2. Սերն ու արբեցությունը

Ա Ա Ա

Հոգևոր մարդն արբեցած է սիրո գինիով, իսկ այդ գինին՝ Հոգին է: Գինին ուժի և կյանքի: Հասկանալ և ըմբռնել, ի վերջո, զգացական որևէ մեկնաբանությունից անդին, Հովհաննես Առաքյալի մեծագույն հաստատումը. «Աստված սեր է» (1Հվհ 4, 8): Ներանձնականացնել Գոհաբանական Սուրբ Պատարագը, դառնալ գոհաբանություն: Շնչել – տարածություն-ժամանակից անդին – հարության օդը:

Նա, ով գտել է սերը, ամեն օր և ամեն ժամ սնվում է Քրիստոսով, և այդպես դառնում է անմահ: Որովհետև Նա ասել է. «Ով կուտի այն հացից, որը ես եմ իրեն տալու, մահ չի ճաշակի հավիտյան» (Հվհ 6, 58): Երանի՜ նրան, ով ուտում է սիրո հացը, որ Հիսուսն է: Որովհետև ով սնվում է սիրով, սնվում է Քրիստոսով, [...] ինչպես վկայում է Հովհաննեսը, երբ ասում է. «Աստված սեր է» (1Հվհ 4, 8): Հետևաբար նա, ով ապրում է սիրո մեջ, Աստծուց ստանում է կյանքի պտուղը: Այս աշխարհում իսկ շնչում է հարության օդը: [...] Սերը Արքայությունն է: [...] Այդպիսին է գինին, որ ուրախացնում է մարդու սիրտը (Սղմ 103, 15): Երանի՜ նրան, ով ըմպում է այդ գինին: [...] Հիվանդներն ըմպեցին այդ գինուց և կազդուրվեցին: Անուսներն ըմպեցին այդ գինուց և դարձան իմաստուն:

ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 72 (ed. Spanos, pp. 282-283).

«Գիտակից սրտի» միությունը Տիրոջ հետ. սիրտը, հրեղեն կառքի նման, գաղթում է Տիրոջ մեջ: Եվ Աստված գալիս է սրտի մեջ, սիրտն անմնացորդ կերպով լցնում է Իրենով, ինչպես Ամենասուրբ Հաղորդությունն է Իրենով լցնում հաղորդվողին: Մտաբերում ենք Մայսթեր Էկքհարթի խոսքը. «Աչքը, որով ես տեսնում եմ Աստծուն, և աչքը, որով Աստված տեսնում է ինձ, միայն մեկ աչք է, մեկ միակ, միևնույնը»^[1]:

Աստծո հետ միության մեջ

սիրտն իր մեջ է ներքաշում Տիրոջը,

իսկ Տերն Իր մեջ է ներքաշում սիրտը,

և երկուսը դառնում են մի^[2]:

Փաստը, որ մենք կարող ենք սիրել, դրա պատճառն այն է, որ պատասխանում ենք Աստծո սիրույն. Աստված առաջինն է, որ սիրում է մեզ: Սերը մարմնանում և հասնում է մեզ հանձինս Հիսուսի, Սուրբ Հոգին է այդ սերը, որ տարածվում է մեր սրտերում: Այսպիսով մենք սիրում ենք Աստծուն Աստծո միջոցով, Հոգին մեզ մասնակից է դարձնում սիրույն, որով Հայրը սիրում է Որդուն, իսկ Որդին՝ Հորը: Սերը մեզ մտցնում է երրորդութենական տարածություններից ներս: Երրորդութենական տարածությունները սիրո տարածություններն են:

Սուրբ Օգոստինոսը, մի տեսակ ուղղախոսությամբ, ձևականություններից զուրկ շիտակությամբ բերում է էրոտիկ կրքի օրինակը: Եթե նրա ներսում ճանապարհ չի հարթվում անձնական սիրո համար, կիրքը մարում է: Եվ սակայն, դիմացինի մարմինը շարունակում է նույնքան գեղեցիկ լինել և մնալ, որքան դրանից առաջ էր: Ուստի այն՝ ինչը սիրում ենք,այն՝ ինչի համար որ սիրում ենք, սերն է, անտեսանելի սերը: Անտեսանելի, բայց միակը, որով կարողանում ենք տեսնել:

Սիրել Աստծուն, վերջում ասում է Սուրբ Օգոստինոսը, նշանակում է երգել Նրա փառքը. կամ ավելի լավ է ասել՝ նշանակում է մենք ինքներս դառնալ փառքի մի երգ:

Այս տողերում Սուրբ Օգոստինոսը մեզ ուսուցանում է ընկալել Աստծուն որպես մեր կյանքի կյանքը, մեր հոգու հոգին, սերը մեր սիրո:

Մենք սիրում ենք միայն այն ժամանակ, երբ ինքներս նախապես սիրված ենք: Լսեք Հովհաննես Առաքյալին. նա է, որ իր գլուխը հենում էր իր Վարդապետի սրտին, և որ այդ հանգստի մեջ խմում էր երկնային գաղտնիքները: [...] Այս մեծն ներշնչվածը, ա՛յլ գաղտնիքների շարքին, որոնք այնտեղից քաղեց, հայտնեց մեզ նաև այս մեկը. մենք Նրան սիրում ենք, որովհետև Նա Ինքը առաջինը սիրեց մեզ (1Հվհ 4, 10): [...] Փնտրի՛ր, թե մարդն ինչպե՞ս կարող է սիրել Աստծուն, և ուրիշ պատասխան դու չես գտնի, սրանից բացի. Աստված առաջինը սիրեց մեզ: Նա, ում մենք սիրեցինք, նախևառաջ Նա Ինքն է, որ նվիրվել է մեզ: Նվիրվեց, որպեսզի մենք սիրենք Իրեն: Ի՞նչ տվեց մեզ: Պողոս Առաքյալը դա ավելի հստակ կերպով է ասում. «Աստծո սերը հեղվել է մեր սրտերի մեջ»: Ո՞ւմ միջոցով: Գուցե մե՞ր միջոցով: Ո՛չ: Ուրեմն ո՞ւմ միջոցով: «Հոգու միջոցով, որ տրվել է մեզ» (Հռմ 5, 5):

Այս վկայությամբ լի, սիրենք Աստծուն Աստծո միջոցով: [...] Եզրակացությունը մեկն է, Հովհաննես Առաքյալը դա մեզ ասում է է՛լ ավելի հստակ կերպով. «Աստված սեր է, և ով մնում է սիրո մեջ, մնում է Աստծո մեջ, իսկ Աստված՝ իր մեջ» (1Հվհ 4, 16): Բավական չէ ասելը. սերը գալիս է Աստծուց: Բայց ձեզնից ո՞վ կհամարձակվեր կրկնել այս խոսքը. «Աստված սեր է»: Ասվել է ինչ որ մեկի կողմից փորձառությամբ: Ինչո՞ւ են մարդու երևակայությունն ու նրա մակերեսային միտքը պատկերացնում Աստծուն, ինչո՞ւ են մարդկային սրտին համապատասխանող կուռք շինում: [...] Աստված սեր է: [...] Մենք Նրանից ոչինչ չենք տեսնում, և սակայն սիրում ենք Նրան: [...] Ներքևում փնտրենք այն, ինչը որ բացահայտելու ենք վերևում: Սերը, [...] որ կապվում է ֆիզիկական գեղեցկությանը միայն, այդուհանդերձ բարձրացնում է մեզ ավելի խորը զգացումների: Զեխ ու ցանկասեր մի տղամարդ սիրում է հազվագյուտ գեղեցկության մի կնոջ: Տակնուվրա է լինում նրա մարմնի վայելչագեղ հմայքով, բայց նրա մեջ, մարմնից անդին, պատասխան է փնտրում իր գորովին: Իմանում է, որ այդ կինն իրեն ատո՞ւմ է: Այդ հմայիչ արտաքինի կողմից գրգռված ամբողջ տենդը, մոլեգնությունն ամբողջ, վերանում են մի ակնթարթում: Ներկայությանն այն էակի, որն իրեն հմայում էր, այժմ սրտխառնոց է զգում: Հեռանում է և իր տենչանքի առարկան իրեն այլևս ատելություն է ներշնչում: Բայց նրա մարմինը մի՞թե փոխվել է: Նրա հմայքը մի՞թե անհետացել է: Ո՛չ: Այլ՝ այրվելով այն բանի համար, ինչը որ տեսնում էր, նա սրտից սպասում էր մի զգացմունք, որը չէր տեսնում: Տեսնում է, ընդհակառակն, որ սիրվա՞ծ է: Ինչպե՜ս է կրկնապատկվում իր հրայրքը: Կինը տեսնում է տղամարդուն, տղամարդը տեսնում է կնոջը, բայց նրանցից ոչ մեկը չի տեսնում սերը, և սակայն սերն է, որ սիրում ենք, թեև անտեսանելի է մնում: [...]

Դու չես տեսնում Աստծուն. սիրի՛ր Նրան և Նրան կունենաս: [...] Որովհետև Աստված նվիրվում է մեզ միևնույն պահին: Սիրեցե՛ք ինձ, աղաղակում է դեպի մեզ, և կունենաք ինձ: Դուք չեք կարող սիրել ինձ առանց ինձ ունենալու:

Ո՜վ եղբայրներ, ո՜վ որդիներ, ո՜վ ընդհանրական բողբոջներ, սուրբ ու երկնային տնկիներ, դուք, որ վերածնվել եք ի Քրիստոս և ծնվել եք երկնքում, լսե՛ք ինձ, կամ ավելի ճիշտը՝ մի՛ լսեք ինձ, [այլ՝ սաղմոսերգուին]. «Մի նոր երգ երգեցեք Տիրոջը» (Սղմ 149, 1): [...] Եվ թող որ քո կյանքը չվկայի քո լեզվի դեմ: Երգեցեք ձայնով, երգեցեք սրտով, երգեցեք բերանով, երգեցեք կյանքով, «երգեցեք Տիրոջը երգ մի նոր»: Բայց ինչպե՞ս պետք է սիրեք Նրան, ում երգում եք: Որևէ կասկած չկա, որ Նա, ում սիրում ես, Նա է, ում ուզում ես երգել: Դու ուզում ես ճանաչել Նրա փառքը, որպեսզի այն երգես: [...] Դուք ուզում եք ճանաչել Նրա փառքը: «Նրա փառքը հավատացյալների հավաքում է» (Սղմ 149, 1): Փառքը Նրա, ում երգում եք, ա՛յլ բան չէ, քան երգողը: Ուզո՞ւմ եք երգել Աստծո փառքը: Դուք ինքներդ եղեք այն, ինչ երգում եք:

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Ճառեր, XXXIV, 2-6 (PL 38, 210-211).

Սբ. Հովհաննես Կղիմաքոսը նույնպես մարդկային սիրո ուժգնությունն է որպես օրինակ բերում, մատնանշելու համար ուժգնությունը էրոսի, որը պետք է միավորի մեզ Աստծուն, և որը Աստված Ինքն է: Սիրո պատկերը և արբեցության պատկերը մեկը մյուսի վրա են գալիս: Աստվածային էրոսը հագեցնում և միաժամանակ նորոգում է մեր ծարավը: Սբ. Գրիգոր Նյուսացու կողմից Երգ Երգոցի իր մեկնության մեջ ընդգծված «էնստազիս-էքստազիս» ռիթմի անուղղակի կրկնությունն է կարծես:

Սերը. նրա բնությունը նման է Աստծուն, [...] նրա ազդեցությունը հոգու արբեցություն է, նրա ուժը՝ հավատքի աղբյուր, համբերության անդունդ, խոնարհության օվկիանոս:

Սերը, ներքին ազատությունը և որդեգրությունը միմյանցից զանազանվում են միայն անունով, ինչպես լույսը, կրակը և բոցը:

Եթե սիրված մի էակի դեմքը [...] երջանկացնում է մեզ, ինչպիսի՜ ազդեցություն կունենա Տիրոջ ուժը, երբ կգա ծածուկ կերպով բնակվելու մաքրագործված հոգու մեջ:

Սերը լույսի մի անդունդ է, հրեղեն մի աղբյուր: Որքան ավելի է բխում, այնքան ավելի է այրում ծարավածին: [...] Այս պատճառով է, որ սերը դա մի հավիտենական հառաջընթաց է:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XXX, 3-4.10.18 (PG 88, 1156B.1157A.1160A; ed. Astir, pp. 167-169).

Հոգեմարզական կյանքի նպատակը սեփական հոգու թափանցիկությունը տեսնելը չէ: Արդարև, հոգու մեջ տարածվող լույսը գալիս է մի Ուրիշից, որի հեռավորությունն իսկ հնարավորություն է տալիս սիրո գոյությանը: Ով սիրում է Աստծուն իր ամբողջ էությամբ, ստանում է «սրտի վստահության մի ամբողջական զգացում». սրտի, որի ներսում, շնորհի հնոցի մեջ, փոխակերպվում են միտքը, ուժը և ցանկությունը:

Չպետք է հերքել փաստը, որ միտքը, երբ սկսում է հաճախակի գտնվել աստվածային լույսի ազդեցության ներքո, դառնում է ամբողջովին թափանցիկ, այն աստիճան, որ կարողանում է ինքնուրույն կերպով տեսնել սեփական լույսի լիությունը: [...] Բայց աստվածաշավիղ Պողոսը մեզ հստակ կերպով ուսուցանում է, որ այն ամենը, ինչը որ պատկերի կերպարանքով երևում է մտքին, [...] թշնամու չարադյութանքների պտուղն է, որ ծպտվում է լուսեղեն հրեշտակի դիմակի ներքո (հմմտ. 2Կր 11, 14): Չպետք է, հետևաբար, հոգեմարզական կյանքին նվիրվենք նման հույսեր փայփայելով: [...] Միակ նպատակն է հասնել սիրելու Աստծուն սրտի վստահության մի ամբողջական զգացումով («aísthesis kaì plerophoría»), այսինքն՝ «մեր ամբողջ սրտով, մեր ամբողջ հոգով, մեր ամբողջ մտքով» (Ղկս 10, 27):

ԴԻԱԴՈՔՈՍ ՖՈԹԻԿԱՑԻ, Ճանաչողական հարյուր հոդվածներ, 40 (SC 5 ter, p. 108).

Եվ ահա՛ ոսկեղեն մի հատված Սբ. Գրիգոր Նյուսացուց: Գինետունը, գինու մառանը, ուր համրորեն խոխոջում է մաճառը, որից բարձրանում է թանձր բուրմունք, ծարաված բերանը, որն այլևս չի գոհանում բաժակներով, այլ՝ ուղղակի խմել է ուզում տակառներից, ամեն բան երերում է, արնագույն հորձանք է, ամենօրյա սահմանների խզում, աստվածային էրոսով արբեցություն: Հարկավոր է գինեգործ լինել՝ հասկանալու համար այս գրությունը, իր փայլփլուն խորհրդաբանությունը, աշնանային առատությունը, ճզմված խաղողը, որթատունկի հյութով թրջված մարմինները, նոր հասունացող գինին: Խստակյաց ճգնավորի և խենթ հարբեցողի քերթողություն: Բանաստեղծությունն է «էքստազիս»ի, «սեփական անձից դուրս գալու», հափշտակության, երբ մարդը, առօրյա կարգի ու պայմանադրական սովորույթների կապանքներից ազատվելով, մուտք է գործում մի ամբողջովին ա՛յլ դինամիկայի մեջ, ճշմարիտ կյանքի ամբողջ սրտաբուխ բնականությամբ:

Ապա հոգին ասում է. «Տարե՛ք ինձ գինու մառանը, սերը դրեք իմ վրա» (Երգ 2, 4): [...] Նրա ծարավն այնքա՜ն ուժգին է դարձել, որ այլևս չի գոհանում «իմաստության բաժակով» (Առկ 9, 2): Բաժակի ամբողջ պարունակությունը, նրա բերանի մեջ հեղվելով, նրան այլևս չի թվում, թե կարող է հագեցնել իր ծարավը: Այլ խնդրում է, որ տանեն իրեն գինու մառանը, ուր կարող է իր բերանը մոտեցնել արբեցնող գինիով լիուլի տակառների եզերքին: Ուզում է տեսնել հնձանում ճզմված ողկույզը, և խաղողի այգին, որտեղ հասունացել է այդ ողկույզը, և ճշմարիտ այգու այգեպանին, որ մշակել է այդ ողկույզը: [...]

Սրա համար է, որ ուզում է մտնել մառանը, ուր կատարվում է գինու խորհուրդը: Հազիվ ոտքը ներս է դնում, խոյանում է է՛լ ավելի վեր: Խնդրում է ենթարկվել սիրույն: Արդ սերը, ասում է Հովհաննեսը, Աստված Ինքն է:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, 4 (PG 44, 845A-B).

Եվ այս գինին այն կենդանի ջուրն է, որի մասին խոսվում է Ավետարանում, հարության բերկրանքն է, որ դառնում է գիտակցված որպես մեր բերկրանքը. անհեթեթության ու ոչնչի միջով ճանապարհ է բացում ոչ-մահվան մի տարածք, որի մեջ կարող ենք նետվել կամ պարել, ինչպես պարում է Քրիստոսը, ոտնատակ անելով ու փշրելով դժոխքի դռները, ինչպես պատկերված է Կոստանդնուպոլսո բյուզանդական եկեղեցիներից մեկի որմնանկարներում:

Խորունկ մի ջուր մոտեցավ իմ շուրթերին,

որ բխել էր Տիրոջ գերառատ աղբյուրից:

Խմեցի, այժմ արբած եմ

կենդանի ջրով, որն անմահ է:

Տաղք Սողոմոնի, XI, 6-7 (Harris-Mingana II, p. 207).

^[1] Meister Eckhart, Sermoni, XII, 5, Milano 2002, p. 172

^[2] Սբ. Հովհան Ոսկեբերանին վերագրվող խոսք է Քսանթոպուլո Կալլիստոս և Իգնատիոս եղբայրների «Ճշտապահանջ մեթոդի և կանոնի մասին» երկում, 52 (Philokalia IV, p. 252).

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։