Գլուխ Ա. – Փնտրտուքը, հանդիպումը, որոշումը

Ա Ա Ա

Մարդն անցավոր, կարճատև արարած է: Բնության չնչին մասնիկը լինելով, պատմության չնչին վայրկյանը լինելով, ապրում է – «մեռած կյանքով», ասում է Սբ. Գրիգոր Նյուսացին – մի աշխարհում, որն իր վրա կրում է մահվան անջնջելի կնիքը: Ամեն բան անդադար թափվում է ոչնչության մեջ: Սա՛ է արմատն այն բանի, որն անվանում ենք չարիք: Որովհետև մարդը, ի տարբերություն կենդանիների, գիտի, որ մահանալու է: Եվ իր տագնապն ինքնին արտահայտում է իր ցանկությունը, ցանկությունը գոյության և միասնության, ցանկությունը Է-ի և Մեկ-ի, բաց լինելը՝ ընդունելու նրանց հայտնությունը: Արևմուտքի Հայրը՝ Սբ. Օգոստինոս Հիպպոնացին մարդկային այս տագնապի և աստվածային այս շնորհի անխոնջ թարգմանն է: Խոսքերի քողի ետևում նախևառաջ հարկավոր է լսել նրա աղաղակը:

Եղբայրներ, մի՞թե տևում են մեր տարիները: Նրանք օր օրի անէանում են: Եղածներն այլևս չկան, գալիքները դեռևս չկան: Առաջիններն անցել են, գալիքները գալու են սոսկ իրենց հերթին անցնելու համար: Այսօրը գոյություն ունի միայն այն պահին, երբ խոսում ենք: Օրվա առաջին ժամերն անցել են, մյուսները դեռևս գոյություն չունեն. գալու են, բայց ոչնչության մեջ թափվելու համար: [...] Ոչ ոք կայունություն չունի ինքն իր մեջ: Մարմնի տիրապետության տակ չէ էությունը, մարմինը չի մնում ինքն իր մեջ: Փոփոխվում է ըստ տարիքի, փոփոխվում է ժամանակի և վայրերի բերումով, փոփոխվում է հիվանդությունների և պատահարների պատճառով: Աստղերն առավել կայուն չեն. ունեն իրենց ծածուկ փոփոխությունները, թավալվում են տիեզերքի տարածության մեջ, [...] կայուն չեն, նրանցում չէ էությունը:

Մարդու սիրտն էլ հաստատուն չէ: Որքա՜ն մտքեր, որքա՜ն իղձեր ու ձգտումներ ալեկոծում են նրան, որքա՜ն հաճույքներ քարշ են տալիս նրան այս ու այն կողմ և բզկտում են: Մարդու միտքն իսկ, թեև օժտված է բանականությամբ, փոփոխվում է, նրա տիրապետության տակ չէ էությունը: Ուզում է և չի ուզում, գիտի և անգիտանում է, հիշում և մոռանում է: Ոչ ոք իր մեջ չունի էության միասնությունը: [...] Բազմաթիվ տառապանքներից, հիվանդություններից, դժվարություններից ու հոգնատանջ աշխատանքներից հետո խոնարհաբար վերադառնում ենք այն Մեկին: Մտնում ենք այն քաղաքը, որի բնակիչները մասնակցում են միևնույն էությանը:

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Մեկնություն Սաղմոսաց, CXXI, 6 (PL 37, 1623).

Ճիշտ է, մարդը ցանկացել է «իր սեփական ուժերով հասնել միությանը, լինել ինքն իր տերը և կախում ունենալ միայն ինքն իրենից» (Նույն): Բայց փորձառությունը միշտ ցույց է տվել և շարունակում է ցույց տալ, որ դա դիվային արկածախնդրություն է, որը մարդուն ի վերջո հանգեցնում է լիակատար նիհիլիզմի (ոչնչապաշտության): Ահա՛ թե ինչու «մեթանոյա»ն («μετάνοια»), մտքի և սրտի, իրականության մեր ողջ տեսության այդ մեծ «դարձը»

հույսի դուստրն է: Հուսահատությունից հրաժարվելն է:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, V, 2 (PG 88, 764B; ed. Astir, p. 51).

Այս ամենի մեջ չկա ոչ մի սոսկ տեսական մտածողություն: Այլ՝ կյանքի ու մահվան մի հարց, մի կյանքի, որն առավել հզոր է, քան մահը.

որովհետև Աստծո հետ հաղորդությունը կյանքն է, իսկ Աստծուց բաժանվելը՝ մահը:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, V, 27, 2 (SC 153, pp. 342-343).

Կյանքն առանց հավիտենականության անարժան է կրելու կյանք անունը: Ճշմարիտ է միայն հավիտենական կյանքը:

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Ճառեր, CCCXLVI, 1 (PL 38, 1522).

Թեև Աստծուն դիմելն այսօր շատերին թվում է անմտություն, ավելի՝ քան Հռոմեական Կայսրությունում էր նրա փառքի գագաթնակետի ժամանակներում: Կա, արդարև, հոգու մի տեսակ քուն, որը փորձում է մահվան մտքից փախչել նաև քնաշրջիկության միջոցով.

Աբբա Անտոնն ասում էր. «Գալու են ժամանակներ, երբ մարդիկ խենթանալու են, և երբ հանդիպելու են ինչ որ մեկին, ով խենթ չէ, նրան ասելու են. “Դու խենթ ես”, որովհետև իրենց նման չի լինելու»:

ԱԲԲԱ ԱՆՏՈՆ, Ապոֆտեգմաներ, 25 (PG 65, 84C).

Տագնապն ու հուսահատությունը միակ մեկնակետը չեն: Կա նաև հիացմունքը, և այն առեղծվածը, որը մեզ ներկայանում է ի դեմս աշխարհի կարգուկանոնի ու գեղեցկության, մի կողմից, իսկ մյուս կողմից՝ ի դեմս պատմության բոլոր ստեղծագործությունների:

Անտեսանելին կերպարանք է տալիս տեսանելիին, հավասարակշռում է նրան: Նմանապես մարդը, – գիտակից կամ անգիտակից կերպով, – անտեսանելիից է քաղում արդարության գաղափարը, ճանաչողության և արվեստի բարձրակարգ պահանջները, հնարավորությունն այն օրենքների, որոնք պատնեշ են դնում բռնության դիմաց և պաշտպանում են ընկերությունը:

Ուրեմն ո՞վ է տվել քեզ հայելու երկնքի գեղեցկությանը, արևի ընթացքին, կլոր լուսնին, միլիոնավոր աստղերին, ներդաշնակությանն ու ռիթմին, որոնք աշխարհից տարածվում են ինչպես մեղեդին քնարից, եղանակների վերադարձին, ամիսների հերթափոխին, տարվա ռիթմին, ցերեկվա բաժանմանը գիշերվանից, երկրի պտուղներին, օդի անսահմանությանը, ալիքների անշարժ փախուստին, լայնահուն գետերին, քամու երգին: Ո՞վ է տվել քեզ երկրագործությունը, ուտելիքները, արվեստները, տներ, օրենքներ, հանրապետությունը, քաղաքացիական քաղաքակիրթ վարքուբարքը, քո նմանի նկատմամբ ընկերությունը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԺԴ., Աղքատների հանդեպ սիրո մասին, 23 (PG 35, 888A-B).

Տագնապի և հիացմունքի միջով անցնելով, մարդն ունենում է Աստվածային Իմաստության անդնդախոր վիհի նախազգացումը: Այս հանգրվանում հնարավոր չէ ոչ մի սեփականացում, այլ՝ սրբազան երկյուղ միայն, անսահմանի դիմաց զգացված դողը:

«Իմաստությունդ հիացմունքիս առարկան է» (Սղմ 138, 6): «Օրհնելու եմ Քեզ, որովհետև Քեզնով հիանում են սրբազան երկյուղով» (Սղմ 138, 14): Բազմաթիվ են այն բաները, որոնցով հիանում ենք, բայց առանց երկյուղի, ինչպես օրինակի համար՝ սյունաշարքերի, նկարչության գլուխգործոցների, կամ մարմինների գեղեցկությունը նրանց վսեմության մեջ: Հիանում ենք նաև ծովի վիթխարի մեծությամբ և նրա անսահման վիհերով, բայց միայն այն ժամանակ ենք երկյուղ զգում, երբ կախվում ենք այդ վիհերի վրա: Միևնույն կերպ սրբազան հեղինակը, կախվելով Աստծո իմաստության անսահման, անդնդախոր օվկիանոսի վրա, ունեցել է ուժգին գլխապտույտի զգացում: Հիացել է երկյուղով և ետ է քաշվել, ասելով. «Օրհնելու եմ Քեզ, որովհետև Քեզնով հիանում են սրբազան երկյուղով: Հիանալի են Քո գործերը»: Եվ տակավին. «Իմաստությունդ հիացմունքիս պատճառն է, [...] ինձ անհնարին է ըմբռնել այն»:

ՀՈՎՀԱՆ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆ, Աստծո անըմբռնելիության մասին, I, 5 (PG 48, 705; SC 28 bis, pp. 116-118).

Այդ գործընթացն ամբողջովին բովանդակվում և կենսական ջերմություն է ստանում Սբ. Հիլարիոս Պիկտավիումացու վկայության մեջ: Նշանակալի է Չորրորդ դարի այս գաղղիա-հռոմեացու արդիականությունը: Արդարև, պատմական ոչ մի դարաշրջան այնքան նման չէ մեր հասարակությանը, որքան իր մայրամուտին արդեն մոտեցող Հռոմեական Կայսրության բարձր դասակարգի մտային աշխարհը, մատերիալիզմի, սկեպտիցիզմի և «նոր կրոնականության» սինկրետիզմների իր խառնուրդով, որոնք ամբողջովին տարբերվում էին հնամենի կրոններից, որոնք արդեն բավական ժամանակ է, ինչ լքվել էին, քանի որ եկել էին հաստատվելու անհատն ու ռացիոնալիզմը: Պարզապես այն, ինչն այն ժամանակ ազդում էր տակավին սահմանափակ քաղաքային միջավայրերի վրա, այսօր ազդում է բոլորի վրա:

Հիլարիոսը, որ շուտով հասկացել էր, թե որքա՜ն սահմանափակ է սոսկ անմիջական հաճույքներ փնտրող հասարակությունը, և ինքն իսկ իր հերթին զգալով իրեն ոչնչության ճիրաններում բռնված լինելու տագնապի մեջ, սկսում է փնտրել կյանքի իմաստը: Արագընթաց, առանց կանգ առնելու անցնում է անհեթեթ մատերիալիզմների ու հեթանոսական մտահամակարգերի միջով, մինչև որ Աստվածաշնչի հինկտակարանյան ուսուցումներում բացահայտում է կենդանի Աստծուն, որն աշխարհից վերանցական է և միաժամանակ ներկա է նրանում, գոյություն ունեցող ամեն ինչի ներսում է, բայց միաժամանակ չի նույնանում ոչնչի հետ և ամեն ինչի նկատմամբ մնում է որպես արտաքին իրականություն, ամեն ինչի կենտրոնն է, մնալով բոլոր կենտրոններից անդին, «գեղեցկության Տերն» է, որ բացահայտվում է աշխարհի գեղեցկության միջոցով: Բայց միմիայն մարմնացյալ Բանի՝ Լոգոսի Ավետարանը, միմիայն մարմնի հարության Ավետարանն է կարողանում պարգևել նրան վստահությունը, որ չի «վերածվելու անգոյության», ի՛նքը՝ Հիլարիոսը, որն Ավետարանի օգնությամբ վերջապես հասկանում և տեսնում է իրեն որպես անփոխարինելի անձ, հավիտենական սիրով սիրված և փրկված իր էության ամբողջությամբ՝ հոգով և մարմնով, շնորհիվ սերտ միասնության՝ աստվածային շնորհի և իր անձնական ազատության:

Սկսեցի փնտրել կյանքի իմաստը: Հարստությունն ու հարմարավետությունները սկզբում հրապուրում են: [...] Բայց մարդկային էակների մեծամասնությունը, իրենց իսկ բնության կողմից մղված, բացահայտել է, որ մարդն ինչ որ մի ավելի լավ բան ունի անելու, քան բտվելն ու ժամանակ սպանելը: Մարդուն կյանքը տրվել է վավերական մի գործ կատարելու, որակյալ մի արվեստ կիրառելու համար: Անհնարին է, որ կյանքը մարդուն տրված լինի առանց հավիտենականության համար ինչ որ մի բան շահելու հնարավորության: Այլապես ինչպե՞ս կարող ենք Աստծո պարգև անվանել այս կյանքը, որն այսքա՜ն մաշվում է տագնապների մեջ, այսքա՜ն խոչընդոտվում է բազմաթիվ հակառակություններով, և ինքնըստինքյան ա՛յլ բան չի կարող անել, քան մաշվելով սպառվելը, օրորոցի թոթովանքներից մինչև ծերության զառանցանքները: Ահա՛ մարդիկ, որոնք գործադրել են համբերությունը, ողջախոհությունն ու ներումը: Լավ ապրել՝ նրանց համար նշանակում էր լավ գործել և լավ մտածել: Անմահ Աստվածը մի՞թե կարող էր պարգևել մեզ մի կյանք, որն ա՛յլ հորիզոն չունի, քան միայն մահը: Մի՞թե կարող էր ներշնչել մեզ ապրելու այսքա՜ն փափաք, եթե գոյություն չունենար ա՛յլ նավամատույց, քան մահվան ահն ու սոսկումը: [...]

Հայնժամ ջանացի ավելի լավ ճանաչել Աստծուն: [...] Բազմաթիվ կրոններ ընդունում են աստվածությունների տարբեր ընտանիքների գոյությունը: Երևակայում են արական սեռի աստվածներ և իգական սեռի աստվածուհիներ, և թվարկում են այդ աստվածների զավակներին, որոնք ծնվում են մեկը մյուսից: Ա՛յլ կրոններ ուսուցանում են, թե գոյություն ունեն բարձրակարգ աստվածություններ և ցածրակարգ աստվածություններ, որոնց բնորոշ հատկությունները միմյանցից տարբերվում են: Որոշ կրոններ անհեթեթորեն պաշտպանում են գաղափարը, թե ոչ մի Աստված էլ գոյություն չունի, և ուստի պաշտում են բնությունը, որն, իրենց կարծիքով, իր գոյությունը պարտավոր է մի խաղի կամ պատահականության ազդեցությանը: Մեծամասնությունն, այնուհանդերձ, ընդունում է Աստծո գոյությունը, բայց Նրան անտարբեր է համարում մարդկային էակների հանդեպ: [...]

Խորհրդածում էի այս խնդիրների շուրջ, երբ բացահայտեցի գրքեր, որոնց վերաբերյալ հրեական կրոնն ասում է, թե գրվել են Մովսեսի և մարգարեների կողմից: Դրանցում գտա այս վկայությունը, որն Արարիչ Աստվածն ասում է Ինքն Իր մասին հետևյալ խոսքերով. «Ես Նա Եմ, Ով Եմ», և. «Այսպես կասես Իսրայելի որդիներին. Նա, ով Է, առաքեց ինձ» (Ել 3, 14): Հիացմունքով լցվեցի այս կատարյալ սահմանմանն ի լուր, որն իմանալի խոսքերով թարգմանում է Աստծո անըմբռնելի ճանաչումը: Բոլոր գաղափարներից ավելի լավ, լինել բայն է արտահայտում Աստծուն: Այն, ինչը որ չի կարող ունենալ ո՛չ վերջ և ո՛չ սկիզբ: [...] Եվ քանի որ Աստծո հավիտենականությունը չի կարող ուրանալ ինքն իրեն, Աստված, հաստատելու համար Իր անհասանելի հավիտենականությունը, ա՛յլ բանի կարիք չունեցավ, քան հանդիսավոր կերպով հաստատելը, որ Ինքն Է: Բայց հարկավոր էր ճանաչել նաև աստվածային գործը: [...]

«Նա երկինքը պահում է Իր ափի մեջ

և Իր ձեռքի ափում է պահում երկիրը» (Ես 40, 12),

և մի քանի էջ հետո.

«Երկինքը իմ գահն է,

իմ ոտքերի պատվանդանն է երկիրը:

[...] Մի՞թե իմ ձեռքը չի ստեղծել ամեն բան» (Ես 66, 1-2):

Բովանդակ ամբողջ երկինքն ամփոփված է Աստծո ձեռքի մեջ, բովանդակ երկիրն ամբողջ՝ Նրա ձեռքի ափում: [...] Երկինքը նաև Նրա գահն է, իսկ երկիրը՝ Նրա ոտքերի պատվանդանը: Անշուշտ հարկավոր է խուսափել ներկայացնելուց Աստծուն ինչպես մեկը, որ նստած է գահին, ոտքերը պատվանդանի վրա դրած, համաձայն սոսկ մարդկային երևակայությանը: Այն, ինչն Իրեն ծառայում է որպես գահ և պատվանդան, Նրա ամենակալ անսահմանությունն է, որն ամեն բան բովանդակում է Իր ձեռքում և Իր ձեռքի ափում: Պատկերները, որոնք փոխ են վերցվում ստեղծված իրողություններից, նշանակում են, որ Աստված գոյություն ունի նրանց ներսում և նրանցից դուրս, որ Աստված նրանցից բոլորից վերանցական է և Իրենով պատում է նրանց բոլորին, որ Աստված գերազանցում է բոլորին և բնակվում է բոլորի մեջ. ձեռքը և Իր ձեռքի ափը այլաբանորեն խորհրդանշում են Իր աստվածության զորությունը, որ բացահայտվում է: Գահն ու պատվանդանը մատնանշում են, որ Նա տիրում է արտաքին բոլոր գոյությունների վրա, որովհետև նրանց բոլորի նկատմամբ ներքին է. միաժամանակ, Նա պատում և բովանդակում է նրանց բոլորին Իր իսկ ներսում: Գտնվում է բոլորի ներսում և բոլորից դուրս: [...] Ոչինչ չի կարող խուսափել Նրանից, ով անսահմանն է: [...] Այն, ինչը որ պարզվում էր իմ փնտրտուքների արդյունքում, դիպուկ կերպով արտահայտվել է Մարգարեի կողմից.

«Ո՞ւր կարող եմ գնալ Քո հոգուց հեռու,

կամ ո՞ւր կարող եմ փախչել Քո երեսից հեռու:

Եթե բարձրանում եմ երկինք, Դու այնտեղ ես,

եթե իջնում եմ մինչև դժոխք, ահա՛ Դու:

Եթե վերցնում եմ արշալույսի թևերը

և գնում եմ բնակվելու ծովի սահմանից այն կողմ,

այնտեղ նույնպես ինձ առաջնորդելու է Քո ձեռքը,

Քո աջը պահելու է ինձ» (Սղմ 138, 7-10):

Գոյություն չունի ոչ մի վայր առանց Աստծո, գոյություն չունի վայր Աստծուց դուրս: [...]

Երջանիկ էի, որ կարողանում էի հայել Նրա իմաստության խորհրդին, և Նրա անհասանելիությանը: Պաշտում էի իմ Հոր և Արարչի հավիտենականությունն ու անսահմանությունը: Բայց ցանկանում էի նաև հայել իմ Տիրոջ գեղեցկությանը: [...] Եռանդս, որին մտքիս տկարությունը դավաճանում էր, շարունակում էր մնալ սեփական փնտրտուքի բանտարկյալը, երբ Մարգարեի խոսքերում գտա Աստծո մասին այս սքանչելի միտքը.

«Արարիչը համանմանությամբ բացահայտվում է Իր արարածների գեղեցկությամբ» (Իմ 13, 5):

[...] Երկինքն ու օդային տարածքները գեղեցիկ են, երկիրն ու ծովը գեղեցիկ են: Տիեզերքն աստվածային շնորհին է պարտական իր «կոսմոս» անունը, որն իրեն տվել են Հույները, և որ նշանակում է «զարդ»:

[...] Ստեղծված գեղեցկության Տերը մի՞թե չպետք է լինի որևէ գեղեցկության Գեղեցկությունը:

[...] Բայց ինչպիսի՞ պտուղներ քաղել Աստծո նկատմամբ սրբազան ճանաչողությունից, երբ մահը խեղդում է ամեն մի զգացմունք, երբ անհետսկոչելիորեն վերջակետ է դնում սպառված գոյությանը:

[...] Միտքս մոլորվում էր, սարսափահար դողալով ինքն իր և իր մարմնի համար: Տագնապահար էր իր ճակատագրի դիմաց, և մարմնի համար, որի մեջ բնակվում էր և որը մահանալու էր իր հետ միասին, երբ Օրենքից ու Մարգարեներից հետո ծանոթացա Ավետարանի և Իր Առաքյալների Վարդապետությանը.

«Սկզբում էր Բանը

և Բանն Աստծո մոտ էր

և Բանն Աստված էր:

Նա սկզբում Աստծո մոտ էր:

Ամեն բան Նրա միջոցով ստեղծվեց:

Եվ առանց Նրա չստեղծվեց ոչինչ:

Նրանում ստեղծված ամեն գոյության համար Նա կյանքն էր

և կյանքը մարդկանց լույսն է,

և լույսը փայլում է խավարի մեջ

և խավարը չկարողացավ հանգցնել այն:

[...] Բանն էր ճշմարիտ լույսը,

որ լուսավորում է յուրաքանչյուր մարդու,

որ գալիս է աշխարհ:

Աշխարհում էր

և աշխարհը Նրա միջոցով ստեղծվեց,

սակայն աշխարհը Նրան չճանաչեց:

[...] Բայց բոլոր նրանց, ովքեր ընդունեցին Իրեն,

իշխանություն տվեց դառնալու Աստծո որդիներ,

նրանց, ովքեր հավատում են Իր Անվանը:

[...] Եվ Բանը մարմին եղավ

և բնակվեց մեր մեջ,

և մենք տեսանք Իր փառքը,

փառք, որ ստանում է Իր Հորից, որպես Միածին Որդի,

լի շնորհով և ճշմարտությամբ» (Հվհ 1, 1-5.9-10.12.14):

Այս խոսքերում միտքս գերազանցեց իր իսկ սահմաններին և Աստծո վերաբերյալ իմացավ ավելին, քան նախազգացել էր: Հասկացա, որ իմ Արարիչն Աստված էր, ծնված Աստծուց: Իմացա, որ Բանն Աստված էր, և որ Նրա հետ էր սկզբից ևեթ: Ճանաչեցի աշխարհի լույսը: [...] Հասկացա, որ Բանը մարմնացել է, որ բնակվել է մեր մեջ: [...] Նրանք, ովքեր ընդունել են Նրան, դարձվել են Աստծո որդիներ, ծնունդով ո՛չ թե մարմնից, այլ՝ հավատքից: [...] Աստծո այս պարգևն ընծայված է բոլորին, [...] ընդունվում է յուրաքանչյուրի ազատության կողմից, որն հենց սրանում է գտնում իր լրումը:

Բայց Աստծո որդի լինելու յուրաքանչյուրին տրված այս իշխանությունն ինքնին խրվում էր տկար, տատանվող հավատքի ավազների մեջ: Մեր դժվարությունները ցավալի են դարձնում հույսը, ցանկությունը լցվում է ցասումով, իսկ հավատքը՝ տկարանում է: Սրա համար է, որ Աստծո Բանը մարմնացավ. մարմնացյալ Բանի շնորհիվ մարմինը կարող է բարձրանալ մինչև Բանը: [...] Առանց Իր աստվածությունից զրկվելու, դարձավ մեր մարմնի Աստվածը: [...] Հոգիս բերկրանքով ընդունեց այս խորհրդի հայտնությունը: Մարմնի միջոցով կարող եմ մերձենալ Աստծուն, հավատքի միջոցով կանչվել եմ մի նոր ծննդի: Կարող եմ վերածնությունը ստանալ ի վերուստ: [...] Վստահ էի, որ չէի կարող վերածվել անգոյության:

ՀԻԼԱՐԻՈՍ ՊԻԿՏԱՎԻՈՒՄԱՑԻ, Երրորդության մասին, I, 1-13 (PL 10, 25D-33B).

Աստված բացարձակ գեղեցկությունն է, որովհետև բացարձակ անձնական գոյությունն է: Որպես այդպիսին, Նա հաստատում, հիմնում է փափաքը, ազատագրում է այն և ձգում դեպի Ինքը: Գոյակներին դնում է իրենց սահմանների մեջ, բայց նրանց կանչում է անխառն ու անշփոթ հաղորդության: Նա Ինքը լինելով հանգստից ու շարժումից անդին, յուրաքանչյուրին պարգևում է մի ճշգրիտ, բայց բաց ինքնություն, որին կենագործում է սիրո դինամիզմը:

[Աստված Գեղեցկություն է:] Այս Գեղեցկությունն է առաջացնում որևէ ընկերություն, որևէ հաղորդություն: Այս Գեղեցկությունն է [...] շարժում բոլոր գոյակներին և պահպանում նրանց, նրանց տալով իրենց սեփական գեղեցկության սիրալիր ցանկությունը: Այն հանդիսանում է, հետևաբար, յուրաքանչյուրի համար իր սահմանը և իր սիրո առարկան, քանի որ Ինքն է նրանց վախճանը [...] և նրանց բնօրինակը (ամեն բան, արդարև, սահմանվում է Իր պատկերով): Այսպիսով, անեղծ Գեղեցկությունը ձուլվում է Բարության հետ, որովհետև ինչպիսին էլ որ լինի պատճառը, որ շարժում է գոյակներին, նրանք միշտ ձգտում են Գեղեցիկին և Բարուն, և գոյություն չունի որևիցէ մի բան, որ չմասնակցի Գեղեցիկին և Բարուն: [...] Նրա շնորհիվ բոլոր գոյակները պահպանվում են գոյության մեջ, միմյանց միացած են և միմյանցից զատ են, նույնն են և հակադիր են, միմյանց նման են և միմյանց աննման, հակադիրները հաղորդակցվում են և միավորված տարրերը չեն ենթարկվում շփոթման: [...] Նրա շնորհիվ տակավին ամենքը հաղորդակցվում են ամենքի հետ, յուրաքանչյուրն իր ձևով, էակները սիրում են միմյանց առանց մեկը մյուսի մեջ անհետանալու, ամեն բան ներդաշնակվում է, մասերը միմյանց հարմարվում են ամբողջության գրկում, [...] սերունդները հաջորդում են միմյանց, ոգիները, հոգիներն ու մարմինները մնում են միաժամանակ անշարժ և շարժուն, քանի որ Նա նրանց համար միաժամանակ կայունություն է և շարժում, Ինքը մեկից և մյուսից անդին գտնվելով:

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ, Աստվածային անունները, IV, 7 (PG 3, 704A-C).

Հոգիների բարբառը նրանց փափաքն է:

ԳՐԻԳՈՐ ՄԵԾ, Հոբի գրքի բարոյական մեկնություն, II, 7, 11 (PL 75, 560B; SC 32 bis, p. 270).

Աստված Սեր է: Սիրո հափշտակություն (ékstasis) է Ինքն Իրենից դուրս, արարածներին մասնակից դարձնելու համար Իր կյանքին: Արարածների մեջ դնում է մի սլացք, որ նման է Իրենինին, որն առաջին հերթին բացահայտվում է էրոսի՝ տղամարդու և կնոջ սիրո մեջ, ապա կատարելագործվում է սրբության ճանապարհին, որը գիտակից հաղորդությունն է Նրա հետ, ով Գեղեցիկի և Բարու լիությունն է: Սարսափի ու մահվան միջով, դրանցից անդին, սիրո գաղտնավայրում, արարչագործությունը մի վիթխարի Երգ Երգոց է: Ցանկությունը, նախևառաջ, Աստծո մեր հանդեպ ունեցած ցանկությունն է, և նրան է ձգտում պատասխանել մարդկային ամեն էրոս (որն իրականում երբեք միայն մարդկային չէ, այլ միշտ՝ մարդկային-աստվածային): Սբ. Դիոնիսիոս Արիսպագացին էրոսի ներշնչյալ բանաստեղծն է: Իսկ Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանողը, որը մեկնում է Սբ. Դիոնիսիոս Արիսպագացու տվյալ գրությունը, չի վարանում նույնացնելու էրոսը ագապեի հետ^[1]. առաջինն ավելի շատ արտահայտում է բնության մղումը, երկրորդը՝ երկու անձերի միջև գորովալի հանդիպումը: Կարելի է ասել, որ էրոսը կանչված է դառնալու ագապեի պարունակությունը:

Աստծո մեջ, էրոսի ցանկությունն էքստատիկ է: Նրա շնորհիվ՝ սիրահարներն այլևս չեն պատկանում իրենք իրենց: Պատկանում են նրանց, ում սիրում են: [...] Աստված նույնպես դուրս է գալիս Ինքն Իրենից, [...] երբ բոլոր գոյակներին գերում է Իր սիրո և Իր ցանկության հմայքով: [...] Համառոտ կարող ենք ասել, որ Գեղեցկություն-Բարությունը էրոսի ցանկության առարկան է, և ինքն իսկ էրոսի ցանկություն է:

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ, Աստվածային անունները, IV, 13 (PG 3, 712A-B).

Աստված արգասավորում ու ծնում է սերը («agápe») և փափաքը («éros»). Նա Իրենից դուրս մղեց այն բաները, որոնք Իր ներսում էին, և որ արարածներն են. սրա համար է Նրա մասին ասվում. Աստված Սեր է: Երգ Երգոցը դա անվանում է ագապե, կամ նաև «վայելք» («glykasmόs») և «ցանկություն» («epithymía»), այսինքն՝ էրոս: Որովհետև Նա ճշմարտապես միակն է, որ արժանի է ագապեի և էրոսի: Քանի որ սիրող էրոսը Նրանից է սերում, կարելի է ասել, որ Աստված դնում է Իրեն շարժման մեջ, քանի որ այն ծնել է. բայց քանի որ Նա Ինքն է ագապեի և էրոսի արժանի ճշմարիտ առարկան, շարժման մեջ է դնում արարածներին, որոնք հայում են Իրեն և ցանկության ուժին տիրապետում են ըստ իրենց բնության:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Աստվածային անունների մասին, IV, 16 (PG 4, 265C-D).

Այստեղից էլ Սբ. Հովհաննես Կղիմաքոսը հանգում է սույն եզրակացությանը.

Երանի՜ նրան, ում հոգում Աստծո ցանկությունը դարձել է նման այն կրքին, որը սիրողը տածում է սիրված անձի հանդեպ:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XXX, 5 (PG 88, 1156C; ed. Astir, p. 168).

Քաղցից ավելի լավ՝ Աստծո ցանկությունն արտահայտվում է այն ծարավով, որը սարսափելի կերպով տանջում է մարդուն անապատում:

Որքա՜ն ծարավի է մարդն այսօր:

Երկար ժամանակ քաղցը զգացվում է սոսկ բութ ու անորոշ կերպով: Մինչդեռ ուժգին ծարավն ակնհայտ է, ցույց է տալիս, որ մեզնում կա մի հեղձուցիչ պապակ: Այս պատճառով է, որ ով ցանկանում է Աստծուն, բացականչում է. «Հոգիս ծարավի է Աստծուն, կենդանի Աստծուն» (Սղմ 41, 3):

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XXX, 9 (PG 88, 1157A; ed. Astir, p. 168).

Եվ սա Հավատքի, Հույսի և Սիրո խորհրդավոր դիալեկտիկան է, քանի որ Աստված երբեք չի դադարում «փորել հոգիները», որպեսզի դրանք ավելի շատ լցնի ու լիացնի:

Տեսնելու ցանկությունը Հավատքն է:

Տիրելու ցանկությունը Հույսն է:

Վայելելու ցանկությունը Սերն է:

Սպասումով Աստված սաստկացնում է ցանկությունը:

Ցանկությամբ՝ փորում է հոգիները:

Փորելով՝ նրանց դարձնում է առավել տարողունակ Իրեն ընդունելու:

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Մեկնություն Հովհաննեսի Ա. Նամակի, IV, 6 (PL 35, 2009; SC 75, p. 230).

Մարդու մեջ վերստին արթնանում է «ներանձնական ծարավը», բացվում է «ներանձնական աչքը»:

Վազի՛ր դեպի աղբյուրները, փափաքի՛ր ջրերի ակունքները:

Աստծո մեջ է բխում կյանքի աղբյուրը, որ չի կարող չորանալ:

Նրա լույսի մեջ գտնվում է մի լույս, որին ոչինչ չի կարող նսեմացնել:

Թող քո ցանկությունն ուղղվի դեպի այդ լույսը, որին աչքերդ չեն ճանաչում: Այդ լույսը տեսնելով, ներքին աչքը սրվում է:

Այդ աղբյուրից խմելով, ներքին ծարավն առավել սաստիկ է դառնում:

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Մեկնություն Սաղմոսաց, XLI, 2 (PL 36, 465).

Երբ մարդու մեջ կա այդ ցանկությունը, ա՛յդ ժամանակ է Աստված տրվում, ուզում հայտնվել նրան: Բայց ուժ չի կիրառում մեր վրա: Աստծո զորությունը սիրո զորություն է, իսկ սերը կամենում է սիրեցյալի ազատությունը: Աստված խոսում է և միաժամանակ լռում, բախում է և սպասում դռան առաջ: Ամեն բան կախում ունի մարդու Հավատքի արքայական ազատությունից: Ամեն բան կախում ունի մեր որոշումից:

Այստեղ [հոգու ոլորտում] ծնունդը տեղի չի ունենում արտաքին միջամտության արդյունքում, ինչպես կատարվում է մարմնեղեն էակների դեպքում, որոնք բազմանում են արտաքին ճանապարհով: Հոգու ծնունդը ազատ ընտրության արդյունքն է, և այսպիսով մենք, որոշակի առումով, ինքներս մեր ծնողներն ենք, կերտելով մեզ այնպիսին՝ ինչպիսին կամենում ենք լինել և մեր ազատությամբ կերպարանավորելով մեզ ըստ մեր կողմից ընտրված կաղապարի:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մովսեսի կյանքը, II, 3 (PG 44, 328C; SC 1 bis, p. 108).

Եվ դարձի գալու, գործերով փաստվա՛ծ դարձի գալու հիանալի կոչն է այն, որն առաջարկում է արևմտյան վանականության հայրը հանդիսացող Սուրբ Բենեդիկտոսը.

Վերջապես ոտքի՛ կանգնենք, ուրեմն: Աստվածաշունչը մեզ ուղղում է այդ հրավերը հետևյալ խոսքերով. «Ահա՛ մեր համար քնից արթնանալու ժամը» (Հռմ 13, 11): Մեր աչքերը աստվածացնող լույսին բացած, մեր ականջները որոտի ձայնից ազդված, ունկնդրենք Աստծո հզոր ձայնը, որն ամեն օր մեզ հորդորում է. «Այսօր ունկն դրեք Նրա ձայնին, մի՛ կարծրացրեք ձեր սիրտը» (Սղմ 94, 7-8): Ինչպես նաև. «Ով ականջ ունի լսելու, թող հասկանա այն, ինչ Աստված ասում է Եկեղեցիներին» (Հյտ 2, 7): Իսկ ի՞նչ է ասում: «Եկե՛ք, որդիներս, ունկնդրեք ինձ, ձեզ կսովորեցնեմ Աստծո երկյուղը» (Սղմ 33, 12): «Ընթացեք, քանի դեռ ձեզ լուսավորում է կյանքը, որպեսզի չպարուրի ձեզ մահվան խավարը» (Հվհ 12, 35): Եվ Տերը, ամբոխի մեջ փնտրելով մի աշխատավոր, ասում է նաև. «Ո՞վ է մարդը, որ ցանկանում է կյանքը» (Սղմ 33, 13): Եթե դու հասկանում ես սա և պատասխանում ես. «Ե՛ս», Աստված քեզ ասում է. «Դու ցանկանո՞ւմ ես ճշմարիտ կյանքը, հավիտենականը»: Ուրեմն. «Լեզուդ պահպանիր չարից, և շուրթերդ՝ խաբեության խոսքերից: Հեռացիր չարից, գործիր բարին, փնտրիր խաղաղությունը, հետամուտ եղիր նրան» (Սղմ 33, 14-15): Եվ երբ այսպես կվարվեք, ես հայացքս կուղղեմ ձեր վրա, ականջ կդնեմ ձեր աղոթքներին և «ձեր ինձ կանչելուց առաջ արդեն կասեմ. Ահա՛ ես» (Ես 58, 9; Սղմ 33, 16):

ԲԵՆԵԴԻԿՏՈՍ ՆՈՐՉԱՑԻ, Վանական կանոնագիրք, Նախաբան, 8-18 (SC 181, pp. 414-416).

Տերը մեզնից ակնկալում է, որ օր օրի գործերով պատասխանենք Իր սուրբ խրատներին: Արդարև, այս կյանքի օրերը մեզ տրված են որպես ժամկետի երկարաձգում, որպեսզի ուղղենք մեր սխալները, ինչպես ասում է Առաքյալը. «Չգիտե՞ս, որ Աստված համբերատար է, որպեսզի դու փոխես կյանքդ» (Հռմ 2, 4): Եվ Իր խանդաղատանքով Տերն ասում է. «Ես չեմ ցանկանում մեղավորի մահը, այլ՝ որ դարձի գա և ապրի» (Եզկ 18, 23):

ԲԵՆԵԴԻԿՏՈՍ ՆՈՐՉԱՑԻ, Վանական կանոնագիրք, Նախաբան, 35-38 (SC 181, pp. 420-422).

^[1] Հունարեն «agápe»ն, լատիներեն «charitas»ը անշահախնդիր, ուշադիր, գորովալի և ծառայության պատրաստ սերն է, որը մասնակցում է Իր արարածների հանդեպ ունեցած Աստծո սիրույն:

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։