուսն էլ ազատության արարքներ են, և՛ հավատքը, և՛ անհավատությունը։ Այս իսկ պատճառով Մատթեոսը շարունակում է՝ ասելով.

 

 

Գեղեցկագույն է Հիսուսի այս դիրքորոշումը։ Ոչ մի արհամարհանք, ոչ մի մերժում, ոչ մի քննադատություն, ոչ մի հանդիմանություն երկմտողների հասցեին։ Ընդհակառակը, եթե նրանք երկմտում են, ուրեմն Ինքն է անում առաջին քայլը, ո՛չ թե հեռանում է նրանցից, այլ՝ մոտենում է նրանց և խոսում, այսինքն՝ բացատրում, փորձում հասկացնել, կոչ, հրավեր է ուղղում նրանց ազատությանը, որպեսզի իրենց ազատությամբ կատարեն հավատքի ընտրությունը։

Կարծում եմ, որ Եկեղեցին և անհատ քրիստոնյաները պետք է օրինակ վերցնեն Քրիստոսի այս վարվելակերպից։ Եթե հանդիպում ենք կասկածող մեկին, առաջին գործը ''մոտենալն'' է և ''խոսելը'', կասեի՝ զրուցելը։ Առանց ա՛յլ նպատակների, առանց նախապես որոշելու ակնկալվող արդյունքը։ Պարզապես առիթ ստեղծել, հրավեր ուղղել նրա ազատությանը, բայց նա ինքն է, որ իր ազատությամբ պետք է կատարի հավատքի ընտրությունը, եթե կկամենա։

 

Քրիստոսը, մոտենալով, ի՞նչ է ասում։ Ասում է.

 

Ի՛նձ։ Ամեն ինչից առաջ կարևոր է հասկանալ, թե ի՛նչ է սա նշանակում։ Այս նախադասության մեջ կարևոր է շեշտի ճիշտ տեղադրումը։ Շեշտը ո՛չ թե «ամեն իշխանություն» կամ «երկնքում և երկրի վրա» արտահայտությունների վրա է, այլ՝ ինձ դերանվան վրա։ Ո՛չ թե. «Ինձ տրվել է ամեն իշխանությո՛ւն երկնքում և երկրի վրա», այլ՝ «Ի՛նձ է տրվել ամեն իշխանություն երկնքում և երկրի վրա»։ Քրիստոսի այս խոսքը և այս շեշտադրումը ուղղակի կերպով կապակցված են աշակերտներից ոմանց կողմից դրսևորված երկմտանքին, կասկածին։ Ուստի, Քրիստոսի խոսքը և շեշտադրումը հասկանալու համար՝ հարկավոր է նախ հասկանալ աշակերտների երկմտանքը, այդ երկմտանքի հիմքը, պատճառը։

Նրանք բոլորն էլ աստվածասեր ու երկյուղած անձեր էին, Մովսիսական Օրենքին և Մարգարեների ուսմունքին հավատարիմ անձինք, որ իրենց հոգիներում կրում էին բոցավառ սպասումը Մեսսիայի՝ Աստծո Օծյալի, ով բերելու էր փրկությունը, խաղաղությունն ու երջանկությունը։ Մեսսիա, ում Աստծուց տրվելու էր «ամեն իշխանություն երկնքում և երկրի վրա»։ Բայց ինչպես բոլորը Քրիստոսից առաջ, նրանք այդ ամենը հասկանում էին խիստ մարդկային կերպով, իշխանությունը հասկանալով որպես անդիմադրելի ուժ, ջախջախիչ հաղթանակներ սեփական թշնամիների դեմ, և սոսկ երկրային ազատագրում։ Նրանց երկմտանքի պատճառն այն էր, որ – այդ բոլոր սպասումների փոխարեն – Աստված ընտրել էր խոնարհության ճանապարհը, սիրո, հեզության ճանապարհը, Խաչի ճանապարհը. և մարդկանց առաջարկում է արմատական փրկություն, սրտի խաղաղություն, հոգու երջանկություն։ Նրանց երկմտանքի պատճառն այն էր, որ – այո՛ – տեսնում էին հարություն առած, մահվան դեմ հաղթանակ տոնած Փրկչին, բայց չէին կարողանում (և չէին էլ կարող) իրենց մտքից ու հիշողությունից ջնջել խաչելության տակավին թարմ տեսարանը. չէ՞ որ ընդամենը մի քանի օր առաջ Նրան տեսել էին թշնամիների ձեռքը մատնված, մինչ անկարող գառան նման տարվում էր մորթվելու, բառիս բուն իմաստով մորթվելու. չէ՞ որ Նրան տեսել էին ո՛չ թե փառահեղ ճակատամարտի դաշտում, այլ՝ անարգանքի խաչափայտին գամված, ստրուկի, անիծյալի մահով մեռած, և ապա գերեզման դրված և սանդարամետի՝ մեռյալների աշխարհի դուռը նրա ետևից փակված։ Այս ամենը տեսել էին ու ... չէին կարող մոռանալ։

Բայց և կանգնած էին անհերքելի փաստի առաջ. ահա՛ Նա, իրենց առաջ կանգնած, սանդարամետի դուռը ներսից բացած, դուրս ելած (մի բան, որ Իրենից բացի ուրիշ ոչ ոք երբևէ չի կարողացել անել), անիծյալի մահով մեռածը աստվածային փառքով փառավորված, և ... տեսնում էին Նրա աչքե՜րը, և ... տեսնում էին Նրա ժպի՜տը, ... ու Նրա անդիմադրելի ձգողականությունն էին զգում, որով առինքնում է բոլորին (ասել էր, չէ՞, որ «Երբ բարձրանամ (ո՞ւր բարձրանար ... Խաչի վրա ...) բոլորին դեպի ինձ եմ ձգելու»)։ Երկմտող աշակերտները այնպես չէ, որ իրենց ներսում չէին ձգում սրտի ուժգին տրոփյունը, որն իրենց մղում էր առաջ նետվելու, Նրան փարվելու և երկրպագության խոնարհ համբույրը դրոշմելու Նրա հարուցյալ Մարմնին։ Զգում էին, անկասկած։ Երկմտող աշակերտները պարզապես նրանք էին, որոնց մտքերը տակավին խիստ տպավորված էին խաչի ու տառապանքների վախով։

Այսօր մենք էլ, կամ մեզնից շատերը, կամ մեզնից ոմանք – ես ինքս վստահաբար – մեզ կարող ենք տեսնել հանձինս այս երկմտող, վարանող աշակերտների, որոնց սրտերը վառվում են Քրիստոսի հանդեպ սիրով (Ով, սաղմոսի խոսքերով ասած, ամենագեղեցիկն է մարդկանց որդիների մեջ. հմմտ. Սղմ 44, 3), բայց որոնց մտքերում իշխում է խաչելության, կրված ինչ որ մի տառապանքի վառ հիշողությունը (կամ ինչ որ մի ներկա տառապանքի ցավը)։ Մենք նույնպես, նրանց նման, կուզենայինք, որ Աստված հայտնվեր մեր կյանքում որպես միայն հաղթանակներ, երկրայի՛ն հաղթանակներ տոնող զորավար, ջարդեր, փշրեր մեր թշնամիներին, պարգևեր մեզ հարստություն, ամեն տեսակի ապահովություններ։ Բայց Նա այդպես չի վարվում, դա Իր ոճը, Իր գործելակերպը չէ (թե ինչո՛ւ, դա ընդարձակ կերպով կարող ենք քննարկել մի ուրիշ անգամ)։ Նա կրկին, մեզ նույնպես մոտենում ու ասում է. «Ի՛նձ՝ Խաչյալի՛ս է տրվել ամեն իշխանություն երկնքում և երկրի վրա», այսինքն՝ ա՛յս ճանապարհն է լավագույնը, որով անցնելով կարող եք հասնել այնտեղ, ուր հասել եմ ես։ Հավատո՞ւմ եք, այսինքն՝ վստահո՞ւմ եք ինձ։

 

 

Այս «իշխանություն» եզրը հաճախ է հանդիպում Ավետարանում։ Եվ այն նույնպես յուրահատուկ իմաստներով ծանրաբեռնված եզր է, որի վերաբերյալ հարկավոր է ճշգրիտ հասկացողություն կազմել։

Հրեաները Հիսուսին հաճախ էին հարցնում, թե «ի՞նչ իշխանությամբ էր անում այս կամ այն բանը», «ո՞վ էր իրեն նման իշխանություն տվել»։

Ավետարանի հունարեն բնագրում գործածված «ἐξουσία» - «էքսուսիա» եզրը նշանակում է «տրված զորություն, ինչ որ մեկի կողմից ինչ որ մեկին տրված իշխանություն, հեղինակություն, ազդեցություն՝ հատկապես բարոյական և հոգևոր»։ Այն առաջին հերթին կրավորական իմաստ է արտահայտում, այսինքն՝ մատնանշում է, որ իշխանությունը, որի մասին խոսվում է, Քրիստոս Օծյալին տրվել է Հայր Աստծո կողմից։ Այս իմաստով հասկացված, այս հատվածը ուղիղ կապակցության մեջ է գտնվում Դանիել Մարգարեի գրքի հետ, որի 7-րդ գլխի 13-14 հատվածի Յոթանասնից կոչվող հունարեն հնագույն թարգմանության մեջ գործածվում է այս նույն եզրը, և ասվում է, որ «մարդու որդու նմանվող մեկի» Աստված տվեց «իշխանություն, փառք և թագավորություն»։

Բայց ինչո՞ւ Աստված հենց Նրան տվեց ամեն իշխանություն երկնքում և երկրի վրա։ Պատասխանում է Պողոս Առաքյալը, Փիլիպպեի քրիստոնյաներին ուղղված իր նամակի 2-րդ գլխի 5-11 հատվածում, որտեղ ասում է. «Քրիստոս Հիսուսը, որ Աստծո կերպարանքով էր, ունայնացրեց իր անձը՝ ծառայի կերպարանք առնելով, մարդկանց նման լինելով ... հնազանդ լինելով մինչև մահ ... ։ Դրա՛ համար Աստված նրան առավել բարձրացրեց և նրան շնորհեց մի անուն, որ վեր է, քան ամեն անուն, որպեսզի Հիսուս Քրիստոսի անունով խոնարհվի ամեն ծունկ ... և ամեն լեզու հռչակի, որ Հիսուս Քրիստոսը Տերն է՝ ի փառս Հայր Աստծո»։ Հիսուս Քրիստոսը՝ Աստծո Միածին Որդին, որ նախապես Աստծո կերպարանքով էր։ Այսպիսով գալիս ենք «ἐξουσία» - «էքսուսիա» եզրի ներգործական իմաստին. Քրիստոսն ասում է, որ Իր իշխանությունը տրված իշխանություն է, այսինքն՝ իշխանություն, որ Ինքը ստացել է, բայց որ Ինքը չի պահում Ինքն Իր համար, այլ՝ Ինքն էլ Իր հերթին տալիս է, բաշխում է, կարելի է ասել՝ կորցնում է, խաղի է դնում, ռիսկի է դիմում (հնարավոր մերժում ստանալու ռիսկին), ապահովություններ չի փնտրում։ Իր իշխանությունը նման չէ այս աշխարհի դիվային իշխանությանը, ուր իշխանություն ունեցողը խժռում է, իշխում է ուրիշներին նեղելով, և որքան ավելի է ցանկանում ավելացնել իր իշխանությունն, այնքան ավելի է մոլեգնում, և որքան ավելի է մոլեգնում, այնքան ավելի է ցանկանում պահել իր իշանությունն ամեն գնով։ Ո՛չ, Հիսուսի իշխանությունը պահված իշխանություն չէ, Հիսուսի իշխանությունը տրված իշխանություն է։ Եվ ո՛չ թե մասամբ տրված իշխանություն է, այլ՝ ամեն իշխանություն, որ ունի, ամբողջը տրված է, ամբողջը բաշխված է։ Նրա իշխանությունը կյանքի իշխանություն է, ծնող, փայփայող, աճեցնող իշխանություն է, ո՛չ թե մահվան ու ավերածության իշխանություն։ Այդպիսին է, որովհետև Աստծուց եկող իշխանություն է, Սիրուց եկող իշխանություն, Հորից եկող իշխանություն. Աստված, որ սիրում է, որ կենագործում է։ Ունի մի իշխանություն, որ չունի ուրիշ ոչ ոք. Խաչի՛ վրա ունի ամեն իշխանություն, տալու կյանքը՝ մահից այն կողմ։ Իշխանություն ունի սիրելու առանց նախապայմաններ դնելու, դիմագրավելով որևէ թշնամու։ Սա՛ է Աստծո մեծ իշխանությունը, որով Նրանից դուրս է գալիս ամեն բարիք, տրվում է ամեն գեղեցկություն։ Սրա մասին է, որ Սուրբ Պատարագի ժամանակ աղոթում ենք. «Տէր Աստուած մեր, որոյ կարողութիւնդ անքնին է եւ փառքդ անհասանելի, որոյ ողորմութիւնդ անչափ է եւ գթութիւնդ անբաւ. Դու ըստ առատ մարդասիրութեանդ քում ... » և այլն։ Ասում ենք՝ կարողությունդ անքննելի է։ Ինչո՞ւ է անքննելի։ Որովհետև Իր ողորմությունն անչափ է, մեր մտքին անհասկանալի։ Ասում ենք՝ փառքդ անհասանելի է։ Ինչո՞ւ է անհասանելի։ Որովհետև Իր գթությունն անբավ է, և մարդասիրությունն՝ առատ, անսպառելի։ Սրանո՛ւմ է Աստծո զորությունը, ամենակարողությունը, իշխանությունը։

Եվ կրկնենք, որ այս իշխանությունը տրված իշխանություն է։ Աստծուց տրված։ Միայն Քրիստոսի՞ն։ Հայր Աստված սիրո այդ իշխանությունը չպահեց միայն Իրեն, այլ՝ ամբողջովին տվեց Իր մարդացած Միածին Որդուն՝ Հիսուս Քրիստոսին։ Որդին էլ չպահեց այդ իշխանությունը միայն Իրեն, այլ՝ տվեց Իր հետևորդներին։ Հիշենք Հովհաննեսի Ավետարանի առաջին իսկ գլխի խոսքերը. «Ովքեր Նրան ընդունեցին, նրանց իշխանություն տվեց լինելու Աստծո որդիներ» (Հվհ 1, 12)։ Աստծո որդիներ լինում են՝ ստանալով և գործադրելով սիրո այս անսահմանափակ իշխանությունը։ Աստծո ամենակարողությունը քմահաճույքներ կատարելու բիրտ ուժ չի նշանակում, որն հաշվի չի առնում արդարության, սիրո, բարության, գեղեցկության պահանջները։ Աստծո ամենակարողությունը դա ոչնչից գոյություն և կյանք ստեղծելու կարողությունն է, մեղքի տգեղության մեջ ներման գեղեցկությունը ներարկելու կարողությունն է, մահվան մեջ հարություն տալու, չորացած անապատները կյանքով ծաղկեցնելու, վհատվածին ոտքի կանգնեցնելու, սեփական պատվի ոտնահարման գնով անգամ մարդու ազատությունը հարգելու կարողությունն է, հնացած աշխարհից նոր երկնքի ու նոր երկրի ծնունդ տալու կարողությունն է, և ա՛յլ նման բաներ։ Եվ այս ամենակարող իշխանությունն է, որ Նա տալիս է նաև նրանց, ովքեր ազատակամ հետևում են Իրեն։

 

 

Եզակի, բացառիկ իշխանություն է Քրիստոսին տրված իշխանությունը, քանի որ տարածվում է երկնքի ու երկրի վրա, այսինքն՝ նյութական և հոգևոր ոլորտների վրա, անցյալի, ներկայի ու ապագայի վրա։ Եվ կրկին, սա չի նշանակում, որ Նա Իր իշխանությամբ քմահաճորեն տիրում է այդ իրականությունների վրա, խախտելով ամեն կարգ ու բանականություն, որոնք հենց Ինքն էլ հաստատել է։ Ո՛չ։ Իր այդ իշխանությունը նշանակում է, որ միակն է, որ միմյանց միավորում է երկինքն ու երկիրը, հաղորդակցություն է հաստատում նյութական ու հոգևոր տիեզերքների միջև, Իր իշխանությամբ հաշտեցնում է ամենքին, «խաղաղություն է հաստատում երկնքում ու երկրի վրա», ինչպես աղոթում ենք Ժամերգություններից մեկի ժամանակ։ Իր այդ իշխանությամբ միավորվում, միասնականություն են ձեռքբերում մարդկության անցյալը, ներկան ու ապագան, բայց նաև անհատ մարդու անցյալը, ներկան ու ապագան։ «Երկնքում ու երկրի վրա» ասելով կարող ենք հասկանալ նաև անհատի ներանձնային միությունը, նրա մարմնավոր և հոգևոր տարրերը։ Քրիստոսինն է, ուրեմն, ողջ իշխանությունը երկնքում և երկրի վրա, և ի զուր են ոմանք փորձում իշխել մարդկանց մարմինների և նյութական ոլորտի, ուրիշներ՝ նրանց հոգիների և հոգեմտավոր ոլորտի վրա։ Ուրիշ ոչ ոքի տրված չէ նման իշխանություն, ինչպես ասում է Պողոս Առաքյալը Փիլիպպեի քրիստոնյաներին ուղղված իր Նամակում. « ... Աստված Հիսուսին տվել է մի անուն, որ ուրիշ որևէ անունից վեր է ... և Հիսուսի անվամբ պետք է ամեն ծունկ ծալվի երկնքում, երկրի վրա և սանդարամետում, և ամեն լեզու պետք է հռչակի, որ Հիսուս Քրիստոսն է Տերը, Հայր Աստծո փառքի համար» (Փլպ 2, 10-11)։ Եվ Քրիստոսն Ինքն ասում է. «Երանի՜ խաղաղարարներին, որովհետև նրանք Աստծո որդիներ կկոչվեն» (Մտթ 5, 9)։ Աստծո որդիներ կկոչվեն նրանք, ովքեր իրենց տրված իշխանությամբ խաղաղություն կհաստատեն երկնքում և երկրի վրա, երկնքի ու երկրի՝ հոգևորի ու նյութականի միջև։

 

Շարունակում է՝ ասելով.

 

Գնացե՛ք «ուրե՛մն»։ Կարևոր է այս հրամանը, և կարևորագույն է այս հիմնավորումը։ Աշակերտները – խոսքը այդ պահին ներկա և ապագա բոլոր աշակերտների մասին է – իրենք իրենց չէ, որ ուղարկեցին քարոզելու, առաքելություն կատարելու։ Նրանք այդ հրամանը ստացան անձամբ Քրիստոսի կողմից, ինչպես կարդում ենք նաև Հովհաննեսի Ավետարանում. «Խաղաղությո՜ւն ձեզ։ Ինչպես Հայրը առաքեց ինձ, այնպես էլ ես եմ առաքում ձեզ» (Հվհ 20, 21)։ Անվավեր կլիներ, և որևէ իշխանությունից զուրկ, աշակերտների քարոզչությունը, եթե հիմնված լիներ անձնական, մարդկային նախաձեռնությունների վրա։ Եվ այդպես է նաև այսօր, ինչպես եղել է միշտ։ Միմիայն Քրիստոսի հրամանով է, որ քարոզչությունը ստանում է աստվածային հիմք, հիմնավորում։ Իսկ թե ինչպե՛ս կարող ենք զանազանել, թե կատարվող քարոզչությունը Քրիստոսի հրամանով է, թե ո՛չ, կտեսնենք քիչ հետո։

Գնացե՛ք ուրե՛մն։ Այս շաղկապը վերաբերվում է նախորդ նախադասության մեջ գործածված իշխանություն եզրին, Հայր Աստծուց Քրիստոսին և Քրիստոսից Առաքյալներին տրված իշխանությանը։ Այդ նույն խոսքը կարող ենք հասկանալ այս կերպ. «Գնացեք, որովհետև իշխանությունը, որ ինձ տրվել է Հոր կողմից, ես այն տալիս եմ ձեզ»։ Ով ճանաչում է Տիրոջը և Նրա սիրո ամենակարող իշխանությունը, առաքվում է կիրառելու, գործադրելու, կոնկրետ գործերի վերածելու սիրո այդ ամենակարող իշխանությունը։

Առաքվում է ո՞ւմ մոտ։ Կա՞ մի ազգ, հատուկ մի ժողովուրդ, մի մշակույթ, մի լեզու, մի դարաշրջան, մի աշխարհամաս, մի դասակարգ, մի սեռ, մի տարիք, կրոնական կամ հասարակական մի շարժում, մարդկանց մի որևէ տեսակի խմբավորում, որի մոտ են առաքվում Քրիստոսի աշակերտները։ Ո՛չ։ Անմիջապես և կտրուկ կերպով պատասխանենք՝ Ո՛չ։ Ասում է. Բոլոր ազգերին։ Ինչը որ նշանակում է բոլոր տեսակներին, ամեն տեսակ մարդու։ Նպատակակետը մարդն է, մարդկային անձը, ո՛չ թե արհեստածին որակավորումները, որոնք աստվածային հիմնարկներ չեն։ Քրիստոսի աշակերտներն առաքված են մարդու մոտ. այն մարդու, որ ստեղծված է Աստծո պատկերով ու նմանությամբ։ Քրիստոսի աշակերտների առաքելությունն ընդհանրական է, տիեզերական. Հին Ուխտի ժողովրդից սկիզբ առնելով, ինչպես որ նախատեսված էր փրկագործության աստվածային ծրագրի համաձայն ( – իսկ թե ինչո՛ւ, դրա մասին կխոսենք պատշաճ ժամանակին – ), փրկությունն այսուհետև պետք է ընծայվի բոլոր ազգերին ու ժողովուրդներին, անխտիր բոլոր մարդկանց։ Համամարդկային դարձի այս կարևորագույն գործի ողջ ընթացքում ( – պատշաճ ժամանակին կխոսենք նաև այս դարձ հասկացողության ճիշտ նշանակության մասին – ), որքան էլ որ այն երկարատև ու աշխատատար լինի, Հարուցյալ Քրիստոսը – հավիտյանս ողջ և Իր սիրո զորությամբ ներգործող – խոստացել է ընկերակցել Իր աշակերտներին, կանգնած մնալ նրանց կողքին ու թիկունքին, ամեն օր, ամեն ժամ, մի՛շտ։

Եվ մի կարևորագույն խոսք կա, որ ասում է. Աշակերտ դարձրեք։ Առաջին պահին – ուշադրություն դարձնենք այս կարևորագույն հանգամանքին – չի ասում. սովորեցրեք, ուսուցանեք։ Նախևառաջ ասում է աշակերտ դարձրեք։ Ինչպե՞ս է մեկը Քրիստոսի աշակերտ դառնում. Քրիստոսի աշակերտ է դառնում, երբ Քրիստոսից ստանում, վերցնում է այն իշխանությունը, որ Քրիստոսին տրվել է Հայր Աստծո կողմից։ Այլաբանորեն, պատկերավոր կերպով կարող ենք ասել. երբ թույլ է տալիս, որ Քրիստոսի սիրո իշխանությունը ''վարակի'' իրեն, դառնում է «սիրո ''վարակակիր''», թույլ է տալիս, որ Քրիստոսի և Հայր Աստծո Սերը (որ Սուրբ Հոգին է) ''վարակի'' իրեն, և ինքն էլ իր հերթին գնում է ''վարակելու'' ուրիշների, իր մերձավորներին։ Եվ կանչվում է, – Քրիստոսի բոլոր աշակերտները կանչված են, – սիրո մի ''համավարակ'' տարածելու ողջ աշխարհով մեկ։ Սա՛ է Քրիստոսի աշակերտ դառնալը ու դարձնելը։ Ինչպես ասում է Քրիստոսն Ինքը. «Եկել եմ հուր գցելու աշխարհի մեջ», այսինքն՝ հրդեհելու աշխարհը Սուրբ Հոգու սիրո կրակով, «և որքա՜ն կուզենայի, որ արդեն բոցավառված լիներ» (հմմտ. Ղկս 12, 49)։ Քրիստոսի աշակերտների առաջին պարտականությունը ուսուցանելը, սովորեցնելը չէ. Քրիստոսի աշակերտների առաջին պարտականությունը կյանքի վկայություն տալն է։ Միմիայն այդպես է, որ կկարողանան ''վարակել'' ուրիշների ևս, նրանց աշակերտ դարձնել։ Ուստի, եթե ցանկանում ենք կատարել Քրիստոսի այս հրամանը, պետք է մի կողմ դնենք ուսուցանելու, սոսկ տեսական գիտելիքներ փոխանցելու մոլի կիրքը, և ավելի ուշադրություն դարձնենք մեր անձնական հետևորդությանը, աշակերտ լինելու մեր անձնական կյանքին, Քրիստոսի սիրո ''վարակակիր'' լինելու մեր ինքնությանն ու որակին։

 

 

Աշակերտ դառնալու առաջին քայլը դա մկրտվելն է, մկրտվելը Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով։ Բայց ի՞նչ է նշանակում մկրտվել։ Այստեղ ևս կարիքն ունենք ճշգրտումներ կատարելու, որովհետև դարերի ընթացքում, ցավոք սրտի, տեղի է ունեցել ուշադրության շեղում մկրտության հոգևոր նշանակությունից դեպի սոսկ արտաքին արարողակարգը. պահպանվել է ծիսակարգը, բայց շատ հաճախ այն դատարկվել է իր հոգևոր բովանդակությունից։ Մկրտել կամ մկրտվել բայը սերտ կապակցության մեջ է ջրի հետ, և հետևաբար կարող է տարբեր մեկնաբանություններ ունենալ։ Եվ իրոք, գերակշռել և պահպանվել է այդ հասկացողություններից մեկը. լվացվելը, մաքրվելը։ Եվ դա այդպե՛ս է, ճի՛շտ է. մկրտությամբ տվյալ անձը լվացվում, մաքրվում է ադամական սկզբնական մեղքից, դրա պատճառով արձակված դատավճռից, և սկսում է իր վերադարձի ճամփորդությունը դեպի Հայրական Տուն։ Բայց լվացվելն ու մաքրվելը, եթե մի պահ մտածում ենք, առաջին գործողությունը չեն, այլ՝ հետևանքն են մի ա՛յլ, ավելի առաջնային գործողության. դա ջրի մեջ ընկղմվելն է, սուզվելը, մանավանդ թե՝ խորասուզվելը։ Լվացվելու համար նախ հարկավոր է ընկղմվել ջրի մեջ։ Եվ հենց այս առաջնային իմաստն է արտահայտում հունարեն բնագրի « βαπτίζω » - « բապտիզո » եզրը. այն նշանակում է – ավելորդ չէ կրկնել ևս մեկ անգամ – ընկղմվել, սուզվել, ջրի տակն անցնել։

Աշակերտ դարձողին, ուրեմն, ասում է՝ հարկավոր է ընկղմել, սուզել, խորասուզել ... լոկ ջրի՞ մեջ։ Ո՛չ, այլ՝ այդ սուզվելն ու ընկղմվելը – որ նշանն է մասնակցության՝ Քրիստոսի մահվանն ու գերեզմանի մեջ թաղմանը, մահվան մեջ Իր ընկղմվելուն – պետք է լինի Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով (գրաբար գեղեցկագույն տարբերակով. Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ)։ Արդ, հարկավոր է միշտ հիշել, որ աստվածաշնչյան ավանդության ու բառապաշարի մեջ «անունը» նշանակում է տվյալ անձի կամ էակի ինքնությունը, էությունը, բնությունը, իր ներքին ինտիմ կյանքը։ Ուստի «մկրտվել Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով» նշանակում է սուզվել, ընկղմվել Ամենասուրբ Երրորդության կյանքի մեջ։ Քրիստոսի աշակերտ դառնալ՝ նշանակում է ապրել Ամենասուրբ Երրորդության կյանքը, ինչպես Ինքն իսկ ասել է. «Ով սիրում է ինձ, իմ Հայրը կսիրի նրան և ես էլ կսիրեմ նրան ... և մենք կգանք նրա մոտ և նրա մոտ բնակություն կհաստատենք» (Հվհ 14, 21-23)։ Ուստի, քրիստոնեական վարդապետության արդյունքն այն չէ, որ քրիստոնյան ''գիտի'' ինչ որ մի բան ավելի, քան ուրիշները, որ տեղյակ է չգիտեմ ինչ գաղտնածածուկ իրողությունների, որով դառնում է ավելի, քան ուրիշները։ Անշուշտ, մտերմանալով Աստծո հետ, ճանաչում է նաև Աստծո ճանապարհները, բայց ո՛չ ինքնանպատակ կերպով, այլ՝ դրանք ապրելու համար։ Քրիստոսի աշակերտ իսկապես դառնալը պարգևում է այն ոգևորվածությունը, որի կարիքը կյանքն ունի՝ չմարելու համար։ Ի՞նչ է նշանակում «ոգևորվածություն»։ Նշանակում է ոգով, հոգիով լցված, խանդավառ վիճակ։ Քրիստոսի աշակերտը մկրտությամբ ստանում է Քրիստոսի Հոգին, լցվում է Սուրբ Հոգիով, ոգևորվում, խանդավառվում է Աստծո Հոգիով, որն ապրել է տալիս Ամենասուրբ Երրորդության կյանքը։ Քրիստոնեական կյանքի արդյունքը և նպատակը ինչ որ մի բան ավելի իմանալը չէ, այլ՝ Մկրտության այս Հոգիով խանդավառվելը՝ կյանքի համար։ Սա՛ է Աստծո Որդու մարդեղության նպատակը, սա՛ է Ավետարանի գրման և ընթերցման նպատակը. որ ունկնդրված խոսքը աշակերտների մեջ կերտի Միածին Որդու նմանությունը։ «Սիրեցեք միմյանց՝ ինչպես ես ձեզ սիրեցի» (Հվհ 15, 12)։ Սա՛ է Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու անունով Մկրտությունը, սա՛ է Քրիստոսի աշակերտ դառնալը։

 

Ապա նոր միայն ասում է.

 

Այս կետում արդեն գործածում է «ուսուցանել» եզրը։ Եկեղեցին, այո՛, Քրիստոսից ստացել է առաքելական մանդատը՝ նոր աշակերտներ հավաքագրելու երկրի բոլոր ժողովուրդներից, մկրտելու նրանց (այն իմաստով, որ քիչ առաջ ասացինք) և նրանց ուսուցանելու Քրիստոսի Օրենքը՝ սիրո, ճշմարտության ու ազատության օրենքը։ Սա Քրիստոսի Եկեղեցու անկապտելի իրավունքն է. ամենայն սիրով, ճշմարտությամբ ու լիակատար ազատությամբ ուսուցանել սիրո, ճշմարտության ու ազատության Օրենքը։ Ոչ մի մարդկային վարչակարգ իրավասու չէ զրկելու կամ սահմանափակելու Քրիստոսի Եկեղեցու այս աստվածավանդ իրավունքը։

Բայց ահա՛ այս կետին է, որ հարկավոր է ուշադրություն դարձնել։ Քրիստոսի աշակերտ չեն դառնում ինչ որ նորանոր վարդապետություններ հորինելու՝ նոր աստվածաբանություններ, նոր մարդաբանություններ, փրկության նոր ուղիներ հնարելու նպատակով։ Քրիստոսի աշակերտի կողմից ուսուցանվածը արդեն իսկ սահմանված հստակ վարդապետություն է (հիմնված պատմական կոնկրետ դեպքերի վրա), որը նա պետք է ընդամենը ավանդի, փոխանցի ուրիշներին։ Եվ այդ ավանդման, փոխանցման գործում – թեև մարդկային հանճարն էլ կարևոր գործոն է – ամենակարևոր որակը, որ Քրիստոսի աշակերտը պետք է ունենա, հավատարմությունն է։ Ասում է. «Ուսուցանեցեք նրանց»։ Ուսուցանեցեք ի՞նչ։ «Ինչ որ ձեզ պատվիրեցի»։ Ինչ որ ե՛ս ձեզ պատվիրեցի։

Պաշտոնը, որ տրվում է Առաքյալներին (և անուղղակի կերպով ՝ նաև բոլոր քրիստոնյաներին), միաժամանակ չափազանց դյուրին է և չափազանց դժվարին։ Չափազանց դյուրին է, եթե տվյալ հոգին խոնարհ է։ Չափազանց դժվարին է, եթե տվյալ հոգին հպարտ է և ունայնամիտ։ Դյուրին է, որովհետև Քրիստոսի աշակերտին հանձնարարված չէ քրտնաջան աշխատանք կատարել, նորանոր փորձառություններ կատարել, փրկության նորանոր ճանապարհներ բացել և ուսուցանել։ Ուսուցանելիքը պատրաստ է, քրտնաջան աշխատանքը կատարված է, փրկության ճանապարհը բացված է։ Քրիստոսի աշակերտից պահանջվում է միայն – և սա՛ է դժվարին կետը հպարտ հոգիների համար – կատարյալ հավատարմություն կիրառել և պահպանել. խոնարհությամբ ընդունել Հավատքի Սրբազան Ավանդը և ամենայն հավատարմությամբ այն ապրել սեփական կյանքում և ապա նաև ավանդել ուրիշներին՝ միշտ միևնույն հավատարմությամբ, միշտ գիտակից, որ ուսուցանելիք վարդապետությունն իրենը չէ, այլ՝ Տիրոջինը։ Անշուշտ, Սուրբ Հոգին որոշ քրիստոնյաների պարգևում է նաև Հանճարի պարգևաշնորհը, որպեսզի իրենց ժամանակակիցներին հասկանալի ոճով ու բառապաշարով ներկայացնեն Քրիստոսի միշտ վավերական ուսմունքը, բայց դա գալիս է հետո։ Սկզբում միայն ու միայն հավատարմությունն է։

Իսկ ո՞րն է Տիրոջ պատվիրածը։ Ի՞նչ է Նա ուսուցանում։ Ամբողջ Ավետարանը պարունակում է Քրիստոսի խոսքերը և մեր այս մտորումների ընթացքում դեռ կանդրադառնանք դրանց հերթով։ Այստեղ հիշենք դրանցից մի քանիսը, որոնց մեջ խտացած է Քրիստոսի ողջ պատգամը.

– « Երանի՜ հոգով աղքատներին ... հեզերին ... արդարության քաղցն ու ծարավն ունեցողներին ... ողորմածներին ... սրտով մաքուրներին ... խաղաղարարներին ... արդարության համար հալածվողներին » (Մտթ 5, 3-10). –– երանի՜ ողորմածներին. – մեծագույն Սուրբ Հայրերն ասում էին, որ ոչինչ մարդուն այնքան նման չի դարձնում Աստծուն, որքան ողորմածությունը, ողորմած լինելը, վեհ սրտով կարեկցանք դրսևորելը այլոց տկարությունների հանդեպ. –

– « Եթե դուք չներեք մարդկանց, ձեր Հայրն էլ ձեզ չի ների ձեր հանցանքները » (Մտթ 6, 15). –– միակ պայմանը, որ Քրիստոսը դրել է մեղքերի ներում ստանալու համար. – ոմանք կարծում են, թե իրենց մեղքերին ներում կարող են ստանալ բարեպաշտական ինչ-ինչ հրահանգներ կատարելով, ասենք՝ մոմ վառելով, ինչ որ մի աղոթք արտասանելով, կամ պահք ու ծոմ պահելով, կամ ցնցոտիներ հագնելով, կամ կիզիչ արևի տակ դեպի ինչ որ մի ուխտավայր քայլելով (էլ չեմ խոսում այն պաթոլոգիկ դրսևորումների մասին, երբ ոմանք կարծում են, թե կարող են կաշառել Աստծուն, օրինակ՝ նախ աղքատներին կեղեքելով, հետո այդ կեղեքածից ինչ որ փշրանքներ որպես ողորմություն այդ նույն աղքատների առաջ գցելով). ... Քրիստոսի խոսքը, մինչդեռ, միանշանակ է. «Եթե դուք չներեք մարդկանց, Աստծուց ներում ստանալու հույսեր մի՛ փայփայեք»։ Ուստի, եթե Աստծուց ներում ես ակնկալում, այժմ և մահվանդ պահին, շտապիր դու նույնպես ներել, սկսած ընտանիքիդ անդամներից, շարունակած ընկերներովդ ու շրջապատիդ մարդկանցով, վերջացրած ողջ հասարակությամբ ու մարդկությամբ. ––

– « Մի՛ դատեք, որպեսզի չդատվեք » (Մտթ 7, 1). –– առաքված ենք սիրելու, ողորմած լինելու, ներելու. ոչինչ մարդուն այնքան նման չի դարձնում դևին, սատանային, որքան աջ ու ձախ դատելու, քննադատելու մոլուցքը. դատաստանն Աստծունն է և ոչ ոք իրավունք չունի յուրացնելու Աստծո դատական իրավասությունը. –– սա, համենայն դեպս, այնպես չէ, որ դու ինքդ դրանից օգուտ ու շահ չունես. ընդհակառակը՝ հենց սրանի՛ց է քո անձնական ամենամեծ շահն ու օգուտը՝ Աստծուց ներում ստանալը, Աստծո կողմից չդատվելը. ––

– « Այն ամենը, ինչ կամենում եք, որ մարդիկ ձեզ անեն, դուք էլ նրանց արեք» (Մտթ 7, 12). –– հները բավարարվում էին ասելով. Ինչ չեք կամենում, որ մարդիկ ձեզ անեն, դուք էլ նրանց մի՛ արեք։ Բայց սա առաջին քայլն է սոսկ, որով բավարարվել քրիստոնյան չի կարող։ Ոչ միայն չարիք մի՛ արեք, ասում է, այլ՝ նախաձեռնությունը ձեր ձեռքը վերցրեք և բարիք գործեցեք աջ ու ձախ, առանց հաշիվ պահանջելու, առանց շնորհակալություն ու առջևդ խոնարհումներ ակնկալելու, ... ճիշտ այնպես՝ ինչպես կկամենայիք, որ ձեր հետ վարվեին։ Դրա համար էլ հենց ասում է Իր ոսկեղեն խոսքերից այս մյուսը.

– « Ձրի ստացել եք, ձրի էլ տվե՛ք » (Մտթ 10, 8). –– ով գիտակցում է, որ ամեն բան ձրիորեն ստացել է Աստծուց, կյանքն ու գոյությունը առաջին հերթին, բայց ամենակարևորը՝ փրկությունն ու հավիտենական կյանքի խոստումը, չի կարող ապրել հաշվենկատության սառը, անշունչ ու դժբախտ մտայնությամբ. –– և տալուց հաշվի չի առնում, թե ո՛ւմ է տալիս, կամ մանավանդ թե՝ առաջնությունը տալիս է նրանց, ովքեր արժանի չեն իր բարիքներին, որովհետև, ասում է.

– « Առողջները չէ, որ բժշկի կարիք ունեն, այլ՝ հիվանդները։ Գնացեք, ուրեմն, և սովորեցեք, թե ի՛նչ է նշանակում. ''Ողորմություն եմ ես ուզում և ո՛չ թե զոհ''։ Արդարև, չեմ եկել արդարներին կանչելու, այլ՝ մեղավորներին » (Մտթ 9, 12-13). –– այնքան սրբություն ու վեհություն կա այս խոսքի մեջ, որ չեմ համարձակվում իմ կողմից խոսք ավելացնել. –– կրկին լսենք այն. « Առողջները չէ, որ բժշկի կարիք ունեն, այլ՝ հիվանդները։ Գնացեք, ուրեմն, և սովորեցեք, թե ի՛նչ է նշանակում. ''Ողորմությո՛ւն եմ ես ուզում և ո՛չ թե զոհ''։ Արդարև, չեմ եկել արդարներին կանչելու, այլ՝ մեղավորներին »։ –– Եվ իրոք.

– « Եթե դարձի չգաք և մանուկների նման չդառնաք, երկնքի արքայություն չեք մտնի » (Մտթ 18, 3-4). –– մանուկներ, որոնք գիտեն, որ իրենց սիրող Հայր ունեն (որն անշուշտ հարգում է իրենց ազատությունը), և գիտեն հիանալ ամեն մի քայլափոխի. որոնց հոգիները թառամած չեն, հնացած, խունացած. –– կա՞ արդյոք միջոց՝ միշտ այդպիսին մնալու համար. այո՛, ահա՛ այն.

– « Պիտի սիրես Տիրոջը՝ քո Աստծուն, քո ամբողջ սրտով, քո ամբողջ հոգով և քո ամբողջ մտքով։ Եվ [...] պիտի սիրես քո մերձավորին ինչպես ինքդ քեզ» (Մտթ 22, 37-39). –– սիրելով Աստծուն, սովորում ենք սիրել նաև Իր գործերը, Իր ստեղծագործությունը, որ համայն տիեզերքն է իր ողջ գեղեցկությամբ. –– և քանի որ ասել է, որ Աստծուն հարկավոր է սիրել ամբողջ սրտով, հոգով ու մտքով, որպեսզի հարցեր չառաջանան, թե մերձավորին ինչպե՞ս է հարկավոր սիրել, Հովհաննեսի Ավետարանում հավելում է. ––

– « Ինչպես ես ձեզ սիրեցի, դուք էլ միմյանց սիրեցեք » (Հվհ 13, 34). –– ինչպե՞ս Ինքը սիրեց մեզ. կրկին Հովհաննեսը պատասխանում է միայն մեկ բառով. սիրեց մեզ ԻՍՊԱՌ (հմմտ. Հվհ 13, 1). –– և քանի որ մարդկանց իսպառ սիրելու գաղափարն իրոք կարող է վախեր առաջացնել, բնականաբար, յուրաքանչյուր մարդու հոգում, Ավետարաններում շարունակ քաջալերում է, ասելով.

– « Մի՛ վախեցեք » (Մտթ 28, 10)։

Ահա՛ սա է Քրիստոսի ուսմունքը։ Ամենայն պարզությամբ ու հոգու անդորրի մեջ ապրել և ուսուցանել է պետք Իր՝ Քրիստոսի վարքը. կերպը, որով Նա ապրում էր, ժեստերը, որ գործադրում էր, ինչպես Ինքն իսկ ասում է. «Սովորեցեք ինձնից, որ հեզ եմ և սրտով խոնարհ» (Մտթ 11, 29)։ Քրիստոնյա լինել՝ նշանակում է նմանվել հեզ և սրտով խոնարհ Հիսուսին։ Բռնակալ ու քմահաճ ամենակարողության մոլուցք չէ, այլ՝ Աստծո՛ ամենակարողությունը ձեռքբերելն ու կիրառելը, որն ամենակարողությունն է նրա, ով սիրում է, համեստության, խոնարհության, ծառայության, օգնության հասնելու տրամադրվածության, ողորմածության մեջ. սա՛ է Աստծո ամենակարողությունը, և սրանո՛վ է, որ մենք դառնում ենք ճշմարտապես մարդ, Աստծո զավակ։

Ահա՛ այս և նման ոսկեղեն խոսքերում է ամփոփված Քրիստոսի ուսմունքը։ Եվ այս ուսմունքն է, որ քրիստոնյաներն առաքված են ապրելու և ուսուցանելու։ Մարդկանց կողմից ստեղծված, հորինված, հնարված ուսմունքների կարիք չունենք։ Եվ մանավանդ՝ Քրիստոսի պարզ ու հստակ ուսմունքը բարդացնելու ու այլևայլություններով ծանրաբեռնելու կարիք չունենք, ինչպես Ինքն իսկ ասում է. «Իմ լուծը քաղցր է, և իմ բեռը՝ թեթև» (Մտթ 11, 30)։ Եվ. Մի՛ նմանվեք նրանց, ասում է, ովքեր ծանրածանր բեռներ են դնում մարդկանց ուսերին (Մտթ 23, 4)։ Սա շատ լավ էր հասկացել Սուրբ Օգոստինոսը, Հիպպոնայի մեծ Հայրապետը, ով քրիստոնեական վարքի ուսմունքը համառոտել է միայն մեկ, կարճառոտ նախադասության մեջ. «Սիրի՛ր, և արա ի՛նչ ուզում ես»։ Գնացե՛ք, ուրեմն, և ուսուցանեցեք այն, ինչը որ ե՛ս ձեզ պատվիրեցի։

 

Եվ ավարտում է խոստանալով.

 

Ավետարանը փակվում է Հիսուսի հանդիսավոր երաշխավորությամբ՝ կատարելու Իր Անվան նշանակությունը, այնպես՝ ինչպես ասվել էր մարգարեի և մեկնաբանվել էր Մատթեոսի կողմից. Նա Էմմանուելն է, Աստված մարդու հետ, ամեն օր, մինչև աշխարհի վախճանը, որպեսզի մարդը կարող լինի առատ պտուղներ հասունացնելու. պտուղներ, որ կմնան հավետ (հմմտ. Հվհ 15, 16)։

Մեր ուշադրությունը կսևեռենք երկու կարևոր կետերի վրա, և այսքանով կավարտենք ավետարանական այս հատվածի վերաբերյալ մեր մտորումները։

Նախևառաջ այն, որ ասում է ես ձեր հետ եմ ամեն օր։ Քրիստոսի աշակերտների մոտ, ինչպես և յուրաքանչյուր մարդու մոտ, շատ հաճախ շփոթում է տեղի ունենում, կապված ինչ որ մի բանի սպասման ժամանակների հետ։ Մենք՝ մարդիկս, շատ հակված չենք սպասելու, և այն, ինչը որ մեր ցանկությունների առարկան է, ուզում ենք այդ բանին տիրանալ և այդ բանը վայելել իսկույն, անմիջապես։ Սրա մեջ, խորքում, վատ բան չկա. որքան ավելի մեծ է կիրքը, որքան ավելի մեծ է սերը, այնքան ավելի նվազ է համբերությունը։ Բայց սա կրքոտ վիճակն է, որը երբեմն կարող է չհամապատասխանել մարդու լավագույն բարիքին, օրինակ՝ մինչև որ հարաբերությունը հասունացած լինի ամբողջովին, մինչև որ մարդը ամբողջացած լինի իր ողջ էությամբ, և այլն։ Այսպես է պատահում, որ մենք՝ քրիստոնյաներս, իբրև մարդիկ, շատ հաճախ շփոթում ենք Քրիստոսի փառավոր վերադարձի վերաբերյալ Ավետարաններում գործածվող «շուտով» մակբայը՝ մեր համար շատ փափաքելի «իսկույն» մակբայի հետ։ Ավետարաններում, մինչդեռ, շատ հաճախ է խոսվում «սպասման ժամանակների» մասին. դրանց կանդրադառնանք իրենց ժամանակին, երբ մեր մտորումները կկենտրոնացնենք այդ հատվածների վրա։ Այստեղ ուշադրություն դարձնենք «ամեն օր» արտահայտությանը, որը հստակ կերպով անորոշ ժամանակ է մատնանշում։ Քրիստոսն Իր աշակերտներին երբեք չի խոստացել երկրային հաջողություններ, հարմարավետություններ. քրիստոնյաների առաքելությունը ո՛չ հարմարավետ է լինելու, ո՛չ էլ՝ դյուրին. և իրենց անձնական հոգևոր կյանքն էլ չի ձևավորվելու մի ակնթարթում, ինչ որ մոգական բանաձևի կիրառմամբ կամ կախարդական փայտիկի հպումով։ –– Խոսքն, անշուշտ, իրական քրիստոնյաների մասին է, ո՛չ ձևականների, որոնք ամենուր և բոլոր ժամանակներում էլ կեղծավորությամբ կարողացել են լեզու գտնել այս աշխարհի տերերի հետ և նրանց նման իշխել ու անօրինանալ, դավաճանելով Քրիստոսին և հեռանալով Ավետարանի պատգամներից։ –– Իր ճշմարիտ հետևորդներին Հիսուսը կանխավ զգուշացրել է այդ ամեն ինչի մասին։ Այդուհանդերձ, սակայն, տվել է նաև վստահության ու բերկրանքի հիմնավոր պատճառներ։ Առաջինը, հիմնականն ու գլխավորը սա է. Նա՝ Տերը, մեր հետ է։ Քրիստոսը խոստացել է ապահովել Իր ներկայությունը, ամեն օր Իր աշակերտների կողքին։ Հարություն առնելով ցույց է տվել, որ հզոր ու հաղթական է. Նրա ներկայությունը երաշխիք է նրանց համար, ովքեր շարունակում են Նրա գործը։ Հարության արշալույսից ի վեր Նա իսկապես Էմմանուելն է, Աստված-մեր-հետ։ Փրկությունը, Աստծո հետ կյանքը մի բան չէ, որ գալու է ապագայում. այն արդեն իսկ սկսվել է մեր կյանքում, վերջնական ամբողջացման սպասման մեջ։ Մեր օրերն Իր հետ ապրելով է, որ մեր կյանքը չի վատնվում, այլ՝ ծաղկում, պտղաբերում և մնում է հավետ։

Եվ հատուկ շեշտադրում կա «ամեն» ածականի վրա։ Հիսուսը (և Իր հետ անշուշտ Հայրը և Սուրբ Հոգին) այնպես չէ, որ նախասիրած օրեր կամ պահեր ունի, որոնց ընթացքում մարդկանց, մանավանդ Իր աշակերտների հետ է, իսկ մյուս օրերին կամ պահերին՝ ո՛չ։ Այնպես չէ, որ նրանց ընկերակցում է միայն վեհագույն պահերին, երբ վայելում են առաքինության հոգևոր մխիթարությունները։ Ո՛չ, նրանց հետ է «ամե՛ն» օր, նաև խավարի մեջ, նաև դժվարությունների պահին, և այդ դժվարությունները միայն հալածանքներն ու տառապանքները չեն, այլ՝ նաև պահերը, երբ սասանվում է նրանց կորովը և նրանց սրտում բույն են դնում կասկածները, ինչպես երկմտող աշակերտների դեպքն էր, երբ պակասում է նրանց ուժը և պատահում են նաև անկումներ։ Ասում է. Մի՛ վարանեք, մի՛ կասկածեք, ես ձեր հետ եմ ամե՛ն օր, ամե՛ն պահի, ամե՛ն իրավիճակում, ամե՛ն տեսակ գերեզմանում, այդ գերեզմանի պատերը ներսից պայթեցնելու և ձեզ ամեն անգամ Իմ Հարության լույսով ողողելու համար։ Սրա՛ համար է, որ ձեր հետ եմ. ո՛չ թե ձեզ դատապարտելու, այլ՝ փրկելու համար։ Մի՛շտ, ամե՛ն դեպքում։

 

Ապա ասում է մինչև աշխարհի վախճանը։ Այստեղ շա՜տ կարևոր ճշգրտում է հարկավոր կատարել և լավ հասկանալ Ավետարանի խոսքը, որովհետև սովորաբար այն սխալ է մեկնաբանվում։ «Վախճան» եզրի տեղում Ավետարանի հունարեն բնագիրը գործածում է « συντέλεια » - « սյուն-թելեյա » գոյականը։ Արդ, սովորաբար, մարդկանց մեջ տարածված է այդ հասկացողության մեկնաբանությունը որպես «աշխարհի վերջը», պատկերացնելով այդ վերջը որպես քանդում, ավերում, կործանում, գրեթե ոչնչացում։ Բայց այս գաղափարներից ոչ մեկը չի համապատասխանում Ավետարանի մտքին։ Հունարեն «սյունթելեյա» գոյականը, այո՛, նշանակում է «վերջ», բայց ավելի շուտ «գործի ավարտ» իմաստով. մատնանշում է այն հասկացողությունը, երբ ինչ որ մի գործ կատարելիս զանազան մասերը վերջնական կերպով ի մի են հավաքվում, գործն ամբողջանում է և հասնում է իր ավարտին, իր ամբողջացմանը (սյուն-թելեյա նշանակում է համա-կատարում, մի ավարտ, որին հասել ենք զանազան մասերն իրար կցելով, ամբողջացնելով)։ Այստեղ շա՜տ ավելի ճշգրիտ է գրաբար հայերեն թարգմանությունը, որ գործածում է «կատարած» եզրը. ասում է «մինչև աշխարհի կատարածը», այսինքն՝ երբ աշխարհն այլևս կատարված կլինի, երբ արարչությունն ու փրկագործությունը հասած կլինեն իրենց ամբողջացմանը։ Կարող ենք Հիսուսի խոսքը հասկանալ այսպես. «Ես ձեր հետ եմ ամեն օր, մինչև որ, միասին, կհասցնենք աշխարհն իր կատարմանը, իր նպատակակետին, իր ամբողջացմանը Աստծո փառքի մեջ»։ Միասի՛ն, Աստված և մարդ ձեռք ձեռքի տված, իրար միացած հանձինս մարդացած Որդու՝ Տեր Հիսուս Քրիստոսի, ով Էմմանուելն է՝ Աստված-մեր-հետ, բայց նաև, միաժամանակ, Մարդն է Աստծո հետ, և Իր Անձի մեջ է այս աստվածամարդկային համա-կատարումը, համագործակցությունը գտնում իր գերազանց արտահայտությունը։

Ինչպիսի՜ վեհ առաքելության է կանչում Հիսուսն Իր Առաքյալներին. նրանց կանչում է դառնալու Աստծո համագործակիցները, միասին տանելու և հասցնելու աշխարհն իր համա-կատարմանը։

Ուստի, ըստ Ավետարանի ուսուցման, աշխարհը վերջ չէ, որ ունի (ինչպես ասացինք՝ քանդման, ավերման, կործանման, ոչնչացման իմաստով). աշխարհը այսպիսի վերջ չէ, որ ունի, այլ՝ ունի մի նպատակակետ, դեպի որը ձգտում է, և դեպի որը տարվում է Աստվածային ամենիմաստուն Նախախնամության առաջնորդությամբ։

Եվ սա միայն աշխարհին չէ, որ վերաբերվում է, ընդհանուր իմաստով, այլ՝ վերաբերվում է նաև մարդկային յուրաքանչյուր անձի, անհատի, որն ինքն իր մեջ մի աշխարհ է։ Կարծես ասում է Քրիստոսը. «Ես ձեզնից յուրաքանչյուրի հետ եմ, քանի դեռ ձեր կյանքը նպատակակետ ունի», քանի դեռ այն չեք վատնում աննպատակ կերպով, որովհետև ոչինչ այնքան տհաճ չէ Արարչին, որքան այն, որ աննպատակ կերպով մսխվում, վատնվում է Իր գերագույն պարգևը. Կյանքը։ Եվ ձեզնից յուրաքանչյուրի հետ եմ, որպեսզի օգնեմ, որպեսզի համագործակցեմ, որպեսզի միասին համա-կատարենք ձեր գոյությունները, Իմ Շնորհով և ձեր ազատությամբ, միասին, ձեռք ձեռքի տված։

Չկա ավելի մխիթարական միտք մարդու կյանքում, քան այս գիտակցությունը. որ Արարիչը Էմմանուելն է, Աստված-իմ-հետ, և որ ամեն օր, ամեն ժամ, ամեն վայրկյան տեսնում է ինձ, իմ կողքին է ինձ գրկելու, ինձ սփոփելու, ինձ գոտեպնդելու, ինձ ոգևորելու, ուրախությանս մեջ ինձ ուրախակցելու, տրտմությանս մեջ արցունքներս Իր հավիտենական գանձարանի մեջ հավաքելու համար, որպեսզի իմ ինքնությունը կերտվի, ամբողջանա, համա-կատարվի՝ Իր հավիտենական Արքայության մեջ մուտք գործելուց առաջ։

Սրանք, որ Ավետարանի վերջին խոսքերն են, նաև ողջ Ավետարանի և քրիստոնեական ողջ կյանքի նպատակն են. Աստծո և մարդու համագործակցությունը ամեն օր, մինչև որ ամբողջ արարչությունը և արարածներից յուրաքանչյուրը կհասնի իր կատարածին, իր ամբողջականությանը, իր լիակատար իրագործմանը՝ Աստծո Շնորհի և մարդու ազատության փոխգործակցությամբ։ Այս լույսի ներքո է, ուրեմն, որ մենք էլ կկատարենք մեր մտորումների ողջ ընթացքը ավետարանական դրվագների շուրջ։

 

Մնացեք խաղաղությամբ։ Առայժմ։