1. Սիրո հիմքերը

Ա Ա Ա

Սիրելու մեր կարողությունն է հոգևոր հառաջընթացի փաստացի միակ ապացույցն ու լավագույն արտահայտությունը: Խոսքը մի սիրո մասին է, որը զուրկ է տիրելու մարմաջից, որի հատկություններն են հարգանքը, ծառայությունը, անշահախնդիր գորովը, որը փոխադարձություն չի պահանջում, որը «համակրանք» (սիմպատի՛ա) է, այսինքն՝ միասին կրելու կարողություն, կամ մանավանդ թե՝ «ներկրանք» (էմպատի՛ա) է, այսինքն՝ մյուսին ներսումդ կրելու կարողություն, մյուսի իրավիճակի մեջ լիովին մտնելու և այն լիովին ընկալելու կարողություն, որն օգնում է մեզ դուրս գալու ինքներս մեզնից՝ զգալու համար մյուսի «հետ» և մյուսի «մեջ»: Կարողությունն է բացահայտելու մյուսին որպես մի ներաշխարհ, որը նույնքան խորհրդավոր և նույնքան խորն է, որքան քո սեփական ներաշխարհը, բայց քոնինից տարբեր է, և որ այդպիսին կամեցվել է Աստծո կողմից:

Անկյալ աշխարհում մարդկային էակների միությունը խզվել է, ամեն բան դարձել է «սողունների կռիվ», և յուրաքանչյուր ոք փորձում է ազատվել սեփական տագնապներից՝ այդ տագնապների պատասխանատվությունը ուրիշների վրա բարդելով, դարձնելով նրան քավության նոխազ իր իսկ ողբերգական սահմանափակության համար: Ուրիշները նկատվում են միշտ որպես թշնամիներ, և յուրաքանչյուր ոք կարծես կարիքն ունի, որ ուրիշներն այդպիսին նկատվեն: Հանձինս Քրիստոսի, մինչդեռ, մահը պարտության է մատնվել, իմ ներքին դժոխքը փոխակերպվել է Եկեղեցու, թշնամիներ ունենալու կարիք այլևս չունեմ, ոչ ոք ոչ ոքից բաժանված չէ: Հոգևոր զարգացման չափանիշը, հետևաբար, թշնամիների հանդեպ սերն է, ավետարանական պարադոքսային պատվիրանի համաձայն, որն իր իմաստը քաղում է միմիայն Խաչից – Քրիստոսի և մեր – և Հարությունից – որը նույնպես Քրիստոսինն է և մերը:

Մի օր երեք վանական տեսա, որոնք միևնույն պահին վիրավորանք ստացան միևնույն ձևով: Առաջինն իրեն դաժանորեն վիրավորված զգաց, խռովվեց, բայց լուռ մնաց: Երկրորդն ուրախացավ իր համար, բայց տխրեց վիրավորողի համար: Երրորդը միայն այն վնասի մասին մտածեց, որը վիրավորողը հասցնում էր ինքն իրեն, և արտասվեց բուռն կարեկցանքով: Առաջինը երկյուղի ազդեցությամբ գործեց, երկրորդը՝ վարձատրության հույսով, երրորդը՝ սիրով:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VIII, 29 (PG 88, 833C; ed. Astir, p. 73).

Ճշմարիտ հրաշքը, ամենադժվարինը, հետևաբար, սիրո օրինակն ու գործադրումն է, բառի հոգևոր իմաստով (Ավետարանը գործածում է հունարեն «agápe», լատիներեն «charitas» եզրը): Մտնել Աստծո մեջ նշանակում է թույլ տալ, որ քեզ տիրի երրորդութենական սիրո անհուն դինամիկան, որը մեզ սովորեցնում է հանձինս ուրիշի տեսնել մի «մերձավորի», կամ ավելի ճիշտ է ասել՝ մեզնից յուրաքանչյուրին սովորեցնում է դառնալ ուրիշների «մերձավորը»: Իսկ դառնալ «մերձավոր» նշանակում է հասնել Քրիստոսին, քանի որ Նա Իրեն նույնացնում է տառապող, անտեսված, կղզիացված, խտրականության զոհ դարձած, բանտարկված, մոռացված յուրաքանչյուր մարդկային էակի հետ: Միշտ հարկավոր է հիշել Վերջին Դատաստանի տեսարանը, ինչպես որ այն ներկայացվում է Մատթեոսի Ավետարանում. «Այն ժամանակ Թագավորն ասելու է նրանց, ովքեր իր աջ կողմում են. “Եկե՛ք, իմ Հոր օրհնյալներ, ժառանգեցեք աշխարհի սկզբից ձեր համար պատրաստված Արքայությունը, որովհետև քաղցած էի, և ինձ ուտելիք տվեցիք. ծարավ էի, և ինձ ջուր տվեցիք խմելու. օտարական էի, և ինձ հյուրընկալեցիք. մերկ էի, և ինձ հագցրեցիք. հիվանդ էի, և ինձ այցելության եկաք. բանտարկված էի, և իմ մոտ եկաք”: Այդ ժամանակ արդարները պատասխանելու են նրան և ասելու են. “Տե՜ր, ե՞րբ տեսանք Քեզ քաղցած ու կերակրեցինք, կամ ծարաված և ջուր տվեցինք. ե՞րբ տեսանք Քեզ օտարական և հյուրընկալեցինք, կամ մերկ և հագցրեցինք. ե՞րբ տեսանք Քեզ հիվանդ կամ բանտարկված և Քեզ այցելության եկանք”: Թագավորը պատասխանելու է նրանց և ասելու է. “Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, այն ամեն անգամ, որ այս բաներն արեցիք իմ այս փոքրագույն եղբայրներից մեկի համար, ի՛մ համար է, որ արեցիք”» (Մտթ 25, 35-40):

«Ագապեական» սերը բացահայտում է, որ յուրաքանչյուր մարդ, և հատկապես՝ մարդկային յուրաքանչյուր տառապող էակ, Քրիստոսի խորհուրդն է, Նրա նշանը, «ա՛յլ ոմն Քրիստոս», ինչպես ասում է Սբ. Հովհան Ոսկեբերանը: Մարդը հարաբերության մեջ գտնվող գոյություն է, Մեկ և Եռանձն Աստծո պատկերով:

Մեր սրտում դրած այս ծիլերը մեզ տալուց հետո, Տերը գալիս է դրանց պտուղները պահանջելու, և ասում է. «Ձեզ նոր պատվիրան եմ տալիս. որ սիրեք միմյանց» (Հվհ 13, 34): Տերը, կամենալով խրախուսել մեր հոգիները՝ գործադրելու այս պատվիրանը, Իր աշակերտներից որպես նրանց հավատարմության փաստ չպահանջեց ո՛չ հրաշքներ, ո՛չ էլ չլսված սքանչելագործություններ, – թեև նրանց տվել էր, Հոգու մեջ, դրանք գործելու իշխանությունը: Ուրեմն ի՞նչ ասաց նրանց: «Բոլորը կիմանան, որ դուք իմ աշակերտներն եք, եթե դուք սիրեք միմյանց» (Հվհ 13, 35):

Նա այնքան է իրար միավորում այս երկու պատվիրանները, որ Իրեն է վերագրում այն նպաստները, որոնց առարկան է հանդիսանում մերձավորը. «Որովհետև քաղցած էի», ասում է, «և դուք ինձ ուտելիք տվեցիք»: Եվ հավելում է. «Այն ամենը, որ արեցիք իմ եղբայրներից ամենափոքրին, ի՛նձ է, որ արեցիք» (Մտթ 25, 35. 40): Այսպիսով, առաջին պատվիրանի միջոցով հնարավոր է գործադրել երկրորդը, իսկ երկրորդի միջոցով՝ վերադառնալ առաջինին. սիրելով Տիրոջը, սիրել նաև մերձավորին, քանի որ. «Ով սիրում է ինձ», ասում է Տերը, «կգործադրի իմ պատվիրանները», և. «Իմ պատվիրանը սա է. որ դուք սիրեք միմյանց այնպես, ինչպես ես ձեզ սիրեցի» (Հվհ 13, 34):

ԲԱՐՍԵՂ ԿԵՍԱՐԱՑԻ, Ընդարձակ կանոններ, III, 1-2 (PG 31, 917A-C).

Շրջանակի պատկերն է, կամ ավելի ճիշտը՝ կենտրոնաձիգ ճառագայթների: Ճառագայթները մեկը մյուսից զատ են, միմյանցից տարբեր: Բայց կենտրոնում վերամիավորվում են: Մոտենալ կենտրոնին, որն Աստված Ինքն է, նշանակում է միաժամանակ ունենալ մերձավորի հայտնությունը: Մյուսին, արդարև, որպես անձ, հնարավոր է ճանաչել միմիայն (նրա կողմից կամովին կատարված ինքնա)հայտնության շնորհիվ: «Ճանաչում-անճանաչում»ով: Սերն աղքատություն է, «քենոզիս»: Մերձավորի ճանաչումն անբաժանելի է չտիրելու ունակությունից:

Այսպիսին է սիրո բնությունը. երբ հեռանում ենք [շրջանակի] կենտրոնից և չենք սիրում Աստծուն, նույնքան հեռանում ենք մերձավորից: Իսկ եթե սիրում ենք Աստծուն, որքան սիրով մոտենում ենք Նրան, նույնքան սիրով միանում ենք մերձավորին:

ԴՈՐՈԹԵՈՍ ԳԱԶԱՑԻ, Հոգևոր ուսուցումներ, VI, 78 (PG 88, 1696C-D; SC 92, p. 286).

Քրիստոսի Մարմնի խորհուրդն է ու փառքը. Քրիստոսի անդամները լինելով, մենք բոլորս, ինչպես ասում է Պողոս Առաքյալը, «անդամներն ենք մեկս մյուսի» (Հռմ 12, 5): Մարդկային համագոյակցություն: Գոյություն ունի միայն մեկ մարդ, սույն արտահայտության ամենաիրապաշտական իմաստով: Սերը պտտվում է այս անծայրածիր մարմնում իբրև աստվածային-մարդկային արյուն:

Ծերերից մեկն ասաց. «Քսան տարի պայքարեցի, որպեսզի մարդկային բոլոր էակներին տեսնեմ որպես մեկ միակ մարդ»:

Ապոֆտեգմաների անանուն շարք, 105 (SO 1, p. 407).

Քրիստոսական այս միությունն արտահայտվում է Սուրբ Հոգու մեջ, որն ամբողջ Ավանդության կողմից, Պողոս և Հովհաննես Առաքյալներից սկսած, մատնացույց է արվում որպես Հոգի «հաղորդության»:

Սա ա՛յլ բան չէ, եթե ոչ միայն՝ երրորդութենական հաղորդության ընդօրինակությունը մարդկության մեջ:

Երբ կատարյալ սերը կբացառի երկյուղը, կամ երբ երկյուղը կփոխակերպվի սիրո, այդ ժամանակ այն ամենը, ինչը որ փրկված է, կլինի միության մեջ, միասին աճելով միակ Լիության հետ, և բոլորը, մեկը մյուսի մեջ, կլինեն մեկ, կատարյալ Աղավնու մեջ: [...] Այդպիսով, Սուրբ Հոգու միությամբ իբրև խաղաղության զոդով կապված, բոլորը կլինեն մեկ միակ մարմին և մեկ միակ հոգի: [...] Բայց ավելի լավ կլինի տառացիորեն մեջբերել Ավետարանի իսկ խոսքերը. «Թող որ բոլորը մեկ լինեն, ինչպես դու, Հայր, իմ մեջ ես, իսկ ես՝ քո մեջ, թող որ նրանք էլ մեկ լինեն մեր մեջ» (Հվհ 17, 21): Արդ, սույն միության զոդը փառքն է: Որ այդ փառքը Սուրբ Հոգին է, դրան կհամաձայնվի յուրաքանչյուր ոք, ով սերտ ընտանություն ունի Աստվածաշնչի հետ, եթե ուշադիր է Տիրոջ խոսքին. «Փառքը, որ դու տվեցիր ինձ, ես փոխանցեցի նրանց» (Հվհ 17, 22): Արդարև, Նա իսկապես տվեց նրանց այդ փառքը, երբ ասաց. «Առեք Սուրբ Հոգին» (Հվհ 20, 22):

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, 15 (PG 44, 1116C-1117A).

Սրբագործված մարդն այլևս բաժանված, զատված, առանձնացված չէ: Մանավանդ թե, սրբագործման միակ ուղին այլևս ոչնչից և ոչ ոքից բաժանված չլինելն է: Սրբագործված մարդն իր մեջ կրում է համայն մարդկությունը, մարդկային բոլոր էակներին, նրանց չարչարանքների և նրանց հարության մեջ: Քրիստոսի մեջ նա նույնանում է «ամբողջական Ադամի» հետ: Իր սեփական եսը նրան այլևս չի հետաքրքրում: Իր աղոթքի, իր սիրո մեջ է վերցնում բոլոր մարդկանց, առանց դատելու, առանց դատապարտելու, դատելով և դատապարտելով միայն իրեն, սրտի ամենայն անկեղծությամբ նկատելով իրեն որպես ամենքից հետինը: Սրբագործված մարդն անսահմանորեն խոցելի է աշխարհում տիրող սոսկալի իրականությունների դիմաց, ողբերգությունների դիմաց, որոնք շարունակ կրկնվում են պատմության ներսում, բայց Քրիստոսի հետ ջախջախվելով, Նրա հետ էլ հարություն է առնում, հարություն է առնում բոլորի հետ, և անսասան կերպով գիտի ու համոզված է, որ հարությանն է պատկանում վերջին խոսքը: Սարսափից ավելի խորն է բերկրանքը:

Նրանք, ովքեր արժանի են նկատվել դառնալու Աստծո որդիներ և ծնվելու ի վերուստ, Սուրբ Հոգուց, [...] նրանց պատահում է, որ լալիս և ողբում են համայն մարդկության վրա, ամբողջական Ադամի համար աղոթում են արցունք թափելով, հոգևոր սիրով այրվելով մարդկային ամբողջ զարմի համար: Սրանից բացի, երբեմն էլ պատահում է, որ նրանց հոգին բոցավառվում է այնպիսի ուրախությամբ և այնպիսի սիրով, որ, եթե դա հնարավոր լիներ, բոլոր մարդկանց կվերցնեին իրենց սրտի մեջ, առանց չարերին բարիներից տարբերելու: Երբեմն էլ նաև պատահում է, որ իրենց հոգու խոնարհությամբ այնքան են խոնարհվում մարդկային յուրաքանչյուր էակի դիմաց, որ համարում են իրենց բոլորից վերջինն ու ամենաչնչինը: Դրանից հետո, Հոգին նրանց կրկին ապրել է տալիս մի անասելի բերկրանք:

ՄԱԿԱՐԻՈՍ, Քարոզներ (Բ. ժողովածու), XVIII, 8 (PG 34, 640A-C).

Մեր հոգևոր կյանքն ու մեր հոգևոր մահը կախված են մարդկանց հետ ունեցած մեր հարաբերությունից: Հիշենք Սբ. Հովհաննես Ավիլացու խոսքը. «Վերջին օրը դատվելու ենք սիրո չափանիշով»^[1]:

[Աբբա Անտոնը] տակավին ասում է. «Կյանքն ու մահը կախված են մեր մերձավորից: Արդարև, եթե շահում ենք մեր եղբորը, շահում ենք Աստծուն: Բայց եթե գայթակղեցնում ենք մեր եղբորը, մեղանչում ենք Քրիստոսի դեմ»:

ԱԲԲԱ ԱՆՏՈՆ, Ապոֆտեգմաներ, 9 (PG 65, 77B).

Գտնելու կամ վերագտնելու համար «parrhesía»ն՝ Աստծո հետ վստահասիրտ մտերմությունը, միակ ճանապարհը կարեկցանքն է, կամ ինչպես հունարենում է ասվում՝ «սիմպատի՛ան», «համակրանքը», այսինքն, ինչպես արդեն ասացինք, մյուսի հետ կրելու, մյուսի հետ զգալու ունակությունը: Նրա համար, ով կարեկցանք չունի, մարդկային էակների տառապանքը դառնում է ամենաանանցանելի պարիսպը իր և Աստծո միջև:

Աբբա Թեոդորոս Ֆերմացին դիմեց Աբբա Պամբոյին. «Մի խոսք ասա ինձ»: Եվ նա մեծ տքնությամբ ասաց. «Գնա՛, Թեոդորոս, կարեկից եղիր բոլորին: Կարեկցանքը մեզ թույլ է տալիս ազատորեն խոսել Աստծո հետ»:

ԱԲԲԱ ՊԱՄԲՈ, Ապոֆտեգմաներ, 14 (PG 65, 371B).

Արդարև, մարդու կարեկցանքն ի վերջո միավորում է նրան Աստծո իսկ կարեկցանքին, որը Նա տածում է աշխարհի նկատմամբ: Սբ. Գրիգոր Նյուսացին խոսում է Աստծո «páthos»ի՝ մարդկային էակների համար Աստծո տառապանքի մասին, «տառապող Աստծո» մասին: Իսկ Պասկալն ավելացնում է. «Հիսուսը հոգեվարքի մեջ է լինելու մինչև աշխարհի վախճանը»^[2]:

Եղբայրս, սա եմ պատվիրում քեզ. «Որ քեզնում կարեկցանքի կշիռն այնքան դեպի իր կողմը քաշի կշեռքը, մինչև որ դու սրտումդ կզգաս միևնույն կարեկցանքը, որն Աստված ունի աշխարհի նկատմամբ»:

ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 34 (ed. Spanos, p. 151).

Սիրել մարդկանց՝ նշանակում է – իր վերջին սահմանագծի վրա – պատրաստակամ լինել հրաժարվելու մինչև իսկ սեփական փրկությունից, միայն թե նրանք փրկվեն, ինչպես վարվել էին Մովսեսն ու Պողոս Առաքյալը:

Սիրել մարդկանց՝ նշանակում է մինչ ի մահ մասնակցել Ինքնին Աստծո սիրալիր «քենոզիս»ին, որն Իրեն պարգևում է հանձինս Իր Միածին Որդու:

Սա է նշանը, որով ճանաչվում են նրանք, ովքեր հասել են կատարելությանը. նույնիսկ եթե օրեկան տասն անգամ նետվեն կրակի մեջ ի սեր մարդկանց, դա նրանց չի գոհացնի: Այն է, ինչ Մովսեսն ասում է Աստծուն. «Եթե ներելու ես նրանց մեղքը, ների՛ր: Եթե ոչ, ուրեմն իմ անունն էլ ջնջիր այն գրքից, որ գրել ես» (Ել 32, 31): Նաև այն է, ինչ ասում է երանելի Պողոս Առաքյալը. « [...] Քրիստոսից հեռացած, երդումով խնդրում էի ինքս իսկ նզովք լինել իմ եղբայրների և մարմնով ազգակիցների համար [...] » (Հռմ 9, 3):

[...] Եվ մանավանդ Աստված Ինքը, Տերը, այնքա՜ն սիրեց Իր արարածներին, որ Իր սեփական Որդուն հանձնեց խաչի մահվան: «Աստված այնքան սիրեց աշխարհը, որ նրա համար մահվան հանձնեց Իր Միածին Որդուն» (Հվհ 3, 16): [...] Այսպես նաև Սրբերը, [...] Աստծուն նմանվելով, բոլորի վրա հեղում են իրենց սիրո գերառատությունը:

ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 81 (ed. Spanos, p. 307).

Ճշմարտապես հոգևոր կյանք ապրողը բաժանվում է բոլորից, որպեսզի «դեմ առ դեմ», «սիրտ առ սիրտ» միայնակ մնա Աստծո հետ: Բայց, անանուն կերպով Աստծո մեջ ընկղմվելով, վերագտնվում է Քրիստոսի մեջ, երրորդութենական սիրո մեծ դինամիկայի մեջ, այլևս ո՛չ թե բոլորից բաժանված, այլ՝ բոլորին միացած:

Երանելի՜ է նա, ով իրեն համարում է բոլորի աղբը:

Երանելի՜ է նա, ով բոլորի փրկությունն ու հառաջընթացը համարում է որպես իր սեփականը, լիակատար ուրախությամբ:

Երանելի՜ է նա, ով բոլոր մարդկանց համարում է իբրև Աստված Աստծուց հետո, [...] ով բոլորից բաժանված է և բոլորին միացած:

ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Աղոթքի մասին, 123 [121], 122, 121 [123], 124 (PG 79, 1194B-C; Philokalia I, p. 187).

^[1] Giovanni della Croce, Parole di luce e di amore. Avvisi e sentenze spirituali 57, in Id., Opere, Postulazione generale dei Carmelitani scalzi, Roma1975, p. 1091.

^[2] B. Pascal, Pensieri, pp. 706-707 (ed. Sellier, nr. 749; ed. Chevalier, nr. 736; ed. Brunschvicg, nr. 553).

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։