Քառասնորդացի Չորրորդ Քարոզ, « Հիսուս Նազովրեցին. մի Անձ », 26.03.2021 – Գրադարան – Mashtoz.org

Քառասնորդացի Չորրորդ Քարոզ, « Հիսուս Նազովրեցին. մի Անձ », 26.03.2021

Ծնթ. – Այս խորհրդածությունը Կարդինալ Ռանիեռո Կանտալամեսսան կատարել է ուղիղ եթերում։ Այստեղ ներկայացնում ենք տեսագրությունից քաղված շարադրանքը։ Տեսագրությունը հնարավոր է դիտել և ունկնդրել էջի ներքևում դրված հղումով։
 
Կարդինալ
Ռանիեռո Կանտալամեսսա
 
Քառասնորդացի Չորրորդ Քարոզ
Ն.Ս. Ֆրանցիսկոս Պապին
և Պապական Տան անդամներին
 
Վատիկան, Պողոս Վեցերորդի անվան դահլիճ
26 Մարտ 2021
 
« Հիսուս Նազովրեցին. մի Անձ »
 
 
Գործք Առաքելոց գրքում պատմվում է հետևյալ միջադեպը։ Երբ Ագրիպպաս թագավորը ժամանեց Կեսարիա, Ֆեստոս նահանգապետը նրան ներկայացրեց Պողոսի դեպքը, որովհետև Առաքյալը բանտարկված էր իր մոտ և սպասում էր իր դատի կայացմանը։ Դեպքը թագավորին ներկայացնում է՝ հետևյալ ամփոփ խոսքերով ներկայացնելով. «Նրան մեղադրողները [...] նրա դեմ որոշ մեղադրանքներ էին առաջ քաշում, որ վերաբերվում են իրենց կրոնին և մի ոմն Հիսուսի, որ մեռած է, որի վերաբերյալ Պողոսը հաստատում է, թե ողջ է» (Գրծ 25, 18-19)։ Այս դրվագում, արտաքուստ այսքա՜ն երկրորդական, ամփոփված է այդ պահին հաջորդած քսան դարերի պատմությունը։ Ամեն բան պտտվում է «մի ոմն Հիսուսի» շուրջ, որին աշխարհը համարում է մեռած, իսկ Եկեղեցին հռչակում է, թե ողջ է։
Այն է, ինչը որ մտադիր ենք քննարկել Քառասնորդացի այս վերջին խորհրդածության ընթացքում, այսինքն՝ որ Հիսուս Նազովրեցին ողջ է։ Անցյալի հիշատակներից մեկը չէ. սոսկ մի կերպար չէ, այլ՝ մի անձ։ Ապրում է «ըստ Հոգու», անշուշտ, բայց ապրելու այդ կերպն ավելի ուժգին է, քան «ըստ մարմնի» ապրելը, քանի որ Նրան հնարավորություն է տալիս ապրելու մեր մեջ, ո՛չ թե մեզնից դուրս կամ մեր կողքին։ Դոգմայի շուրջ կատարված մեր մտորումների մեջ հասանք այն հանգույցին, որը միմյանց է միավորում երկու հոդվածները։ Հիսուսը «ճշմարիտ մարդ» և Հիսուսը «ճշմարիտ Աստված» – ասում էի սկզբում – նման են եռանկյան երկու կողմերին, որոնց գագաթը Հիսուսը «մեկ անձ» հասկացողությունն է։ Ընդհանուր գծերով հիշենք, թե ինչպե՛ս է ձևավորվել Քրիստոսի անձի միության դոգման։ Քրիստոսի վերաբերյալ «մեկ անձ» բանաձևի կիրառումը սկիզբ է առնում Տերտուղիանոսի մոտ(1), բայց մտորումների երկու դարեր հարկավոր եղան՝ հասկանալու համար, թե այն փաստացի ի՛նչ էր նշանակում և թե ինչպե՛ս այն կարող էր հաշտեցվել հաստատման հետ, որ Հիսուսը ճշմարիտ մարդ էր և ճշմարիտ Աստված, այսինքն՝ «երկու բնություններից» կազմված։
Հիմնական հանգրվաններից մեկը հանդիսացավ Եփեսոսի Ժողովը 431 թվականին, որի ժամանակ բանաձևվեց Մարիամի «Աստվածածին» տիտղոսը։ Եթե Մարիամը կարող է Աստվածամայր անվանվել, Հիսուսի միայն մարդկային բնությունը ծնած լինելով հանդերձ, նշանակում է, որ հանձինս Հիսուսի՝ մարդկությունն ու աստվածությունը կազմում են միայն մեկ անձ։ Վերջնական հանգրվանը գրանցվեց սակայն Քաղկեդոնի Ժողովում միայն, 451 թվականին, բանաձևով, որից կրկին մեջբերում ենք Քրիստոսի միությանը վերաբերվող հատվածը.
 
Հետևելով Սուրբ Հայրերին, մենք միաձայն ուսուցանում ենք դավանել
մեկ միակ և միևնույն Որդուն. մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսին, [...],
առանց՝ որ նվազեն բնություններից յուրաքանչյուրի հատկությունները, և միասին կազմում են միայն մեկ անձ և դեմք(2)։
 
Եթե Նիկեական բանաձևի լիակատար ընկալման համար հարկավոր եղավ մի ամբողջ դար, այս մյուս բանաձևի ամբողջական ընկալման համար հարկավոր եղան հաջորդ մյուս բոլոր դարերը, մինչև մեր օրերը։ Իրոք, վերջերս հաստատված համամիութենական երկխոսության մթնոլորտի շնորհիվ է միայն, որ հնարավոր եղավ վերահաստատել հաղորդությունը Բյուզանդական ավանդության Եկեղեցու և քրիստոնեական Արևելքի այսպես կոչված Նեստորական կամ Միաբնակ Եկեղեցիների միջև։ Գիտակցվեց, որ դեպքերի մեծամասնության պարագայում խոսքը վերաբերվում է եզրաբանության տարբերություններին, ո՛չ թե ուսմունքին։ Ամեն բան կախված էր տարբեր իմաստից ու նշանակությունից, որ տրվում էր «բնություն» և «անձ» կամ «դեմք» երկու եզրերին։
 
 
«Մեկ» ածականից՝ «Անձ» գոյականին
 
Իր գոյաբանական (օնթոլոգիական) և առարկայական (օբյեկտիվ) բովանդակությունը ապահով վիճակի մեջ դնելուց հետո, այստեղ ևս, դոգման վերստին կենսունակ դարձնելու համար պետք է այժմ լուսաբանենք իր ենթակայական (սուբյեկտիվ) և գոյութենական (էքզիստենցիալ) ուղղվածությունը։ Սբ. Գրիգոր Մեծն ասում էր, որ Աստվածաշունչն «աճում է նրանց հետ, ովքեր այն ընթերցում են» («cum legentibus crescit»)(3)։ Նույն բանը պետք է ասենք դոգմայի վերաբերյալ։ Այն «մի բաց կառուցվածք» է. աճում և հարստանում է այնքան, որքան որ Եկեղեցին, Սուրբ Հոգու կողմից առաջնորդված, հայտնվում է նոր խնդիրներ և նոր մշակույթների մեջ ապրելու իրավիճակում։ Դա ասել էր, մարգարեական բացառիկ կանխատեսությամբ, Սբ. Իրենեուս Լուգդունացին Երկրորդ դարի վերջում։ Հայտնված ճշմարտությունը, – գրում է Սուրբ Հայրապետը, – նման է «թանկարժեք խմիչքի, լցված՝ արժեքավոր անոթի մեջ։ Սուրբ Հոգու ներգործությամբ՝ այն [ճշմարտությունը] միշտ երիտասարդանում է և երիտասարդացնում է նաև անոթը, որն իրեն պարունակում է»(4)։ Եկեղեցին ի վիճակի է ընթերցելու Աստվածաշունչը և դոգման միշտ նոր եղանակով, որովհետև ինքն իսկ մշտապես նորոգվում է Սուրբ Հոգու կողմից։
Ահա՛ մեծ և շատ պարզ գաղտնիքը, որով բացատրվում է մշտնջենավոր երիտասարդությունը Ավանդության, և հետևաբար՝ դոգմաների, որոնք Ավանդության ամենաբարձր արտահայտություններն են։ Քրիստոնեական Ավանդության մեծ պատմաբան Յարոսլավ Պելիկանը գրել է, որ «Ավանդությունը մեռյալների կենդանի հավատքն է» (այսինքն՝ Հայրերի հավատքը, որ շարունակում է ապրել). մինչդեռ «Ավանդապաշտությունը ողջերի մեռած հավատքն է»(5)։ Քրիստոսի միակ անձի դոգման նույնպես «բաց կառուցվածք» է, այսինքն՝ ընդունակ է խոսելու մեզ այսօր, պատասխանելու հավատքի նոր կարիքներին, որոնք նույնը չեն, ինչ Հինգերորդ դարում էին։ Այսօր ոչ ոք չի մերժում, որ Քրիստոսը «մեկ անձ» է։ Կան ոմանք, – ինչպես ասացինք նախորդ հանդիպումների ժամանակ, – որ մերժում են Նրա «աստվածային» անձ լինելը, նախընտրելով ասել, թե «մարդկային» անձ է, որի մեջ Աստված բնակվում է կամ գործում է բացառիկ ու վեհապանծ եղանակով։ Բայց Քրիստոսի անձի միությունն ինքնին, կրկնում եմ, կասկածի տակ չի դրվում ոչ ոքի կողմից։ Ամենակարևոր բանն այսօր, Քրիստոսի որպես «մեկ անձ» դոգմայի առումով, ո՛չ թե այնքան «մեկ» ածականն է, որքան «անձ» գոյականը։ Ո՛չ այնքան փաստը, որ «մեկ և համանման» է Ինքն Իրեն («unus et idem»), այլ՝ որ անձ է։ Սա նշանակում է բացահայտել և հռչակել, որ Հիսուս Քրիստոսը սոսկ մի գաղափար չէ, մի պատմական խնդիր, և ո՛չ էլ՝ սոսկ մի կերպար, այլ՝ մի անձ և մի կենդանի՛ անձ։ Սա՛ է, արդարև, այն, ինչ պակասում է, և ինչի կարիքն ունենք՝ չթողնելու համար, որ Քրիստոնեությունը վերածվի մի գաղափարախոսության, կամ պարզապես՝ մի աստվածաբանության։
Մեր առջև նպատակ դրեցինք վերակենդանացնել դոգման՝ վերստին մեկնելով իր աստվածաշնչային հիմքից։ Ուստի իսկույն դիմում ենք Աստվածաշնչին։ Մեկնենք Նոր Կտակարանի այն էջից, որտեղ խոսվում է Հարուցալի հետ ամենահռչակավոր «անձնական հանդիպման» մասին, որ երբևէ պատահել է երկրի երեսին. խոսքս Պողոս Առաքյալի մասին է։ «Սողո՜ս, Սողո՜ս, ինչո՞ւ ես հալածում ինձ»։ «Ո՞վ ես դու»։ «Ես Հիսուս Նազովրեցին եմ» (հմմտ. Գրծ 9, 4-5)։ Ինչպիսի՜ փայլատակում։ Քսան դար անց, այդ լույսը տակավին լուսավորում է Եկեղեցին և աշխարհը։ Բայց լսենք, թե նա ինքն ինչպես է նկարագրում այդ հանդիպումը.
«Այն, ինչը որ կարող էր շահ լինել իմ համար [թլփատված, Իսրայելի սերնդից, փարիսեցի, օրինապահ լինելը], ես այն կորուստ համարեցի Քրիստոսի պատճառով։ Մանավանդ թե, այլևս ամեն բան ես կորուստ եմ համարում Հիսուս Քրիստոսի՝ իմ Տիրոջ ճանաչողության վեհության համեմատ, որի համար հրաժարվեցի բոլոր այդ բաներից և դրանք իբրև աղբ եմ համարում, որպեսզի Քրիստոսին շահեմ և Նրա մեջ լինեմ, ո՛չ իմ արդարությամբ, որ օրենքից է բխում, այլ՝ այն արդարությամբ, որ բխում է Քրիստոսի հանդեպ հավատքից, այսինքն՝ արդարությամբ, որ բխում է Աստծուց, հիմնված՝ հավատքի վրա։ Եվ սա, որպեսզի ես կարողանամ ճանաչել Իրեն» (հմմտ. Փլպ 3, 7-10)։
Ամոթխածությամբ կարմրելով է գրեթե, որ համարձակվում եմ Պողոսի բոցաշունչ փորձառությանը մոտեցնել իմ չնչին փորձառությունը։ Բայց հենց Պողոսն է, որ իր պատմությամբ քաջալերում է նույն կերպ վարվել, այսինքն՝ վկայել Աստծո շնորհին։ Քրիստոսաբանություն ուսանելով և ուսուցանելով՝ ես բազմաթիվ փնտրտուքներ էի կատարել աստվածաբանության մեջ «անձ» գաղափարի ծագման, դրա սահմանումների և տարբեր մեկնաբանությունների շուրջ։ Ծանոթացել էի բյուզանդական դարաշրջանում Քրիստոսի միակ անձի կամ դեմքի շուրջ ծավալված անվերջանալի վիճաբանություններին, անձի հոգեբանական հարթության վրա արդի զարգացումներին, դրանից բխող Քրիստոսի «Ես»ի խնդրով, որը բուռն քննարկումների առարկա էր, երբ ես աստվածաբանություն էի ուսանում։ Որոշակի առումով, ամեն բան գիտեի Հիսուսի անձի վերաբերյալ, բայց Հիսուսին անձամբ չէի ճանաչում։
Պողոսի ճիշտ այդ խոսքը եղավ, որ ինձ օգնեց հասկանալու տարբերությունը։ Հատկապես արտահայտությունը. «որպեսզի ես կարողանամ ճանաչել Իրեն»։ Թվում էր ինձ, որ այդ պարզ դերանունը – «Իրեն» («auton») – Հիսուսի վերաբերյալ ավելի շատ ճշմարտություն էր պարունակում, քան քրիստոսաբանության բոլոր հատորները։ «Իրեն», նշանակում է՝ Հիսուս Քրիստոսին «միս ու արյունով», ֆիզիկապես։ Նման էր մի անձի հետ կենդանի հանդիպում ունենալուն, տարիներ շարունակ նրա լուսանկարը ճանաչելուց հետո։ Հասկացա, որ ես ճանաչում էի գրքեր Հիսուսի մասին, ուսմունքներ, հերետիկոսություններ Հիսուսի մասին, գաղափարներ Հիսուսի մասին, բայց չէի ճանաչում Իրեն, կենդանի ու ներկա անձին։ Առնվազն, Նրան այսպես չէի ճանաչում, երբ Իրեն մերձենում էի պատմության ու աստվածաբանության ուսման միջոցով։ Ունեցել էի, մինչ այդ, Քրիստոսի անձի շուրջ անանձնական ծանոթություն։ Հակասություն է սա և առեղծված, բայց ավա՜ղ, որքա՜ն հաճախակի է պատահում։
 
 
Անձ՝ նշանակում է Լինել-հարաբերության-մեջ
 
Ամենասուրբ Երրորդության մեջ Անձ հասկացողության շուրջ մտորելով, Սուրբ Օգոստինոսը(6) և նրանից հետո Սբ. Թովմա Աքուինացին, հանգել են եզրակացությանը, որ «անձ»ը, Աստծո մեջ, նշանակում է հարաբերություն։ Հայրը Հայր է՝ Որդու հետ հարաբերության զորությամբ. Իր ողջ էությունը կայանում է այս հարաբերության մեջ, ինչպես որ Որդին էլ Որդի է՝ Հոր հետ հարաբերության զորությամբ։ Արդի միտքը վերահաստատել է այս գաղափարը։ «Ճշմարիտ անձնականությունը», գրել է փիլիսոփա Հեգելը, «կայանում է սեփական անձը վերագտնելու մեջ՝ ընկղմվելով մյուսի մեջ»։ Անձը անձ է այն ակտի մեջ, որով բացվում է մի «դու»ի դիմաց և այդ հանդիպման մեջ ձեռք է բերում սեփական անձի գիտակցությունը։ Լինել անձ՝ նշանակում է «լինել-հարաբերության-մեջ»(7)։
Սա ամենաբարձրակարգ եղանակով վերաբերվում է Ամենասուրբ Երրորդության աստվածային Անձերին, որոնք «մաքուր հարաբերություններ» են, կամ ինչպես ասվում է աստվածաբանության մեջ՝ «գոյութենական հարաբերություններ». բայց վերաբերվում է նաև յուրաքանչյուր անձի՝ ստեղծված ոլորտում։ Անձը հնարավոր չէ ճանաչել իր իրականության համաձայն, եթե «հարաբերության» մեջ չենք մտնում իր հետ։ Ահա՛ թե ինչու հնարավոր չէ ճանաչել Հիսուսին որպես անձ, եթե անձնական հարաբերության մեջ չենք մտնում Իր հետ, եսից դեպի Դու, Իր հետ։ «Հավատքը կանգ չի առնում հռչակված գաղափարների վրա, այլ՝ հասնում է դրանցով արտահայտվող իրականություններին», ասել է Սբ. Թովմա Աքուինացին(8)։ Մենք չենք կարող գոհանալ «մեկ անձ» բանաձևին հավատալով. պետք է հասնենք անձամբ անձին և, հավատքի ու աղոթքի միջոցով, «հպվելու Նրան»։
Պետք է ամենայն լրջությամբ մեր առջև մի հարց դնենք. Հիսուսն իմ համար մի ա՞նձ է, թե՞ մի կերպար։ Մեծ տարբերություն կա երկուսի միջև։ Կերպարը – ասենք Հուլիոս Կեսարը, Լեոնարդո Դա Վինչին, Նապոլեոնը – մեկն է, որի մասին հնարավոր է խոսել և գրել որքան կամենում ենք, բայց որի հետ անհնարին է խոսել։ Դժբախտաբար, քրիստոնյաների ճնշող մեծամասնության համար Հիսուսը մի կերպար է, ո՛չ թե մի անձ։ Առարկան է դոգմաների, ուսմունքների կամ հերետիկոսությունների մի ամբողջության. մեկն է, որի հիշատակը կատարում ենք ծեսի մեջ, որի իրական ներկայությանն ենք հավատում Ամենասուրբ Հաղորդության մեջ, ավելացրեք ի՛նչ ուզում եք։ Բայց եթե մնում ենք առարկայական հավատքի հարթության վրա, առանց գոյութենական հարաբերություն զարգացնելու Իր հետ, Նա մեր նկատմամբ մնում է որպես արտաքին իրականություն, հպվում է մեր մտքին, բայց չի ջերմացնում սիրտը։ Մնում է, հակառակ ամեն ինչի, անցյալում. մեր և Իր միջև միջանկյալ պատնեշ են ստեղծում, անգիտակից կերպով, պատմության քսան դարերը։ Այս ամենի ֆոնի վրա հասկանալի է դառնում իմաստն ու կարևորությունը այն հրավերի, որը Ֆրանցիսկոս Պապը գրի է առել «Ավետարանի Բերկրանքը» իր Առաքելական Հորդորի սկզբում.
«Կոչ եմ անում յուրաքանչյուր քրիստոնյայի, որտե՛ղ էլ և ինչպիսի՛ իրավիճակում էլ որ նա գտնվելու լինի, այսօր իսկ վերանորոգել իր անձնական հանդիպումը Հիսուս Քրիստոսի հետ, կամ առնվազն՝ որոշում կայացնել տրամադիր լինելու Նրա հետ հանդիպմանը, փնտրելու Նրան ամեն օր անդադար։ Գոյություն չունի մի պատճառ, որից ելնելով՝ մի մարդ կարող է մտածել, թե այս կոչն իրեն չի վերաբերվում» (ԱԲ, 3)։
Մարդկանց մեծամասնության կյանքում կա մի իրադարձություն, որը կյանքը բաժանում է երկու մասի, ստեղծելով մի առաջ և մի հետո։ Ամուսնացածների համար դա ամուսնությունն է, և նրանք իրենց կյանքը բաժանում են այսպես. «ամուսնանալուց առաջ» և «ամուսնանալուց հետո»։ Եպիսկոպոսների ու քահանաների համար դա եպիսկոպոսական օծումն է կամ քահանայական ձեռնադրությունը. վանականների համար՝ վանական ուխտադրությունը։ Հոգևոր տեսանկյունից դիտված՝ կա միայն մի իրադարձություն, որն իսկապես և բոլորի համար ստեղծում է մի առաջ և մի հետո։ Յուրաքանչյուր մարդու կյանքը երկու մասի է բաժանվում ճիշտ այնպես, ինչպես երկու մասի է բաժանվում համաշխարհային պատմությունը. «Քրիստոսից առաջ» և «Քրիստոսից հետո», Քրիստոսի հետ անձնական հանդիպումից առաջ և դրանից հետո։
Այս հանդիպումը մենք կարող ենք նշմարել, դրա մասին խոսակցություններ լսել, ցանկանալ այն, բայց դրա փորձառությունն ունենալու համար միայն մեկ միջոց կա։ Դա մի բան չէ, որ հնարավոր է ձեռքբերել գրքեր կարդալով կամ ինչ որ մի քարոզ լսելով։ Միմիայն Սուրբ Հոգու ազդեցությամբ։ Գիտենք, հետևաբար, թե Ումի՛ց պետք է դա խնդրենք, և գիտենք, որ Նա հենց դրան է միայն սպասում. որ մենք Իրենից խնդրենք ... ։ «Այնպես արա՛, որ Քո միջոցով ճանաչենք Հորը և ճանաչենք նաև Որդուն» («Per te sciamus da Patre, noscamus atque Filium»)։ Թող որ ճանաչենք Նրան այս ներքին ու անձնական ծանոթությամբ, որով կյանքը փոխակերպվում է։
 
 
Քրիստոսը՝ «Աստվածային» Անձ
 
Բայց պետք է մի քայլ առաջ կատարենք։ Եթե կանգ առնեինք այստեղ, կկորցնեինք ամենամխիթարական հայտնությունը, որ բովանդակված է Քրիստոսի «անձ», և «աստվածային» անձ լինելու դոգմայի մեջ։ Երբեք բավական երախտագետ չենք լինի վաղ շրջանի Եկեղեցուն, որ պայքարեց, երբեմն բառացիորեն՝ մինչև արյան հեղումը, պահպանելու համար ճշմարտությունը, որ Քրիստոսը «միայն մեկ անձ» է, և որ այդ անձն ուրիշ ոչ ոք չէ, եթե ո՛չ միայն՝ Աստծո հավիտենական Որդին, Ամենասուրբ Երրորդության երեք Անձերից մեկը։ Փորձենք հասկանալ ինչո՛ւ։ Աստվածաբանության մեջ Սուրբ Օգոստինոսի բերած ամենաարգասավոր ու ամենատևական ներդրումը եղել է այն, որ Ամենասուրբ Երրորդության դոգման հիմնել է Հովհաննես Ավետարանչի «Աստված Սեր է» հաստատման վրա (1Հվհ 4, 8)։ Յուրաքանչյուր սեր ենթադրում է մի սիրող, մի սիրված, և մի սեր, որ նրանց միավորում է, և այդպես է, որ նա սահմանում է Աստվածային երեք Անձերին. Հայրը Նա է, Ով սիրում է, Որդին սիրվածն է, իսկ Հոգին՝ սերը, որ նրանց միավորում է։ Գոյություն չունի սեր, որ չլինի ինչ որ մեկի կամ ինչ որ մի բանի նկատմամբ սեր, ինչպես որ հնարավոր չէ խոսել ճանաչողության մասին, որ չլինի ինչ որ մի բանի ճանաչողությունը։ Գոյություն չունի «անհասցե» սեր, որ առարկա, հասցեատեր չունի(9)։ Հարց ենք տալիս, ուրեմն. ո՞ւմ է սիրում Աստված՝ որպես սեր սահմանվելու համար։ Մարդո՞ւն։ Բայց, այդպիսի դեպքում, Նա սեր է միայն մի քանի միլիոն տարուց ի վեր։ Տիեզերքի՞ն։ Բայց, ուրեմն, սեր է միայն մի քանի տասնյակ միլիարդ տարուց ի վեր։ Իսկ դրանից առա՞ջ, ո՞ւմ էր սիրում Աստված, սերը լինելու համար։ Եվ ահա՛ աստվածաշնչյան հայտնության պատասխանը, որն ընկալելի է դարձվել Եկեղեցու կողմից։ Աստված սեր է ընդմիշտ, ի հավիտենից, որովհետև նախքան գոյություն կունենար ինչ որ մի բան Իրենից դուրս, որին Նա կսիրեր, ուներ Իր իսկ գրկում Բանն Աստված՝ Որդուն, որին սիրում էր անսահման սիրով, այսինքն՝ «Սուրբ Հոգու մեջ»։
Սրանով չի բացատրվում, թե «ինչպե՛ս» միությունը կարող է միաժամանակ «երրորդություն» լինել (սա մեր համար անըմբռնելի խորհուրդ է, որովհետև տեղի է ունենում միմիայն Աստծո մեջ), բայց թող որ մեզ բավական լինի գոնե նշմարելու, թե «ինչո՛ւ», Աստծո մեջ, հոգնակիությունը չի հակասում միությանը։ Այդպես է, որովհետև «Աստված Սեր է»։ Եթե Աստված սոսկ ճանաչողություն լիներ, կամ սոսկ օրենք, կամ սոսկ կարողություն, անշուշտ կարիքը չէր ունենա լինելու եռանձն (սա, մանավանդ թե, կբարդացներ ամեն ինչ). բայց Աստված, որ նախևառաջ սեր է, այո՛, որովհետև երկու հոգուց պակասի դեպքում չի կարող սեր լինել։ Ամենամեծ ու մարդկային մտքի համար ամենաանհասանելի խորհուրդը, ըստ իս, այն չէ, որ Աստված մեկ և եռանձն է, այլ՝ որ Աստված Սեր է։ «Հարկավոր է», գրել է Լյուբաքը, «որ աշխարհն իմանա սա. Աստծո հայտնությունը որպես սեր՝ տակնուվրա է անում այն ամենը, ինչը որ նա մինչ այդ մտածել էր աստվածության վերաբերյալ»(10)։ Սա ավելի քան ճշմարիտ է, բայց դժբախտաբար դեռ հեռու ենք՝ այս հեղափոխությունից բոլոր եզրակացությունները քաղած լինելուց։ Դա ցույց է տալիս փաստը, որ Աստծո պատկերը, որ տիրում է մարդու ենթագիտակցության մեջ, բացարձակ էակի պատկերն է, ո՛չ թե՝ բացարձակ սիրո. մի Աստծո, որն էականորեն ամենագետ է, ամենակարող, և հատկապես՝ արդար։ Սերն ու ողորմությունը նկատվում են որպես կարգավորիչներ, որ մեղմում են արդարությունը։ Հայտարարն են, ո՛չ թե հիմքը։
Մենք՝ արդի մարդիկս հռչակում ենք, որ անձը գերագույն արժեքն է, որ հարկավոր է հարգել որևէ ոլորտում, մարդկային արժանապատվության վերջին հիմքն է։ Թե որտեղի՛ց է սերում անձի այս արդի հասկացողությունը, հասկանում ենք, սակայն, միմիայն Երրորդությունից մեկնելով։ Սա լավագույն կերպով լուսաբանել է օրթոդոքս աստվածաբան Յոհաննես Զիզիուլասը, ցույց տալով արգասավորությունն ու փոխադարձ հարստացումը, որ ստացվում է Երրորդության վերաբերյալ լատին աստվածաբանության և հունական աստվածաբանության միջև երկխոսությունից։ Նա փաստում է, իր գրություններից շատերի մեջ, թե ինչպե՛ս անձի արդի հասկացողությունը Երրորդության ուղղակի զավակն է, և բացատրում է, թե ի՛նչ առումով.
«Սերը գոյաբանական դասակարգ է, որ կայանում է տարածք տալու մեջ մյուս անձին՝ գոյություն ունենալու ինչպես մյուսը և գոյությունը ձեռքբերելու մյուսի մեջ և մյուսի միջոցով։ Քենոսիսային դիրքորոշում է, մի ինքնաընծայում։ [...] Սա այն է, ինչ տեղի է ունենում Երրորդության մեջ, ուր Հայրը սիրում է՝ տալով Իր ողջ էությունը Որդուն, և Նրան գոյություն ունենալ տալով որպես Որդի։ [...] Սա, հետևաբար, այն է, ինչը որ նշանակում է մի մարդկային անձ լինել Երրորդութենական աստվածաբանության լույսի ներքո։ Նշանակում է լինելու մի կերպ, ուր մենք մեր արժանապատվությունը ձեռք ենք բերում ո՛չ թե մյուսներից հեռանալով, այլ՝ նրանց հետ հաղորդության մեջ և մի սիրո միջոցով, որն ''իր շահը չի փնտրում'' (1Կր 13, 5), այլ՝ պատրաստ է իր ճշմարիտ էությունը զոհելու՝ հնարավորություն տալու համար մյուսին գոյություն ունենալու և լինելու մյուսը։ Ճշգրիտ կերպով, գոյություն ունենալու այն կերպն է, որ գտնվում է Քրիստոսի Խաչի մեջ, ուր աստվածային սերը լիովին հայտնում է ինքն իրեն մեր պատմական գոյության ներսում»(11)։
Քրիստոսը, Աստվածային, Երրորդութենական Անձ լինելով, մեր հետ ունի, հետևաբար, սիրո մի հարաբերություն, որով հիմնվում է մեր ազատությունը (հմմտ. Գղտ 5, 1)։ «Սիրեց ինձ և իր անձը զոհեց իմ համար» (Գղտ 2, 20). կարող ենք ժամեր շարունակ կրկնել մեր մեջ այս խոսքը, առանց երբևէ դադարելու հիանալուց։ Նա՛, Աստվա՛ծ, սիրեց ինձ՝ անարժեք ու ապերախտ արարածիս։ Իր անձը զոհեց – Իր կյանքը, Իր արյունը – ի՛մ համար։ Անհատաբա՛ր, անձա՛մբ իմ համար։ Սա մի վիհ է, որի մեջ կորում ենք։
Քրիստոսի հետ մեր «անձնական հարաբերությունը», հետևաբար, էականորեն սիրո հարաբերություն է։ Կայանում է Քրիստոսից սիրված լինելու և Քրիստոսին սիրելու մեջ։ Սա վավերական է բոլորի համար, բայց մասնավոր նշանակություն է ստանձնում Եկեղեցու հովիվների համար։ Հաճախ է կրկնվում (նույն ինքն Սուրբ Օգոստինոսից սկսած), որ վեմը, որի վրա Հիսուսը խոստացավ հիմնել Իր Եկեղեցին, Պետրոսի հավատքն է, Հիսուսին որպես «Մեսսիա և կենդանի Աստծո Որդի» հռչակած լինելը (Մտթ 16, 16)։ Մոռացության է մատնվում, ըստ իս, այն, ինչը որ Հիսուսն ասում է Պետրոսին առաջնորդությունը փաստացի շնորհելու պահին. «Սիմոն, որդի Հովհաննեսի, սիրո՞ւմ ես ինձ։ [...] Հովվի՛ր իմ ոչխարներին» (հմմտ. Հվհ 21, 15-16)։ Հովվի պաշտոնն իր գաղտնի ուժը ստանում է Քրիստոսի հանդեպ սիրուց։ Սերը, հավատքից ո՛չ պակաս, նրան մեկ միասնություն է դարձնում Վեմի հետ, որ Քրիստոսն է։
 
 
«Ո՞վ կբաժանի մեզ Քրիստոսի սիրուց»
 
Ավարտում եմ, լուսաբանելով այս ամենի հետևանքը մեր կյանքում, ողջ մարդկության համար մեծ նեղության այնպիսի մի պահի, ինչպիսին մեր ներկա ժամանակն է։ Մեզ այն բացատրել ենք տալիս, այս անգամին ևս, Պողոս Առաքյալի կողմից։ Հռոմեացիներին ուղղված իր նամակում նա գրում է. «Ո՞վ կբաժանի մեզ Քրիստոսի սիրուց։ Նեղությո՞ւնը, տագնա՞պը, հալածա՞նքը, քա՞ղցը, մերկությո՞ւնը, վտա՞նգը, սո՞ւրը» (Հռմ 8, 35)։
Խոսքը չի վերաբերվում վերացական ու անորոշ թվարկման։ Վտանգներն ու նեղությունները, որոնք նա թվարկում է, այն բաներն են, որոնք նա փաստացի կրել է իր կյանքում։ Դրանք մանրամասն կերպով նկարագրում է Կորնթացիներին ուղղված Երկրորդ Նամակում, ուր, այստեղ թվարկված նեղություններին, ավելացնում է նաև այն, որի պատճառով ինքը յուրահատուկ կերպով էր տառապում, այսինքն՝ իր գործակիցներից ոմանց կողմից դրսևորված համառ հակառակությունը (հմմտ. 2Կր 11, 23...)։ Առաքյալն, ա՛յլ խոսքերով ասած, իր մտքի մեջ աչքի է անցկացնում այն բոլոր փորձանքները, որոնց միջով անցել է, և հավաստում է, որ դրանցից ոչ մեկն այնքան զորավոր չէ, որ կարողանա համեմատվել Քրիստոսի սիրո մասին մտքի հետ, և հետևաբար՝ եզրակացնում է հաղթական ձայնով. «Բոլոր այս բաների մեջ մենք առավել քան հաղթական ենք, զորությամբ Նրա, Ով սիրեց մեզ» (Հռմ 8, 37)։
Առաքյալը հրավիրում է, լռելյայն, մեզնից յուրաքանչյուրին՝ վարվել նույն կերպ։ Մեզ հուշում է ներքին բժշկության մի մեթոդ, որ հիմնված է սիրո վրա։ Մեզ հրավիրում է մակերես հանել այն տագնապները, որ բույն են դրել մեր սրտում, տրտմությունները, վախերը, բարդույթները, այն ֆիզիկական կամ բարոյական թերությունը, որի պատճառով չենք կարողանում խաղաղ սրտով ընդունել ինքներս մեզ, այն ցավալի ու ստորացուցիչ հիշողությունը, այն անարդարությունը, որին զոհ ենք գնացել, ինչ որ մեկի կողմից համառ թշնամանքը, և այլն։ Բոլոր այդ բաները փռել լույսի տակ այն մտքի, որ Աստված սիրում է մեզ, և կացնի հարվածով կտրել որևէ բացասական միտք, ասելով ինքներս մեզ, Առաքյալի նման. «Եթե Աստված մեր կողմն է, ո՞վ հակառակ կլինի մեզ» (Հռմ 8, 31)։
Իր անձնական կյանքից Առաքյալն իսկույն իր հայացքը բարձրացնում է իրեն շրջապատող աշխարհի և ընդհանուր առմամբ մարդկային գոյության վրա. «Ո՛չ մահը, ո՛չ կյանքը, ո՛չ հրեշտակները, ո՛չ իշխանությունները, ո՛չ ներկան, ո՛չ ապագան, ո՛չ զորությունները, ո՛չ բարձրությունը, ո՛չ խորությունը, ո՛չ էլ ուրիշ որևիցէ մի արարած, չի կարող երբևիցէ բաժանել մեզ Աստծո սիրուց՝ Քրիստոս Հիսուսի, մեր Տիրոջ մեջ» (Հռմ 8, 38-39)։
Այս կետում ևս խոսքը չի վերաբերվում վերացական ցանկի։ Նա դիտում է «իր» աշխարհը, այն զորություններով հանդերձ, որոնք այդ աշխարհը սպառնալի էին դարձնում իր համար. մահն իր խորհրդով, ներկա կյանքն իր անորոշությամբ, աստղային զորությունները կամ դժոխայինները, որ այնքա՜ն սարսափ էին ազդում հին դարերում ապրող մարդկանց։ Հրավիրված ենք, ևս մեկ անգամ, նույն կերպ վարվելու. հավատքի աչքերով դիտելու մեզ շրջապատող աշխարհը, որը մեզ է՛լ ավելի է վախեցնում այժմ, երբ մարդը կարողություն է ձեռքբերել այն ոչնչացնելու իր զենքերով ու իր ձեռնմխություններով։ Այն, ինչը որ Պողոսն անվանում է «բարձրություն» և «խորություն», մեր համար – տիեզերքի չափսերի արդի ճանաչողության համաձայն – անսահմանորեն մեծն է մեր վերևում և անսահմանորեն փոքրն է մեր ներքևում։ Այս պահին, այդ անսահմանորեն փոքրը թագավարակն է, որը մեկ տարուց ավելի է, ինչ ծունկի բերած է պահում ողջ մարդկությանը։
Մի շաբաթից կհասնի Ավագ Ուրբաթ օրը, և անմիջապես հետո՝ Հարության Կիրակին։ Հարություն առնելով՝ Հիսուսը չի վերադարձել նախկին կյանքին, Ղազարոսի նման, այլ՝ մի լավագույն կյանքի, որևէ նեղությունից ազատ։ Հուսանք, որ այսպես լինի նաև մեր համար։ Թող որ գերեզմանից, որի մեջ մեզ փակված են պահում ներկա նեղությունները, աշխարհը – ինչպես շարունակ կրկնում է Սրբազան Պապը – դուրս գա ավելի լավը, ո՛չ նույնը, ինչ առաջ էր։
1) Տերտուղիանոս, Ընդդեմ Պռաքսեասի, 27, 11.
2) Denzinger - Schonmetzer, Enchiridion Symbolorum, nr. 301-302.
3) Սբ. Գրիգոր Մեծ, Հոբի բարոյական մեկնություն, XX, 1.
4) Սբ. Իրենեուս Լուգդունացի, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 24,1.
5) The Christian Tradition: A History of the Development of Doctrine, 5 vols. (1973-1990). University of Chicago Press.
6) Սբ. Օգոստինոս, Երրորդության մասին, V, 5, 6.
7) Ֆ. Հեգել, Կրոնի փիլիսոփայության դասեր.
8) Սբ. Թովմա Աքուինացի, Համընդհանուր Աստվածաբանություն, II-IIae, q.1, a.2, ad 2.
9) Սբ. Օգոստինոս, Երրորդության մասին, VI, 5, 7; IX, 22.
10) Անրի Դը Լյուբաք, Histoire et Esprit, Aubier, Parigi 1950, cap. 5.
11) Յ. Զիզիուլաս, Մարդկային անձի գաղափարը սերում է Երրորդությունից. 2015թ.ին Միլանում կարդացված դասախոսությունից ( https://www.chiesadimilano.it/wp-content/uploads/2017/05/Intervento-Zizioulas ).
Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։