Հիսնակացի Առաջին Քարոզ, « Աստված ուղարկեց Իր Որդուն », 03.12.2021

 

 

 

 

 

 

Անցած Քառասնորդացին փորձեցի լուսարձակի տակ դնել վտանգը՝ ապրելու այնպես, որ ''կարծես թե Քրիստոսը գոյություն չունի''։ Այս ուղղությամբ շարունակելով, Հիսնակացի խորհրդածությունների ժամանակ կկամենայի ձեր ուշադրությունը հրավիրել նմանատիպ մի ա՛յլ վտանգի վրա. վտանգը ապրելու այնպես, որ ''կարծես թե Եկեղեցին միայն այս է'', այսինքն՝ միայն գայթակղություններ, հակաճառություններ, անձնականությունների բախումներ, բամբասանքներ, կամ առավելագույնը՝ որոշակի արժանավորություն սոցիալական ոլորտում։ Կարճ ասած, սոսկ մարդկային ձեռնարկ, ինչպես մնացած ամեն ինչ պատմության մեջ։

Նպատակս է լուսարձակի տակ դնել Եկեղեցու և քրիստոնեական կյանքի ներքին պայծառափայլությունը։ Ո՛չ թե փակելու համար մեր աչքերը՝ պատահող դեպքերի իրականության դիմաց, կամ փախչելու համար մեր պատասխանատվություններից, այլ՝ դրանք ճիշտ տեսանկյունից դիտված քննարկելու համար, և թույլ չտալու համար, որ դրանք տրորեն մեզ ու ճզմեն։ Չենք կարող լրագրողներից և զանգվածային հաղորդակցության միջոցներից խնդրել, որ հաշվի առնեն, թե ինչպե՛ս է Եկեղեցին մեկնաբանում ինքն իրեն (թեև ցանկալի կլիներ, որ այդպես վարվեին), բայց ամենածանր բանն այն կլիներ, եթե նաև մենք՝ Եկեղեցու այրերս ու Ավետարանի պաշտոնյաներս, ի վերջո կորցնեինք մեր տեսադաշտից այն խորհուրդը, որ բնակվում է Եկեղեցու մեջ, և համակամվեինք՝ խաղալու միշտ մեր դաշտից դուրս, ուրիշի խաղադաշտում և պաշտպանվողի դերում։

«Մենք այս գանձն ունենք կավեղեն անոթներում», գրել է Առաքյալը՝ խոսելով Ավետարանի պաշտոնյաների մասին (2Կր 4, 7)։ Սա առավել քան ճշմարտացի է, բայց ապուշ կլինեինք, եթե ամբողջ ժամանակն անցկացնեինք վիճաբանելու «կավեղեն անոթների» մասին, մոռացության մատնելով «գանձը», որ նրանց մեջ է։ Առաքյալը մեզ օգնում է անգամ հասկանալու, թե ինչպիսի՜ դրական կողմ կա այդպիսի իրավիճակում։ Սա, – ասում է, – պատահում է, «որպեսզի տեսանելի լինի, որ այս արտակարգ զորությունը պատկանում է Աստծուն և չի բխում մեզնից» (2Կր 4, 7)։

Եկեղեցու դեպքում ևս տեղի է ունենում այն, ինչ կատարվում է տաճարների վիտրաժների դեպքում։ (Ես նման փորձառություն ունեցա Շաղթղի տաճարն այցելելիս)։ Եթե վիտրաժներին նայում ենք դրսից, հանրային փողոցից, ա՛յլ բան չենք տեսնում, եթե ո՛չ միայն՝ սևագույն ապակու կտորներ, որոնք մեկը մյուսին ամրացված պահվում են նույնքան սևագույն կապարի շերտերով։ Բայց եթե ներս ենք մտնում և այդ նույն վիտրաժներին նայում ենք լույսի հանդիպակաց կողմից, գույների, պատմությունների ու նշանակությունների ինչպիսի՜ շքեղություն մեր աչքերի առաջ։ Ահա՛, մեր նպատակն է նայել Եկեղեցուն ներսից, այս խոսքի ամենաուժգին իմաստով, լույսի ներքո այն խորհրդի, որի կրողն է ինքը։

Քառասնորդացի ընթացքում մեզ առաջնորդեց Քրիստոսը ճշմարիտ մարդ, ճշմարիտ Աստված և մեկ Անձ քաղկեդոնյան դոգման։ Ներկայումս մեզ կառաջնորդի Հիսնակաց շրջանին ամենաբնորոշ ծիսական գրություններից մեկը, որ է՝ Պողոս Առաքյալի Գաղատացիներին ուղղված Նամակի 4րդ գլխի 4-ից 7րդ տողերը։ Այն ասում է.

«Երբ հասավ ժամանակների լրումը, Աստված ուղարկեց Իր Որդուն, որ ծնվեց կնոջից, ծնվեց Օրենքի ներքո, փրկագնելու համար նրանց, ովքեր Օրենքի ներքո էին, որպեսզի մենք որդեգրությունը ստանայինք։ Եվ փաստը այն բանի, որ դուք որդիներ եք, այն է, որ Աստված մեր սրտերի մեջ ուղարկեց Իր Որդու Հոգին, որն աղաղակում է. ''Աբբա՜, Հա՜յր''։ Հետևաբար, այլևս ստրուկ չես, այլ՝ որդի, իսկ եթե որդի, ուրեմն նաև շնորհով ժառանգ Աստծո»։

Իր հակիրճության մեջ, այս հատվածն ամբողջ քրիստոնեական խորհրդի ամփոփումն է։ Ներկա է Երրորդությունը. Հայր Աստված, Իր Որդին և Սուրբ Հոգին. ներկա է մարդեղությունը. ''Աստված ուղարկեց Իր Որդուն''. այս ամենը ո՛չ թե վերացական և ժամանակից դուրս գտնվող կերպով, այլ՝ փրկության պատմության ներսում. ''երբ հասավ ժամանակների լրումը''։ Չի պակասում և ո՛չ իսկ Մարիամի ներկայությունը, խոնարհ ու նրբանկատ, բայց էական. ''ծնվեց կնոջից''։ Ներկա է, ի վերջո, այդ ամենի արդյունքը. Աստծո զավակներ և Սուրբ Հոգու տաճարներ դարձած տղամարդիկ և կանայք։

 

 

 

Այս առաջին խորհրդածության մեջ կմտորենք գրության առաջին մասի շուրջ. «Աստված ուղարկեց Իր Որդուն, որպեսզի մենք ստանայինք որդեգրությունը»։ Աստծո հայրությունը Հիսուսի քարոզչության ինքնին սիրտն է։ Հին Կտակարանում ևս Աստված ընկալվում է որպես հայր։ Նորությունն այն է, որ այժմ Աստված ներկայացվում է ո՛չ այնքան որպես «Իր ժողովրդի՝ Իսրայելի հայրը», այսպես ասած հավաքական իմաստով, այլ՝ որպես հայրը յուրաքանչյուր մարդկային էակի, անկախ հանգամանքից, թե նա արդար է, թե մեղավոր. հետևաբար, անհատական և անձնական իմաստով։ Աստված յուրաքանչյուր մարդու հանդեպ հոգատարություն է դրսևորում այնպես, որ կարծես թե նա միակը լիներ. յուրաքանչյուրի վերաբերյալ ճանաչում է կարիքները, մտքերը, և մինչև իսկ հաշվում է գլխի մազերը։

Լիբերալ Աստվածաբանության սխալը, 19րդ և 20րդ դարերի միջև (հատկապես հանձինս իր ամենաակնառու ներկայացուցիչ Ադոլֆ ֆոն Հառնակքի), եղել է այն, որ այս հայրությունը դարձվել է Ավետարանի էությունը՝ այն բաժանելով Քրիստոսի աստվածությունից և զատկական խորհրդից։ Մի ա՛յլ սխալ (որ սկիզբ է առել 2րդ դարում Մարկիոնի հերետիկոսությամբ և երբեք ամբողջությամբ չի հաղթահարվել) այն է, որ հանձինս Հին Կտակարանի Աստծո տեսնում է մի արդար, սուրբ, հզոր ու որոտացող Աստծո, իսկ հանձինս Հիսուս Քրիստոսի Աստծո՝ մի քնքշալի, սիրալի ու ողորմած հայրիկ Աստծո։

Ո՛չ, Քրիստոսի նորությունը չի կայանում սրա մեջ։ Առավել ճշգրիտ կերպով կայանում է այն բանի մեջ, որ Աստված, շարունակելով լինել և մնալ այն, ինչ էր Հին Կտակարանի ժամանակ, և այսինքն՝ երիցս սուրբ, արդար ու ամենակարող, այժմ տրվում է մեզ որպես հայրիկ։ Սա է պատկերը, որ սահմանվում է Հիսուսի կողմից «Հայր մեր» աղոթքի սկզբում և որն իր մեջ որպես բողբոջ պարունակում է մնացած ամենը. «Հայր մեր, որ երկնքում ես». ''որ երկնքում ես'', այսինքն՝ աներևակայելիորեն բարձրյալ ես, անդրանցական, որ մեզնից տարբեր ես այնքան, որքան երկինքը երկրից. բայց «հայր մե՛ր», մանավանդ թե՝ բնագրում ասում է ''աբբա'', որ համապատասխանում է մեր ''հայրիկ'', ''իմ հայր'' արտահայտությանը։

Նաև պատկերն է, որը Եկեղեցին դրել է իր Հավատամքի սկզբում։ «Հավատում եմ Աստծուն՝ Ամենակալ Հորը». հայր, բայց ամենակալ. ամենակալ, բայց հայր։ Սա է, իմիջիայլոց, այն, ինչի կարիքը որ յուրաքանչյուր զավակ ունի. ունենալ մի հայր, որ կքվի իր վրա, որ քնքշալի լինի, որի հետ կարելի լինի խաղալ, բայց որը միաժամանակ լինի ուժեղ և ապահով՝ պաշտպանելու համար իրեն, ներշնչելու համար իրեն քաջություն և ազատություն։

Հիսուսի քարոզչության մեջ սկսվում է նշմարվել ճշմարիտ նորությունը, որն ամեն ինչ փոխելու էր։ Աստված հայր չէ սոսկ այլաբանական ու բարոյական իմաստով, որովհետև ստեղծել է, որովհետև հոգատար է Իր ժողովրդի հանդեպ։ Նաև – և ամեն ինչից առաջ – ճշմարիտ ու բնական Հայր է, մի ճշմարիտ ու բնական Որդու, որին ծնել է «արշալույսից առաջ», այսինքն՝ ժամանակի սկզբից առաջ, և այդ միակ Որդու շնորհիվ է, որ մարդիկ կարող են իրենք էլ դառնալ Աստծո որդիները իրական և ո՛չ թե սոսկ այլաբանական իմաստով։ Այս նորությունը թափանցիկ կերպով երևում է Աբբա տիտղոսից, որով Հիսուսը սովորաբար դիմում է Հորը, ինչպես նաև խոսքերից. «Ոչ ոք չի ճանաչում Հորը, եթե ո՛չ միայն՝ Որդին, և նա, ում Որդին կկամենա հայտնել» (Մտթ 11, 27)։

Հարկավոր է, այդուհանդերձ, ի նկատի ունենալ, որ երկրային Հիսուսի քարոզչության մեջ տակավին տեսանելի չէ այն ողջ նորությունը, որ Նա բերել է մարդկանց նկատմամբ Աստծո հայրության վերաբերյալ։  «Հայր» տիտղոսի կիրառման ոլորտը մնում է բարոյականը. այսինքն՝ ծառայում է սահմանելու մարդկության նկատմամբ Աստծո վարմունքի կերպը և զգացումը, որ մարդիկ պետք է սնուցեն Աստծո նկատմամբ։ Հարաբերությունը գոյութենական (էքզիստենցիալ) տիպի է, տակավին ո՛չ գոյաբանական (օնթոլոգիական) ու էական։ Սրան հասնելու համար անհրաժեշտ էր Իր մահվան ու հարության զատկական խորհուրդը։

Պողոս Առաքյալը խորհրդածում է հավատքի այս հետ-զատկական հանգրվանի շուրջ։ Քրիստոսի կողմից իրականացված և մեր վրա Մկրտությամբ կիրառված փրկագործության շնորհիվ, մենք այլևս Աստծո զավակներ չենք սոսկ բարոյական իմաստով, այլ՝ նաև իրական, գոյաբանական իմաստով։ Մենք դարձել ենք «որդիներ Որդու մեջ». Քրիստոսը դարձել է «առաջնեկը բազմաթիվ եղբայրների մեջ» (Հռմ 8, 29)։

Այդ ամենն արտահայտելու համար Առաքյալը գործածում է որդեգրության գաղափարը. « ... որպեսզի մենք ստանայինք որդեգրությունը», «մեզ նախասահմանեց լինելու Իր որդեգիր զավակները» (Եփս 1, 5)։ Սա ընդամենը համանմանություն է, և որևէ համանմանության պես՝ անբավարար է՝ արտահայտելու համար խորհրդի լիությունը։ Մարդկային որդեգրությունն ինքնըստինքյան իրավական ակտ է։ Որդեգրված զավակը ստանում է իրեն որդեգրողի ազգանունը, քաղաքացիությունը, գրանցումը, բայց չի կիսում որդեգրող ծնողների արյունը, կամ հոր ԴՆԹ-ն։ Մարդկային որդեգրության դեպքում տեղի չեն ունենում հղացում, երկունք և ծնունդ։ Մեր համար այսպես չէ։ Աստված մեզ չի ավանդում միայն զավակներ անունը, այլ՝ նաև Իր ներքին կյանքը, Իր Հոգին, որն, այսպես ասած, Իր ԴՆԹ-ն է։ Մկրտության զորությամբ՝ մեր մեջ հոսում է Ինքնին Աստծո իսկ կյանքը։

Այս կետում Հովհաննեսն ավելի համարձակ է, քան Պողոսը։ Հովհաննեսը չի խոսում որդեգրության, այլ՝ մի ճշմարիտ և բուն ծնունդի, Աստծուց ծնվելու մասին։ Նրանք, ովքեր հավատացել են Քրիստոսին, «ծնվել են Աստծուց» (Հվհ 1, 13). Մկրտության մեջ իրականանում է մի ծնունդ «Հոգուց», մարդը «վերածնվում է ի վերուստ» (հմմտ. Հվհ 3, 5-6)։

 

 

 

Մինչև այժմ խոսեցինք մեր հավատքի ճշմարտությունների մասին։ Բայց դրանց վրա չէ, որ կկամենայի կանգ առնել։ Դրանք բաներ են, որ գիտենք, և որոնց մասին կարող ենք ընթերցել աստվածաշնչյան աստվածաբանության ձեռնարկներից որևէ մեկում, Կաթոլիկ Եկեղեցու Քրիստոնեական Վարդապետության գրքում, և հոգեկանության գրքերում ... ։ Ո՞րն է, ուրեմն, այն մի տարբեր բանը, որը մեզ որպես նպատակ ենք վերցնում այս խորհրդածության մեջ։

Դա բացահայտելու համար մեկնում եմ մեր Սրբազան Քահանայապետի մի նախադասությունից, որը նա արտասանեց այս տարվա Սեպտեմբերի 8-ին, Գաղատացիներին ուղղված Նամակը մեկնաբանելիս։ Որդեգրության մասին մեր այս հատվածը մեջբերելուց հետո նա հավելեց. «Մենք՝ քրիստոնյաներս, հաճախ որպես ակնհայտ իրականություն ենք համարում Աստծո զավակները լինելու այս իրականությունը։ Մինչդեռ լավ կլինի, որ միշտ երախտապարտ հիշողությամբ հիշենք այն պահը, երբ դարձանք Աստծո զավակները, այսինքն՝ մեր Մկրտությունը, որպեսզի առավել գիտակից կերպով ապրենք ընդունված մեծ պարգևը»։

Ահա՛, սա է մեր մահացու վտանգը. որպես ակնհայտ բան համարել մեր Հավատքի ամենավսեմ իրականությունները, ներառյալ նաև այն մեկը, որ – ո՛չ ավել, ո՛չ պակաս – զավակներն ենք Աստծո, տիեզերքի Արարչի, Ամենակալի, Հավիտենականի, Կյանքը տվողի։ Սբ. Հովհաննես Պողոս Երկրորդը, Ամենասուրբ Հաղորդության խորհրդին նվիրված իր Կոնդակում, որ գրել է իր մահից քիչ առաջ, խոսում էր «Հաղորդության հանդեպ հիացմունքի» մասին, որը քրիստոնյաները հարկավոր է, որ վերաբացահայտեն^[1]։ Նույնը պետք է ասենք աստվածային որդեգրության վերաբերյալ. անցում կատարել՝ հավատքից հիացմունքի։ Կհամարձակվեմ ասել. հավատքից՝ անհավատության։ Մի ամբողջովին յուրահատուկ անհավատություն. նրա, ով հավատում է, առանց կարողանալու մտովի ամփոփել, ըմբռնել այն, ինչին հավատում է, այնքա՜ն որ վիթխարի, «անհավատալի» է իրեն դա թվում։

Աստծո զավակներ լինելն, արդարև, իր հետ բերում է մի հետևանք, որն հազիվ թե համարձակվում ենք բանաձևել, այնքա՜ն որ գլխապտույտ է այն առաջացնում։ Այդ իրողության շնորհիվ, գոյաբանական վիհը, որ բաժանում է Աստծուն մարդուց, ավելի փոքր է, քան գոյաբանական վիհը, որ բաժանում է մարդուն արաչության մնացած մասից։ Այո՛, որովհետև շնորհով մենք դարձել ենք «աստվածային բնությանը մասնակիցներ» (2Պտ 1, 4)։

Մի օրինակ բազմաթիվ խոսքերից ավելի լավ կօգնի հասկանալու, թե ի՛նչ է նշանակում որպես ակնհայտ իրողություն չհամարել Աստծո զավակ լինելը։ Իր դարձից հետո, Սրբուհի Մարգերիտա Կորտոնացին անցկացրել է հոգու սարսափելի չորության մի ժամանակաշրջան։ Թվում է, թե Աստված զայրացած էր նրա դեմ, և մերթ ընդ մերթ նրա հիշողությանն էին վերադառնում, մեկ առ մեկ, բոլոր մեղքերը, որ նա գործել էր, նվազագույն մանրամասնություններով, այն աստիճան, որ կուզենար անհետանալ երկրի երեսից։ Մի օր, Ամենասուրբ Հաղորդությունից հետո, մի ձայն է անակնկալ կերպով լսվում նրա հոգու խորքում. «Դո՜ւստր իմ»։ Եվ նա, որ դիմացել էր իր բոլոր մեղքերի տեսությանը, չի կարողանում դիմանալ այդ ձայնի քաղցրությանը, հափշտակության մեջ է ընկնում, և հափշտակության ընթացքում ներկա վկաները լսում էին, թե նա ինչպես էր կրկնում, զարմանքի պատճառով ինքն իրենից դուրս.

«Ես իր դուստրն եմ, Նա Ինքն ասաց դա։ Ո՜վ անվերջանալի քաղցրություն իմ Աստծո։ Ո՜վ այսքա՜ն երկար ցանկացված խոսք։ Այսքա՜ն սաստիկ կերպով խնդրված։ Խոսք, որի քաղցրությունը գերազանցում է որևէ քաղցրության։ Բերկրանքի օվկիանո՜ս։ Դո՜ւստր իմ։ Իմ Աստվածն ասաց դա։ Դո՜ւստր իմ»^[2]։

Սրբուհի Մարգերիտայից շա՜տ ավելի առաջ, հոգևոր այս նույն շանթահարման փորձառությունն ունեցել էր Հովհաննես Առաքյալը. «Տեսե՛ք», գրում է, «թե ինչպիսի՜ մեծ սեր է պարգևել մեզ Հայրը՝ կոչվելու համար Աստծո զավակները։ Եվ մենք իսկապես դա՛ ենք» (1Հվհ 3, 1)։ Սա մի խոսք է, որն անպայման հարկավոր է կարդալ բացականչական նշանով։

 

 

 

Ինչո՞ւ է այդքա՜ն կարևոր՝ անցնելը հավատքից հիացմունքի, հավատացած Հավատքից (la fides quae) հավատացող Հավատքի (fides qua)։ Բավական չէ՞ հավատալ և վերջ։ Ո՛չ, և մի շատ պարզ պատճառով. որովհետև սա – և միմիայն սա – է իսկապես փոխում կյանքը։

Փորձենք տեսնել, թե ո՛րն է ընթացքը, որ հասցնում է հավատքի այս նոր մակարդակին։ Սրբազան Քահանայապետը, ինչպես լսեցինք, հրավիրում էր վերադառնալ սեփական Մկրտությանը։ Հասկանալու համար, թե ինչպես կարող է շատ տարիներ առաջ, հաճախ մեր կյանքի սկզբում իսկ ստացած խորհուրդը հանկարծակի կերպով վերադառնալ կենսունակության և հոգևոր էներգիաներ արտադրել, հարկավոր է ի նկատի ունենալ խորհրդական աստվածաբանության տարրերից մի քանիսը։

Կաթոլիկ աստվածաբանությունը ճանաչում է վավերական և օրինավոր, բայց «կապված» խորհրդի գաղափարը։ Մկրտությունը հաճախ հենց կապված, կապանքների մեջ շղթայված խորհուրդ է։ Խորհուրդն ասվում է «կապված», եթե նրա արդյունքը մնում է շղթայված, չգործածված, բացակայության պատճառով որոշ պայմանների, որոնցով խոչընդոտվում է խորհրդի արդյունավետությունը։ Մի ծայրահեղ օրինակ են մահացու մեղքի վիճակում ընդունված Ամուսնության կամ Ձեռնադրության խորհուրդները։ Մահացու մեղքի վիճակում, այս խորհուրդները ոչ մի շնորհ չեն կարող պարգևել անձերին։ Բայց եթե մեջտեղից վերացվում է մեղքի խոչընդոտը, մի լավ կատարված խոստովանությամբ, ասվում է, որ խորհուրդը վերակենդանանում է (reviviscit) Աստծո պարգևի հավատարմության ու անհետսկոչելիության շնորհիվ, առանց խորհրդի արարողությունը կրկնելու կարիքի^[3]։

Ամուսնության կամ Ձեռնադրության խորհուրդները, ասում էի, ծայրահեղ օրինակներ են, բայց հնարավոր են նաև ա՛յլ դեպքեր, որոնցում խորհուրդը, ամբողջովին կապված չլինելով հանդերձ, և ո՛չ իսկ սակայն ամբողջովին զերծ է կապանքներից, այսինքն՝ ազատ է գործելու իր արդյունքները։ Մկրտության դեպքում ի՞նչն է այնպես անում, որ խորհրդի արդյունքը մնում է կապված։ Խորհուրդները մոգական ծիսակատարություններ չեն, որ գործում են մեխանիկորեն, մարդու գիտակցությունից անկախ, կամ առանց նրա կողմից որևէ համագործակցության։ Խորհուրդների արդյունքը պտուղն է աստվածային ամենակարողության (կոնկրետ կերպով. Քրիստոսի կամ Սուրբ Հոգու շնորհի) և մարդկային ազատության միջև համաներգործության, կամ համագործակցության։

Այն ամենը, ինչը որ խորհրդի մեջ կախում ունի Քրիստոսի շնորհից ու կամքից, կոչվում է «գործված գործ» (opus operatum), այսինքն՝ արդեն իսկ կատարված գործ, խորհրդի առարկայական (օբյեկտիվ) և ստույգ արդյունք, երբ խորհուրդը մատակարարվում է վավերական կերպով. մինչդեռ այն ամենը, ինչը որ խորհրդի մեջ կախում ունի ենթակայի (սուբյեկտի) ազատությունից ու տրամադրվածությունից, կոչվում է «գործվելիք գործ» (opus operantis), այսինքն՝ գործ, որ հարկավոր է կատարել, ներդնել մարդու կողմից։

Մկրտության մեջ Աստծո մասը կամ շնորհը բազմակի է ու չափազանց հարուստ. աստվածային որդեգրություն, մեղքերի թողություն, Սուրբ Հոգու ներբնակություն, հոգու մեջ Հավատքի, Հույսի և Սիրո աստվածաբանական առաքինությունների սերմերի ցանում։ Մարդու ներդրումը հիմնականում կայանում է հավատքի մեջ։ «Ով կհավատա ու կմկրտվի, կփրկվի» (Մրկ 16, 16)։ Մի կատարյալ համաժամանակություն (սինխրոնիզմ) կա շնորհի ու մարդու ազատության միջև. կատարվում է՝ ինչպես երբ երկու բևեռները՝ դրականն ու բացասականը, հպվում են և այդպիսով ծնունդ են տալիս լույսին։

Մանուկ հասակում ընդունված Մկրտության դեպքում (բայց նաև չափահաս տարիքում ընդունվածի դեպքում, եթե չի ընդունվել խորը համոզմունքով ու մասնակցությամբ), այս համաժամանակությունը բացակայում է։ Խոսքը չի վերաբերվում մանուկների Մկրտությունից հրաժարվելուն։ Եկեղեցին միշտ, իրավացիորեն, կիրառել և պաշտպանել է այն, Մկրտության մեջ տեսնելով Աստծո պարգևը, ավելի առաջ, քան մարդկային որոշման արդյունքը։ Խոսքն ավելի շուտ այն բանի մասին է, որ հարկավոր է հաշվի առնել այն, ինչը որ այս պրակտիկային վերաբերվում է պատմական այն նոր իրավիճակում, որի ներսում ապրում ենք։

Մի ժամանակ, երբ ողջ հասարակությունը քրիստոնեական էր և հավատքով ներծծված, այս հավատքը կարող էր բողբոջել, թեև աստիճանաբար։ Ազատ ու անձնական հավատքի ակտը «լրացվում էր Եկեղեցու կողմից» և արտահայտվում էր, ինչպես իբրև միջնորդ կարգված անձ, ծնողների կամ կնքահոր կողմից։ Այժմ այլևս այդպես չէ։ Միջավայրը, որի մեջ երեխան աճում է, այնպիսին չէ, որ օգնի նրան՝ իր մեջ բողբոջել տալու հավատքը. այդպիսին չէ հաճախ հենց ընտանիքը, է՛լ ավելի հաճախ այդպիսին չէ դպրոցը, և ընդհանրապես այդպիսին չեն հասարակությունն ու մշակույթը։

Ահա՛ թե ինչո՛ւ էի խոսում Մկրտության մասին որպես «կապված» խորհրդի։ Այն նման է մեծահարուստ նվեր-փաթեթի, որը սակայն կնքված է մնացել, ինչպես որոշ ամանորյա նվերներ, որ դեռ չբացված՝ մոռացվում են ինչ որ մի անկյունում։ Ով այն ունի, ունի ողջ «իրավասությունը»՝ կատարելու քրիստոնեական կյանքի համար անհրաժեշտ բոլոր արարքները և քաղելու դրանցից նաև որոշակի արդյունք, թեև մասնակի, բայց չի տիրապետում իրականության լիությանը։ Սուրբ Օգոստինոսի բառապաշարում, ունի խորհուրդը (sacramentum), բայց ո՛չ – առնվազն ամբողջությամբ – խորհրդի իրականությունը, առարկան (la res sacramenti)։

Եթե մենք այսօր այստեղ ենք՝ խորհրդածելու այս իրողության շուրջ, նշանակում է, որ մենք հավատացել ենք, որ մեր մեջ հավատքը ավելացել է խորհրդին, ծիսակատարությանը։ Ի՞նչ է, ուրեմն, պակասում մեզ։ Մեզ պակասում է հավատք-հիացմունքը, այն ապշանքով լի հայացքը և այն զմայլանքով լի «Ա՜հ» բացականչությունը, երբ բացում ենք նվերի փաթեթը, որն ամենահաճելի հատուցումն է նրա համար, ով այդ նվերը պատրաստել է մեր համար։ Մկրտությունը, – ասում էին Բյուզանդական ավանդության Հայրերը, – «լուսավորություն» է (photismos)։ Մեր մեջ երբևէ կատարվե՞լ է այս լուսավորությունը։

Հարցնում ենք ինքներս մեզ. հնարավո՞ր է, – մանավանդ թե, օրինավո՞ր է, – ձգտել հավատքի այս տարբեր մակարդակին, որում ո՛չ միայն հավատում ենք, այլ՝ փորձառությամբ ճանաչում և «ճաշակում» ենք հավատքի առարկան հանդիսացող ճշմարտությունը։ Քրիստոնեական հոգեկանությանը հաճախ ընկերացել է քրիստոնեական կյանքի փորձառական և միստիկ ոլորտի նկատմամբ մի տեսակ վերապահություն, կամ մինչև իսկ (ինչպես Բողոքականության դեպքում) մերժում, քանի որ նկատվել է որպես մաքուր հավատքի համեմատ ստորակարգ կամ մինչև իսկ հակառակ իրականություն։ Բայց, չնայած չարաշահումներին, որոնք էլ են եղել, քրիստոնեական ավանդության մեջ երբեք չի պակասել իմաստուն այն հոսանքը, որն հավատքի գագաթնակետը տեսել է հավատքի առարկան հանդիսացող ճշմարտության «ճաշակման», ճշմարտության «համտեսման» մեջ, ներառյալ խաչի ճշմարտության դառը համը։

Աստվածաշնչյան բառապաշարում «ճանաչել» չի նշանակում ինչ որ մի բանի գաղափարն ունենալ, որը սակայն ինձնից դուրս և ինձնից անջատ է մնում. նշանակում է հարաբերության մեջ մտնել այդ բանի հետ, դրա փորձառությունն ունենալ։ (Մինչև իսկ խոսվում է սեփական կնոջը ճանաչելու մասին, կամ զավակների կորուստը ճանաչելու մասին)։ Հովհաննես Ավետարանիչը բացականչում է. «Մենք ճանաչեցինք և հավատացինք սիրույն, որն Աստված ունի մեր հանդեպ» (1Հվհ 4, 16), և տակավին. «Մենք հավատացինք և ճանաչեցինք, որ դու Աստծո Սուրբն ես» (Հվհ 6, 69)։ Ինչո՞ւ «ճանաչեցինք և հավատացինք»։ Ի՞նչ է ավելացնում «ճանաչեցինք»ը «հավատացինք»ին։ Ավելացնում է այն ներքին ապահով վստահությունը, ստուգությունը, որոշությունը, որով ճշմարտությունն իրեն պարտադրում է հոգուն և հոգին հարկադրված է իր մեջ բացականչելու. «Այո՛, ճիշտ է, կասկած չկա, հենց այսպես է»։ Հավատացված ճշմարտությունը դառնում է ապրված ճշմարտություն։ «Հավատքը չի ավարտվում խոսքի հաստատումով, այլ՝ իրականությամբ», գրել է Սբ. Թովմա Աքվինացին («Fides non terminatur ad enuntiabile sed ad rem»)^[4]։ Երբեք չենք ամբողջացնում բացահայտումն այն գործնական հետևանքների, որոնք սերում են այս սկզբունքից։

 

 

 

Ինչպե՞ս հնարավոր դարձնել որակի այս ոստումը՝ հավատքից Աստծո զավակները լինելու հիացմունքի։ Առաջին պատասխանն է. Աստծո Խոսքը՝ Աստվածաշունչը։ (Կա մի երկրորդ, նույնքան էական միջոց, – Սուրբ Հոգին, – բայց այն թողնում ենք երկրորդ խորհրդածությանը)։ Սբ. Գրիգոր Մեծը Աստծո Խոսքը համեմատում է կայծքարի հետ, այսինքն՝ այն քարի, որը մի ժամանակ գործածվում էր կայծեր արտադրելու և կրակ վառելու համար։ Հարկավոր է, ասում էր, Աստծո Խոսքի հետ վարվել այնպես, ինչպես վարվում ենք կայծքարի հետ. շփել այնքան, մինչև որ կայծեր արձակի։ Շփել, այսինքն՝ ծամել, որոճալ, կրկնել ու կրկնել, նաև բարձրաձայն^[5]։

Աղոթքի կամ երկրպագության մի պահի փորձենք կրկնել ինքներս մեր մեջ, առանց հոգնելու և կենդանի իղձով. «Աստծո զավակ։ Աստծո որդի եմ։ Աստծո դուստր եմ։ Աստված իմ Հայրն է»։ Կամ պարզապես ասել. «Հայր մեր, որ երկնքում ես», կրկնելով երկա՜ր, առանց առաջ անցնելու։ Այստեղ առավել քան երբեք անհրաժեշտ է հիշել Հիսուսի խոսքերը. «Բախեցեք և կբացվի ձեզ» (Մտթ 7, 7)։ Վաղ թե ուշ, երբ ամենաքիչն ես սպասում, տեղի կունենա. խոսքերի իրականությունը, նույնիսկ միայն մի ակնթարթ տևողությամբ, կժայթքի քո ներսում և քո համար բավական կլինի կյանքիդ մնացած տևողության համար։ Բայց նույնիսկ եթե զգալի ոչինչ չպատահի, իմացիր, որ ստացել ես էականը. մնացածը կտրվի քեզ Երկնքում։ Իրոք, «մենք այժմվանից իսկ Աստծո զավակներ ենք, բայց այն, ինչ լինելու ենք, դեռևս չի հայտնվել։ Գիտենք, սակայն, որ երբ Նա հայտնվի, մենք կլինենք Իր նման, որովհետև կտեսնենք Նրան այնպես, ինչպես որ Նա Է» (1Հվհ 3, 2)։

 

 

 

Այս ամենի անմիջական արդյունքներից մեկն այն է, որ մարդը գիտակցում է իր սեփական արժանապատվությունը։ «Ճանաչի՜ր, ո՜վ քրիստոնյա, քո արժանապատվությունը», հորդորում է մեզ Սբ. Լևոն Մեծ Պապը Սուրբ Ծննդյան իր քարոզում, «և մինչ մասնակից ես դարձվել աստվածային բնությանը, մի՛ ցանկացիր վերադառնալ անցյալի անարգությանը»^[6]։ Ինչպիսի՞ արժանապատվություն կարող է ավելի գերազանց լինել, քան Աստծո զավակ լինելը։ Պատմում են, որ Ֆրանսիայի թագավորներից մեկի աղջիկը, հպարտ ու դժվարաբարո, շարունակ նեղում էր իր աղախիններից մեկին, և մի օր նրա երեսին բղավում է. «Չգիտե՞ս, որ ես քո թագավորի աղջիկն եմ»։ Ինչին աղախինը պատասխանում է. «Իսկ դու չգիտե՞ս, որ ես քո Աստծո դուստրն եմ»։

Եվս մի արդյունք – է՛լ ավելի կարևոր – այն է, որ մարդը գիտակցում է ուրիշների արժանապատվությունը, նրանք ևս Աստծո որդիներն ու դուստրերն են։ Մեր՝ քրիստոնյաներիս համար, մարդկային եղբայրությունն իր վերջին հիմնավորումը գտնում է այն փաստի մեջ, որ Աստված բոլորի Հայրն է, որ մենք բոլորս Աստծո որդիներն ու դուստրերն ենք, և հետևաբար՝ եղբայրներ ու քույրեր ենք միմյանց միջև։ Գոյություն չի կարող ունենալ սրանից ավելի հզոր զոդ, և մեր՝ քրիստոնյաներիս համար, առավել պարտավորեցնող պատճառ՝ զարկ տալու համաշխարհային եղբայրությանը։ Սուրբ Կիպրիանոսն ասում էր. «Աստծուն որպես հայր չի կարող ունենալ նա, ով Եկեղեցին չունի որպես մայր»^[7]։ Պետք է հավելենք. «Աստծուն որպես հայր չի կարող ունենալ նա, ով իր մերձավորին չունի որպես եղբայր»։

Մի բան, ուստի, կջանանք չանել այլևս երբեք։ Չենք ասի Հայր Աստծուն, և ո՛չ իսկ լռելյայն. «Ընտրի՛ր. կա՛մ ինձ, կա՛մ հակառակորդիս։ Հայտարարի՛ր, թե ո՛ւմ կողմից ես»։ Չի կարելի, հնարավոր չէ մի հոր վզին փաթաթել այս դաժան այլընտրանքը՝ ընտրելու երկու զավակների միջև, սոսկ այն պատճառով, որ նրանք վիճում են իրար մեջ։ Հետևաբար, չենք փորձի Աստծուն, պահանջելով պաշտպանել մեր դատը ընդդեմ մեր եղբոր։

Երբ ինչ որ մեկի հետ հակասության մեջ կլինենք, մեր տեսանկյունը պաշտպանելուց կամ առաջ մղելուց առաջ (թեև դա օրինավոր է և երբեմն մինչև իսկ պարտավորեցնող), կասենք Աստծուն. «Հա՜յր, փրկի՜ր իմ այդ եղբորը, փրկի՜ր մեզ երկուսիս էլ։ Չեմ ցանկանում, որ ես իրավացի լինեմ, իսկ ինքը՝ սխալ։ Ուզում եմ, որ նա էլ ճշմարտության մեջ լինի, կամ առնվազն՝ բարի դիտավորության»։ Փոխադարձ այս ողորմությունն անհրաժեշտ է՝ ապրելու համար Հոգու կյանքը և հասարակական կյանքն իր բոլոր կերպերի մեջ։ Անհրաժեշտ ու անփոխարինելի է ընտանիքի համար, և մարդկային ու կրոնական որևէ հասարակության համար, ներառյալ Հռոմեական Վարչակազմը։ Մենք, ասում է Սուրբ Օգոստինոսը, կավե անոթներ ենք. միմյանց վնասում ենք միմյանց լոկ հպվելով անգամ^[8]։

Հիշեցինք քիչ առաջ Սրբուհի Մարգերիտա Կորտոնացու բացականչությունները, երբ ներքուստ լսում էր Աստծո ձայնը, որն իրեն ասում էր. «Դո՜ւստր իմ». «Ես Իր դուստրն եմ, Նա Ինքն ասաց դա։ ... Բերկրանքի օվկիանո՜ս։ Դո՜ւստր իմ։ Դա իմ Աստվածն ասաց։ Դո՜ւստր իմ»։ Երանի՜ թե մի անգամ փորձառությունն ունենայինք նմանատիպ մի բանի, լսելով Աստծո այդ նույն ձայնը, որ հնչում է ո՛չ ինչպես իր դեպքում ՝ մեր մտքի խորքում (ինչը որ կարող է խաբեական լինել), այլ՝ գրված է, սևով սպիտակի վրա, Աստվածաշնչի այն էջում, որի շուրջ այժմ խորհրդածում ենք. «Հետևաբար, այլևս ստրուկ չես, այլ՝ որդի։ Իսկ եթե որդի, ուրեմն նաև ժառանգ»։

Սուրբ Հոգին – Աստծո հաջողությամբ կտեսնենք հաջորդ անգամ – պատրաստակամ է՝ օգնելու մեզ այս գործում։