Քառասնորդացի Երկրորդ Քարոզ, « Հիսուս Քրիստոսը ճշմարիտ մարդ », 05.03.2021

 

 

 

 

 

Արդի, իլլումինիստական մտածողությունը, Մեծարգո Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր, ծնվում է ապրելու սույն նշանաբանից. «Կարծես թե Աստված գոյություն չունի» («etsi Deus non daretur»)։ Բողոքական հովիվ Դիտրիխ Բոնհոֆֆերը վերաձևակերպել է այս նշանաբանը, փորձելով տալ դրան քրիստոնեական դրական բովանդակություն։ Իր մտածողության մեջ այդ նշանաբանը հօգուտ աթեիզմի կատարված զիջում չէ, այլ՝ հոգևոր կյանքի ծրագիր. սեփական պարտականությունները կատարել նաև այն ժամանակ, երբ Աստված բացակա է թվում. ա՛յլ խոսքերով ասած, չդարձնել Նրան մի «խնդիրներ լուծող Աստված», միշտ պատրաստ՝ միջամտելու այնտեղ, որտեղ մարդը ձախողվել է։

Այս տարբերակով ևս, սույն նշանաբանը վիճելի է, և, արդարացի կերպով, վիճարկվել է (օրինակ, Բենեդիկտոս Տասնվեցերորդի կողմից)։ Բայց մեզ այս պահին այն հետաքրքրում է ամբողջովին ա՛յլ պատճառով։ Գոյություն ունի մի մահացու վտանգ Եկեղեցու համար, և դա ապրելն է այնպես, որ «Կարծես թե Քրիստոսը գոյություն չունի» («etsi Christus non daretur»)։ Սա այն նախադրյալն է, որով աշխարհն ու իր լրատվական ծառայությունները շարունակ խոսում են Եկեղեցու մասին։ Եկեղեցու վերաբերյալ նրանց հետաքրքրում է պատմությունը (հատկապես բացասական դրվագները, ո՛չ սրբության պատմությունները), ինստիտուցիոնալ կառուցվածքը, Եկեղեցու տեսակետը տվյալ պահի խնդիրների վերաբերյալ, ներքին անցուդարձերն ու բամբասանքները։ Հազարից մեկ կլսես հիշատակում Հիսուսի անձի մասին։ Մի քանի տարի առաջ հրապարակ նետվեց գաղափարը՝ մի հնարավոր դաշինքի՝ հավատացյալների ու անհավատների միջև, հիմնված համընդհանուր քաղաքացիական ու էթիկական արժեքների վրա, մեր մշակույթի քրիստոնեական արմատների վրա, և այլն։ Մի համաձայնություն, ա՛յլ խոսքերով ասած, հիմնված ո՛չ թե այն բանի վրա, որն աշխարհում կատարվել է Քրիստոսի գալստյամբ, այլ՝ այն բանի վրա, որն աշխարհում կատարվել է հետագայում, Նրանից հետո, պատմության մեջ։

Դրան ավելանում է մի առարկայական փաստ, ցավոք՝ անխուսափելի։ Քրիստոսը ներառված չէ այսօր Եկեղեցու և աշխարհի միջև ընթացող երեք ամենաբորբոքուն երկխոսություններից ոչ մեկի մեջ։ Ներառված չէ հավատքի և փիլիսոփայության միջև ընթացող երկխոսության մեջ, որովհետև փիլիսոփայությունը զբաղվում է մետաֆիզիկական հասկացողություններով, ո՛չ՝ պատմական իրականություններով, ինչպես Հիսուս Նազովրեցու անձը. ներառված չէ գիտության հետ տարվող երկխոսության մեջ, որի հետ հնարավոր է քննարկել միայն Արարիչ Աստծո գոյության խնդիրը, կամ հեղաշրջման հիմքում ընկած մտածված ծրագրի. ներառված չէ, ի վերջո, կրոնների միջև ծավալվող երկխոսության մեջ, ուր քննարկվում է միայն այն, ինչը որ կրոնները միասին կարող են անել, Աստծո անունով, ի շահ մարդկության։

Մտահոգվելով – անշուշտ, արդարացի կերպով – համապատասխանելու պատմության ու մշակույթի կողմից առաջ քաշված պահանջներին ու հրահրումներին, մենք ենթարկվում ենք մահացու վտանգին – նաև մենք՝ հավատացյալներս – գործելու այնպես, որ «Կարծես թե Քրիստոսը գոյություն չունի»։ Կարծես կարելի լիներ խոսել Եկեղեցու մասին՝ մի կողմ թողնելով Քրիստոսին ու Իր Ավետարանը։ Ինձ ուժգին կերպով տպավորեցին Սրբազան Քահանայապետ Ֆրանցիսկոսի կողմից արտասանված խոսքերը՝ անցած Նոյեմբերի 25-ի Ընդհանուր Ունկնդրության ժամանակ։ Ասում էր (և ձայնից զգացվում էր, որ հարցը նրան յուրահատուկ կերպով հուզում էր).

«Այստեղ [Գործք Առաքելոց գրքի 2, 42 հատվածում] գտնում ենք եկեղեցային կյանքի չորս էական հատկանիշները. Առաքյալների ուսուցման ունկնդրումն, առաջին. երկրորդ, փոխադարձ հաղորդության պահպանումը. երրորդ, հացի բեկումը. և չորրորդ, աղոթքը։ Այս բաները մեզ հիշեցնում են, որ Եկեղեցու գոյությունն իմաստ ունի, եթե ամուր կերպով միացած է մնում Քրիստոսին, այսինքն՝ համայնքի մեջ, Նրա Խոսքի մեջ, Պատարագի Ամենասուրբ Հաղորդության մեջ և աղոթքի մեջ։ Կերպն է միանալու, մենք՝ Քրիստոսին։ [...] [Քարոզչությունը և ուսուցումը վկայում են Վարդապետի խոսքերն ու ժեստերը. եղբայրական հաղորդության տևական փնտրտուքը վերապահում է էգոիզմներից ու մասնակիապաշտություններից. հացի բեկումն իրականացնում է մեր մեջ Հիսուսի ներկայության խորհուրդը. Նա երբեք բացակա չի լինելու, Պատարագի Ամենասուրբ Հաղորդության մեջ հենց Ինքն է։ Նա ապրում և քայլում է մեր հետ։ Եվ ի վերջո աղոթքը, որ տարածքն է Հոր հետ երկխոսության, Քրիստոսի միջոցով, Սուրբ Հոգու մեջ։] Այն ամենը, որ Եկեղեցու մեջ աճում է այս ''կոորդինատներից'' դուրս, զուրկ է որևէ հիմքից»։

Եկեղեցու չորս կոորդինատները, ինչպես երևում է, Պապի խոսքերում միանում, դառնում են միայն մեկը. խարսխված մնալ Քրիստոսին։ Այս ամենը, Մեծարգո Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր, իմ մեջ ցանկություն ծնեց նվիրելու Քառասնորդացի այս խորհրդածությունները Հիսուս Քրիստոսի անձին։ Կարիքն ունեցա, ե՛ս առաջին հերթին, հաղթահարելու մի առարկություն։ Վատիկանյան Երկրորդ Տիեզերական Ժողովի փաստաթղթերին տրված մի հայացքը, «Հիսուս Քրիստոս» անվան տակ, կամ վերջին տարիների պապական վավերագրերի միջով արագ անցումը անսահմանորեն ավելին է ասում, քան մենք կարող ենք ասել Քառասնորդացի մեր այս կարճատև խորհրդածություններում։ Ո՞րն է, ուրեմն, այս թեման ընտրելու օգտակարությունը։ Ա՛յն, որ կխոսենք միայն Իր մասին, կարծես գոյություն ունի միայն Ինքը և արժե զբաղվել միայն Իրենով (ինչը որ, վերջին հաշվով, ճշմարտությունն է)։

Մենք կարող ենք այդպես վարվել, որովհետև ստիպված չենք, Եկեղեցու Վարդապետության նման, զբաղվելու նաև ա՛յլ բաներով. հովվական, էթիկական, ուսմունքային, հասարակական, բնապահպանական խնդիրներով. պատմական այս պահին, համաճարակի պատճառով ստեղծված խնդիրներով։ Վա՜յ մեզ, բնականաբար, եթե անենք միայն այն, ինչ անում ենք այստեղ, բայց վա՜յ մեզ, եթե չանենք սա երբեք։ Հեռուստատեսության մեջ ունեցածս փորձառությունից ես մի բան եմ սովորել։ Ինչ որ մի անձի նկարահանելու տարբեր ձևեր կան (հավանաբար դա տեղի է ունենանում նաև այստեղ, այս պահին)։ Կա այսպես կոչված «ամբողջական պատկերը», երբ խոսող անձը նկարահանվում է իրեն շրջապատող ամեն ինչի հետ միասին. ապա կա «առաջին դիրքը», երբ նկարահանվում է միայն խոսող անձը, և վերջում կա «առաջնագույն դիրքը», երբ նկարահանվում է խոսողի միայն դեմքը, կամ մինչև իսկ միայն աչքերը։ Ահա՛, այս խորհրդածություններում, մեր նպատակն է, Աստծո օգնությամբ, «առաջնագույն դիրքով» ներկայացնել Հիսուս Քրիստոսի անձը։

Մեր նպատակը ջատագովական չէ, այլ՝ հոգևոր։ Ա՛յլ խոսքերով ասած, չենք խոսում ուրիշներին՝ անհավատներին համոզելու համար, որ Հիսուս Քրիստոսը Տերն է, այլ՝ որպեսզնի Նա միշտ ավելի դառնա իսկապես Տերը մեր կյանքի, մեր ամեն ինչը, այն աստիճան, որ մենք էլ, Առաքյալի նման, զգանք մեզ «Քրիստոսի կողմից նվաճված» (Փլպ 3, 12), և իր հետ կարողանանք ասել – գոնե իբրև ցանկություն – . «Իմ համար ապրելը Քրիստոսն է» (Փլպ 1, 21)։

Հետևաբար հարցը, որ պետք է ընկերակցի մեզ, այն չէ, թե «Ի՞նչ տեղ է զբաղեցնում այսօր Քրիստոսն աշխարհում կամ Եկեղեցու մեջ», այլ՝ թե. «Ի՞նչ տեղ է զբաղեցնում Քրիստոսն ի՛մ կյանքում»։ Հենց սա է, վերջին հաշվով, լավագույն միջոցը՝ ուրիշների մեջ ցանկություն առաջացնելու՝ հետաքրքրվելու Քրիստոսով, սիրահարվելու Քրիստոսին. այսինքն, ավետարանացման ամենաարդյունավետ միջոցը։

Բայց, նախևառաջ, մի պարզաբանում։ Ո՞ր Քրիստոսի մասին ենք մտադիր խոսել։ Արդարև, գոյություն ունեն Քրիստոսի շուրջ տարբեր ընկալումներ. կա պատմագետների Քրիստոսը, ապա աստվածաբանների Քրիստոսը, բանաստեղծների Քրիստոսը, մինչև իսկ աթեիստների Քրիստոսը (գիրք է գրվել այդպիսի վերնագրով. Աթեիստների Քրիստոսը⁽¹⁾)։ Ո՛չ, ո՛չ, մենք խոսում ենք Ավետարանների և Եկեղեցու Քրիստոսի մասին։ Առավել ճշգրիտ կերպով, Քրիստոսի մասին՝ ընկալված համաձայն կաթոլիկ դոգմայի, որը 451 թվականի Քաղկեդոնի Ժողովը բանաձևել է սահմանումներով, որոնք երբեմն լավ կլինի վերստին ունկնդրել, գոնե մասամբ, այնպես՝ ինչպես գրված է բնագրում.

 

«Սուրբ Հայրերին հետևելով, մենք միաձայն ուսուցանում ենք դավանել

մեկ և միևնույն Որդուն. մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսին,

կատարյալ՝ Իր աստվածությամբ, և կատարյալ՝ Իր մարդկությամբ,

ճշմարիտ Աստված և ճշմարիտ մարդ, [օժտված] բանական հոգիով ու մարմնով,

համագոյակից Հորը՝ ըստ աստվածության, և համագոյակից մեզ՝ ըստ մարդկության,

ամեն ինչով նման մեզ, բացառությամբ մեղքի, [...]

մեկ և միևնույն Տեր Քրիստոսին՝ Միածնին, որին ճանաչում ենք երկու բնություններով, [...]

որովհետև չեն նվազել [...] յուրաքանչյուր բնության հատկությունները, այլ՝ միավորվելով ձևավորել են մեկ անձ և դեմք»⁽²⁾։

(անձ՝ ըստ լատինների, դեմք-իպոստասիս՝ ըստ հույների)

 

Կարող ենք խոսել Քրիստոսի վերաբերյալ դոգմատիկ մի եռանկյան մասին, որի երկու կողմերը Քրիստոսի մարդկությունն ու աստվածությունն են, իսկ գագաթը՝ Իր անձի միությունը։

Քրիստոսաբանական դոգման որպես նպատակ չունի ներկայանալը որպես աստվածաշնչյան բոլոր տվյալների համադրություն, մի տեսակ թորվածք, որն իր մեջ բովանդակում է ողջ անծայրածիր հարստությունն այն հաստատումների, որ Քրիստոսի մասին ընթերցում ենք Նոր Կտակարանում, ներկայացնելով ամբողջը մի չոր ու ցամաք բանաձևով. «երկու բնություն, մեկ անձ»։ Եթե այսպես լիներ, դոգման ահավոր աստիճանի արժեզրկող կլիներ, և նաև վտանգավոր (որովհետև կգրավեր Աստվածաշնչի տեղը)։ Բայց այդպես չէ։ Եկեղեցին Քրիստոսի վերաբերյալ հավատում և քարոզում է այն ամենն, ինչը որ Նոր Կտակարանում հաստատվում է Նրա վերաբերյալ, առանց որևիցէ մի բան դուրս թողնելու։ Դոգմայի միջոցով, Եկեղեցին միայն փորձել է ուրվագծել մի հիմք, հաստատել մի տեսակ «հիմնական օրենք», որ պետք է հարգվի Քրիստոսի վերաբերյալ որևէ հաստատման կողմից։ Այն ամենը, որ Քրիստոսի մասին ասվում է, պետք է այլևս հարգի այդ հստակ ու անվիճելի տվյալը. այսինքն՝ այն, որ Նա Աստված և Մարդ է միաժամանակ. ավելի ճիշտը՝ միևնույն անձի մեջ։

Դոգմաները, ասում էր մեծ աստվածաբան Բեռնհարդ Լոնեռգանը, «բաց համակարգեր են», պատրաստ՝ ընդունելու յուրաքանչյուր նոր ու հարազատ բան, որ դարաշրջաններից յուրաքանչյուրը բացահայտում է Աստծո Խոսքի մեջ։ Բաց են հեղաշրջվելու իրենց ներսից, միայն թե միշտ «նույն ուղղությամբ և միևնույն գծի մեջ»։ Այսինքն, առանց այնպես անելու, որ մի դարաշրջանի կողմից տրված մեկնաբանությունը հակասի նախորդ դարաշրջանի կողմից տրված մեկնաբանությանը։ Քրիստոսին դոգմայի ճանապարհով մերձենալը չի նշանակում, ուստի, համակերպվել՝ հոգնած ձայնով կրկնելու միշտ նույն բաները Նրա մասին, գուցեև փոխելով միայն բառերը։ Նշանակում է ընթերցել Աստվածաշունչը Ավանդության մեջ, Եկեղեցու աչքերով, այսինքն՝ միշտ հին և միշտ նոր եղանակով։

 

 

Տեսնենք այժմ, թե ի՛նչ է նշանակում այս ամենը, կիրառված Քրիստոսի կատարյալ մարդկության դոգմայի դեպքում, որն այսօրվա խորհրդածության թեման է։ Հիսուսի երկրային կյանքի ընթացքում ոչ ոք, կարծում եմ, երբևէ չմտածեց կասկածի տակ դնել Քրիստոսի մարդկության իրականությունը, այսինքն՝ փաստը, որ Նա իսկապես մարդ էր, ինչպես մյուսները։ Երբ խոսում է Հիսուսի մարդկության մասին, Նոր Կտակարանն ավելի հետաքրքրվում է այդ մարդկային բնության ավելի սրբությամբ, քան ճշմարտությամբ կամ իրականությամբ, այսինքն՝ ավելի Նրա բարոյական կատարելությամբ, քան թե գոյաբանական ամբողջականությամբ։

Քաղկեդոնի Ժողովի ժամանակ Քրիստոսի մարդկության այս գաղափարը չի փոխվել, բնականաբար, բայց ուշադրությունն այլևս դրա վրա չի կենտրոնացվել։ Դոկետական հերետիկոսության դեմ, Եկեղեցին պարտավոր եղավ հաստատելու, որ Քրիստոսն ունեցել է մարդկային ճշմարիտ մարմին. Ապողինարիստական հերետիկոսության դեմ ՝ որ ունեցել է նաև մարդկային հոգի, որ, այսինքն, Լոգոսը չէր գրավել այն տեղը, որը մարդու մեջ ունի հոգին. իսկ Միակամների հերետիկոսության դեմ Եկեղեցին պարտավոր եղավ պայքարել ավելի ուշ, Յոթերորդ դարում, Քրիստոսի մեջ ճանաչել տալու համար գոյությունը նաև ճշմարտապես մարդկային կամքի, հետևաբար՝ մարդկային ազատության։ Նշված հերետիկոսությունների պատճառով, «մարդ» Քրիստոսի հանդեպ հետաքրքրությունը տեղափոխվում է նրա նորության, կամ սրբության, խնդրից դեպի նրա գոյաբանական ճշմարտության կամ ամբողջականության խնդիրը։

Նոր Կտակարանն – ասում էի – այնքան հետաքրքրված չէ հաստատելու, որ Հիսուսը «ճշմարիտ» մարդ է, որքան՝ հաստատելու, որ Նա «նոր» մարդն է։ Պողոս Առաքյալի կողմից Նա սահմանվում է «վերջին Ադամը», այսինքն՝ «վերջնական մարդը» (հմմտ. 1Կր 15, 45-49; Հռմ 5, 14)։ Նա «Աստծո կատարյալ Պատկերն» է (Կղս 1, 15), որի պատկերով, ըստ Սբ. Երանոսի, ստեղծվել է մարդը (մենք Աստծո պատկերն են ըստ Քրիստոսի պատկերի)։ Քրիստոսը հայտնեց նոր մարդուն, «ստեղծված՝ Աստծո համաձայն, արդարության ու ճշմարիտ սրբության մեջ» (Եփս 4, 24; հմմտ. Կղս 3, 10)։ –– Հիսուսի այս որակը Ավետարաններում երկու անգամ ժայթքում է բուռն բացականչություններով. առաջին անգամ դա խանդավառության, ապշանքի բացականչություն է, մինչ երկրորդ անգամինը բացասական է։ Առաջին անգամ, երբ Պետրոսը, Հիսուսի կողմից Կյանքի Հացի մասին արտասանված խոսքերի պատճառով որոշ աշակերտների հեռանալու համատեքստում, երբ Հիսուսը հարցնում է. «Դուք է՞լ եք ուզում հեռանալ ինձնից», Պետրոսը ի վերուստ տրված հայտնություններից մեկն է ունենում, սարսափահար ասում է. «Բայց Տեր, ո՞ւմ մոտ կարող ենք գնալ, միայն Դու ունես հավիտենական կյանքի խոսքեր։ Մենք ճանաչեցինք ու հավատացինք, որ Դու Աստծո Սուրբն ես» (հմմտ. Հվհ 6, 60-69)։ Որ համազոր է ասելու. Դու Աստծո Սրբությունն ես, մարմին առած։ –– Մի ուրիշ անգամ, այս նույն բացականչությունը լսում ենք, միևնույն վայրում ՝ Կաֆառնաումի ժողովարանում, բայց մի ա՛յլ բերանից. մի դիվահարի, որը երբ Քրիստոսը ներս է մտնում, Նրա ներկայությամբ չի դիմանում Սրբությանը, որ տարածվել էր չորս կողմը՝ Քրիստոսի ներս մտնելով, ուստի գոռում է. «Ի՞նչ ես եկել անելու, եկել ես մեզ կորստյա՞ն մատնելու։ Գիտենք, թե Ո՛վ ես. Աստծո Սուրբն ես» (հմմտ. Ղկս 4, 31-37)։ Դա ասում են իրենց ատամները կռճտացնելով։ Բայց մեր համար խիստ դրական վկայություն է։ Որ, ուստի, Հիսուսը Աստծո Սրբությունն է։ –– Հիսուսն այնքան այն մարդը չէ, որ նմանվում է մյուս բոլոր մարդկանց, որքան մարդը, որին մյուս բոլոր մարդիկ պետք է նմանվեն։ Հույն փիլիսոփաներն ասում էին. «Մարդը բոլոր գոյությունների չափման միավորն է»։ Այժմ գիտենք, թե ո՛ր մարդն է բոլոր գոյությունների չափման միավորը. ա՛յս Մարդը, Հիսո՛ւսն է բոլոր գոյությունների չափման միավորը։

Երբ ապահովում ենք Քրիստոսի կատարյալ մարդկության դոգմատիկ և գոյաբանական տվյալը, – որ, այսինքն, Քրիստոսը ճշմարիտ մարդ է՝ մարմնով, հոգով, կամքով – այսօր մենք, Մեծարգո Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր, կարող ենք վերադառնալ՝ արժևորելու աստվածաշնչյան այս սկզբնական տվյալը, որ ավելի հետաքրքրվում էր Նրա Սրբությամբ։ Պարտավոր ենք սա անել նաև մեկ ա՛յլ պատճառով։ Ոչ ոք այսօր չի հերքում, որ Հիսուսը եղել է մարդ։ Ներկա ենք, ընդհակառակը, մի տարօրինակ ու խիստ մտահոգիչ երևույթի. Քրիստոսի «ճշմարիտ» մարդկությունը հաստատվում է որպես լռելյայն այլընտրանք Իր աստվածությանը, որպես մի տեսակ հակակշիռ։

Մի տեսակ մրցավազք է տեղի ունենում, թե ո՛վ ավելի առաջ կմղվի Հիսուս Նազովրեցու «լիակատար» մարդկությունը հաստատելու հարցում, մինչև իսկ վերագրելով Նրան ո՛չ միայն տառապանքը, տագնապը, փորձությունը, այլ՝ նաև կասկածը և մինչև իսկ սխալվելու հնարավորությունը։ Այսպիսով, «ճշմարիտ Մարդ» Հիսուսի դոգման դարձել է մի պարզից էլ պարզ ճշմարտություն, որ ոչ ոքի չի խռովում ու չի անհանգստացնում. ավելին, դարձել է մի վտանգավոր ճշմարտություն, որ գործածվում է աշխարհային միտքն արդարացնելու համար, հերքելու փոխարեն։ Քրիստոսի լիակատար մարդկությունը հաստատելն այսօր նման է բաց դարպասները նվաճելուն։

 

 

Մեր տրամադրության տակ եղած ժամանակի մնացած մասը նվիրենք, ուստի, հիացմունքով դիտելու (սա ճիշտ բառն է) հիացմունքով դիտելու Քրիստոսի սրբությունը, թույլ տալու, որ այն շլացնի մեզ, դրանից որևէ գործնական հետևանք քաղելուց առաջ։ Սա է Հիսուսի այն «առաջնագույն դիրքը», որով ուզում ենք նկարահանել Նրան այս խորհրդածության մեջ. թույլ տանք, որ մեզ հիացնի Քրիստոսի անսահման գեղեցկությունը. Քրիստոսի, Ով «ամենագեղեցիկն է մարդկանց որդիների մեջ»։

Ավետարանների ընթերցումը մեզ տեսնել է տալիս, որ Հիսուսի սրբությունը սոսկ վերացական սկզբունք չէ, կամ մետաֆիզիկական եզրակացություն, այլ՝ իրական սրբություն, ապրված՝ պահ առ պահ և կյանքի ամենակոնկրետ իրավիճակներում։ Երանությունները, օրինակի համար, կյանքի գեղեցիկ ծրագիր չեն միայն, որն Հիսուսի կողմից առաջարկվում է ուրիշներին. դրանք հենց Ի՛ր իսկ կյանքն են և Ի՛ր փորձառությունը, որ Նա բացահայտում է աշակերտներին, կոչ ուղղելով նրանց՝ մուտք գործել Իր իսկ սրբության տարածք։ Երանությունները Հիսուսի ինքնադիմանկարն են։ Նա ուսուցանում է այն, ինչ անում է. այս պատճառով է, որ կարող է ասել. «Սովորեցեք ինձնից, որ հեզ եմ և սրտով խոնարհ» (Մտթ 11, 29)։ Որովհետև իսկապես խոնարհ միայն Հիսուսն է։ Նա ասում է, որ պետք է ներենք թշնամիներին, – այո՛, գիտենք, որ դժվար բան է – բայց հենց Ինքն է, որ մղվում է մինչև ներելը նրանց, ովքեր խաչին էին գամում Իրեն, [ասելով. «Հայր, ներիր նրանց, որովհետև չգիտեն, թե ի՛նչ են անում» (Ղկս 23, 34)։ Համենայն դեպս, այս կամ այն դրվագը չէ, որ օգնում է լուսաբանելու Հիսուսի սրբությունը, այլ՝ Նրա յուրաքանչյուր արարքը, Նրա բերանից դուրս եկած յուրաքանչյուր խոսքը]։

Այս դրական տարրի կողքին, որ կայանում է Հոր կամքին տևական ու բացարձակ կերպով հետևելու մեջ – խոնարհությամբ, հեզությամբ, ներմամբ, սիրով ... որովհետև Հիսուսի արարքներից յուրաքանչյուրը սիրո արարք է, միշտ, նաև երբ սպառնում է, սեր է, սեր, Հիսուսի բոլոր արարքները սիրուց են մղված – , Հիսուսի սրբությունը ներկայանում է նաև այն փաստի մեջ, որ Նրա մեջ բացարձակ կերպով բացակայում է որևէ մեղք. «Ձեզնից ո՞վ կարող է մեղադրել ինձ ինչ որ մի մեղքի մեջ», ասում է Հիսուսն Իր հակառակորդներին (Հվհ 8, 46)։ [Այս կետի շուրջ ունենք Առաքյալների միաձայն վկայությունները. «Նա մեղք չէր ճանաչել» (2Կր 5, 21). «Նա մեղք չգործեց և խաբեություն չգտնվեց Նրա բերանում» (1Պտ 2, 22). «Նա ամեն ինչի փորձառությունն ունեցավ մեր նման, բացառությամբ մեղքի» (Եբր 4, 15). «Այդպիսին էր քահանայապետը, որի կարիքը մենք ունեինք. սուրբ, անմեղ, անբիծ, մեղավորներից առանձնացված» (Եբր 7, 26)։ Հովհաննեսը, իր ընդհանրական առաջին նամակում, չի հոգնում հռչակելուց. «Նա մաքուր է, [...] Նրանում մեղք չկա, [...] Նա արդար է» (1Հվհ 3, 3-7)։]

Հիսուսի խիղճը թափանցիկ բյուրեղ է։ Երբեք կարիքը չի ունեցել ինչ որ մի հանցանք ընդունելու, կամ ներողություն խնդրելու կամ ներում հայցելու, ո՛չ երբ խոսում է Աստծո հետ, և ո՛չ էլ՝ երբ խոսում է մարդկանց հետ։ Միշտ հանդարտ վստահությունն ունի, որ ճշմարտության ու արդարացիության մեջ է, որ ճիշտ է վարվել. [ինչը որ ամբողջովին ա՛յլ բան է, քան իրավացիության մարդկային հավակնությունը]։ Պատմության անձնավորություններից ուրիշ ոչ ոք չի համարձակվել նման բան ասել ինքն իր մասին։ Որևէ հանցանքի – և մեղքի խոստովանության – նմանօրինակ բացակայությունը կապված չէ Ավետարանի այս կամ այն տողին, որի պատմականության վերաբերյալ հնարավոր է կասկածներ առաջ քաշել, այլ՝ ճառագայթում է ամբողջ Ավետարանից։ Կյանքի մի ոճ է, որ հայելանում է ամեն ինչի մեջ։ Կարող ենք որոնել Ավետարանների ամենածածուկ ծալքերի մեջ, և արդյունքը միշտ նույնը կլինի։ Բավական չէ բացատրել այդ ամենը բացառիկ կերպով սուրբ և օրինակելի մարդկային բնության գաղափարով։ Սա, ընդհակառակը, ավելի շուտ կլիներ դրա հերքումը։ Նմանօրինակ ինքնավստահությունը, մեղքի նմանօրինակ բացառումը սեփական խղճից ու գիտակցությունից, ինչպես այն, որ տեսնում ենք հանձինս Հիսուսի, այո՛, կմատնանշեր մարդկային մի բացառիկ ինքնություն, բայց՝ բացառիկ գոռոզության ու հպարտության մեջ, ո՛չ թե՝ սրբության։ Նման գիտակցությունը կա՛մ երբևէ գործված ամենամեծ մեղքն է, ավելի մեծ, քան սատանայի մեղքը, կա՛մ էլ՝ մաքրամաքուր ճշմարտությունն է։ Քրիստոսի Հարությունը և Քրիստոնեության հետագա 2000 տարիների պատմությունը կոնկրետ փաստն են այն բանի, որ մաքրամաքուր ճշմարտությունն էր։

 

 

Արդ անցնենք տեսնելու, թե Քրիստոսի Սրբությունը գործնականում ի՛նչ է նշանակում մեր համար, մեր կյանքի համար, մեր հավատքից բացի։ Եվ այստեղ մեզ իսկույն ընդառաջ է գալիս մի բարի լուր։ Կա, արդարև, մի բարի լուր, մի ուրախ ավետիս նաև Քրիստոսի Սրբության վերաբերյալ։ Այն չի հասկացվում միայն այն իմաստով, որ Հիսուսն Աստծո Սուրբն է, կամ այն իմաստով, որ մենք էլ պետք է սուրբ ու անարատ լինենք։ Ո՛չ, ո՛չ. ուրախ անակնկալն այն է, որ Հիսուսը հաղորդում, պարգևում, նվիրում է մեզ Իր սրբությունը։ Որ Իր սրբությունը նաև մերն է։ Ավելի՛ն. որ Նա Ինքն է մեր Սրբությունը։

[Յուրաքանչյուր մարդկային ծնող կարող է իր զավակներին փոխանցել այն, ինչ ունի, բայց ո՛չ այն, ինչ ինքն է։ Եթե ծնողն արվեստագետ է, կամ գիտնական, կամ նաև սուրբ, երաշխավորված չէ, որ զավակները նույնպես կծնվեն արվեստագետներ, գիտնականներ կամ սրբեր։ Նա առավելագույնը, որ կարող է անել, նրանց սովորեցնելն է, նրանց օրինակ տալը, բայց ո՛չ փոխանցելը գրեթե իբրև ժառանգություն։ Հիսուսը, մինչդեռ, Մկրտությամբ, ո՛չ միայն փոխանցում է մեզ այն, ինչ ունի, այլ՝ նաև այն, ինչ Ինքն է։ Նա սուրբ է և մեզ սրբացնում է. Աստծո Որդին է և մեզ դարձնում է Աստծո որդիներ։]

Սա կրկին հաստատվել է նաև Վատիկանյան Երկրորդ Ժողովի կողմից. «Քրիստոսի հետևորդները, Աստծուց կանչված, ո՛չ թե իրենց գործերի պատճառով, այլ՝ Իր ծրագրի ու Իր շնորհի զորությամբ, Հիսուսի՝ մեր Տիրոջ մեջ Հավատքի Մկրտությամբ արդարացված, ճշմարտապես դարձել են Աստծո որդիներ և աստվածային բնության համամասնակիցներ, և հետևաբար՝ իսկապես սրբեր» (Վատիկանյան Երկրորդ Տիեզերական Ժողով, Վարդ. Սահմ. « Լույս ազգաց », 40)։

Քրիստոնեական սրբությունը, հետևաբար, պարտականություն լինելուց առաջ՝ մի պարգև է։ Այն է, որով քրիստոնեական կրոնը տարբերվում է մյուս բոլոր կրոններից կամ կրոնական փիլիսոփայություններից։ Որևէ կրոն սկսվում է մարդկանց ասելով, թե նրանք ի՛նչ պետք է անեն փրկվելու համար։ Դրանք կարող են լինել ինտելեկտուալ մտածումներ, ճգնողական հրահանգումներ, յուրահատուկ գործեր կամ արարքներ, և այլն։ Բայց սխեման միշտ նույնն է. մրցանակը ձեռքբերելու համար (մեկը կանվանի դա նիրվանա, մյուսը՝ դրախտ և այլն) հարկավոր է մի որոշակի ճանապարհով քայլել։ Քրիստոնեությունը չի սկսվում ասելով մարդկանց, թե ի՛նչ պետք է անեն փրկվելու համար. Քրիստոնեությունը սկսվում է ասելով, թե Աստված ի՛նչ է արել մարդկանց փրկելու համար։ Շնորհով։ Քրիստոնեությունը շնորհի կրոնն է։ Սկսվում է պարգևով, ո՛չ պարտականությամբ։ Պարտականությունը կա, բայց գալիս է հետո, որպես շնորհի հետևանք, ո՛չ որպես շնորհի պատճառ։

Ի՞նչ է հարկավոր անել՝ ընդունելու համար այս պարգևը և այն դարձնել ո՛չ միայն հավատացված, այլ՝ նաև, այսպես ասած, ապրված փորձառություն մեր կյանքում։ –– Քանի որ այս բաների մասին, որոնք տեխնիկական տերմինով կոչվում են «Հավատքի միջոցով ձրիաշնորհ արդարացում», խոսվել է 5 դար շարունակ։ Բայց դրանց մասին վիճաբանելով որպես ընդդիմախոսների երեսին շպրտվելիք թեզեր, մեր՝ կաթոլիկներիս, կամ մենք՝ կաթոլիկներս իրենց, բայց հասել է պահը, ասում է 1989 թվականին ստորագրված համատեղ հայտարարությունը, վերջ տալու՝ Քրիստոնեության ամենագեղեցիկ պարգևը սոսկ հակաճառությունների նյութ դարձնելուն, պահն է այն ապրելու, այս պարգևի կողմից տրված բերկրանքի փորձառությունն ունենալու, ապրել այն, ինչը որ չափազանց երկար ժամանակ գործածվել է սոսկ որպես աստվածաբանական թեզ։ –– Ուրեմն, ինչպե՞ս անել, որ Հիսուսի Սրբությունը յուրացնելու փորձառությունն ունենանք։ Առաջին և հիմնական պատասխանը Հավատքն է։ Հիսուսն Ինքն է ասում. «Դարձի եկեք և հավատացեք Ավետարանին», հավատացեք Բարի Լուրին, որը բարի լուր է հենց այն պատճառով, որ չի գալիս ձեզ ասելու, թե պետք է ինչ-ինչ ապաշխարանքներ կատարեք, այլ՝ որ Արքայությունն ահա՛ այստեղ է, ձեր տրամադրության ներքո։ Ո՛չ որևիցէ մի հավատք, այլ՝ – կոչվում է յուրացման հավատք – այն հավատքը, որի միջոցով մերն ենք դարձնում այն, ինչ Քրիստոսը ձեռք է բերել մեր համար։ Հավատքը, որ մղում է հոգու համարձակության և սավառնել է տալիս մեր քրիստոնեական կյանքին։ Պողոսը գրում է. «Քրիստոս Հիսուսը [...] Աստծո կողմից մեր համար դարձվեց իմաստություն, արդարություն, սրբագործում և փրկագնում, որպեսզի, ինչպես որ գրված է, ով պարծենում է, թող Տիրոջ մեջ պարծենա» (1Կր 1, 30-31)։ Այն, ինչը որ Քրիստոսը դարձել է «մեր համար» – արդարություն, սրբագործում և փրկագնում – պատկանում է մեզ. մերն է ավելի շատ, քան եթե մենք ինքներս արած լինեինք դա։ Բյուզանդացի միջնադարյան մեծ ուսուցիչ Քաբասիլասը գրում է. «Քանի որ մենք այլևս չենք պատկանում ինքներս մեզ, այլ՝ Քրիստոսին, Ով փրկագնեց մեզ թանկ գնով, դրանից հետևում է, որ այն, ինչը որ Քրիստոսինն է, պատկանում է մեզ. մերն է ավելի, քան այն, ինչ մենք ենք անում ինքներս մեր համար»⁽³⁾։

Այս իրողության վերաբերյալ ես չեմ հոգնում կրկնելուց այն, ինչ գրել է Սուրբ Բեռնարդոսը (խոսքը վերաբերվում է շատ համարձակ խոսքերի, և Սուրբ Բեռնարդոսը Կաթոլիկ Եկեղեցու Հայրապետներից է, չմոռանանք). ահա՛ թե ինչ է ասում. «Ես, ճշմարտապես, այն, ինչը որ ինձ պակասում է [չի խոսում ո՛չ առողջության մասին, ո՛չ էլ՝ փողի, այլ՝ սրբության, առաքինությունների], վստահությամբ վերցնում եմ իմ համար Տիրոջ սրտից, որ հորդում է ողորմությամբ [լատիներեն բնագրում ասում է. «հափշտակում, շորթում եմ» ... հնարավոր է սուրբ դառնալ այս տեսակ շորթումով ... ]։ [...] Եվ շարունակում է Սուրբ Բեռնարդոսի խոսքը. Իմ արժանիքն, ուստի, Տիրոջ ողորմությունն է։ Վստահաբար, ես արժանիքից զուրկ չեմ լինի այնքան ժամանակ, որքան ժամանակ որ Տերը զուրկ չի լինի ողորմությունից։ Եթե Տիրոջ ողորմությունները մեծ են, ես էլ մեծ եմ արժանիքների առումով։ [...] Երգելո՞ւ եմ թերևս նաև իմ արդարությունը։ ''Տեր, Քո արդարությունն եմ միայն հիշելու'' (հմմտ. Սղմ 71, 16)»⁽⁴⁾։ Տիրոջ արդարությունն, արդարև, նաև իմն է. որովհետև Դու իմ համար դարձար արդարություն, որ գալիս է Աստծուց (հմմտ. 1Կր 1, 30)։ Ես չեմ ասում դա, շեշտում է Սուրբ Բեռնարդոսը, այլ՝ այդպես է գրված Սուրբ Գրքում⁽⁵⁾։

Մեծարգո Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր, ասում եմ ինձ և բոլորին. Չպետք է համակերպվենք մահանալու նախքան կատարելը, կամ վերանորոգելը, այս մի տեսակ «ձեռնմխության», շորթման, որ հուշում է մեզ Սուրբ Բեռնարդոսը։ Այս սուրբ աներեսությունը։ Պողոս Առաքյալը քրիստոնյաներին հաճախ հորդորում է «մերկանալ հին մարդուց» և «զգեստավորվել Քրիստոսով»։ Մերկանալու և զգեստավորվելու պատկերը չի մատնանշում միայն ճգնողական մի գործողություն, որ կայանում է որոշ «զգեստներ» մի կողմ նետելու և դրանք ուրիշ «զգեստներով» փոխարինելու մեջ, այսինքն՝ մոլություններից մաքրվելու և առաքինություններ ձեռքբերելու մեջ։ Դա նախևառաջ մի գործողություն է, որ հարկավոր է կատարել Հավատքով։ Աղոթքի պահերից մեկում, Քառասնորդացի այս ժամանակվա ընթացքում, կարող ենք կանգնել Խաչելության դիմաց և, Հավատքի ներգործություն կատարելով, Իրեն հանձնել մեր բոլոր մեղքերը, մեր անցյալ ու ներկա խեղճությունը, յուրաքանչյուր ոք ճանաչում է իրենը, ինչպես մեկը, որ մերկանում է իր կեղտոտ ցնցոտիներից (կարծես գառաժի յուղոտ ու մրոտ շորերից) և դրանք գցում է կրակի մեջ. ապա զգեստավորվում ենք արդարության պատմուճանով, որ Քրիստոսը ձեռք է բերել մեր համար և նվիրում է մեզ։ Երանի՜ թե կարողանայինք գոնե մի անգամ հավատալ այս բանին իսկապես, կատարեինք այս «շորթումը». այն ավելի հոժարությամբ է կատարվում ծերության ժամանակ, որովհետև երիտասարդ տարիքում հակում կա վստահելու սեփական ուժին ու գործերին, բայց որոշ տարիքի հասնելով հասկանում ենք, որ մյուս ճանապարհները սակավ առաջընթաց են ապահովում կամ ընդհանրապես շեղում են ուղուց, և մարդը վերջապես ընտրում է այս ճանապարհը։ [Ասենք, ինչպես մաքսավորը Տաճարում. «Աստված, ողորմի՜ր ինձ՝ մեղավորիս», և մենք էլ տուն վերադառնանք «արդարացած» (հմմտ. Ղկս 18, 13-14)։ Երանի՜ թե կարողանայինք գոնե մի անգամ իսկապես հավատալ։ Ինչպե՜ս կփոխվեր մեր հոգևոր կյանքը և մեր հարաբերությունն Աստծո հետ։]

Եկեղեցու Հայրերից ոմանք մի պատկերի մեջ են ամփոփել քրիստոնեական կյանքի այս վիթխարի գաղտնիքը։ Պատկերացրու, ասում են (խոսքը Սբ. Հովհան Ոսկեբերանինն է, որից հետո մեջբերում է Քաբասիլասը), որ մարզադաշտում ընթացած լինի մի դյուցազնական պայքար։ Մի քաջարի ռազմիկ մենամարտի է դուրս ելել դաժան բռնապետի դեմ, ով ստրկության մեջ էր պահում քաղաքը, և աննկարագրելի ջանքով ու տառապանքով հաղթել է նրան։ Դու հանդիսատեսներից մեկն էիր, կռվին չես մասնակցել, ո՛չ հոգնել ես, ո՛չ էլ վերքեր ստացել։ Բայց եթե հիանում ես այդ քաջարի ռազմիկի սխրանքով, եթե աչքերդ լցվում են նրա գեղեցկությամբ, եթե սիրտդ ուրախանում է նրա հաղթանակի համար, եթե դափնեպսակ ես հյուսում նրա համար, եթե շուրջդ գտնվող ամբոխին ցնցում ու մղում ես փառաբանելու նրան, եթե սիրով ու բերկրանքով խոնարհվում ես հաղթանակածի առաջ, համբուրում ես նրա ճակատը և սեղմում նրա աջը, ... , մի խոսքով, եթե սիրուց մղված խելագարվում ես նրա համար, այն աստիճան, որ իր հաղթանակը համարում ես քոնը, ես քեզ ասում եմ, որ դու անկասկած հաղթանակածի շահած մրցանակից մաս կունենաս։

Բայց կա ավելին. ենթադրենք, որ հաղթանակած հերոսը որևէ կարիք չունի իր համար պահելու մրցանակը, որ շահել է, այլ՝ ամեն ինչից ավելի ցանկանում է պատիվներով ճոխացած տեսնել իր կողմնակցին և իբրև իր պայքարի մրցանակ է նկատում իր ընկերոջ թագադրումը. այդպիսի դեպքում այդ մարդը մի՞թե չի ստանա դափնեպսակը, նույնիսկ եթե ո՛չ հոգնել է, ո՛չ էլ վերքեր ստացել։ Անշուշտ թե կստանա։ Ահա՛ այսպես, ասում են այդ Հայրերը, կատարվում է նաև Քրիստոսի և մեր միջև։ Նա՛ է խիզախ հերոսը, որ Խաչի վրա հաղթեց աշխարհի բռնապետին և մեզ վերադարձրեց կյանքը։ Մեզնից պահանջվում է, որ անուշադիր «հանդիսատեսներ» չլինենք այդքա՜ն ցավի ու այդքա՜ն սիրո դիմաց⁽⁶⁾։ Սբ. Հովհան Ոսկեբերանը գրում է. «Մեր սրերն արյունոտված չեն, մենք ներկա չենք եղել կռվի դաշտում, վերքեր չենք ստացել, ճակատամարտն անգամ չենք տեսել, և ահա՛, ստանում ենք հաղթանակը։ Իրե՛նն է եղել պայքարը, մերը՝ դափնեպսակը։ Եվ քանի որ մենք էլ ենք հաղթել, նմանվենք զինվորների վարքին, որ դրսևորվում է նման դեպքերում. բերկրալի աղաղակներով պանծացնենք հաղթանակը, գովքի տաղեր եղանակենք Տիրոջը»⁽⁷⁾։

Բնականաբար, ամեն ինչ չի վերջանում այստեղ, Մեծարգո Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր։ Յուրացումից պետք է անցնենք հետևորդությանը, նմանողությանը։ Խնդրում եմ, հերթականությունը չխախտեք. մի՛ մտածեք, թե հարկավոր է սկսել նմանողությունից՝ հասնելու համար յուրացմանը։ Ո՛չ, յուրացումից ենք սկսում ՝ հասնելու համար նմանողությանը։ Արդարև, Սբ. Գրիգոր Մեծը ևս ասում էր. «Չենք հասնում առաքինություններից հավատքին, այլ՝ հավատքից առաքինություններին»⁽⁸⁾։ Վատիկանյան Երկրորդ Ժողովի այն տեքստը, ուր տեսանք սրբությունն իբրև պարգև (Վատիկանյան Երկրորդ Տիեզերական Ժողով, Վարդ. Սահմ. « Լույս ազգաց », 40), շարունակվում է՝ ասելով. «Քրիստոնյաներն, ուստի, պարտավոր են, Աստծո օգնությամբ, իրենց կյանքում պահել և կատարելագործել սրբությունը, որն արդեն ստացել են։ Նրանց հորդորում է Առաքյալը, որ ապրեն ''այնպես, ինչպես պատշաճ է սրբերին'' (Եփս 5, 3), որ զգեստավորվեն, ''ինչպես վայելում է Աստծո ընտրյալներին, սրբերին ու նախասիրվածներին, զգացումներով ողորմության, բարության, խոնարհության, հեզության ու համբերության'' (Կղս 3, 12), և որ հասունացնեն Հոգու պտուղներն՝ իրենց սրբագործման համար (հմմտ. Գղտ 5, 22; Հռմ 6, 22)»։

Բայց ուրիշ շատ առիթներ ունենք խոսելու և լսելու՝ Քրիստոսին նմանվելու և առաքինություններ ձեռքբերելու մասին, և այս անգամ լավ է, որ կանգ առնենք այստեղ։ Նաև այն պատճառով, որ եթե չենք կատարում Հավատքի մեջ այդ առաջին ցատկը, որը մեզ բացում է Աստծո շնորհի առաջ, երբեք շատ հեռու չենք գնա նմանողության հարցում։

Եթե ուղղակի չենք ուզում ավարտել առանց գոնե մի փոքրիկ պրակտիկ առաջադրանք մեր առջև դնելու, ահա՛ մեկը, որ կարող է օգտակար լինել մեզ։ Հիսուսի սրբությունը կայացել է գործադրելու մեջ Հոր կամքը։ «Ես միշտ անում եմ այն բաները», ասում էր, «որ հաճելի են Հորը» (Հվհ 8, 29)։ Փորձենք ավելի հաճախ հարցնել ինքներս մեզ, թե ի՛նչ կարող ենք անել, այսօրվանից սկսած, յուրաքանչյուր որոշում կայացնելուց և յուրաքանչյուր պատասխան տալուց առաջ. «Ի՞նչն է, տվյալ դեպքում, բանը, որ հաճելի կլիներ Հիսուսին, որ ես անեի», և անել դա առանց վարանելու։ Իմանալ, թե ո՛րն է Հիսուսի կամքը, ավելի հեշտ է, քան իմանալ վերացական կերպով, թե ո՛րն է «Աստծո կամքը» (թեև երկու իրողությունները համընկնում են)։ Որովհետև այն, ինչ հաճելի է Հիսուսին, գրված է Ավետարանում։ Եվ ապա Սուրբ Հոգին միշտ ներկա է, պատրաստ՝ հիշեցնելու մեզ ամեն բան, ինչպես մեզ դա խոստացել է Հիսուսն Ինքը Ավետարանում։

Փա՜ռք Հորը և Որդուն և Սուրբ Հոգուն, այժմ և միշտ և հավիտյանս հավիտենից։ Ամեն։