- 10 -

Կարդացել էի, կրկին էի կարդացել, երկու անգամ, նաև երեք ... և դեռ շատ անգամներ կարդացի Ընկերոջս նամակը:

Իմաստունն իրավացի էր: Հասկանում էի, զգում էի: Սակայն, մեկ անգամ ևս, անդրադառնում էի էությանս ծանրությանը: Կուզենայի քայլել, վազել, սավառնել ... և դեռ կանգնածս տեղն էի: Անշարժ: Ամոթով լի:

Փրկվելիք մարդիկ կային, կառուցվելիք մի աշխարհ: Պետք է գործի լծվեի: Բայց չէի կարողանում վճռել, որ միայն մի կաթիլ էի լինելու օվկիանոսում, մի քար՝ պատի ներսում, մի հատիկ՝ հունձքի զանգվածի մեջ ... :

 

Կամենում էի ավելի՛ն լինել և ավելի՛ն անել: Բայց ավելին անել կամենալով, շարունակում էի ոչինչ չանել ... :

Մտածում էի. «Օրերն անցնում են և դրանք ետ դարձնել չեմ կարող այլևս: Ծախսվել են իմ համար և ո՛չ թե՝ ուրիշներին օգտակար լինելու»:

Այլևս հրաժարվել էի թշվառության պատկերներն աչքերիս առջևից հեռացնելուց, տառապող մարդկանց աղաղակների դիմաց ականջներս խցելուց: Դուռը բանալիով փակելն այլևս ոչնչի չէր ծառայում. պատկերներն ու աղաղակները ներս էին թափանցել և այլևս երբեք դուրս չէին գալու:

Հետսապահ գնդերի մարտ էի սկսել, որի սկզբնավորությանն արդեն գիտակից էի, որ պարտություն էի կրելու:

Իրականում, մի չքմեղանք ունեի. չգիտեի, թե ի՛նչ պետք է անեի: Եթե ինչ որ մեկը գար ինձ մի հստակ գործ առաջադրելու, նույնիսկ մի փոքրիկ բան, բայց գեթ տեսանելի, նույնիսկ եթե ինքս ինձ մի տեսակ խոնարհված կզգայի այդքա՜ն փոքր գործ կատարելուս համար, նաև մտածելով. «Ի՞նչ օգտակարություն ունի», բայց միևնույնն է, հանձն կառնեի գործի անցնել, այնքա՜ն որ նեղվում էի անշարժությանս մեջ մնալով:

 

 

Նորից Իմաստունի տանն էի: Չէ՞ որ խոստացել էի, որ կրկին հանդիպելու էինք ... «շուտով»:

Լուռ ու մունջ ինձ էր նայում: Իր հայացքում ո՛չ մի խստություն, ո՛չ մի դատապարտում, մանավանդ թե՝ անսահման բարյացակամություն կար, որն ինձ լավ վիճակի մեջ էր դնում: Իր առջև ինձ ո՛չ թե դատված, այլ՝ հրավիրված էի զգում:

Սպասում էր, որ խոսեմ:

Չէր սիրում խոսակցությունը նախապատրաստել: Ես շարունակում էի փնտրել իմ առաջին բառերը: Կասկածելի էին, կոպիտ, և երբ վերջապես վախով ու դողով հայտնվում էին լռության ճնշող տարածության մեջ, ամաչում էի դրանց հասարակ լինելուց: Կուզենայի դրանք ետ քաշել:

Թոթովում էի. « ... Շնորհակալություն նամակի համար ... »:

«Ավելի նախընտրելի կլիներ, բարեկամս, լսել քեզ և հետդ խոսել դեմ առ դեմ», ասաց հանդարտ, գրեթե “քնքշությամբ”, ինձ ցույց տալու համար, – սրանում վստահ եմ – , որ դա իր համար նեղություն չէր:

Ես արդարացումներ էի փնտրում: Չէի կարող Իմաստունին ասել, որ ... իրենից վախենում էի: Ո՛չ այնքան իր անձից, որն ինձ դեպի ինքը ձգելով հանդերձ, այնուամենայնիվ մի տեսակ ազդեցություն էր թողնում վրաս, որքան հատկապես այն լույսից, որն արծարծում էր իմ մեջ: Այդ լույսն ինձ ստիպում էր իմ մշուշից անդին էլ ՏԵՍՆԵԼ, մինչ մի նոր, անհանգստացնող ուժ, էությանս խորքերից ծնվելով, ինձ իմ հանդարտ անկյունից անողոքաբար դուրս էր հրում:

Առանց ինքս իմ խոսքերին համոզված լինելու, ասացի. «Չէի ուզում անհանգստացնել Ձեզ, Դուք շատ զբաղված եք»:

Իմաստունն աննշմարելիորեն ժպտաց և իր ժպիտն ինձ ամաչեցրեց: Հասկացա, որ ասածիս չէր հավատում: Զգացի, որ կարմրեցի, և դեմքս ձեռքերովս ծածկեցի, թաքցնելու համար հուզմունքս:

Ընկերս ինձ մի քիչ ժամանակ տվեց, այնքան, որ ինձ վերագտնեի, հետո լսեցի, որ վճռակամությամբ ասաց.

«Կարող է պատահել, որ որոշակի օրերի չկարողանամ քո հետ երկար խոսել: Այդ դեպքում ես քեզ կասեմ: Բայց ինձ երբեք չես անհանգստացնում: Հասկանո՞ւմ ես, բարեկամս, երբե՛ք: Եվ ժամանակը, որ քեզ կհատկացնեմ, քո համար կլինի: Մի քիչ իմ կյանքից քո համար»:

 

Ես նրան հավատացի: Եվ հավատալով զգացի, որ մի շատ կարևոր փուլ էի գերազանցել: Այդ ժամանակ, խաղաղ ու երջանիկ, որոշեցի իրեն ներկայացնել իմ հարցերը:

 

 

«Բարեկամ», սկսեցի ասել իրեն, «ինչպե՞ս կարող եմ իմանալ, թե ես ո՛վ պետք է “լինեմ” »:

«Աճելով, սիրելիս ... :

Այդպես ծառը, որ բողբոջում է, եթե գիտակից լիներ, կամաց կամաց կհայտնաբերեր, թե ի՛նչ է դառնում և ի՛նչ պետք է դառնա, արդյոք կաղնի, խնձորենի կամ բարդի: Եվ եթե կաղնին կամենար խնձորենի դառնալ, կամ խնձորենին՝ բարդի, չէին կարողանա և դժբախտ կլինեին ու կտառապեին իրենց ինքնությունը չգտնելու համար:

Դու ինքդ քեզ եղիր: Ուրիշներով հարստացի՛ր, բայց նրանց պատճենահանված օրինակը մի՛ եղիր: Մյուսները հենց “քո” կարիքն ունեն: Կյանքդ մի՛ խաղա որպես թատերգական դերակատարություն: Նույնիսկ եթե քոնը հաջողակ անձնավորության դեր է, աշխարհը քո կյանքի կարիքն ունի, և ո՛չ թե՝ քո կատակերգության»:

«Իսկ ինչպե՞ս կարող եմ իմանալ “անելիքս” »:

«Ապրելով ու աճելով,

այնտեղ, ուր գտնվում ես,

այն պահին, որ ապրում ես,

այն մարդկանց հետ, որոնց հետ շփման մեջ ես ...

... ինչպես ծառը»:

 

Իմաստունը մի պահ ամփոփվեց, ապա շարունակեց ինչպես իր սովորությունն էր, հանդարտորեն բանաստեղծություն արտասանելու նման:

Ինձ հաճելի էր նրա շուրթերից հատիկ առ հատիկ դուրս ցայտող բառերի մեղեդին, որոնք կարծես աղավնիներ լինեին, հեզ զեփյուռի մեջ ճախրող, կամ իր կրքոտ ոգու քամուց ուժգին քշվող: Ես ունկնդրում էի:

 

Ծա՛ռ,

Ծա՜ռ գեղեցիկ և հաստատուն,

Մխրճի՛ր արմատներդ երկրի մեջ,

Առանց արմատների և առանց հողի ապրելն անհնարին է.

 

Խրի՛ր ճյուղերդ երկնքի մեջ,

առանց ճյուղերի և առանց երկնքի գոյատևելն անհնարին է,

և թող որ երկրային արմատներդ

և երկնային արմատներդ

ուտեն ու խմեն

հումուսն ու ջուրը

օդն ու արևը:

 

Ծա՛ռ, բարեկա՜մս, աճիր քո համար, իմ համար, բոլոր մարդկանց համար:

Մենք քո կարիքն ունենք՝

շնչելու և տաքանալու,

կառուցելու և կահավորելու,

սիրելու և քնելու,

ապրելու և մեռնելու համար:

 

Ծա՛ռ, աշխարհում միայնակ չես, բազմություն ես խիտ անտառում:

Քո եղբայրների հետ, ունկն դիր քաղաքի աղմուկներին, որոնց մեջ սակավ են ծիծաղները և առատ՝ ողբն ու լացը:

Քո տարածված ճյուղերով, որ նվիրվում են, միշտ տրամադիր,

Ընդունի՛ր դեպի քեզ դիմող մարդկանց. նրանք քեզ կբեղմնավորեն, դու նրանց կյանք կտաս,

Բայց դու ինքդ քեզ եղիր, և քեզնից հեռու վանիր այն գիշատիչներին, որոնք առանց քեզ հարգելու, ցանկանում են օգտագործել քեզ ըստ իրենց քմահաճույքի ու շահի:

Եթե լայնաբաց սիրտդ սահմանված է տանիք շնորհելու մի տան,

մերժի՛ր կրակը, որը քո մարմնից ցանկանում է ջերմություն կորզել:

Եթե խոր անտառում, ստվերներիդ ներքո պետք է պաշտպանես երեխաների խաղը,

մի՛ փափաքիր աշակերտի համար գրասեղան լինել, կամ ծերունու համար աթոռ:

Եթե մի օր քահանայի համար խորան պետք է լինես,

մի՛ տենչա ընտանիքի համար սեղան լինել, կամ անկողին՝ սիրահարների համար:

 

Ծա՛ռ, եղբա՜յրս,

մխրճի՛ր արմատներդ երկրի մեջ,

իսկ ճյուղերդ՝ երկնքի,

Եղիր ա՛յն ծառը, որ պետք է լինես,

բայց ծառ՝ ուրիշների համար:

 

«Բարեկամ», ասացի նրան երբ լռեց, «ցավոք Ձեր բանաստեղծությունն ամբողջովին չհասկացա: Կարո՞ղ եք ինձ այն բացատրել»:

«Ո՛չ, սիրելիս: Ապրի՛ր: Աճի՛ր: Իսկ հետո կհարցնես քո սրտին: Սիրտդ է, որ քեզ կբացատրի»: – Ապա, կարծես ինքն իրեն խոսելով, մեղմ ձայնով շշնջաց. «Արդյոք շա՞տ ցանեցի: Ով շատ խիտ է ցանում, հատիկին թույլ չի տալիս, որ ծլարձակի»: Հետո, կրկին ինձ ուղղվելով, ասաց.

«Կվերադառնա՛ս: Հողի մեջ ցանելիք դեռ այնքա՜ն շատ խոսքեր կան, որ պատրաստված բազմաթիվ ակոսներ են մեզ հարկավոր լինելու: Բայց չմոռանաս հողիդ վրա աշխատել: Ցանելն ապարդյուն է, եթե նախ չես վարել»:

...

 

Դռան սեմին էի արդեն: Ետևիցս կրկին ձայնեց.

«Հիշի՛ր», ասաց, «երկրի արմատներդ,

երկնքի արմատներդ»:

Նորից լռեց, կարծես վարանում էր ասել, ապա կամացուկ ավելացրեց.

« ... Բայց դու գիտե՞ս, թե ո՛րն է քո երկինքը»:

 

Դուռն արդեն փակել էր:

Մենակ էի, իր վերջին հարցը ձեռքերիս մեջ: