2. Փորձերը – Գրադարան – Mashtoz.org

2. Փորձերը

Հոգեմարզության վարպետներն ամենայն լրջությամբ զգուշացնում են պատկերներից, երևումներից, տեսիլքներից: Որովհետև սատանան «կարող է լուսեղեն հրեշտակի կերպարանքի տակ ծպտվել» (2Կր 11, 14). չպետք է մոռանալ, որ նա հենց դա է իրականում, բայց հպարտության մեջ: Հոգևոր կյանքի հատկապես սկզբում, երբ հոգին հասնում է ճշմարիտ աղոթքին, ճաշակում է ախորժահամ տեսիլքներ (այս հարցերում սովորական կանոն է համի զգայարանին ակնարկելը), որոնք սակայն կարող են սխալ մեկնաբանվել մարդու կողմից, կարծել տալով, թե արդեն հասել է միությանը: Այդպիսի դեպքում անփորձ հոգին ենթարկվում է պատրանքից ու սնափառությունից հաղթվելու վտանգին:
 
Երբ միտքը հասնում է ճշմարիտ և մաքուր աղոթքին, պատահում է, որ դևերը [...] նրան ներկայացնում են Աստծո մի խաբեական տեսիլք, զգայարաններին հաճելի կերպարանքով, որպեսզի նրան կարծել տան, թե հասել է աղոթքի նպատակակետին: Արդ, այդ ամենը, ասում էր հիացմունքի արժանի մի իմաստուն, գործն է սնափառության կրքի և մի դևի, որի հպումները տրոփել են տալիս ուղեղի երակներին:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Աղոթքի մասին, 73 [72] (PG 79, 1181D; Philokalia I, p. 183).
 
Ե՛վ ախորժահամ պատկերների ներկայության դեպքում, և՛ դիվային ուժերի կողմից սանձազերծված ներքին խռովքի դեպքում, երբ նրանց հնարավոր է լինում իսկույն դիմակազերծել, հարկավոր է Աստծո մեջ ապաստանել, ամենայն աղքատությամբ ու վստահությամբ: Եթե փորձությունը չի անցնում, առավել ուժգին ռիթմով աղոթել «Տե՜ր, ողորմի՛ր» կամ ուրիշ մի որևիցէ համառոտ աղոթք, լավ կլինի, եթե դրանում ներկա լինի Հիսուսի Անունը:
 
Նա, ով ջանքեր է գործադրում մաքուր աղոթքի համար, լսելու է աղմուկ ու թնդյուն, ձայներ ու անարգանքներ: Բայց չի տապալվելու և չի կորցնելու իր սառնասրտությունը, ասելով Աստծուն. «Դու իմ հետ ես, ես ոչ մի չարիքից չեմ վախենում»:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Աղոթքի մասին, 97 (PG 79, 1188D-1189A; Philokalia I, p. 185).
 
Նմանատիպ փորձությունների ժամանակ գործածիր կարճ ու զորեղ մի աղոթք:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Աղոթքի մասին, 98 (PG 79, 1189A; Philokalia I, p. 185).
 
Ճանապարհն անցնում է «գիշերների» միջով. խոսքը չի վերաբերվում միայն զգայականից ու իմացականից զրկվելուն, այլ նաև՝ տագնապի ու հուսահատության փորձառություններին: Այդ պահերին կարևոր է սեփական անձը նետել ո՛չ թե ոչնչության մեջ, այլ՝ դժոխք իջած Խաչյալի ոտքերը: Նույնանալ մահամերձ Քրիստոսի հետ, որը միաժամանակ ասում է. «Աստված իմ, Աստված իմ, ինչո՞ւ լքեցիր ինձ» (Մրկ 15, 34; Մտթ 27, 46), և. «Հայր, Քո ձեռքերի մեջ եմ ավանդում իմ հոգին» (Ղկս 23, 46):
Այդ փորձառությունները խոնարհության ձուլարանն են, ելքն են դեպի մաքուր հավատքի անապատ: Ե՛վ մեկը, և՛ մյուսը հասցնում են մի «մխիթարության», – այսինքն Մխիթարչի՝ Սուրբ Հոգու զգալի ներկայության, – որն այնքան ավելի մեծ է, որքան մարդը այն ընդունում է առավել ամբողջական մերկացումով:
 
Դարձի եկածների կյանքում կան երեք հանգրվաններ. սկիզբը, միջանկյալ հանգրվանը և կատարելությունը: Սկզբում դարձի եկածները գտնում են [հոգևոր] քաղցրության հրապույրները. մեջտեղում՝ փորձության դեմ մղվող պայքարները. վերջավորության՝ լիության կատարելությունը: Սկզբում քաղցրությունն է, նրանց գոտեպնդելու համար. ապա դառնությունն է, նրանց հրահանգելու համար. վերջում գերագույն իրողությունների անուշությունն է, նրանց հաստատելու համար:
ԳՐԻԳՈՐ ՄԵԾ, Հոբի գրքի բարոյական մեկնություն, XXIV, 11, 28 (PL 76, 302A).
 
Չխռովվենք, երբ մեզ պատահի ընկղմվել խավարի մեջ, հատկապես՝ եթե մենք չենք դրա պատճառը: Խորհիր, որ այդ խավարը, որով այժմ պատված ես, քեզ տրվել է աստվածային Նախախնամության կողմից, ելնելով պատճառներից, որոնք միայն Աստծուն են հայտնի: Հիրավի, երբեմն պատահում է, որ մեր հոգին սուզվում է, կլանվում է ալիքների տակ: Կարևոր չէ, թե նվիրվում ենք Աստվածաշնչի ընթերցանությանը կամ աղոթքին, ինչ էլ որ անելու լինենք, միշտ ավելի ենք արգելափակվում խավարի մեջ: [...] Այդ պահերը լի են հուսահատությամբ ու վախով: Աստծո նկատմամբ հույսը, հավատքի մխիթարությունը լիովին լքել են հոգին: Նա ամբողջովին լցվել է վարանումով ու տագնապով: Բայց նրանք, ովքեր անցել են նման պահերի խռովքի փորձառության միջով, գիտեն, որ դրանց ի վերջո հետևում է մի փոփոխություն: Աստված հոգուն երբեք մի ամբողջ օր չի թողնում այդպիսի վիճակում, քանի որ այդպիսի դեպքում կկործանվեր հույսը: [...] Բայց Նա թույլ է տալիս շուտով դուրս գալ այդ վիճակից: Երանի՜ նրան, ով համբերությամբ կրում է նման փորձություններ: [...] Արդարև, ասում են Հայրերը, մեծ են լինելու կայունությունն ու ուժը, որոնց հոգին հասնելու է այդ փորձառություններից հետո: Այնուամենայնիվ, այդ պայքարը չի ավարտվում մի ժամում, ո՛չ էլ՝ անմիջապես: Շնորհն էլ չի գալիս և հոգու մեջ չի մնում մեկընդմիշտ և ամբողջովին, այլ՝ քիչ առ քիչ: Շնորհից հետո վերադառնում է փորձը: Ժամանակ կա փորձի համար: Եվ կա ժամանակ մխիթարության համար:
ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 57 (ed. Spanos, pp. 232-233).
 
Սա՛ է Երգ Երգոցի ամբողջ թատերագրության առանցքը, որն այդքա՜ն խորությամբ մեկնաբանվել է քրիստոնեական առաջին դարերի խորհրդազգաց հեղինակների, հատկապես Որոգինեսի և Սբ. Գրիգոր Նյուսացու կողմից: Փեսան մոտենում է, ապա՝ անհետանում, և Նրան կրկին գտնելու համար՝ Հարսին հարկավոր է մի մեծ համբերություն:
 
Ապա նա [Երգ Երգոցի Հարսը] հայացքով փնտրում է Փեսային, որն Իրեն ցույց տալուց հետո անհետացել է: Սա հաճախ է պատահում ամբողջ Երգ Երգոցում, և սա կարող է հասկանալ նա, ով ինքն էլ ունեցել է նույն փորձառությունը: Հաճախ – և Աստված ինձ վկա է – զգում եմ, որ Փեսան մոտենում է ինձ և իմ հետ է որքան ավելի դա հնարավոր է: Ապա ամեն բան հանկարծակի անհետանում է և չեմ կարողանում գտնել այն, ինչ փնտրում եմ: Սկսում եմ կրկին ցանկանալ Իր գալուստը, և երբեմն վերադառնում է: Եվ երբ հայտնվում է ինձ և Նրան իմ ձեռքերով բռնում եմ, ահա կրկին հեռանում է, և երբ անհետանում է, կրկին սկսում եմ փնտրել Նրան: Հաճախակի անգամներ է Նա այսպես վարվում, մինչև որ իսկապես բռնվում եմ Նրանից, և իմ Սիրեցյալին կռթնած՝ բարձրանում եմ:
ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, I, 7 (PG 13, 45B-C; SC 37 bis, pp. 94-96).
 
Այդ փորձառությունները մաս են կազմում այն բանին, որը Դիադոքոս Ֆոթիկացու կողմից անվանվում է «դաստիարակիչ տրտմություն»: Աստվածային լույսը թաքնվում է, որպեսզի մարդն ազատվի պատրանքից ու հպարտությունից, մերկանա որևէ դերից, որի մեջ մտել էր, ներառյալ ճգնավորի կարգավիճակը, և դառնա մաքուր ընդունելություն շնորհի, որն այդ ժամանակ կարող է դարձնել նրան մի նոր արարած:
 
Դաստիարակիչ տրտմությունը հոգուն բնավ չի զրկում աստվածային լույսից: Պարզապես շնորհը հոգուց թաքցնում է իր ներկայությունը, որպեսզի հոգին հառաջադիմի [...] մեծ երկյուղածությամբ և մեծ խոնարհությամբ փնտրելով Աստծո օգնությունը: [...] Վարվում է մոր նման, որը տեսնելով, որ երեխան ընդդիմանում է իր կերակրման համար հաստատված կանոններին, նրան մի որոշ ժամանակով հեռացնում է իր գրկից, որպեսզի խոժոռադեմ մարդկանցից կամ գազաններից վախեցած՝ վերադառնա մոր գրկում ապաստանելու: [...]
Դաստիարակիչ տրտմությունը հոգուն պատճառում է կսկիծ, տհաճություն, խոնարհեցում, ինչպես նաև մի արդարացի հուսահատություն, որպեսզի հոգու այն մասը, որը փառք է որոնում և հեշտությամբ հպարտանում է, վերադառնա խոնարհ լինելու: Բայց շատ շուտով այն ներարկում է սրտի մեջ Աստծո երկյուղը, արցունքները, և գեղեցիկ լռության մի մե՜ծ փափաք:
ԴԻԱԴՈՔՈՍ ՖՈԹԻԿԱՑԻ, Ճանաչողական հարյուր հոդվածներ, 86-87 (SC 5 ter, pp. 146-147).
 
Աստված կանչում է սիրտը և այն խայտալ է տալիս, ապա թաքնվում է, հետո կրկին հայտնվում: Փորձից՝ մերկացումի և Աստծո ավելի կենդանի «զգացողության». մարդը կամաց կամաց ազատվում է չարի հարձակումներից և լույսը միշտ ավելի տարածվում ու պաշտպանում է նրա բնությունը: Բայց Աստված հրաժարվում է ընկճել նրան Իր ակնհայտությամբ: Արդարև, այդպիսի դեպքում կջնջվեր հանդիպումի և սիրո ազատության հնարավորությունն իսկ: Սրբագործված հոգուն Աստված ներմուծում է ներանձնականացման-հափշտակության («énstasis-ékstasis»), գոհացումի և անկողոպտելի Ուրիշի նկատմամբ ձգտումի ռիթմի մեջ, որպեսզի հոգին չդադարի վերստին ու վերստին նորոգել իր սերը և ընդարձակվել աստվածային անսպառելի հարստությունների մեջ:
 
Մկրտվածների մեջ շնորհը թաքցնում է իր ներկայությունը, սպասելով հոգու որոշմանը: Երբ մարդն ամբողջովին դարձի է գալիս դեպի Տերը, հայնժամ, անճառելի զգացողությամբ («aísthesis»), շնորհը սրտին բացահայտում է իր ներկայությունը, ապա կրկին կանգ է առնում սպասելու հոգու շարժմանը, թույլ տալով հանդերձ, որ սատանայի տեգերը շարունակեն հասնել հոգու զգացողության («aísthesis») խորքերը, որպեսզի նա առավել եռանդով ու խոնարհությամբ փնտրի Աստծուն: Հայնժամ, եթե մարդը սկսում է հառաջադիմել պատվիրանների պահպանմամբ և անդադար կանչում է Տեր Հիսուսին, աստվածային շնորհի կրակը տարածվում է սրտի արտաքին զգայարանների («aisthetéria») վրա ևս: Այնքան, որ դիվային նիզակներն այլևս ընկնում են չափազանց հեռվում, և այլևս հազիվ թե քերծում են հոգու խոցելի մասը: Ի վերջո, երբ նա, ով այսպես պայքարում է, իր մեջ միավորում է բոլոր առաքինությունները, և հատկապես՝ ամենաամբողջական մերկացումը, շնորհը հոգևոր մի առավել խորը զգացողությամբ («aísthesis») լուսավորում է նրա ամբողջ բնությունը, և նրան այլևս բոցավառում է Աստծո հանդեպ մի մեծ սիրով: Այդ պահից սկսած, սատանայի նետերն ընկնում են մարմնի զգացողությանը («aísthesis») հասնելուց առաջ: Հիրավի, Հոգու քամին, որ փչում է սրտի չորս կողմը, հանգցնում է դիվային հրածայր նետերը, երբ դրանք տակավին օդում են: Այդուհանդերձ, նաև նրան, ով հասել է նման աստիճանի, Աստված երբեմն հանձնում է դիվային չարության ձեռքը, առանց լույսի թողնելով նրա հոգին, որպեսզի մեր ազատությունը շնորհի զոդերով ամբողջովին շղթայված չլինի, [...] քանի որ մարդը դեռ պետք է հառաջադիմի հոգևոր փորձառության մեջ: Որովհետև այն, ինչը կարծվում է կատարելություն, տակավին անկատար է Աստծո հարստության համեմատ. այն Աստծո, որը կամենում է կրթել և մարզել մեզ Իր սիրո ամբողջ հավակնությամբ:
ԴԻԱԴՈՔՈՍ ՖՈԹԻԿԱՑԻ, Ճանաչողական հարյուր հոդվածներ, 85 (SC 5 ter, pp. 144-145).
 
Որքան ավելի է Անհասանելին թույլատրում, որ մասնակցենք Իրեն, այնքան ավելի անհասանելի է երևում: Հրավիրող հեռավորություն է դա, ուր ջնջվում է հոգեմարզական վիճակը կռապաշտության վերածելու վտանգը: Դա հոգեկանությունն է ո՛չ թե ձուլման, այլ՝ հաղորդության, որտեղ Մյուսը որքան ավելի է Իրեն ծանոթացնում, այնքան ավելի է անծանոթ մնում: Մուտք է կենդանի հավիտենականության մեջ, ուր սիրո մեջ զարգացումը երբեք չի ավարտվում:
 
Երբ հոգին, իր Սիրեցյալի կանչը լսելով, դուրս է գալիս և փնտրում է Նրան, ում չի գտնում, և կանչում է Նրան, ում ոչ մի անուն չի կարող հասնել, հասկանում է, [...] որ սիրահարվել է Նրան, ով անհասանելի է, և որ ցանկանում է Նրան, ով անըմբռնելի է: Այս խոսքերը հարվածում են նրան և խոցում են հուսահատությամբ, որովհետև կարծում է, թե լիության իր փափաքը լինելու է անվերջ: [...] Բայց նրանից հեռացվում է իր տրտմության քողը, հասկացնելով նրան, որ Սիրեցյալի փնտրտուքի մեջ միշտ հառաջադիմելու և բարձրանալուց երբեք չդադարելու մեջ է կայանում ճշմարիտ վայելումը այն բանի, որը նա փափաքում է, որովհետև յուրաքանչյուր անգամ, որ նրա ցանկությունը գոհացվում է, ծնում է ավելի բարձր իրողությունների ցանկություն:
Ուստի, երբ նրանից հեռացվում է իր հուսահատության քողը, և նա տեսնում է, որ իր Սիրեցյալի անտեսանելի ու անսահման գեղեցկությունը միշտ ավելի գեղեցիկ է երևում ամբողջ հավիտենության ընթացքում, վերստին ոգևորվում է մի առավել ուժգին ցանկությամբ և Սիրեցյալին հայտնում է [...] իր սրտի վիճակը, ասելով, որ Աստծո նետը ստանալուց հետո՝ իր սիրտը խոցվել է հավատքի ծայրով, և որ մահացու խոցվել է սիրուց: Արդ, Հովհաննես Առաքյալի համաձայն, սերն Աստված է: Նրան փա՜ռք և զորությո՜ւն հավիտյանս հավիտենից:
ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, 12 (PG 44, 1037B-C).
Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։