- 12 -

Ամեն ինչ չէ, որ պարզ էր: Սրտիս, կյանքիս մեջ դեռ ընդարձակ ստվերների տարածություններ էին մնում: Վախենում էի: Իսկ եթե կրկին գիշերվա մեջ կորչեի՞:

 

Բայց շարունակում էի վախենալ լույսից: Հաղթանակ տանելով այդ գիշերվա դեմ, ինձ կստիպեր շարունակելու ընթացքս:

Ես քայլում էի, ուրախ էի քայլելուս համար, բայց արդեն վախենում էի, որ այլևս չէի կարողանալու նստել:

Իմաստունի խոսքերից մի քանիսն ինձ յուրահատուկ կերպով էին շփոթեցնում: Զգում էի, որ պատճառն այն էր, որ նրանց մեջ ինչ որ մի էական բան էր պարունակված, ճիշտ այնպես, ինչպես ծառն է իր մեջ պահում ավիշը:

Ավիշը, որ կյանք է, և ի հայտ է գալիս միայն այն ժամանակ, երբ ջարդված ճյուղից լալիս է:

Սերն էր “գոյության” իմաստն ու մարդու “ավիշը”: Իմաստունի համար դա շատ բնական էր, քանի որ ցածր ձայնով շշնջում էր. «Մարդը ստեղծվել է սիրուց և սիրո համար»:

Շա՜տ հեռու էի նրա այդ վստահությունը կիսելուց:

 

Նախևառաջ. ես է՞լ էի “սիրուց ստեղծվել”:

Երբ փոքր էի, մայրս – հայրս շատ քիչ անգամներ – խղճմտորեն հնազանդվելով “այն ամենին, որ ասվում էր”, ինձ հստակ կերպով բացատրել էր “կյանքի խորհուրդները”: Այդ ամենը նա կատարել էր այնքա՜ն հստակությամբ ու “բնականությամբ”, – “ասում էին”, թե հարկավոր է այդպես անել – , որ ես ոչ մի խորհրդավոր բան չէի տեսնում այդ “խորհուրդների” մեջ:

Բայց հասկացել էի, և հիշողությանս մեջ արձանագրել, որ ծնողները կարող էին երեխա ունենալ առանց նրան կամենալու ... : Եվ գիտեի, թե դա ինչպես է պատահում. մի մոռացում, մի սխալ, մի տկարություն ... : Եվ այդպես, երբ միայնակ էի, սենյակի անկյուններից մեկում կծկված, ձանձրույթից անդամալուծված, կամ էլ անկողնուս մեջ, ուր սպասում էի մի «բարի գիշեր»ի, որն երբեք չէր գալիս, ինքս ինձ տալիս էի այդ խոցող հարցը. «Ծնողներս ինձ որպես զավակ փափաքե՞լ էին, թե՞ պատահաբար էի աշխարհ եկել: Իսկ եթե իսկապես ծնողներիս սիրո արդյունքն էի, ինչո՞ւ նրանք այդ կյանք պարգևող սիրուց այնքան չէին ունեցել, որ ինձ մի եղբայր էլ պարգևեին, որի հետ – այո՛ եսասիրաբար – կուզենայի խաղալ, բայց որին կկամենայի նաև սիրել»:

 

Հետո, երբ պատանի էի, բոլորի նման սովորեցի, որ մարդն ի վերջո տիրացել էր չփափաքած կյանքը ոչնչացնելու «իրավունք»ին: Մարդն այժմ կարող է ունենալ միայն այն զավակներին, որոնց նա կամենում է, քանի որ այլևս իրավասու է վերացնելու ... սխալները:

Մեծ դժվարություն էի զգում ընդունելու, որ դա իրոք մեծ հաղթանակ էր: Հայրս պանծացնում էր այն: Մայրս ոչինչ չէր ասում: Ես շարունակում էի մտածել. «Իսկ եթե այդ “իրավունքն” ունենային նաև այն ժամանակ ... և առանց ծախսի ... ես այստեղ կլինեի՞ ... »:

Բայց ոչինչ չէի ասում: Չէի համարձակվում:

Մեծահասակները չեն երևակայում անգամ, թե ինչե՜ր են անցնում իրենց զավակների մտքով ու սրտով:

 

Այսօր խնդիրն իմ համար ավելի ընդարձակ էր դարձել: Երբ խորհրդածում էի, մեջս կրկին սկսում էր եռալ ապստամբության հրաբուխը: Արդարև, ինչպե՞ս կարելի է ասել, որ տնտեսապես թերզարգացած երկրների տասնյակ միլիոնավոր երեխաները “սիրուց” էին ստեղծված, մինչ դատապարտված էին վաղաժամ մահանալու: Հավաքական հրեշային մի վիժում, որն իմ կարծիքով բավական սաստկությամբ չէր ամբաստանվում:

Եվ ինչպե՞ս կարելի է ասել, որ մարդիկ “սիրուց են ստեղծված”, երբ իրենց ժամանակն անց են կացնում միայն իրենց համար ապրելով, իրար փոխադարձաբար շահագործելով ու սպանելով:

Ո՛չ, չէի կարող Իմաստունի այդ խոսքերն ընդունել:

 

... Եվ սակայն: Նա ինձ հասկացրել էր, և ես դա հաստատում էի. սերն էական է մարդու համար:

Ներաշխարհիս խորքերում սերն այն տարօրինակ կենսաուժն էր, առանց որի անհնարին է քայլել, վազել, պայքարել, ապրել: Խորհրդավոր շունչն էր, որն ազատում էր սիրտս իր քմահաճ բաղձանքների ծանրությունից և նրան ի վիճակի էր դարձնում զոհելու կյանքը: Ի վերջո, – ես ցավագին կրում էի դրա փորձառությունը – , խորհրդավոր քաղցն էր, ծարավը, սրտիս խորքում, հարատև ու տոկուն, երբեք լիովին չհագեցած և միշտ հարություն առնող:

Հետևաբա՞ր:

Հետևաբար՝ ոչինչ չէի հասկանում:

Արդյոք պարտադրված դերակատարները չե՞նք մի իմաստազուրկ ու վիթխարի ողբերգության: Սիրո համար ստեղծված, բայց սիրելու անկարող: Դատապարտված՝ անվերջ տենչալու, փորձելու փափաքել այն, ինչին երբեք չենք կարողանալու հասնել:

Իսկ մարդկությո՞ւնը:

Խե՜ղճ մարդկություն, նման սոսկալի խեղկատակության զոհ: Մինչև ե՞րբ է չարչարվելու:

Անշուշտ, եթե մի խենթ, կամ մի խիզախ քաջազուն, ավելի շուտ վերջ չդնի նրա տառապանքներին, – մի՞թե մարդը դրա հնարավորությունը չունի – , ոչնչացնելով նրան երկրի հետ միասին, որը նրան սնուցում է և ինքը նույնպես ուժասպառ է:

Սոսկալի է:

Սիրելն, իրականում, արդյոք մանկական մի գեղեցիկ երազ չէ՞ ողջամիտ մանուկների համար:

 

 

Եկել էի այս ամենն Իմաստունին ասելու: Սպասում էի, որ հանդարտեցներ ինձ, հանդարտեցներ փոթորիկը, որը որքան խոսում էի, այնքան ավելի էր ներսումս սաստկանում:

Վախենում էի, որ այսքա՜ն դյուրաբեկ նավակս, որ վերջապես նետվել էր ալիքների վրա, որոնք այսօր սանձազերծվել էին, կզղջար նավահանգստից դուրս եկած լինելու համար և կջանար ետ վերադառնալ:

 

Իմաստունը չհանդարտեցրեց փոթորիկս: Մանավանդ թե, մրրիկի մեջ հասավ ինձ և կարծես թե յուրացնելով՝ իրենն էլ դարձրեց իմ խռովքը:

Մինչ ես խոսում էի սիրո մասին, հայտնելով խռովքս ու կասկածներս, հանկարծ խոսքս միանգամից կտրեց: Դեմքը, որն ընդհանրապես գունատ էր, կարմրեց: Աչքերը լուսավորվեցին մի լույսով, որ չէի ճանաչում: Ցասումն էր, կարծում եմ, որ բռնկվում էր նրանում: Ձայնն ավելի ուժգին ու կարծր դարձավ: Բացականչեց.

«Իրավացի ես, սիրելիս: Անթիվ մարդիկ այսօր ծաղրում են սերը: Շատերն այլևս և ո՛չ իսկ հավատում են նրան:

Այսպիսով աշխարհն ավելի են վտանգի մատնում, քան սարսափազդու ռումբեր կուտակելով: Սերն էր մնում նրանց, ... բայց այսօր, ի՞նչ է մնում սիրուց:

 

Կար փիլիսոփաների “կասկած”ը, այդ անողոք ավերածուն, որ մաշեցնում էր հպարտ ուղեղներն ու դանդաղորեն կործանում ամենատոկուն համոզմունքները:

Բայց մնում էր Սերը, գլուխները պայթած մարդկանց սրտերում:

 

Կար ազատության, հավասարության, արդարության պակասը:

Բայց մնում էր Սերը, շղթայված մարմիններում թաքնված. Սերը, որն անհասանելի է բռնակալների ու դահիճների արյունոտ ձեռքերի համար:

 

Կային կռիվները, պատերազմներն ու մահը:

Բայց մնում էր Սերը, արնաթաթախ սերը, ողբացող սերը, բայց գոյատևո՛ղ սերը:

 

Կար խելագարված աշխարհը ... :

Բայց մնում էր Սերը, անարատ, խորհրդավոր,

քաղված Շունչ,

փոխադարձված Շունչ,

շուրթերի վրա, որ միանում են,

և գրկախառնված մարմինների բույները երեխաների բույներ էին հյուսում:

 

Բայց ահա՛ Սերը վիրավոր է, նրա հենց սրտին են հարվածել:

 

“Ազատված” սերը, հազար կտոր եղած, ջարդուփշուր է լինում մարդու մեջ,

և իր մարմինը “սեր է անում”, մինչ իր սիրտն այլուր է,

իսկ իր սիրտը փնտրում է սերը, մինչ գրկածն ա՛յլ բան չէ, եթե ոչ միայն՝ մի մարմին:

Սերը դասավանդվում է, ինչպես մարմնամարզությունը:

Սերն հափշտակել են սիրահարների փակ անկողնուց և ի ցույց են դրել հրապարակում

ամենահետին ներկայացման և շների լափի միջև:

Սերը պատկերասփռում են հսկա պաստառների վրա, ուշադրության կենտրոնում պահելով սեռականությունը, որպես տևական զգացում մոլի մտագարների համար:

Սերը վաճառասեղանների վրա, տեսաերիզներում, լուսանկարների մեջ.

կարմրագույն լույսեր ու փչված տիկնիկներ՝ մարած օջախների և մեռած մարմինների համար:

Սերը ծախվում է մայթերի վրա, գնացուցակով կարող ես ընտրել. “Սիրունիկս, եթե փող չունես, սեր էլ չես ունենա”:

Սերն այլանդակել են, խեղդել, հաշմել. այն “առարկայի” են վերածել ... և այդ “առարկան” փշուր փշուր նետել են ամենուր, փողոցների ցեխի մեջ:

 

Մնում էր Սերը ...

բայց սերն այսօր հանգչող կրակ է,

մինչ մերկ մարդիկ,

դողացող շուրթերով,

տենդատապից փայլող աչքերով,

մեռնում են ցրտից, իրենց անհագ մատների մեջ սեղմելով բեկորներն այդ “առարկայի”, որին շարունակում են, մեռնելով հանդերձ, դեռ համառորեն “սեր” անվանել»:

 

«Որքա՜ն խեղճ ենք մենք՝ մարդիկս», տակավին ասաց Իմաստունը, «չգիտենք, որ Սերը սպանելով, սպանում ենք կյանքը»:

«Նա» ինձ այլևս չէր նայում: Բարեբախտաբար: Այլևս չէի կարողանում դիմանալ նրա հայացքին: Գլուխը խոնարհել էր և ես իր գեղեցիկ սպիտակ մազերն էի միայն տեսնում, որոնց վրայով սահում էին լույսի մի քանի անդրադարձներ, փայլուն վերջին նշույլներն օրվա, որ մայր էր մտնում:

Երբ իր դեմքը նորից երևաց աչքերիս, ապշած մնացի: Վերագտել էր անդորրն ու խաղաղությունը, որոնք ինձ անծանոթ չէին:

Պարզապես շշնջաց. «Տխո՜ւր բան է, անսահմանորեն տխո՛ւր ... : Բայց ես գիտեմ, հավատում եմ իմ բոլոր ուժերով. Սերն է, որ հաղթելու է»:

 

 

... Եվ ես, կրկին շփոթված, կրելով բեռն իմ խեղճ գլխի, որի մեջ մշուշի խիտ կույտերը ծածկում էին ծնվող լույսը, հիվանդ՝ բաժանված սրտիս մեջ, որն այնքա՜ն էր փափաքում հավատալ, ինքս ինձ ասում էի. «Այո՛, մի խորհուրդ կա: Անհնարին է, որ չլինի:

Կա Սիրո մի խորհուրդ, որը կյանքի խորհուրդ է ... և այդ խորհուրդն Իմաստունը ճանաչում է:

Բայց ինչո՞ւ, ինչո՞ւ այն ինձ չի հայտնում»: