4. Աշխարհում, բայց ո՛չ աշխարհինը

Ա Ա Ա

Ահա՛ վկայությունը բերկրալի և հալածված Եկեղեցու: Հալածված և խորապես վստահասիրտ. Եկեղեցին այսօր կրկին այսպիսին է դառնում բազմաթիվ աշխարհամասերում:

Այդ քրիստոնյաների կեցվածքի և դիրքորոշման մեջ չկա ո՛չ հարձակողականություն (ագրեսիվություն), ո՛չ էլ՝ ստրկական ենթարկվածություն տիրող մտայնություններին (կոնֆորմիզմ): Ո՛չ աշխարհի կողմից ձուլվելու, նրա ձևությունների (մոդաների) ետևից վազելու փորձություն, ո՛չ էլ՝ կղզիանալու, արտաքին նշաններով տարբերվելու փորձություն: Քրիստոնյան հարմարվում է տվյալ հասարակության օրենքներին, երբ դրանք չեն հակասում իր խղճին. հակառակ դեպքում, – ինչպես արդեն տեսանք մարտիրոսների պարագային, – քրիստոնյան նախընտրում է անհնազանդությունը, բայց ընդունելով օրենքով նախատեսված պատիժը: Քրիստոնյայի ներքին հիմնական պահանջը օրենքներիհիմքերը խախտելը չէ, այլ՝ օրենքները գերազանցելը, անցնելը դրանցից անդին: Հասարակական կյանքում քրիստոնյայի գործը օրինակ ծառայելն է և միջնորդական բարեխոսությունը: Հռոմեական իրավունքով կառավարվող հասարակության մեջ, ուր սեփականությանը վերագրվում է բացարձակ ու անվիճարկելի արժեք, քրիստոնյաները կիրարկում են փոխադարձ օգնության արժեհամակարգը և, ստեղծագործ ազատությամբ, գործի են դնում բարիքների մի որոշակի վերաբաշխում: Հասարակության մեջ, ուր իշխում են սանձազերծ էրոտիզմը և անտարբերության գագաթնակետին հասած դաժանությունը սաղմի ու նորածնի դեմ, քրիստոնյան ընտրում է ամուսնական սիրո ողջախոհ մաքրությունը և բացարձակապես դեմ է աբորտին ու մանկասպանությանը: Քրիստոնեական համայնքները հաղորդության թթխմոր են: Նրանք աշխատում են բարին հատուցել ստացած չարի փոխարեն, ծառայել մարդկությանը, նույնիսկ եթե Պետությունը ժամանակ առ ժամանակ նրանց դեմ սանձազերծում է հալածանքի իր գործիքները: Հոգեկան համատարած տագնապի ու տխուր կասկածապաշտության (սկեպտիկության) ժամանակներում քրիստոնյան օրհնում է կյանքը և սովորեցնում է օրհնել այն: Հարության բերկրանքով կազդուրված, որի վկան է գետնադամբանների (կատակոմբների) թեթև ու լուսավոր գեղարվեստը, Երկրորդ դարի Եկեղեցին «հոգևոր հանրապետություն»էր, որը փափկանկատ խոհականությամբ (բայց արմատապես) փոխակերպում էր մարդկային հարաբերությունները:

Միաժամանակ, Եկեղեցին գիտակցում է, որ ինքը թագավորական, քահանայական և մարգարեական ժողովուրդ է, որը մնացածից «բաժանվել է» աշխատելու համար ո՛չ միայն սեփական, այլ՝ նաև ամբողջ աշխարհի փրկության համար: Հասարակության մեջ և տիեզերքում քրիստոնյաների ներկայությունը դա հոգու կենարար ներկայությունն է մարմնում: Այդ ներկայությունը կենարար է, որովհետև հիմնված է Խաչի շնորհի վրա, կյանքի մի վկայության վրա, որը հաճախ մերժված է, նախատված, արհամարհված, որի հորիզոնում միշտ ներկա է մարտիրոսության հավանականությունը: Եկեղեցու Ծեսը աշխարհն ամբողջ բացում է անհունի առաջ, նրան հնարավորություն է տալիս շնչելու իր սահմաններից անդին: Քրիստոնյաների աղոթքն ու առաքինությունը հասարակության համար պաշտպանություն են, ինչպես նաև՝ ստեղծագործ ներշնչանք: Քրիստոնյայի խոնարհությունն այստեղ փոխակերպվում է պարարտացնող հումուսի:

Քրիստոնյաներն այսպիսով ներկայանում են որպես այն արդարները, որոնք չգտնվեցին Սոդոմում, որպես «աշխարհի լույսը» և «երկրի աղը», Ավետարանում տրված որակավորման համաձայն: Սբ. Կղեմես Աղեքսանդրացին համոզված էր, որ ամենագիտակից քրիստոնյաները (քրիստոնյա հեղինակները սկսում էին արդեն սայթաքել այն ծայրահեղ դիրքորոշման մեջ, որի համաձայն վանականներին էր միայն վերագրվում «աշխարհի հոգին» լինելու սույն առաքելությունը) «Աստծո սերմն են, պատկերն ու նմանությունը, ճշմարիտ որդին և ժառանգը, որոնք երկրի վրա առաքվել են կատարելու Հոր փառահեղ ու մեծագործ ծրագրով նախատեսված առաքելությունը: Նրանց համար են ստեղծվել բոլոր արարածները: [...] Քանի դեռ այս սերմը մնում է երկրի վրա, ամեն բան պահպանվում է, բայց երբ հասնի հունձքի ժամանակը և այն հավաքվի, ամեն բան քակտվելու է»^[1]: Եկեղեցին աշխարհի միստիկական հիմքն է, նրանում են աճում ծառերը, նրանում են պտտվում համաստեղությունները, և պատմությունն ինքնին նավարկում և ուղղվում է դեպի նրա կատարումը (քանի որ քրիստոնեական «սերմի» հունձքի ժամանակ աշխարհի քակտումը միաժամանակ լինելու է նաև նրա փոխակերպումն ու պայծառակերպությունը):

Քրիստոնյաները, եթե հավատարիմ են մնում հարության պատգամին և իսկապես դառնում են գոհաբանական էակներ, հասարակության ներսում դառնում են այն, ինչ որ են դալարագեղ թավ անտառները մշակված հողատարածքների ներսում. լայնատարած ընդարձակ մի արգելոց՝ լռության, խաղաղության, ճշմարիտ կյանքի, որի շնորհիվ հնարավոր են դառնում պատմության բոլոր բարի ու տևական ստեղծագործությունները:

Քրիստոնյաները մյուս մարդկանցից չեն տարբերվում ո՛չ ազգությամբ, ո՛չ լեզվով, ո՛չ տարազով: Չեն բնակվում իրենց հատուկ քաղաքներում, չեն գործածում տարբեր խոսելաձև, նրանց կենսակերպը եզակի ոչինչ չունի: [...] Ցրված են հելլենական ու այլազգի քաղաքներում ըստ հանգամանքների, որոնք յուրաքանչյուրին պատահել են ի ծնե: Տեղի սովորություններին նրանք հարմարվում են այն բոլոր հարցերում, որոնք վերաբերվում են հագուստին, ուտելիքին ու ապրելակերպին, ցույց տալով հանդերձ իրենց հոգևոր հանրապետության^[2] արտասովոր և իսկապես պարադոքսային դիրքորոշումները: Նրանցից յուրաքանչյուրը բնակվում է իր սեփական հայրենիքում, բայց որպես բնակության գրանցված օտարական: Նրանք բոլորը կատարում են իրենց քաղաքացիական պարտականությունները և ենթարկվում են բոլոր ծանր պարտավորություններին: Յուրաքանչյուր օտար երկիր հայրենիք է նրանց համար, և յուրաքանչյուր հայրենիք օտար երկիր է:

Նրանք ամուսնանում են բոլորի նման, զավակներ են ծնում, բայց չեն լքում իրենց նորածիններին: Բոլորը միասին կիսում են միևնույն սեղանը, բայց ո՛չ միևնույն անկողինը: Աշխարհում են, բայց չեն ապրում աշխարհի համաձայն: Իրենց կյանքն անց են կացնում երկրի վրա, բայց երկնքի քաղաքացիներն են: Հնազանդվում են հաստատված օրենքներին, բայց նրանց կենսակերպը մեծապես գերազանցում է այդ օրենքներին:

Սիրում են մարդկանց, բայց հալածվում են: Մերժվում են, դատապարտվում: Սպանվում են, և այդպիսով ձեռք են բերում կյանքը: Աղքատ են, և շատերին են հարստացնում: Չունեն ոչինչ, և նրանց ոչինչ չի պակասում: Արհամարհվում են, և այդ արհամարհանքի մեջ գտնում են իրենց փառքը: [...] Զրպարտվում են, և արդարացված են: Նրանց անարգում են, իսկ նրանք օրհնում են:

[...] Մի խոսքով, ինչ որ է հոգին մարմնում, քրիստոնյաները դա՛ են աշխարհում: Հոգին տարածված է մարմնի բոլոր անդամների մեջ, ինչպես քրիստոնյաները՝ աշխարհի քաղաքներում: Հոգին բնակվում է մարմնում, ինչպես քրիստոնյաները բնակվում են աշխարհում, բայց աշխարհինը չեն: Լինելով անտեսանելի, հոգին գտնվում է տեսանելի մարմնում: Այսպես նաև քրիստոնյաները. այն, որ աշխարհում են, սա հստակ տեսանելի է, բայց պաշտամունքը, որ նրանք մատուցում են Աստծուն, անտեսանելի է մնում: [...] Հոգին բովանդակված է մարմնում. այդուհանդերձ, հոգին է, որ մարմնին կյանք է հաղորդում: Քրիստոնյաները նման են աշխարհի բանտում արգելափակվածների. այդուհանդերձ, նրանք են, որ գոյության մեջ են պահում աշխարհը: [...] Հոգին կատարելագործվում է քաղցով ու ծարավով մաքրագործվելով. հալածվելով, քրիստոնյաները բազմանում են օրեցօր: Դիրքը, որ Աստված տվել է նրանց, այնքա՜ն վեհ ու վսեմ է, որ դասալքությունը նրանց թույլատրված չէ:

Նամակ Դիոգնետոսին, V, 1-15; VI, 1-4.7.9 (SC 33, pp. 62-66).

Բավական է «միայն մեկ արդար», «արդարներից վերջինը», որպեսզի աշխարհը պահպանվի ու պաշտպանվի:

Տակավին հարցրեցին [Աբբա Եպիփանին]. «Միայն մեկ արդարը բավակա՞ն է Աստծուն աղերսելու համար, այնքան, որ Նրան մղի ներելու»: Պատասխանեց. «Այո՛, որովհետև Նա Ինքն ասել է. “Գտեք մի մարդ, որն ապրում է արդարության համաձայն, և կներեմ ամբողջ ժողովրդին”»:

ԱԲԲԱ ԵՊԻՓԱՆ, Ապոֆտեգմաներ, 14 (PG 65, 165C).

«Իմ Հոր տանը բազմաթիվ օթևաններ կան», ասում է Հիսուսը (Հվհ 14, 2): Պողոս Առաքյալն ընդգծում է Սուրբ Հոգու պարգևների բազմակերպությունը, որոնք անձնական կոչումների բազմակերպությունն են: Լավ է, որ հատվածներում, որոնք այժմ մեջբերելու ենք, այդ օրինավոր տարբերությունները հիշվում և ընդգծվում են մեծագույն վանականների կողմից, մինչդեռ հետագա դարերում տիրելու էր այն թյուր կարծիքը, թե վանականությունն է քրիստոնեական լիարժեք կյանքն ապրելու միակ ուղին: Այդ առաջին վանականներն ամենայն խոնարհությամբ պարզապես ապրում էին Արքայության կանխումը Եկեղեցու սրտում:

Այս գրություններում Եղիան վերցվում է որպես միանձնական հայեցողության, Աբրահամը՝ սրտաբաց, վեհ, հյուրընկալ մարդկության, Դավիթը՝ բանաստեղծական հանճարի և հաստատակամությամբ ու խոնարհությամբ գործադրված իշխանության խորհրդանշան:

Ինչպես նաև ընդգծվում է, որ ոմանք հասնում են ներանձնական խաղաղությանը, ուրիշներն էլ աստվածային լույսի առաջ թափանցիկ են դառնում վարելով առանձնացած գոյություն հասարակության ներսում, նաև ինչ որ մի հիվանդության պատճառով, մինչդեռ ուրիշները ծառայում են իրենց քույրերին ու եղբայրներին մշակույթի ու հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում: Բոլոր ուղիները, սակայն, միավորվում են Աստծո և մերձավորի հանդեպ սիրո մեջ: Իրոք, անհնարին է անշահախնդիր կերպով ծառայել մերձավորին, եթե աղոթքի մարդ չենք, եթե, հետևաբար, մերձավորի մեջ չենք տեսնում Աստծո պատկերը: Եվ անհնարին է ընկղմվել հայեցողության մեջ առանց բարեխոսելու բոլոր մարդկանց համար և առանց նրանց ծառայելու:

Եղբայրներից մեկը հարցրեց ծերերից մեկին. «Ի՞նչ բարիք կարող եմ գործել, որպեսզի հավիտենական կյանքն ունենամ»: Պատասխանեց. «Միայն Աստված գիտի, թե ո՛րն է բարի: Բայց ես լսել եմ, որ ինչ որ մեկն այս հարցը տվել է Մեծն Աբբա Նիստերիոսին, Աբբա Անտոնի ընկերոջը, և նա այս պատասխանն է տվել. “Բոլոր բարի գործերն իրար նման չեն: Հիրավի, Աստվածաշունչը պատմում է, որ Աբրահամը գործադրում էր հյուրընկալությունը, և Աստված իր հետ էր. որ Եղիան սիրում էր աղոթել միայնակ, և Աստված իր հետ էր. որ Դավիթը խոնարհ էր, և Աստված իր հետ էր: Ուստի, արա՛ այն ամենն, ինչը որ հոգիդ կամենում է անել Աստծո կամքի համաձայն, և պահպանիր սիրտդ”»:

ԱԲԲԱ ՆԻՍՏԵՐԻՈՍ, Ապոֆտեգմաներ, 2 (PG 65, 305D-308A).

Աբբա Պիմենն ասաց. «Եթե երեք մարդիկ հանդիպում են, և նրանցից մեկը տիրապետում է ներանձնական խաղաղությանը, երկրորդը՝ շնորհակալություն է հայտնում Աստծուն հիվանդության ժամանակ, երրորդը՝ անշահախնդիր մտքով ծառայում է մարդկանց, այս երեքն էլ կատարում են միևնույն գործը»:

ԱԲԲԱ ՊԻՄԵՆ, Ապոֆտեգմաներ, 29 (PG 65, 329B).

Մեծապես գեղեցիկ տաղի մեջ, որն այժմ ընթերցելու ենք, Սբ. Գրիգոր Նազիանզացին հանդիսավոր կերպով հռչակում է մարդկային սերը և ցույց է տալիս, թե ինչպես է վսեմացված էրոսը հնարավոր դարձնում քաղաքացիական կյանքի բոլոր դրական արդյունքները: Ամուսնությունը բնավ չի հեռացնում մարդուն Աստծուց, այլ ընդհակառակն՝ Նրա սիրո խորհուրդն է: Էրոսի խորհրդականությունն իրականանում է Եկեղեցու գրկում: Երրորդութենական հաղորդությունը, որին Քրիստոսը մասնակից դարձրեց մարդկությունը, այսուհետև նեցուկ է կանգնում, օժանդակում ու նորոգում է տղամարդու և կնոջ հարաբերությունը:

Բայց «կուսությունը», որի լավագույն արտահայտությունը վանական կուսակրոնությունն է, նույնքան անհրաժեշտ է: Միայն կուսությունը կարող է արմատականորեն վկայել առ Աստված ձգտող անձի անդրանցականությանը: Միայն կուսական վկայությունը կարող է այնպես անել, որ ամուսնությունը չվերածվի սոսկ կենդանական տեսակի պահանջների կողմից կանոնակարգվող գործիքի, այլ՝ լինի երկու անձանց հանդիպումը: Միայն կուսությունը կարող է գծել հասարակական և քաղաքական կյանքի սահմանները, և երաշխավորել խղճի գերակայությունն ընդդեմ որևէ պայմանավորման: Անկեղծ կուսակրոնությամբ ապրող վանականը մի երջանիկ Անտիգոնե է, մի Անտիգոնե, որ մահանում է՝ հարություն առնելու համար:

Այս օրենքին և սիրո միությանը հնազանդվելով,

փոխադարձ օգնում ենք միմյանց,

և երկրից ծնված՝ հետևում ենք սկզբնական օրենքին,

որը նաև Աստծո օրենքն է:

Տե՛ս, ուրեմն, թե ամուսնությունը

ինչպիսի՛ պտուղներ է պարգևում մարդկանց:

Ո՞վ է երբևէ ուսուցանել իմաստությունը, [...]

հետազոտել այն ամենն, ինչը որ երկրի վրա է,

ծովում և երկնքում,

ո՞վ է քաղաքներին տվել օրենքները, իսկ օրենքներից առաջ

լցրել հրապարակը, տները, մարզադաշտերը,

[...] սեղանները տոնակատարությունների համար:

Ո՞վ է միատեղել երգչախմբերը,

որ երգում են տաճարներում,

ո՞վ է զսպել վայրենի կյանքի կատաղությունը,

ո՞վ է մշակել երկիրը, կտրել անցել ծովերի միջով,

և այսպիսով միավորել է այն, ինչը բաժանված էր.

ո՞վ, եթե ոչ միայն՝ ամուսնությունը:

Բայց է՛լ ավելի լավը կա նրանում.

ձեռք, ականջ և ոտք ենք մենք մեկս մյուսի համար,

շնորհիվ ամուսնության, որով կրկնապատկվում է մեր ուժը

և ուրախությունը մեր ընկերների: [...]

Իրար մեջ կիսված հոգնությամբ

քաղցրանում են նեղությունները,

ավելի քաղցր են ուրախությունները, երբ ընդհանուր են: [...]

Ամուսնությունն անդրժելի գորովի կնիքն է, [...]

ովքեր մարմնով միանում են, դառնում են մեկ հոգի,

և իրենց փոխադարձ սիրով միասին սրում են հավատքի սայրը,

որովհետև ամուսնությունը չի հեռացնում Աստծուց,

այլ՝ է՛լ ավելի է մոտեցնում Նրան,

որովհետև հենց Ինքն է մարդկանց ամուսնության մղում:

Այս խոսքերին կուսությունը պատասխանում է.

Առավելություններն այս կյանքի ուրիշներին եմ ես թողնում:

Իմ համար միայն մեկ օրենք կա, միայն մեկ միտք.

որ աստվածային սիրով լի, մեկնեմ ես այստեղից

առ Աստված, որ թագավորում է երկնքում,

Արարիչը լույսի:

[...] Միայն Նրան եմ ես սիրով կապված:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Դոգմատիկ տաղեր, I, 2, 1 (PG 37, 539-543.549.553).

Ամուսնության վերաբերյալ անհրաժեշտ է մեջբերել վկայությունը քրիստոնյա հեղինակներից մեկի, որն իր ամբողջ խստակրոնությամբ հանդերձ՝ պատկանում է նախավանական դարաշրջանին, և իր համար մարդկային սերը, եկեղեցական համայնքի օգնությամբ, ինքնըստինքյան հանդես է գալիս որպես հոգեկանության մի ճանապարհ: Տերտուղիանոսի համաձայն, մարդկային սերը, որը տղամարդուն և կնոջը բերում է ամուսնության, պետք է մեկ և միակ լինի, եզակի, ուստի կողակցին կորցրած տղամարդուն կամ կնոջը նա տարհամոզում էր երկրորդ ամուսնությունից (այս պատճառով էլ, մինչև օրս, եկեղեցական օրենքները երկրորդ անգամ ամուսնացածին արգելում են մերձենալ քահանայական կարգին):

Որքա՜ն քաղցր է լուծը, որով երկու քրիստոնյաներ միանում են միևնույն հույսի, միևնույն օրենքի, միևնույն ծառայության մեջ: Միևնույն ընտանիքի զավակներն են, որ ծառայում են միևնույն Տիրոջը: [...] Իսկապես երկու են մեկ մարմնում: Իսկ այնտեղ, ուր մեկ է մարմինը, մեկ է նաև հոգին: Միասին նրանք աղոթում են, [...] փոխադարձաբար միմյանց ուսուցանելով, խրախուսելով, օժանդակելով: Նրանք միմյանց հավասար են Աստծո Եկեղեցում, հավասար են Աստծո խնջույքում, հավասարաչափ կիսում են վշտերը, հալածանքներն ու մխիթարությունները: Միմյանցից ոչինչ չեն թաքցնում, միմյանցից չեն խուսափում, միմյանց տհաճություն չեն պատճառում: [...]

Քրիստոսն ուրախանում է այսպիսի զույգ տեսնելով, և նրան առաքում է Իր խաղաղությունը: Ուր նրանք են, այնտեղ է նաև Ինքը:

ՏԵՐՏՈՒՂԻԱՆՈՍ, Հորդոր կնոջը, II, 9 [II, 8, 7-8] (PL 1, 1302B-1304A; SC 273, pp. 148-150).

Եվ ինչպես միշտ, ամենակարևորը կարեկցանքն է, բառի ամենաուժգին իմաստով, և նրան է պատկանում վերջին խոսքը: «Ով ասում է, թե լույսի մեջ է, բայց ատում է իր եղբորը, տակավին խավարի մեջ է» (1Հվհ 2, 9):

Աշխարհում ապրող մարդը, եթե ծառայում է իր հիվանդ եղբորը, ավելի լավն է, քան այն միայնակյացը, որ կարեկցանք չունի իր մերձավորի հանդեպ:

ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Հայելի վանականների համար, 78 (Gressmann, p. 160).

Ապահով վստահությունը, համոզվածությունը, որ քրիստոնյա վանականները կարողացան ձեռքբերել անձի անդրանցականության վերաբերյալ, քրիստոնյա աստվածաբաններին հնարավորությունը տվեց հաստատելու տղամարդու և կնոջ կատարյալ հավասարությունը, ընդդեմ տղամարդապաշտական այն մտայնությունների, որոնք տիրում էին Միջերկրական ծովի ավազանում ձևավորված մշակույթներում:

Կինը հոգևոր միևնույն արժանապատվությունն ունի, ինչ տղամարդը: Երկուսն էլ միևնույն Աստվածն ունեն, միևնույն Մանկավարժը, միևնույն Եկեղեցին. երկուսն էլ միևնույն կերպ են շնչում, տեսնում, լսում, ճանաչում, հույս տածում, սիրում: Էակներ են, որ ունեն միևնույն կյանքը, միևնույն շնորհն ու փրկությունը, կանչված են [...] գոյության միևնույն կերպին:

ԿՂԵՄԵՍ ԱՂԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ, Մանկավարժը, I, 4, 10.1-2 (PG 8, 260C; SC 70, p. 128).

Աստվածային Գրվածքը տղամարդկանց և կանանց չի հակադրում ըստ սեռի: Սեռը ոչ մի տարբերություն չի ներկայացնում Աստծո առաջ:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Քարոզներ Հեսուի մասին, IX, 9 (PG 12, 878B; GCS 30, p. 356; SC 71, p. 266).

Կինը մի անձ է Աստծո պատկերով, տղամարդուց ո՛չ ավելի, ո՛չ պակաս: Սբ. Գրիգոր Նյուսացին ուժգին ձայներանգով ընդգծում է այդ հիմնական հաստատումը:

Կինն Աստծո պատկերով է այնքան, որքան տղամարդը: Սեռերը հավասար արժեք ունեն: Հավասար են առաքինությունները, հավասար են պայքարները: [...] Տղամարդն ընդունակ կլինի՞ մրցակցելու կնոջ հետ, եթե վերջինս հոգու կորովով է ապրում իր կյանքը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մարդու արարման մասին, I, 18 (PG 44, 276A-B; SC 160, pp. 212-214).

Սբ. Բարսեղ Մեծը ցույց է տալիս, թե ինչպես Պողոս Առաքյալի կողմից քրիստոնեական կյանքի վերաբերյալ գործածվող ռազմական այլաբանությունը լիովին վավերական է նաև կնոջ պարագային, և հիշեցնում է այն կարևորագույն մասնակցությունը, որը կանայք ունեցել են Հիսուսի և Առաքյալների կյանքում. «Առաքեալք Առաքելոց» - «Առաքյալների Առաքյալներ», այսպես է Բյուզանդական Ծեսն անվանում կանանց, որոնք բուրումնավետ յուղեր տարան Հիսուսի գերեզմանին և եղան Նրա Հարության առաջին վկաները:

[Առաքյալի] այս խոսքերը վավերական չեն միայն տղամարդկանց համար, քանի որ կանայք ևս հոգու զորությամբ պատկանում են Քրիստոսի զորքին: [...] Բազմաթիվ կանայք ոչնչով չտարբերվեցին տղամարդկանցից և նրանցից պակաս չգտնվեցին հոգու պատերազմում, իսկ ոմանք՝ տղամարդկանցից շա՜տ ավելի: [...] Միայն տղամարդիկ չէին հետևում Հիսուսին, այլ նաև կանայք, և Նա ընդունում էր հավասարապես և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց կողմից ընծայված օգնությունը:

ԲԱՐՍԵՂ ԿԵՍԱՐԱՑԻ, Համառոտ կանոններ, 3 (PG 31, 624D-625A).

Մարտիրոսուհի Հուղիտան իր ինքնազոհաբերմամբ կնքում և վավերացնում է սույն հավասարության ճշմարտությունը.

[Իր շուրջը հավաքված և իրեն ընկերացող կանանց]. «Մենք տղամարդկանց միևնույն խմորից ենք ստեղծված: Մենք, նրանց նման, ստեղծված ենք Աստծո պատկերով: [...] Մի՞թե ամեն ինչով նրանց հավասար չենք: [...] Կնոջը ստեղծելու համար Աստված չվերցրեց [Ադամի] մկաններից միայն, այլ նաև ոսկր նրա ոսկորներից, այնպես՝ որ մենք, տղամարդկանց նման, պարտավոր ենք Տիրոջը հաստատունություն, ուժ և տոկունություն»: Այս խոսքերն ասելուց հետո ցատկեց խարույկի մեջ:

ԲԱՐՍԵՂ ԿԵՍԱՐԱՑԻ, Քարոզ ի պատիվ մարտիրոսուհի Հուղիտայի, 2 (PG 31, 241A).

Այն, ինչը որ Հուղիտան հուշում է մարտիրոսության բառապաշարով, պարզաբանվում է նաև հինկտակարանյան խորը մեկնաբանության կողմից. հրեական մի ավանդության համաձայն, կնոջը ստեղծելու համար Աստված վերցրել է մարդկային էակի ո՛չ թե մի կողոսկրը միայն, այլ՝ մի կողը, այսինքն՝ մի կեսը, և այդպես ստեղծել է մարդուն («ha adam»), արականն ու իգականը միասին:

Եվ թեև քահանայական կարգը – ծիսական (և հոգեբանական) մի ամբողջ շարք խորհրդաբանությունների պատճառով – վերապահված է միայն տղամարդկանց, Քրիստոնեության պատմությունը միշտ հարուստ է եղել հոգեշնորհ Ամմաներով, այսինքն՝ հոգևոր Մայրերով, որոնք հոգևոր Հայրերին համահավասար կերպով գործադրել են հոգիների առաջնորդությունը:

Հիշենք, ի վերջո, որ Եկեղեցին անդադար հաստատել է, որ մարդկությունն իր գերագույն կատարելությանը հասել է հանձինս մի կնոջ, Մարիամի, որն «ամենայն ճշմարտությամբ մայր է բոլոր նրանց՝ ովքեր ապրում են Ավետարանի համաձայն»^[3]: Միմիայն Մարիամի համաձայնությամբ հնարավոր դարձավ Մարդեղությունը: Եվ Նիկոլաս Քաբասիլասը հասնում է մինչև իսկ հաստատելու, որ Աստված ստեղծեց մարդկությունը՝ Իրեն մայր գտնելու համար: Մի խորհրդավոր համապատասխանություն գոյություն ունի կանացիության և Սուրբ Հոգու հիմնական պարգևների միջև: «Դուք պետք է պատվեք սարկավագուհիներին, որովհետև նրանք պահում են Սուրբ Հոգու տեղը», հանձնարարում են Առաքելական Բացատրությունները^[4]: Սուրբ Հոգու նման, որի գործողությունները մայրական են տարբեր տեսանկյուններից դիտված («ruach» բառը եբրայեցերենում նաև իգական է), իր կանացիությունն իսկապես ապրող կինն ընդունակ է կենագործելու:

Քրիստոնեության առաջին երեք դարերի ընթացքում, եղբայրական փոխադարձ օգնությունները տրվում էին ծիսակատարության ժամանակ, որպես անձնական մասնակցություն Քրիստոսի Պատարագին: Երբ կայսրերը դարձի եկան և Եկեղեցին պարտավորված գտնվեց ստանձնելու իր պատասխանատու դերը պատմության գրկում, Հայրերը չհոգնեցին անդադար հիշեցնելու քրիստոնյաներին, անձի արժանապատվության հետ միասին, նաև արդարության հրամայականը, որով հնարավոր կլիներ հասարակական բովանդակություն տալ անձանց միջև առկա հաղորդությանը: Կորովի, երբեմն նաև կրակոտ ձայներանգով վերստին հնչեցրեցին հինկտակարանյան մարգարեների կոչերն ու պատգամները, խորացրեցին նրանց տեսլականը՝ հիշեցնելով, որ աղքատը «ա՛յլ ոմն Քրիստոս է», ինչպես ցույց է տալիս Ահեղ Դատաստանի տեսարանը Մատթեոսի Ավետարանի 25րդ գլխում: Եկեղեցու Հայրերի համաձայն, երկիրը և նրա բոլոր հարստությունները պատկանում են միմիայն Աստծուն, իսկ մարդը ստանում է այն միմիայն գործածելու իրավունքը, պայմանով, որ ընդունի բարիքների արդար բաժանումը, որով հնարավոր է վերացնել սովն ու թշվառությունը: «Ունենալ անհրաժեշտից ավելի», ասում է Սբ. Բարսեղը, «նշանակում է ճնշել աղքատներին, նշանակում է գողանալ»^[5]: Եվ ինքն իսկ տվել է իրխոսքերի գործնական ամենավառ օրինակներից մեկը, իր եպիսկոպոսական քաղաքի կողքին կառուցել տալով հասարակական օգնության մի հսկայական կենտրոն՝ հիվանդների, անօթևանների ու սովահարների ընկալման համար:

Հայրերը, սակայն, պատրաստի դեղատոմսեր չեն տրամադրում: Մերժում են և՛ սեփականության գաղափարի հասկացողությունը հռոմեական իրավունքին բնորոշ ձևով, և՛ սիստեմատիկ ու անխտիր համայնապետությունը (կոմունիզմը), որն հառաջ էր քաշվում գնոստիկական որոշ աղանդների կողմից: Համոզված էին, որ հասարակական անհավասարությունները, երբ անհատների (կամ հասարակական որոշ խավերի, կամ ուրիշ պետությունների) ենթարկում են նվաստացուցիչ թշվառության, պտուղն են մեղքի ու անկման, որոնց հարկավոր է հակադրել աստվածային սկզբնական ծրագրի գործադրումը (այսինքն՝ մարդկային բոլոր էակների հավասար արժանապատվությունը), հետևելով առաջին քրիստոնյաների օրինակին, որոնք գործադրում էին ունեցվածքների կամովին հաղորդությունը: Քանի որ պատրաստի դեղատոմսեր չկան, ամեն ոք, հետևաբար, պետք է սրտաբուխ կերպով իր կյանքի ներսում շարունակ ստեղծի ու վերաստեղծի առիթները «ողորմության» (որն այդպիսի դեպքում նշանակում է սրտանց կիսում, բաժնեկցում), և հաղորդության պահանջով ընդդիմանա մարդկային պատմության ծանր դժվարություններին: Հայրերի մտահամակարգում միմյանց բնավ չեն հակադրվում մարդասիրության «կարճաժամկետ միջոցները» «երկարաժամկետ միջոցներին», անհատների միջև փոխադարձ օգնությունները՝ հասարակական անհրաժեշտ բարեփոխումներին: Սբ. Հովհան Ոսկեբերանն, օրինակի համար, հատուկ կերպով շեշտում էր «մերձավորի խորհուրդը», բայց միաժամանակ բազմապատկում էր հիվանդանոցները և առաջարկում էր հասարակական վերակազմակերպման ընդարձակ ծրագրեր: Ժամանակավրեպ կլիներ խոսելը Հայրերի «սոցիալիզմի» մասին, բայց կասկած չկա, որ նրանք կընդունեին «սոցիուս» եզրը որպես հասարակության ներսում ապրող մարդու դիրքի սահմանում: «Պիտի սիրես քո մերձավորին ինչպես ինքդ քեզ» և «շաբաթը մարդու համար է, և ո՛չ թե՝ մարդը շաբաթի». ահա՛ աստվածաշնչյան երկու պատվիրանները, որոնք գտնվում են Հայրերի ներշնչման հիմքում, ուր «շաբաթ» ասելով հասկացվում են ո՛չ միայն ծիսական պարտավորությունները, այլ նաև տնտեսական ու հասարակական պայմանավորումները, ինչպես հիշեցնում է Պետրու Դումիտրիուն Մարկոսի Ավետարանի իր մեկնության մեջ^[6]:

Եվ այս ամենն ընկալվում է հոգեմարզական և խորհրդազգացական տեսանկյունից դիտված: Ինքնին Քրիստոսին է, որ հարկավոր է կերակրել, հյուրընկալել, պատվել, մարդկանց փոխակերպելով «սոցիուսների», ընկերների, ճանաչելով նրանց մեջ բավականաչափ արժանապատվություն, իսկ նրանց միջև՝ բավականաչափ հավասարություն, որպեսզի ընկերությունը հնարավոր դառնա: «Ստրուկներիդ շարքին դասիր Տիրոջը», որոտում էր Սբ. Հովհան Ոսկեբերանը. «[...] Ազատագրի՛ր Քրիստոսին, ազատագրի՛ր Նրան քաղցից, չքավորությունից, բանտերից, մերկությունից [...]»^[7]: Եվ բաժնեկցության այս ճիգը հարուստների համար կապակցված է սրտաբուխ սահմանափակման, պահքի հոգեմարզական գործադրմանը, այդ բառի համապարփակ իմաստով: Այսօր, Հայրերի ոգուն հետևելով, գերհագեցած ընտանիքները, ընկերությունները, հիմնարկները, կազմակերպություններն ու հասարակությունները կարող են դարձի գալ անհատական, ընտանեկան կամ հասարակական պահքի ու հոգեմարզության, որով հնարավոր կլինի իրականացնել ազգային ու համաշխարհային պաշարների մի առավել արդար վերաբաշխում և խուսափել հարուստների ու աղքատների միջև գոյություն ունեցող վիհը առավել ևս խորացնելուց: Սովորել սահմանափակել սեփական (հաճախ կեղծ ու ավելորդ) կարիքները ի սեր ուրիշների:

Եղբայրներ, թող որ չարասիրտ կերպով չտնօրինենք բարիքները, որոնք վստահվել են մեզ, եթե չենք ուզում լսել Պետրոս Առաքյալի խիստ հանդիմանությունը. «Ամաչեցե՛ք, դուք, որ ձեզ եք պահում ուրիշների բարիքները: Նմանվեցե՛ք Աստծո անկողմնակալությանը և այլևս աղքատներ չեն լինի» (Առաքելական Սահմանադրություն): Իրար չսպանենք՝ փող կուտակելու համար, երբ մեր եղբայրները մեռնում են սովից: [...] Հետևենք Աստծո սկզբնական օրենքին, որն Իր անձրևը տեղացնում է արդարների ու չարերի վրա և արևը ծագեցնում է բոլոր մարդկանց վրա անխտիր: Երկրի վրա ապրող արարածներին Նա տալիս է լայնածավալ տարածքներ, աղբյուրներ, ծաղիկներ ու անտառներ [...]: Եվ Իր պարգևները չպետք է զավթվեն ավելի ուժեղների կամ Պետությունների կողմից: Ամեն բան համընդհանուր է, ամեն բան առատ է: [...] Նա բնական հավասարությունը պատվում է Իր բարիքների հավասար բաշխմամբ: [...]

Մարդիկ իրենց դրամարկղերում կուտակել են ոսկի ու արծաթ, հագուստներ, որոնք այնքան շքեղ են՝ որքան անօգուտ, ադամանդներ ու նմանատիպ ա՛յլ բաներ, որոնք նշաններն են պատերազմների ու բռնատիրության: Խելացնոր գոռոզությունը կարծրացրել է նրանց սրտերը. ոչ մի կաթիլ գութ չունեն կարիքավոր եղբայրների նկատմամբ: Ինչպիսի՜ ամբողջական կուրություն է սա: Չեն մտածում, որ աղքատությունն ու հարստությունը, հասարակական անհավասարություններն ու նման բաները մարդկանց մեջ հայտնվել են ավելի ուշ, վրա հասնելով որպես համաճարակներ, հանդիսանալով մեղքի հորինվածքները: Բայց սկզբում «այսպես չէր» (Մտթ 19, 8): [...] Ուրեմն, հետևեցե՛ք այդ սկզբնական հավասարությանը, մոռացության մատնեցեք բաժանումները, որ վրա են հասել հետո: Գործի մի՛ դրեք առավել ուժեղի օրենքը, այլ՝ օրենքն Արարչի: Ձեր ուժերի ներածի չափով օգնության հասեք [մարդկային] բնությանը, պատվեցեք սկզբնական ազատությունը, պաշտպանեցեք ձեր տեսակն անպատվությունից, դարման արեք նրան իր հիվանդություններում, այն դուրս կորզեցեք աղքատությունից [...]: Ջանացեք ուրիշներից տարբերվել ձեր առատաձեռնությամբ միայն: Իբրև աստվածներ եղեք աղքատների համար, նմանվելով Աստծո ողորմածությանը: Մարդն Աստծո հետ առավել ընդհանուր ոչինչ չունի, քան բարեգործելու կարողությունը: [...]

Դուք, որ Քրիստոսի ծառաներն եք, Նրա եղբայրներն ու քույրերը և Նրա ժառանգակիցները, քանի դեռ չափազանց ուշ չէ, օգնության հասեք Քրիստոսին, կերակրեցեք Քրիստոսին, հագցրեք Քրիստոսին, ընդունեցեք Քրիստոսին, պատվեցեք Քրիստոսին:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԺԴ., Աղքատների հանդեպ սիրո մասին, 24-27.40 (PG 35, 889A.889C-893A.909B).

Ինչո՞ւ ենք պահք պահում: Հիշատակելու համար Գառան չարչարանքները, որը խաչին գամվելուց առաջ նախատինք ու վայրագություն կրեց: [...] Եսայի Մարգարեն ուսուցանում է մեզ մաքուր ու անկեղծ պահքի օրենքները. «Խզել անարդարության շղթաները, ազատագրել հարստահարվածներին, արձակել բռնի պրկված կապանքները. սեփական հացը կիսել քաղցածների հետ, հյուրընկալել անտուն աղքատներին» (Ես 58, 6-7): [...]

Մի՛ արհամարհեք աղքատներին: Հարց տվեք ինքներդ ձեզ, թե ովքե՞ր են նրանք, և կբացահայտեք նրանց մեծությունը. նրանք մեր Փրկչի դեմքն ունեն: [...] Աղքատները տնտեսներն են մեր հույսի, Արքայության դռնապաններն են, որ բացում են դուռը արդարների դիմաց և այն փակում են չարագործների ու եսապաշտների առաջ: Սոսկալի ամբաստանողներ են, ուժեղ փաստաբաններ:

[...] Կարեկցանքն ու բաժնեկցումը բաներ են, որոնք սիրում է Աստված: Աստվածացնում են նրան, ում մեջ բնակվում են, [...] նրան դարձնում են պատկերը առաջին, հավիտենական Էության, որը գերազանցում է որևէ իմացականության:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Աղքատների հանդեպ սիրո մասին, 1 (PG 46, 456D-457A.460B-C.464D-465A).

^[1] Ո՞ր հարուստը կարող է փրկվել, XXXVI, 2-3 (PG 9, 641B).

^[2] Հունարեն բնագրում գործածված է «politeía» եզրը, որի իմաստը տատանվում է «քաղաքական հիմնարկ», «կենսակերպ» և «վարքագիծ» իմաստների միջև:

^[3] Սբ. Նեղոս Անկյուրացի, Նամակներ, I, 266 (PG 79, 180D).

^[4] Առաքելական Սահմանադրություն, II, 26, 6 (Funk I, pp. 104-105; SC 320, p. 238).

^[5] Ճառեր, VI, 7 (PG 31, 276B-277A).

^[6] P. Dumitriu, Comment ne pas l'aimer! Une lecture de l'Évangile selon saint Marc, Paris1981.

^[7] Քարոզներ Առ Հռոմեացիս Նամակի մասին, XVIII, 7 (PG 60, 582).

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։