Գլուխ Գ. – Մարդ-Աստվածը

Ա Ա Ա

Եկեղեցու հին դարերի ամենագեղեցիկ ծեսերից մեկը, որը մեծավ մասամբ Սբ. Բարսեղ Կեսարացու գործն է, այսպես է վերհիշում փրկության պատմությունը.

Սրտիդ խանդաղատանքով, Դու բազում ձևերով այցելեցիր մարդկությանը. առաքեցիր Մարգարեներին, հզոր հրաշքներ գործեցիր Սրբերի միջոցով, որոնք սերնդե սերունդ Քեզ մտերիմ եղան: [...] Դու մեզ տվեցիր Օրենքի օգնությունը: Հրեշտակներին հանձնեցիր մեր պահպանությունը: Իսկ երբ հասավ ժամանակների լրումը, մեզ խոսեցիր Քո իսկ Որդու միջոցով^[1]:

Այսպիսով, չկա մի մշակույթ կամ մի կրոն, որը ստացած չլինի և չարտահայտի «Բանի այցելությունը»: Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանողը զանազանում է Բանի «մարմնավորման» երեք աստիճան. առաջին հերթին, տիեզերքի գոյությունն իսկ, ընկալված որպես աստվածահայտնություն, և գիտենք, որ ամենահին կրոնները հիմնվում են հենց այդ խորհրդաբանության վրա, որն ընկալվում և հասկացվում է որպես ամենախորին ներաշխարհի միջնորդ: Երկրորդ հերթին, անձնավոր Աստծո հայտնությունը, որով սկիզբ է առնում պատմությունը, և Բանի միախառնումը Օրենքին, մի Սուրբ Գրության մեջ. այստեղ խոսքը գնում է Հուդայականության և Իսլամի մասին: Ի վերջո, Բանի անձնական մարմնավորումը, որով ամբողջանում է Նրա տիեզերական և գրութենական մարմնավորումների իմաստը: Բանի անձնական մարմնավորմամբ առաջինը՝ տիեզերական «մարմնավորումը» ազատվում է ինքնությունը մի անանձնական աստվածայինի մեջ ձուլելու փորձությունից, մինչդեռ երկրորդը՝ գրութենական «մարմնավորումը» ազատվում է փորձությունից՝ բաժանելու միմյանցից Աստծուն և մարդուն, առանց հաղորդակցության հնարավորություն տալու: Հանձինս Քրիստոսի, արդարև, Աստված և մարդը միմյանց միացած են «անխառն, անշփոթ», բայց միաժամանակ նաև «անբաժանելի ու անանջատելի»^[2] կերպով: Իսկ աստվածային ուժերը, որոնց հայելացումը տեսնում ենք էակների ու առարկաների մեջ, չեն առաջնորդում դեպի մի անանուն աստվածային էություն, այլ՝ դեպի պայծառակերպված Քրիստոսի Դեմքը:

Բանը խտանում է և մարմին առնում: Սա նախևառաջ կարելի է հասկանալ այս իմաստով, [...] որ մարմնի մեջ Իր գալստյամբ Նա բարեհաճությունն ունեցավ ամփոփվելու, որպեսզի մարմին առներ և մեր մարդկային բարբառով ու առակներով ուսուցաներ մեզ սուրբ և ծածուկ իրականությունների ճանաչողությունը, որը գերազանցում է որևէ լեզվի: [...]

Սա կարելի է հասկանալ նաև այն իմաստով, որ Նա, հանուն մեր սիրո, խորհրդավոր կերպով թաքնվում է արարյալ էակների հոգևոր էություններում, որոնք կարծես տառեր լինեն, ամբողջովին ներկա լինելով նրանցից յուրաքանչյուրում և Իր ամբողջ լիությամբ: [...] Բոլոր տարբերների մեջ թաքնված է Նա, ով հավիտենապես մի և նույնն է. բաղադրյալների մեջ Նա, ով պարզ ու առանց մասերի է. մի օր սկիզբ առածներում Նա, ով անսկիզբ է. տեսանելիում Նա, ով անտեսանելի է. շոշափելիում Նա, ով անհպելի է, [...] :

Սա, ի վերջո, կարելի է հասկանալ այն իմաստով, որ հանուն մեր սիրո, – մեր, որ հասկանալու գործում դանդաղ ենք, – Նա բարեհաճությունն ունեցավ արտահայտվելու Գրության տառերի, վանկերի ու հնչյունների միջոցով, քաշելու համար մեզ Իրեն հետևելու և հոգով Իրեն միանալու:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Խնդրահարույց հարցեր, 33 (PG 91, 1285C-1288A).

Կենդանի Աստծո խորհուրդը Հիսուսը հայտնում է լիակատար կերպով.

Կա միայն մեկ Աստված, որն հայտնվել է հանձինս Հիսուս Քրիստոսի, Իր Որդու: Նա Հոր Խոսքն է, լռությունից բխած:

ԻԳՆԱՏԻՈՍ ԱՆՏԻՈՔԱՑԻ, Նամակ Մագնեզիայի քրիստոնյաներին, VIII, 2 (PG 5, 969A; SC 10 bis, p. 86)^[3].

Աստված, հանձինս Հիսուս Քրիստոսի, գալիս է փնտրելու մարդկությանը՝ ավետարանական առակում հիշվող «կորած ոչխարին», հասնելով մինչև «երկրի խորքը», որն արտահայտությունն է մի սահմանավորության, որ դարձել է պղտոր, անթափանց, ապստամբ, ոչնչության մեջ թաղված:

«Տերը մեզ նշան տվեց խորություններում և բարձրություններում» (Ես 7, 14.11), այնպես, ինչպես մարդը չէր համարձակվի հուսալ: Ինչպե՞ս կարող էր ակնկալել՝ տեսնելու մի կույս, որ ծնում է որդի, տեսնելու հանձինս այդ Որդու «Աստված մեր հետ», որ կիջներ երկրի խորքերը՝ փնտրելու համար կորած ոչխարին, այսինքն՝ արարածին, որին Ինքն էր կերպարանք տվել, և ապա կբարձրանար՝ Իր Հորը ներկայացնելու համար այդ կերպ վերագտնված այս «մարդուն» [մարդկությանը]:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 19, 3 (SC 211, pp. 380-381).

Երկրորդ դարի հրեաքրիստոնեական մի գրություն, որը մեզ ավանդվել է Սողոմոնի անունով – այն ժամանակ սովորական երևույթ էր գրությունները վերագրել անցյալի հայտնի անձնավորություններին – , հիասքանչ կերպով արտահայտում է մարմնացած և խաչված Աստծո խոնարհությունը (որն աստվածաբանական հունարենով ասվում է «քենոզիս»): «Kénosis» բառն առաջացել է «ekénosen» բայից, որը Պողոս Առաքյալը գործածել է Փիլիպեցիներին ուղղված Նամակում. «Քրիստոս Հիսուսը heautòn ekénosen – ինքն իրեն մերկացրեց, խոնարհեցրեց, դատարկեց, ունայնացրեց – , ստրուկի կարգավիճակը վերցնելով և մարդկանց նման դառնալով» (Փլպ 2, 7): Հիսուսը մեզ հայտնում է Աստծո մարդկային դեմքը, մի Աստծո, որը սիրո խենթությամբ տարված «դատարկում է Ինքն Իրեն», որպեսզի ես ընդունեմ Իրեն լիակատար ազատությամբ և Իր մեջ գտնեմ իմ ազատության տարածքը:

Իմ հանդեպ տածած Իր սերը խոնարհեցրեց Իր մեծությունը:

Դարձավ իմ նման, որպեսզի ես ընդունեմ Իրեն,

դարձավ իմ նման, որպեսզի ես Իրենով զգեստավորվեմ:

Չվախեցա Նրան տեսնելիս,

որովհետև Նա իմ համար ողորմություն է:

Իմ բնությունը վերցրեց, որպեսզի ես հասկանամ Իրեն,

իմ դեմքը վերցրեց, որպեսզի ես Իրենից չհեռանամ:

Տաղք Սողոմոնի, VII, 4-6 (Harris-Mingana II, pp. 240-241).

Մարդեղության նպատակը լիակատար հաղորդություն հաստատելն է Աստծո և մարդու միջև, որպեսզի մարդը Քրիստոսի մեջ գտնի որդեգրությունն ու անմահությունը, այն, ինչը որ Հայրերը հաճախ անվանում են «աստվածացում». խոսքը չի վերաբերվում մարդկայինից մերկանալուն, այլ՝ աստվածային Կյանքի մեջ այդ մարդկայինի լիությանը հասնելուն, որովհետև միմիայն Աստծո մեջ է մարդը իսկապես մարդ:

Ինչպե՞ս կարող էր մարդը գնալ դեպի Աստված, եթե Աստված եկած չլիներ մարդու մոտ: Ինչպե՞ս կազատվեր մարդը մահվան իր ծնունդից, եթե չվերածնվեր հավատքի մեջ նոր ծնունդով, որն առատաշնորհ վեհանձնությամբ Աստծուց տրվեց այն ծնունդի շնորհիվ, որը կատարվեց Կույսի արգանդում:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 33, 4 (SC 100/2, pp. 810-813).

Սա՛ է պատճառը, որի համար Աստծո Բանը մարմնացավ և Աստծո Որդին դարձավ մարդու Որդի, որպեսզի մարդը հաղորդության մեջ մտնի Աստծո Բանի հետ, և որդեգրությունը ստանալով դառնա Աստծո որդի: Արդարև, մենք չէինք կարողանա մասնակից լինել անմահությանը՝ առանց սերտ միություն հաստատելու Անմահի հետ: Ինչպե՞ս կկարողանայինք մենք միանալ անմահությանը, եթե նա դարձած չլիներ այն՝ ինչ մենք ենք, այնպես՝ որ մահկանացու լինելը նրա կողմից ներքաշվեր, և որ մենք այդպիսով որդեգրվեինք և դառնայինք Աստծո որդիները:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 19, 1 (SC 211, pp. 374-375).

Հիսուսի մեջ, սակայն, խորհուրդը միաժամանակ քողազերծվում է և քողարկվում: Քանի որ բացահայտվում է Խաչյալի մեջ, անհասանելի Աստվածը դրանով իսկ մնում է ծածուկ, անըմբռնելի Աստված, որ տակնուվրա է անում մեր սահմանումներն ու մեր սպասումները: «Ապոֆատիկ», այսինքն ժխտողական իրական մոտեցումը («apofasi»ն մատնանշում է «վերելքը», բարձրանալը դեպի խորհուրդը) չի կայանում միայն ժխտողական աստվածաբանության մեջ, ինչպես շատերը հաճախ պատկերացնում են. ժխտողական աստվածաբանության միակ նպատակը մեզ բացելն է դեպի մի հանդիպում, մի հայտնություն, և ինքնին այս հայտնությունն է, – ուր փառքը անբաժանելի է «քենոզիս»ից – , որ ինքնահատուկ կերպով անմտածելի է: «Ապոֆազի»ն, հետևաբար, կայանում է հականվանության մեջ, տառապագին նույնության մեջ Վիհի և Խաչի, անհասանելի Աստծո և ցավակիր Մարդու, որը գրեթե «խենթ» ցույցն ու արտահայտությունն է Աստծո կողմից մարդու հանդեպ տածած սիրո, խոնարհ ու նրբանկատ թախանձանքն է մեր պատասխան սիրո:

Չառաքվեց, որպեսզի միայն ճանաչվեր, այլ նաև՝ որպեսզի մնար ծածուկ:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Ընդդեմ Կելսիուսի, II, 67 (PG 11, 901B; SC 132, p. 444).

Քրիստոսի սիրով, որը Նա տածում է մարդկանց հանդեպ, [...] Գերէականը հրաժարվեց Իր խորհրդից, հայտնվեց մեզ, ստանձնելով մարդկային բնությունը: Այս ամենով հանդերձ, չնայած այս հայտնությանը, – կամ ավելի ճիշտը, ավելի աստվածային բարբառով խոսելու համար, – այս հայտնության իսկ ներսում, պահպանում է Իր ամբողջ խորհուրդը: Հիրավի, Հիսուսի խորհուրդը մնացել է ծածուկ: Ինչպիսին որ է Ինքն Իր մեջ, ոչ մի միտք և ոչ մի բանականություն չի կարողացել բացատրել: Որևիցէ կերպով էլ, որ փորձում ենք հասկանալ Նրան, մնում է անճանաչելի:

ԴԻՈՆԻՍԻՈՍ ԱՐԻՍՊԱԳԱՑԻ, Նամակ Գ., Գայոսին (PG 3, 1069B).

Մարդեղությունը մյուս բոլոր խորհուրդներից է՛լ ավելի անըմբռնելի խորհուրդ է: Աստված չի հասկացվում ա՛յլ կերպ, քան միայն՝ հայտնվելով որպես է՛լ ավելի անհասկանալի: Այս հայտնության իսկ ներսում [...] մնում է ծածուկ: Արտահայտվելով հանդերձ, միշտ նույն Անծանոթն է:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Խնդրահարույց հարցեր, 5 (PG 91, 1049A).

Մարդեղությունը հարկավոր է տեղավորել արարչագործության ընդհանուր, ամբողջական և համապարփակ դինամիզմի ներսում: Մարդու սկզբնական մեղքի պատճառով, անշուշտ, Մարդեղությունը ներկայանում է նաև որպես ողբերգական «փրկագործություն», բայց Մարդեղությունը մնում է նախևառաջ որպես Աստծո սկզբնական ծրագրի իրականացումը, որպես Քրիստոսի Անձում աստվածայինի, մարդկայինի և տիեզերականի մեծ համադրություն. «Նրանում ամեն բան ստեղծվեց երկնքում և երկրի վրա, տեսանելիներն ու անտեսանելիները: [...] Ամեն բան Նրանով և Նրա համար ստեղծվեց: Նա ամեն ինչից առաջ է և ամեն բան գոյություն ունի Նրա մեջ» (Կղս 1, 16-17):

[Քրիստոսը] ծածուկ մեծ խորհուրդն է, երանելի վախճանը, նպատակը, որի համար ամեն բան ստեղծվեց: [...] Իր հայացքն այս նպատակին սևեռելով է, որ Աստված արարածներին կանչեց գոյության: Սահմանագիծն է, որին է նպատակաուղղված Նախախնամությունը, իր կողմից կառավարված բոլոր իրողությունների հետ միասին, և որի համաձայն արարածները կատարում են իրենց վերադարձն առ Աստված («eis tòn Theòn, he ... anakephalaíosis»), բոլոր էակները, որոնց Նա ստեղծել է: Խորհուրդն է, որն իր մեջ պարունակում ու պարփակում է բոլոր դարաշրջանները: [...] Արդարև, բոլոր դարաշրջանները և այն ամենը, որ նրանք պարունակում են, գոյություն ունեն Քրիստոսի համար և Իր խորհրդի համար: Քրիստոսի մեջ ունեցան սկիզբ և վերջ: Այդ համադրությունը նախասահմանված էր սկզբում. համադրությունը սահմանի ու անսահմանի, չափի ու անչափելիի, սահմանագծվածի ու անպարփակի, Արարչի ու արարածի, անդորրի ու շարժումի: Երբ հասավ ժամանակների լրումը, այդ համադրությունը տեսանելի եղավ հանձինս Քրիստոսի, ի կատար ածելով Աստծո ծրագրերը:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Հարցադրումներ Թաղասիոսին, 60 (PG 90, 621A-C).

Ամեն բան իսկապես գոյություն ունի մարմնավորման մի վիթխարի շարժման ներսում, որը նպատակամղված է դեպի Քրիստոսը և Նրա մեջ է հասնում իր կատարումին:

Որ Աստված վերցրել է մեր բնությունը, մի փաստ է, որն իրենից տարօրինակ կամ արտասովոր ոչինչ չի ներկայացնում այն մտքերի համար, որոնք իրականության վերաբերյալ չեն կազմում չափազանց թշվառ մի գաղափար: Ո՞վ կարող է այնքան տկարամիտ լինել, որ տիեզերքին դիտելով չհավատա, որ Աստված ամեն բան է. որ հագնում է տիեզերքը որպես զգեստ, և միաժամանակ պարունակում է այն և նրանում բնակվում է: Այն, ինչը գոյություն ունի, կախում ունի Նրանից, ով գոյություն ունի, և ոչինչ չի կարող գոյություն ունենալ, եթե գոյություն չունենա գրկում Նրա, ով Է:

Հետևաբար, եթե ամեն ինչ Նրա մեջ է և Նա ամեն ինչի մեջ է, ինչո՞ւ ամաչել հավատքի համար, որը մեզ ուսուցանում է, որ մի օր Աստված ծնվել է մարդկային վիճակում, Նա, որ այսօր էլ տակավին գոյություն ունի որպես մարդ:

Արդարև, եթե Աստծո ներկայությունը մեզնում այսօր չի ստանձնում միևնույն կերպարանքը, ինչ այն ժամանակ էր, այդուհանդերձ համաձայն ենք ընդունելու, որ – այսօր, ինչպես այն ժամանակ – Նա հավասարապես մեր մեջ է: Այսօր խառնված է մեր հետ, քանի որ գոյության մեջ է պահում արարչությունը: Այն ժամանակ միացավ մեր բնությանը, որպեսզի այն աստվածացներ Իր հպումով, մահվան ճիրաններից այն խլելուց հետո: [...] Քանի որ Նրա հարությունը մահկանացու բնության համար դառնում է անմահ կյանքին վերադառնալու սկիզբը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մեծ Քրիստոնեական, 25 (PG 45, 65C-68A; SC 453, p. 258).

Եվ սրա համար է, որ

Բանի մարմնավորման խորհուրդն իր մեջ պարունակում է Աստվածաշնչի առեղծվածների ու խորհրդանշանների ամբողջ իմաստը, տեսանելի ու անտեսանելի արարածների ամբողջ նշանակությունը: Նա, ով ճանաչում է խաչի ու գերեզմանի խորհուրդը, ճանաչում է գոյությունների իմաստը: Նա, ով հասել է հարության ծածուկ նշանակությանը, ճանաչում է նպատակը, որի համար Աստված սկզբից ևեթ ստեղծեց ամեն բան:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Երկուհարյուր հոդվածներ, I, 66 (PG 90, 1108A-B).

Մարդեղությունն, ուստի, պտուղն է նաև մի երկար պատմության, մարմնական, երկրային մի երկար հասունացման: Այս տեսակետից դիտված է, որ Սբ. Երանոս Լիոնցին, Երկրորդ դարում, մշակել է պատմության մի աստվածաբանություն, որը ներկայացնում է որպես հաջորդական դաշինքների մի վիթխարի ռիթմ (Ադամի հետ, Նոյի, Աբրահամի, Մովսեսի, ... ), որոնց միջով անցնելով՝ մարդը փորձի է դրել իր ազատությունը, որոնց միջով անցնելով՝ միշտ ավելի սեղմ մի «մնացորդ» ներանձնականացրել և ընդհանրականացրել է սեփական սպասումը, մինչև որ մի կնոջ՝ Մարիամի անհրաժեշտ «այո»ն վերջապես հնարավոր է դարձրել աստվածայինի և մարդկայինի լիակատար միությունը: Այսօր էլ պատմությունը շարունակվում է, Կյանքն ընծայվում է, չի պարտադրվում: Այսօր էլ մարդը, արդիականության տիտանիզմներով, ցանկանում է «անհետացած տեսնել բոլոր տարբերությունները» Աստծո և իր միջև, «ինքը հասունության հասնելուց առաջ արդեն»: Միմիայն Սրբերի համբերության միջոցով, նրանց դանդաղորեն հյուսված հաղորդության միջոցով է այսօր կատարվում անցումը մարդ-Աստծուց դեպի մարդկություն-Աստվածը:

Ուստի լիովին անմիտ են նրանք, ովքեր չեն սպասում աճման ժամանակին: [...] Աստծո և սեփական անձի շուրջ իրենց տգիտության մեջ, այդ անհագներն ու ապերախտները [...] հասուն լինելուց առաջ արդեն կցանկանային [...] անհետացած տեսնել բոլոր տարբերությունները անեղ Աստծո և նոր-նոր ստեղծված մարդու միջև: [...] Հարկավոր էր, որ նախ հայտնվեր արարչությունը, և միայն ավելի ուշ այն, ինչը մահկանացու է, հաղթվեր անմահության կողմից և նրա մեջ ներքաշվեր, և որ մարդը անմնացորդ կերպով կերպարանափոխվեր ըստ Աստծո պատկերի և նմանության, այն բանից հետո, երբ ազատորեն բացահայտած կլիներ բարին և չարը:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 38, 4 (SC 100/2, pp. 956-961).

Քրիստոսի ծնունդը, հետևաբար, ներկայանում է որպես մի ծածուկ վերաարարում, վերստին, կրկին արարում: Վերադառնալով սկզբին և վերանորոգելով այդ սկիզբը, ամեն բան այլևս ձգտում է վախճանին, վերջին նպատակակետին, որը պատմության սրտում արդեն իսկ ներկա է որպես հրեղեն մի ծիլ: Քրիստոսը ամբողջովին հայտնվելով մարդուն, մարդը Քրիստոսի մեջ ամբողջովին գտնում է «Աստծո պատկերը», որը հանդիսանում է իր էության հիմքը, որն իրեն ձգում է դեպի Ինքը, և այժմ մարդու կամքի հարցն է՝ փոխակերպել դա «նմանության»: Սբ. Գրիգոր Նազիանզացու այժմ մեջբերվող հատվածն ավարտվում է մսուրի հիշատակմամբ, ուր մարմնացյալ Բանի («Lόgos»ի) երկու կողմերում կանգնած էին անբան («álogoi») կենդանիները, այսինքն՝ որոնք օժտված չեն խոսքի գործածությամբ, անասուն են, չունեն իմաստի ըմբռնումը: Ամբողջ տիեզերքն է, ասում էր Որոգինեսը, որ անբան բան է («lόgos álogos»), մի չարտահայտված իմաստ, չասված նշանակություն, որն այդպիսով իր վրա կրում է անիմաստության դրոշմը: Բանի մարմնավորումը լիակատար կերպով հայտնում է ամեն ինչի Իմաստը:

Ես նույնպես կհռչակեմ այս օրվա մեծությունը. աննյութականը մարմնանում է, Բանը դառնում է մարմին, անտեսանելին հայտնվում է, անշոշափելիին հնարավոր է հպվել, անժամանակը ստանձնում է սկիզբ, Աստծո Որդին դառնում է մարդու Որդի. Հիսուս Քրիստոսն է, միշտ նույնը, երեկ, այսօր և հավիտյանս հավիտենից: [...] Ահա՛ հանդիսությունը, որն այսօր տոնակատարում ենք. Աստծո գալուստը մարդկանց մոտ, որպեսզի մենք գնանք Աստծո մոտ, կամ ավելի ճիշտ է ասել՝ որպեսզի վերադառնանք Նրա մոտ. որպեսզի հին մարդուց մերկանալով՝ զգեստավորվենք նորով, և ինչպես մեռել էինք Ադամի մեջ, այնպես էլ ապրենք Քրիստոսի մեջ, ծնվենք Նրա հետ, հարություն առնենք Նրա հետ [...] : Հրաշք է սա ո՛չ թե արարման, այլ ավելի՝ վերաարարման: [...] Որովհետև այս տոնը իմ կատարելագործումն է, իմ վերադարձն է նախկին վիճակին, սկզբնական Ադամին: [...] Հարգանք մատուցիր Սուրբ Ծննդյանը, որն արձակում է քեզ չարի կապանքներից: Մեծարիր այս փոքրիկ Բեթղեհեմին, որը քեզ վերադարձնում է դրախտը: Պատիվ ընծայիր այս մսուրին. նրա շնորհիվ դու, որ զուրկ էիր իմաստից («lόgos»ից), սնունդ ես ստանում աստվածային Իմաստից, նույն Ինքն աստվածային Բանից («Lόgos»ից):

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԼԸ., Աստվածահայտնության մասին, 2.4.16-17 (PG 36, 313B.316A.329C-332A; SC 358, pp. 106, 108-110, 142-144).

Մարմնացյալ Բանի ծննդյան փառավորումն անբաժանելի է Մարիամի, «Աստծո Մօր» մեծարումից: Ասորական շարականը, որն այժմ ընթերցելու ենք, ի մի է հավաքում պարադոքսները, հետևելով «ապոֆատիկ հականվանությունների» սկզբունքին, որին քիչ առաջ անդրադարձանք. այստեղ հականվանությունը Արարիչ Աստծո և մի նորածին մանկան միջև է:

Նա երանելի է. ստացավ Հոգին, որն իրեն անարատ դարձրեց: Դարձավ տաճարը, ուր բնակվում է երկնային բարձունքների Որդին: [...]

Նա երանելի է. նրա միջոցով նորոգվեց Ադամի սերունդը, վերադարձվեցին նրանք, ովքեր լքել էին Հոր տունը: [...]

Նա երանելի է. նրա մարմնի սահմանները բովանդակեցին Անսահմանին, որով լի են երկինքները, և երկինքները չեն կարողանում Նրան բովանդակել:

Նա երանելի է. մեր կյանքն ընծայելով Ադամին ծնած ընդհանուր Նախածնողին, նորոգեց անկյալ արարածներին:

Նա երանելի է. իր կուրծքը տվեց Նրան, ով սանձազերծում է ծովի կոհակները:

Նա երանելի է. կրեց Հսկային, ով կրում է աշխարհը, համբուրեց Նրան և փաղաքշանքներով ծածկեց:

Նա երանելի է. բանտարկյալների համար ծնեց մի Ազատարար, ով հաղթեց նրանց բանտապանին:

Նա երանելի է. նրա շուրթերը հպվեցին Նրան, որի կիզիչ բոցերը ետ ընկրկել են տալիս հրեղեն հրեշտակներին:

Նա երանելի է. իր կաթով սնուցեց Նրան, ով կյանք է տալիս բոլոր աշխարհներին:

Նա երանելի է. որովհետև բոլոր Սրբերն իր Որդուն են պարտական իրենց երջանկությունը:

Օրհնյալ է Աստծո Սուրբը, որ քեզնից բողբոջեց:

ՀԱԿՈԲ ՍԱՐՈՒԳԱՑԻ, Քարոզ Սբ. Կույս Մարիամ Աստվածածնի մասին (Bedjan, pp. 638-639; Bickell I, p. 246).

Աստվածամոր կուսությամբ էրոսը չի արժեզրկվում, փրկագնվում է: Մարդիկ միշտ էլ իմացել են, – ամենահին առասպելները վկայում են դրան, – որ սերն անբաժանելի է մահից: Նույնիսկ Ֆրոյդը իր մտահամակարգում «էրոս»ին տեղավորում է «թանատոս»ի կողքին: Մարիամի կուսական մայրությունը, արգասավոր կուսությունը պատկերում է վերանցական Աստծո ազատարար միջամտությունը, որի արդյունքում սերն ազատագրվում է մահվան տիրապետությունից, և այդպիսով գոհացում է տրվում – առայժմ բողբոջային վիճակում – մարդկության և տիեզերքի սպասումին, սկիզբ տալով համընդհանուր փոխակերպմանը: Մենք ծնվում ենք մահանալու համար: Հիսուսը ծնվեց ապրելու համար անստվեր ու անսահման մի կյանք, և հաղորդելու համար այդ կյանքը: Եթե չարչարվեց և մահացավ, դա արեց կամովին, մահը և մահվան բոլոր կերպերը փոխակերպելու համար մի անցումի՝ դեպի կյանքը: Սբ. Գրիգոր Նազիանզացին մեր առաջ մատնացույց է անում մարդացյալ Աստծուն, ով կոնկրետ կերպով ստանձնում է, Իր վրա է վերցնում մեր փակ սահմանավորության բոլոր իրավիճակները՝ փորձությունը, քաղցը, ծարավը, հոգնությունը, աղերսանքը, արցունքները, ողբը, մարդուն առարկա դարձնող ստրկությունը, խաչը, գերեզմանը, դժոխքը. բայց դա չի անում ինչ-որ ցավապաշտական մազոխիզմից դրդված (Հայրերի համար սա ամբողջովին օտար հասկացողություն է), այլ՝ որպեսզի քայլ առ քայլ շտկի ու բժշկի մեր բնությունը, ազատի բազմապիսի կարիքների մեջ բանտարկված փափաքը, հաղթի բաժանմանն ու մահվանը, և խաչի միջոցով կյանքի աղբյուրի փոխակերպի արարված էակի կոտրվածքը:

Նա մարդացավ, և մարդը դարձավ Աստված, քանի որ միացել է Աստծուն և Նրա հետ կազմում է միայն մեկ ամբողջություն: Ամենամեծ լիությունն, արդարև, հաղթանակել է, որպեսզի ես դառնամ Աստված, այնպես՝ ինչպես Աստված դարձել է մարդ: [...] Երկրի վրա անհայր է, իսկ երկնքում՝ անմայր. այս երկու բաները բնորոշ են աստվածությանը: [...] Խանձարուրով պատվեց, բայց գերեզմանից դուրս գալով վայր դրեց վարշամակը: [...] «Ո՛չ գեղեցկություն ուներ, ո՛չ էլ վայելչություն» (Ես 53, 2), [...] բայց լեռան վրա փայլեց և արևից ավելի լուսաշող դարձավ. – ինչը որ նախաճաշակն էր Իր ապագա փառքի:

Իբրև մարդ մկրտվեց, բայց իբրև Աստված ջնջեց մեր մեղքերը. մաքրագործման կարիք չուներ, այլ՝ կամենում էր սրբացնել ջրերը: Իբրև մարդ փորձության ենթարկվեց, բայց իբրև Աստված հաղթեց, և մեզ հորդորում է վստահասիրտ լինել, որովհետև Ինքը ««հաղթել է աշխարհին» (Հվհ 16, 33): Քաղց զգաց, բայց կերակրեց հազարավոր անձանց, և Ինքն է «կենդանի հացը, երկնային հացը»(Հվհ 6, 41): Ծարավեց, բայց հայտարարեց. «Եթե մեկը ծարավի է, թող իմ մոտ գա և խմի» (Հվհ 7, 37): Իմացավ, թե ի՛նչ է հոգնությունը, բայց Ինքն է հանգիստը «նրանց, ովքեր ուժասպառ են և չափազանց բեռնավորված» (Մտթ 11, 28): [...] Աղոթում է, բայց ընդունում է աղոթքները: Արտասվում է, բայց չորացնում է արցունքները: Հարցնում է, թե ուր են դրել Ղազարոսին, որովհետև մարդ է. բայց նրան հարություն է տալիս, որովհետև Աստված է: Ծախվում է, այն էլ ցածր գնով՝ երեսուն արծաթադրամ, բայց փրկագնում է աշխարհը, այն էլ թանկ գնով՝ Իր սեփական արյամբ: [...] Ուժասպառ եղավ և վերքերով պատվեց, բայց բուժեց ամեն հիվանդություն ու տկարություն: Փայտի վրա բարձրացվեց և նրա վրա գամվեց, բայց կյանքի ծառով մեզ կրկին ոտքի է կանգնեցնում: [...] Մահացավ, բայց ապրեցնում է, և Իր իսկ մահով խորտակեց մահը: Թաղվեց, բայց հարություն առավ: Իջավ դժոխք, բայց այնտեղից դուրս բերեց հոգիներին:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Աստվածաբանական Գ. ճառ., Ճառ ԻԹ., Որդու մասին, 19-20 (PG 36, 100A-101C; SC 250, pp. 216-222).

Պատճառն այն է, որ Հիսուսը մարդկանց, բոլոր մարդկանց հետ ունենալով հանդերձ մի եղբայրակցություն, որը սոսկ բարոյական չէ, այլ նաև էաբանական (օնթոլոգիական) է, – մեզ «համագոյակից» է, մեր միևնույն մարդկային բնությունն ունի «ըստ մարդկության», – տևապես հաղորդության մեջ է Սկզբի, աստվածության Ակունքի, Հոր հետ, որը չի դադարում Նրա վրա հանգչեցնել, Նրանում գործել տալ կենարար Հոգին, – քանի որ Քրիստոսը միաժամանակ «համագոյակից է Հորը և Սուրբ Հոգուն ըստ աստվածության»^[4]:

Հայրն ամբողջովին Որդու մեջ էր, երբ Նրա մարդեղությամբ գործի դրեց մեր փրկության խորհուրդը: Հայրն, անշուշտ, Ինքը չմարմնացավ, այլ՝ հարեց Որդու մարդեղությանը: Եվ Հոգին ամբողջովին Որդու մեջ էր, անշուշտ, առանց Նրանում մարմնացած լինելու, այլ՝ Նրա հետ ամբողջական միությամբ ի կատար ածելով խորհրդավոր մարդեղությունը:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Հարցադրումներ Թաղասիոսին, 60 (PG 90, 624B-C).

Քրիստոսի զոհը փառաբանության, սրբագործման, վերամիավորման զոհ է, որի միջոցով Հիսուսը Հորն է ընծայում ամբողջ արարչությունը, որպեսզի Հայրը այն կենագործի Սուրբ Հոգու մեջ: Իր բուն էությամբ մի զատիկ է, Զատիկն է, արարչության «անցումը» դեպի կյանքի Արքայություն: Փաստը, որ այդ զոհը կատարվել է արյան հեղմամբ, խաչելությամբ, բխում է բոլոր մարդկանց հետ Քրիստոսի էաբանական եղբայրակցությունից, որին քիչ առաջ ակնարկեցինք: Քրիստոսը, էության և սիրո այդ եղբայրակցության ուժով, Իր վրա վերցրեց ամբողջ ատելությունը, ապստամբությունը, ծաղրը, հուսահատությունը – «Աստված իմ, Աստված իմ, ինչո՞ւ լքեցիր ինձ» – , բոլոր մարդասպանությունները, բոլոր ինքնասպանությունները, բոլոր չարչարանքները, բոլոր հոգեվարքերը բոլոր մարդկանց, որ ապրել են բոլոր ժամանակներում և բոլոր վայրերում: Այս ամենն Իր վրա վերցնելով է, որ Քրիստոսը արյուն քրտնեց, հոգեվարքի միջով անցավ, կրեց տագնապն ու միայնության տվայտանքները: Բայց, ինչպես որ մարդկայնորեն տառապեց, այդպես էլ մարդկայնորեն վստահեց ու ապավինեց. «Հայր, քո ձեռքերի մեջ եմ հանձնում իմ հոգին»: Այդ պահին է, որ կյանքը չեզոքացրեց մահվանը, ատելության վիհն անէացավ սիրո անսահման վիհի մեջ: «Արյան մի քանի կաթիլներ», ընկնելով երկրի վիթխարի սկիհի մեջ, «նորոգեցին ամբողջ տիեզերքը»:

Մեր համար հեղված արյունը, գերագույն աստիճանի թանկարժեք և փառավորյալ Աստծո արյունը, Քահանայի և Զոհի այս արյունը ինչո՞ւ հեղվեց, և ո՞ւմ մատուցվեց: [...] Եթե ասենք, թե այդ գինը վճարվեց Հորը, կարող ենք հարցնել, թե ո՞րն էր դրա պատճառը: Քանի որ Հայրը չէ, որ մեզ բանտարկված էր պահում: Ինչպես նաև, Միածին Որդու արյունն ինչո՞ւ պիտի հաճելի լիներ Հորը, եթե Նա չկամեցավ ընդունել Իսահակին, որին Աբրահամը պատրաստվում էր ողջակէզ մատուցել, այլ՝ մարդկային այդ զոհաբերությունը փոխարինեց խոյի զոհաբերմամբ: Մի՞թե ակնհայտ չէ, որ Հայրն ընդունեց [Միածին Որդու] զոհաբերությունը ո՛չ թե որովհետև Ինքն էր այն պահանջել կամ զգում էր դրա կարիքը, այլ՝ որպեսզի ի կատար ածեր Իր ծրագիրը: Հարկավոր էր, որ մարդը կենագործվեր Աստծո մարդկային բնությամբ, [...] հարկավոր էր, որ մեզ դեպի Ինքը կանչեր Իր Որդու միջոցով [...] : Մնացածը թող որ պաշտվի լռությամբ:

[...] Հարկավոր եղավ, որ Աստված մարդանար և մահանար, որպեսզի մենք կարողանայինք վերստին ապրել:

[...] Ոչինչ չի կարող հավասարվել իմ փրկության հրաշքին. արյան մի քանի կաթիլներ նորոգեցին ամբողջ տիեզերքը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԽԵ., Զատիկի մասին, 22.28-29 (PG 36, 653A-B.661C.664A).

Քրիստոսի կամավոր զոհաբերումով ի կատար է ածվում Հոր հավիտենական ծրագիրը. մարդկությունը միավորել աստվածությանը, կենագործել, աստվածացնել մարդու, տիեզերքի, գոյության խորքը: Այնպես, որ մենք այլևս երբեք միայնակ չենք, այլևս երբեք բացառված կամ կորած չենք. երևութապես անելանելի անարգանքից կամ հուսահատությունից անդին, Քրիստոսը սպասում է մեզ Իր սիրո լռության մեջ: Եվ մեզ արտոնում է դիմել Աստծուն մանկական գորովի անունով. Աբբա, Հայրիկ: Որդու «սիրո չարչարանքը» Նրա Մարդեղությունից առաջ է, և Մարդեղության պատճառն իսկ է: Այն անբաժանելի է Հոր խորհրդավոր «սիրո չարչարանքից»: Հիրավի, Իր Որդուն ընծայելով՝ Հայրն Ինքն էլ ընծայվում է: Եվ ինչպե՞ս կարող էր Իր Որդուն չընծայել մարդուն, հաշվի առնելով, որ մարդը, հանձինս Աբրահամի, պատրաստակամ գտնվեց Աստծուն ընծայելու իր սեփական որդուն: Աստվածային այս «սիրո չարչարանքը», որ վերջանալու է միայն այն ժամանակ, երբ տեսանելիորեն կհաստատվի Աստծո Արքայությունը, ոչնչով չի վնասում Հոր և Որդու լիակատար կատարելությանն ու բերկրանքին Իրենց աստվածության էության մեջ (և այդ բերկրանքն իսկ անանձնական չէ, Սուրբ Հոգին է): Բոլոր Սրբերը, իրենց անձերում կրելով հանդերձ աստվածային ներկայության վիթխարի բերկրանքը, և հենց որովհետև՛ կրում էին իրենց անձերում այդ բերկրանքը, անվերապահորեն մասնակցում էին ուրիշների վշտակրություններին: Սա է՛լ ավելի ճշմարիտ է մեր Աստծո և Իր Քրիստոսի պարագային, որը «Հոր Դեմքն» է, որևէ սրբության վայրն է ու բնօրինակը:

Եթե իջավ երկիր, դա արեց մարդկության հանդեպ կարեկցանքից դրդված: Այո՛, Նա մեր տառապանքներով տառապեց նաև խաչի տառապանքները կրելուց առաջ, նաև մեր մարմինը ստանձնելուց առաջ: Արդարև, եթե տառապած չլիներ, չէր գա մեր մարդկային կյանքը մեր հետ կիսելու: Նախ տառապեց, ապա իջավ: Բայց ո՞րն է այդ կիրքը, որ զգաց մեր հանդեպ: Դա սիրո կիրքն է: Հայրն Ինքը, տիեզերքի Աստվածը, որ «զայրույթի մեջ դանդաղ է և հարուստ է ողորմությամբ» (Սղմ 102, 8), մի՞թե Նա Ինքն էլ ինչ-որ կերպ չի տառապում մեր հետ: Մի՞թե կարող ես անգիտանալ, որ մարդկային կյանքը կառավարելով, Նա կարեկցում է մարդկանց տառապանքներին: Ահա՛, «Տերը, քո Աստվածը, համբերեց քո վարքին ինչպես մի հայր համբերում է իր որդուն» (2Օր 1, 31): Ինչպես Աստծո Որդին «կրեց մեր ցավերը», նմանապես Աստված Ինքը կրում է «մեր վարքը»: Հայրն Ինքն էլ անվշտունակ չէ: [...] Նա գթառատ է, ինչ-որ մի բան գիտի սիրո չարչարանքից, լի է ողորմությամբ. բաներ, որոնք թվում է, թե Նա չպետք է որ ունենար Իր գերագույն վեհության պատճառով:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Քարոզներ Եզեկիելի մասին, VI, 6 (PG 13, 714D-715A; GCS 33, pp. 384-385; SC 352, pp. 228-230).

Ասված այս ամենի ոչ մի կետը իմաստ չէր ունենա, եթե հավատքի հասկացողությամբ չիմանայինք, որ Հիսուսը, լինելով, առանց անգամ նվազագույն ստվերի, Անձ հաղորդության մեջ (քանի որ Իր մարդկային բնության ենթական աստվածային Անձն է, որը հետևաբար կատարյալ է), ոչնչից, ոչ ոքից բաժանված չէ, այլ՝ Իր մեջ կրում է մարդկության և տիեզերքի ամբողջությունը: Եկեղեցու Հայրերի մոտ «մարդկային բնություն» հասկացողությունը փիլիսոփայական չէ, այլ՝ ունի միստիկ բնույթ, մատնանշում է բոլոր մարդկանց էական այն միությունը, այն միակ Մարդուն, որը կոտրտվել ու մասնատվել էր անկումով և վերամիավորվել է Քրիստոսի մեջ, բառի ամենաիրատեսական իմաստով:

Բանը մարմնանալով խառնվել է մարդու հետ և Իր մեջ է վերցրել մեր բնությունը, որպեսզի մարդկայինը աստվածանա առանց Աստծո հետ շփոթվելու. մեր բնության խմորն ամբողջովին սրբագործվել է Քրիստոսի՝ արարչության նախընծա Երախայրիքի կողմից:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Ընդդեմ Ապողինարի, 15 (PG 45, 1152C).

Ամբողջ մարդկությունը «կազմում է, այսպես ասած, մեկ միակ կենդանի էակ». Քրիստոսի մեջ մենք կազմում ենք մեկ միակ մարմին, բոլորս «անդամներ ենք մեկս մյուսին» (Հռմ 12, 5; Եփս 4, 25): Քանի որ մարդկությունը պարունակված է մահվան մեջ, հարկավոր էր, որ Աստված, մարմնանալով, թողներ, որ մահը բռներ Իրեն, որպեսզի կործաներ մահվան թագավորությունը և յուրաքանչյուր մարմնի առաջ բացեր հարության ճանապարհը: Արդարև, մարդկության և երկրի միասնական միակ մարմինը Քրիստոսի անձում «շփման մեջ դրվելով» աստվածության «կրակի» հետ, արդեն իսկ ծածուկ, խորհրդավոր կերպով աստվածացվել է:

Հարկավոր էր ամբողջ բնությունը մահից վերադարձնել կյանքի: Աստված, հետևաբար, կքվեց մեր դիակի վրա, որպեսզի, այսպես ասած, ձեռք մեկներ էակին, որն այնտեղ պառկած էր: Մոտեցավ մահվանն այնքան, որ հպվեց մեր դիակին և Իր սեփական մարմնի միջոցով բնությանը տվեց հարության սկզբունքը, Իր զորությամբ հարություն տալով ամբողջ մարդուն:

[...] Մեր մարմնում, զգայարաններից միայն մեկի գործունեությունը տարածում է զգացումը այդ անդամի հետ փոխկապակցված ամբողջ օրգանիզմով մեկ: Նույն բանն է պատահում ամբողջ մարդկության պարագային, որը կազմում է, այսպես ասած, մեկ միակ կենդանի էակ. մի անդամի հարությունը տարածվում է ամբողջին, և մի մասից հաղորդվում է ամբողջությանը մարդկային բնության գոյակցության և միության ուժով:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մեծ Քրիստոնեական, XXXII, 3-4 (PG 45, 80B-C; SC 453, pp. 284-286).

Մարդը երկրի վրա, մահվան տիրապետությանը հպատակեցված, ինչպե՞ս կարող էր վերադառնալ ամբողջականությանը: Անհրաժեշտ էր մեռած մարմնին վերադարձնել մասնակցությունն Աստծո կենարար զորությանը: Արդ, Աստծո կենարար զորությունը Բանն է, Միածին Որդին: Հետևաբար Նրա՛ն Աստված առաքեց որպես Փրկիչ և Ազատարար: [...] Նա Իր էությամբ իսկ Կյանքն է. ապականությանը ենթակա մարմին վերցրեց, որպեսզի նրանում կործաներ մահվան իշխանությունը և այն փոխակերպեր կյանքի: Ինչպես երկաթը, շփման մեջ դրվելով կրակի հետ, իսկույն վերցնում է նրա ջերմությունը, այդպես էլ մարմինը, իր մեջ կենարար Բանն ընդունելուց հետո, ազատվում է ապականությունից: Այդպես է, որ Նա վերցրեց մեր մարմինը, այն մահվանից ազատելու համար:

ԿՅՈՒՐԵՂ ԱՂԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ, Ղուկասի Ավետարանի մեկնություն, XXII, 19 (PG 72, 908D-909B).

Անբաժանելի լինելով դեպի դժոխք էջքից, հարությունից, Հոր աջ կողմը համբառնալուց, Խաչը ներկայանում է որպես հիմնովին կենարար, կյանք հաղորդող իրականություն: Խաչի ծավալային խորհրդաբանությամբ՝ Քրիստոսը ներկայանում է որպես ճշմարիտ տիեզերական Մարդը, որ կերպարանափոխում է տիեզերքը. «Այլևս ամեն բան լցված է լույսով. երկինքը, երկիրը, և դժոխքն ինքնին», երգում է Բյուզանդական Ծեսի զատկական շարականներից մեկը^[5]: Խաչված լինել «ի Քրիստոս Հիսուս», այսինքն՝ Հիսուս Քրիստոսի մեջ, Նրա հետ միասին, նշանակում է մահանալ սեփական մահվանը, մտնելու համար ամբողջականության վերականգնման զոհի մեջ, և ըմբռնել, հասկանալ, ինչպեսասում է Պողոս Առաքյալը, սիրո «լայնությունը, երկարությունը, բարձրությունն ու խորությունը» (Եփս 3, 18):

«Եվ կարողանաք հասկանալ բոլոր սրբերի հետ, թե ո՛րն է լայնությունը, երկարությունը, բարձրությունն ու խորությունը» (Եփս 3, 18): Քրիստոսի խաչը ունի այս բոլոր ծավալները. արդարև, նրա միջոցով «ելավ բարձունքները, գերեվարելով գերությունը» (Սղմ 67, 19), նրա միջոցով «իջավ մինչև դժոխքի ամենախորին հատակը». արդարև, խաչն ունի մի «բարձրություն» և մի «խորություն»: Եվ տարածվում է տիեզերքի ամբողջ վիթխարի ընդարձակության վրա, այսպիսով տարածելով իր ««լայնությունն» ու իր «երկարությունը»: Եվ ով «խաչված է Քրիստոսի հետ», նա ճանաչում է այս խաչելության ուղղվածությունը, սա՛ է նա, ով հասկանում է «լայնությունը, երկարությունը, բարձրությունն ու խորությունը»:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Եփեսացիների Նամակի մեկնությունից պահպանված պատառիկ, II, 35 (Gregg, pp. 411-412; Pieri, p. 292).

Այս նույն թեմաները վերցվում և զարգացվում են զատկական մի հնամենի քարոզում, որն համակ ողողված է Կյանքի մեծ Մարզիկի սկսած պայքարի հրայրքով և ամբողջովին թրթռում է հաղթանակի ուրախությամբ: Խաչը ճշմարիտ կենաց ծառն է, աշխարհի առանցքի կրկին շտկումը, որի միջոցով արարչությունը գտնում է մի նոր կայունություն: Մարդն անսահմանորեն սպասված է, ընդունված, ոչ ոք բացառված չէ հարսանեկան խնջույքից: Կյանքի ծառի պտուղը տրված է բոլորին, Հիսուսի խոցված կողից բխած արյունն ու ջուրը տարրերն են մի անսահմանափակ մկրտության, Կրակի և Հոգու Մկրտության: Հոգեգալստյան հողմն ու բոցերն, արդարև, ողողում ու համակում են Խաչյալ-Հարուցյալի մարմինը: Եվ երկիրն այլևս ծածուկ կերպով նույնանում է այդ մարմնի հետ: Չկա այլևս բաժանում, «կյանքը տարածվում է ամեն ինչի վրա»:

Հիսուսն Իր անձում ցույց տվեց կյանքի ամբողջ լիությունը, որ տրվում է [խաչի] ծառից:

[...] Այս ծառն իմ համար հավիտենական կյանքի բույս է. նրանով եմ ես սնվում, նրա արմատներով եմ ես արմատավորվում և նրա ճյուղերով եմ ես տարածվում, նրա ցողն իմ բերկրանքն է և նրա ճյուղերի օրորվելն ու սոսափյունը արգասավորում է ինձ: [...] Ազատորեն վայելում եմ նրա պտուղները, որոնք սկզբից ևեթ սահմանվել էին ինձ: Այն իմ սնունդն է, երբ քաղցած եմ, իմ աղբյուրն է, երբ ծարավ եմ, իմ հագուստն է, որովհետև նրա տերևները կյանքի Հոգին են: [...] Երկնային ծավալներ ունեցող այս ծառը երկրից բարձրանում է դեպի երկինք, փաթաթվելով – որպես հավիտենական բույս – երկնքի ու երկրի սրտին, դառնալով ամեն ինչի հենարանը, տիեզերքի հիմքը, որ միավորում է մարդկության տարբեր ցեղերին, Հոգու անտեսանելի սեպերով գամված, այնպես, որ աստվածայինին միացած, նրանից այլևս երբեք չբաժանվի: [...]

Քանի որ համընդհանուր ճակատամարտը, ուր [Հիսուսը] կռվում էր, հաղթանակի ճակատամարտն էր, Նա նախևառաջ պսակվեց փշերով, երկրի երեսից ջնջելու համար որևէ անեծք, Իր աստվածային գլխով արմատախիլ անելով մեղքից ծնված նրա փշերը: Ապա, Վիշապի դառը մաղձը խմելուց հետո, դրա փոխարեն մեր առաջ ընդարձակագույնս բացեց քաղցրության աղբյուրները, որոնք Իրենից բխեցին: [...] Նա բացեց Իր կողը, որից բխեցին սրբազան արյունն ու ջուրը, որոնք նշաններն են հոգևոր հարսանիքի, որդեգրության և միստիկական նոր ծնունդի: Արդարև, ասված է. «Նա ձեզ մկրտելու է Սուրբ Հոգով և կրակով» (Մտթ 3, 11). ջուրը՝ որպես «Սուրբ Հոգով», արյունը՝ որպես «կրակով»: [...]

Երբ ավարտեց տիեզերական ճակատամարտը, [...] Նա հաստատուն մնաց տիեզերքի սահմանին, հաղթական կեցվածքով Իր անձի մեջ ցույց տալով հաղթանակի նշանը: Հայնժամ, Նրա երկարատև դիմադրության դիմաց, տիեզերքն այլայլվեց: [...] Քիչ էր մնացել, որ աշխարհն ամբողջ կործանվեր, [...] եթե մեծն Հիսուսը չփչեր աստվածային Հոգին, ասելով. «Հայր, քո ձեռքն եմ ավանդում իմ հոգին» (Ղկս 23, 46): Եվ երբ աստվածային Հոգին բարձրացավ, կենագործված ու ամրապնդված տիեզերքը գտավ մի նոր կայունություն:

Ո՜վ աստվածային տարածում ամենի մեջ և ամենուր, ո՜վ խաչելություն, որ ընդարձակվում է բոլորի միջով: Ո՜վ միակների միակ, որ ճշմարտապես դարձել ես ամեն բան ամենքի մեջ, թող որ երկինքն ունենա քո շունչը, թող որ դրախտն ունենա քո հոգին, [...] բայց քո մարմինը թող որ լինի երկրի մեջ: Անբաժանելին բաժանվեց, որպեսզի ամեն բան փրկվեր, որպեսզի մինչև իսկ դժոխքները ճանաչեին աստվածային գալուստը: [...] Այս պատճառով է, որ ամբողջովին տրվեց մահվանը, որպեսզի անհագորեն լափող գազանը ծածուկ կերպով սպանվեր: Մահը Նրա անմեղ մարմնում ամենուր փնտրում էր իր կերակուրը: [...] Բայց երբ Նրա մեջ ոչինչ չգտավ, որ կկարողանար ուտել, ինքն իր մեջ բանտարկված, սովահար, ինքն իր համար դարձավ իր իսկ սեփական մահը: [...]

Ո՜վ աստվածային Զատիկ, [...] քո շնորհիվ կործանվեց խավարային մահը և կյանքը տարածվեց ամեն ինչի վրա, երկնքի դռները բացվեցին, Աստված երևաց իբրև մարդ և մարդը բարձրացավ՝ դառնալով Աստված, քո շնորհիվ խորտակվեցին դժոխքի դռները: [...] Քո շնորհիվ հարսանեկան վիթխարի սրահը լցվեց, ամենքը հագել են հարսանեկան զգեստներ և ոչ ոք դուրս չի նետվի հարսանեկան զգեստ չունենալու համար: [...] Քո շնորհիվ բոլորի մեջ բորբոքվել է սիրո կրակը, հոգու և մարմնի մեջ, և այդ կրակը սնունդ է առնում Քրիստոսի ձեթից:

Զատկական անանուն ճառ (Հիպողիտոսի «Զատկի մասին» գրությունից ներշնչված), 50; 51, 1-3.5.9; 53, 1-4; 55, 1-3; 56-57; 62, 1-4 (SC 27, pp. 177-185, 189-191).

Հանձինս Խաչեցյալի շնորհվել է ներումը և պարգևվել է կյանքը: Մարդու համար խոսքն այլևս չի վերաբերվում դատաստանից երկնչելուն, ո՛չ էլ՝ փրկությանը արժանանալուն, այլ՝ սերն ընդունելուն, վստահությամբ ու խոնարհությամբ: Որովհետև Աստված թույլ է տվել, որ Իրեն սպանեն, որպեսզի Իր կյանքը պարգևի Իրեն սպանողներին:

Խաչի վրա Քրիստոսի մահը դատաստան է դատաստանի դեմ:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Հարցադրումներ Թաղասիոսին, 43 (PG 90, 408D)^[6].

Նա, ով երկիրը կախեց [տիեզերքի անհունության մեջ], կախվել է [խաչից].

Նա, ով երկինքները գամեց, գամվել է:

Նա, ով տիեզերքը հաստատեց, բևեռվել է փայտին,

Աստված սպանվել է: [...]

Աստված զգեստավորվել է մարդկային բնությամբ,

տառապել է իմ՝ տառապյալիս համար,

դատապարտվածի կողմից դատվել է,

թաղվածի ձեռքով թաղվել է:

Բայց մեռելներից հարություն է առել

և բարձր ձայնով ասում է.

Ո՞վ կխոսի իմ դեմ: Դատապարտվածին ազատեցի,

մեռածին վերստին կյանք տվեցի,

թաղվածին կրկին ոտքի եմ կանգնեցնում:

Ո՞վ կբողոքի իմ դեմ: Մահը ջնջեցի,

դժոխքը ջախջախեցի,

մարդկությունը բարձրացրեցի մինչև ամենաբարձր երկինքները,

այո՛, ես՝ Քրիստոսս:

[...] Ես եմ ձեր ներումը,

Ես եմ փրկության Զատիկը,

ձեր լույսն եմ,

ձեր հարությունը:

ՄԵՂԻԹՈՆԵՍ ՍԱՐԴԻԱՑԻ, Զատկական ճառ, 96; 100-103 (SC 123, pp. 116, 120, 122).

Ո՞վ կարող է հասկանալ սերը,

եթե ոչ նա, ով սիրում է:

Ես միանում եմ սիրեցյալին,

հոգիս սիրում է Նրան:

Նրա խաղաղության մեջ,

այնտե՛ղ եմ ես:

Օտարական չեմ այլևս,

որովհետև Տիրոջ մոտ

չկա ատելություն:

Որովհետև սիրում եմ Որդուն,

ես կդառնամ որդի:

Հարել Նրան, ով այլևս չի մահանում,

նշանակում է դառնալ անմահ:

Ով ուրախանում է կյանքի համար,

նա կապրի:

Տաղք Սողոմոնի, III, 4-9 (Harris-Mingana II, pp. 215-216).

Երեկ խաչված էի Քրիստոսի հետ, այսօր Իր հետ փառավորված եմ: Երեկ մեռած էի Իր հետ, այսօր մասնակից եմ դարձվել Իր հարությանը: Երեկ թաղված էի Իր հետ, այսօր Իր հետ արթնանում եմ մահվան քնից:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ Ա., Զատիկի մասին, 4 (PG 35, 397B).

Մահվան հանդեպ հաղթանակը հաղթանակ է կենսաբանական մահվան հանդեպ, որն այլևս վերափոխվել է «անցումի», հարության մի մեծ դինամիզմի, որը պետք է հասնի Արքայության տեսանելի գալստյանը, տիեզերքի պայծառակերպությանը, որն այլևս չի լինելու ծածուկ ու խորհրդավոր, այլ՝ բացահայտ ու փառավոր: Կերպարանափոխված այդ տիեզերքում անձերը, հոգիները, ունենալու են փառավորված մարմին, Քրիստոսի մարմնի նման, երբ Նա պայծառակերպվեց լեռան վրա կամ երբ հարություն առավ:

Մահվան հանդեպ հաղթանակը, հետևաբար, նաև և նախևառաջ հաղթանակ է հոգևոր մահվան հանդեպ, որի փորձառությունն ունենում ենք ամեն օր, և որի մեջ, եթե թողնվենք մենք մեր ուժերին, ենթակա ենք ընդմիշտ բանտարկվելու վտանգին: Հաղթանակ է դժոխքի նկատմամբ, ապահով վստահությունն է, որ այլևս ոչ ոք բաժանված չի լինելու Աստծուց, այլ՝ բոլորն ընկղմված են լինելու – և արդեն իսկ, խորհրդավոր կերպով, ընկղմված են – Աստծո սիրո մեջ: Եվ սա՛ է սքանչելի պատգամը, ավետիսը, – դժոխքի հանդեպ հաղթանակը, – որ առաջին դարերի Եկեղեցին անդադար հռչակել է:

[Քրիստոսն ասում է.]

Բանալիով փակված դռները բացեցի,

երկաթե նիգերը կոտրեցի,

և երկաթն իմ առաջ հրաշեկ դարձավ ու հալվեց.

և ոչինչ այլևս չփակվեց,

որովհետև բոլոր արարածների համար դուռը ես եմ:

Գնացի ազատելու բանտարկվածներին.

նրանք իմն են, և ես ոչ ոքի չեմ լքում: [...]

Իմ պտուղները սերմանեցի սրտերի մեջ

և նրանց փոխակերպեցի ինձ: [...]

Նրանք իմ անդամներն են, իսկ ես նրանց գլուխն եմ:

Փա՜ռք Քեզ, գլուխ մեր, Քրիստոս Տեր:

Ալլելուիա:

Տաղք Սողոմոնի, XVII, 8-11.13.15-16 (Harris-Mingana II, pp. 289-290).

[Քրիստոսն ասում է.]

Ձեռքերս տարածեցի և ինձ ընծայեցի Տիրոջը.

ձեռքերիս տարածումը դրա նշանն է:

Փայտի ընդարձակությունը, որից կախվեց

ճանապարհի վրա, Արդարը: [...]

Հարություն եմ առել, նրանց հետ եմ,

նրանց բերանով եմ ես խոսում. [...]

նրանց վրա դրեցի իմ սիրո լուծը: [...]

Դժոխքը ինձ տեսավ

և պարտվեց,

մահը թողեց, որ գնամ,

և շատերն իմ հետ:

Նրա համար մաղձ ու քացախ եղա:

Նրա հետ իջա դժոխք.

որքա՜ն խորն է այն:

Մահը [...] չդիմացավ իմ դեմքի տեսությանը:

Մեռածներից կազմեցի

ողջերի հավաքույթ,

նրանց խոսեցի կենդանի շուրթերով,

որպեսզի խոսքս ունայն չլինի:

Իմ մոտ վազեցին մեռածները:

Աղաղակեցին. Ողորմի՜ր մեզ,

Աստծո Որդի, [...]

մեզ դուրս հանիր խավարից, որով շղթայված ենք,

մեր առաջ բացիր դուռը, որպեսզի դուրս գանք Քո հետ:

Մենք տեսնում ենք, որ մահը

Քո վրա չունի իշխանություն:

Մեզ էլ ազատիր,

որովհետև Դու ես մեր Փրկիչը:

Եվ ես լսեցի նրանց ձայները

և նրանց գլուխներին դրոշմեցի իմ անունը:

Ուստի ազատ են և ինձ են պատկանում:

Ալլելուիա:

Տաղք Սողոմոնի, XLII, 1-2.6-7.11-20 (Harris-Mingana II, pp. 403-405).

Երբ կհայտնվի, դու կասես ինքդ քեզ. «Իմ սիրելին պատասխանում է. նա ասում է. Ոտքի ել, արի՛, իմ սիրելի» (Երգ 2, 10): Ես քո առաջ բացել եմ ճանապարհը, փշրել եմ շղթաներդ, ուրեմն արի՛ իմ մոտ, իմ սիրելի: «Ոտքի ել, արի՛, իմ սիրելի, իմ գեղեցիկ, իմ աղավնի»: «Ոտքի ել», իսկ ինչո՞ւ. «Շտապի՛ր»: Ես քո համար դիմացա փոթորիկների մոլեգնող կատաղությանը, կրեցի կոհակների հարվածները, որոնք քո վրա պետք է հարձակվեին. քո համար հոգիս տրտմեց մահվան չափ: Հարություն առա մեռելներից, այն բանից հետո, ինչ փշրեցի մահվան խայթոցը և արձակեցի դժոխքի կապերը: Սրա համար է, որ քեզ ասում եմ. «Ոտքի ել և արի՛, իմ գեղեցիկ, իմ աղավնի, որովհետև ահա՛, ձմեռն անցել է, անձրևը դադարել է, և ծաղիկները հայտնվել են երկրի վրա»: Մեռելներից հարություն առնելով սանձեցի փոթորիկը, պարգևեցի խաղաղությունը: Եվ քանի որ, մարմնի հարթության վրա, ես ծնվել եմ կույսից և իմ Հոր կամքից, և քանի որ աճել եմ իմաստությամբ և տարիքով, «ծաղիկները հայտնվել են երկրի վրա»:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, II, 12 (PG 13, 57C-D; SC 37 bis, p. 144).

Այսօր փրկություն է աշխարհի համար: [...] Քրիստոս հարյաւ ի մեռելոց. դո՛ւք էլ կրկին ոտքի կանգնեցեք Նրա հետ: Քրիստոսը վերադառնում է Ինքն Իրեն. վերադարձե՛ք նաև դուք: Քրիստոսը դուրս է ելել գերեզմանից. ազատվեցե՛ք չարի կապանքներից: Դժոխքի դռները բացվել են և մահվան իշխանությունը կործանվել է: Հին Ադամը գերազանցվել է, նորը ամբողջացել է: Քրիստոսի մեջ ծնվում է մի նոր արարչություն. նորոգվեցե՛ք:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԽԵ., Զատիկի մասին, 1 (PG 36, 624A-B).

Ամեն բան ամփոփված է Սբ. Հովհան Ոսկեբերանի քարոզում, որը մինչև օրս էլ ընթերցվում է բյուզանդական ավանդության եկեղեցիներում, Զատիկի ծիսական տոնակատարման ճիշտ կենտրոնում:

Աստվածասեր ամեն մարդ թող ուրախանա այս լուսափայլ տոնի օրը: Հավատարիմ ծառան թող բերկրանքով մտնի իր Տիրոջ ուրախության մեջ: Ով կրել է պահքի ծանրությունը, այժմ թող գա ստանալու իր հատուցումը: Ով աշխատել է առաջին ժամից ևեթ, այժմ թող ստանա իր արդար վարձը: Ով եկել է երրորդ ժամից հետո, թող հանդիսավոր կատարի այս տոնը երախտագիտությամբ: Ով հասել է միայն վեցերորդ ժամից հետո, թող առանց վախի մոտենա. վնաս չի կրի: Եթե ինչ որ մեկն ուշացել է մինչև իններորդ ժամը, թող գա առանց երկմտելու: Եվ տասներկուերորդ ժամվա աշխատավորն էլ թող չամաչի. առատաձեռն է Տերը: Վերջինին ընդունում է առաջինի նման: Տասներկուերորդ ժամվա աշխատավորին ընդունում է Իր խաղաղության մեջ, այնպես՝ ինչպես նրան, ով աշխատանքը սկսել է արշալույսին: Վերջինին կարեկցում է, առաջինին լիացնում է: Սրան պարգևում է, նրան շնորհում է: Չի նայում միայն աշխատանքին, այլ՝ քննում է սրտի դիտավորությունը:

Բոլորդ, ուստի, մտեք ձեր Տիրոջ ուրախության մեջ: Առաջիններդ և վերջիններդ, ստացեք հատուցումը: [...] Ժուժկալներդ և ծույլերդ, տոնակատարեցեք այս օրը: Դուք, որ պահել եք պահքը, ուրախացեք այսօր: Սեղանը պատրաստ է, եկեք բոլորդ անխտիր: Պարարտ հորթը սեղանին է, թող որ բոլորը կշտանան: Մասնակցեցեք հավատքի խնջույքին, բոլորդ էլ քաղեցեք ողորմության առատ հարստություններից:

[...] Թող ոչ ոք չսգա իր մեղքերը. ներումը հարություն է առել գերեզմանից: Թող ոչ ոք չվախենա մահից. Փրկչի մահը ազատել է մեզ: Նա գետին տապալեց մահվանը, երբ Նրան շղթայված էր պահում: Դժոխքը դատարկեց Նա, ով իջավ դժոխք:

Նա ավերեց դժոխքը, Իր մարմինը համտեսած լինելու համար: Եսային կանխասել էր դա. դժոխքը զարհուրեց, երբ հանդիպեց Նրան:

Զարհուրեց, որովհետև ոտնատակ ճզմվեց: Դառնությամբ պատվեց, որովհետև ծաղրի ենթարկվեց: Մի մարմին էր կլանել, բայց իր առաջ գտավ Աստծուն: Տեսանելին էր բռնել, բայց անտեսանելին նրան խուճապի մատնեց: Ո՞ւր է, մահ, քո խայթոցը: Ո՞ւր է, դժոխք, քո հաղթանակը: Քրիստոսը հարություն առավ և դու ոչնչացվեցիր: Քրիստոսը հարություն առավ և դևերը պարտվեցին: Քրիստոսը հարություն առավ և հրեշտակներն ուրախանում են: Քրիստոսը հարություն առավ և կյանքը թագավորում է: Քրիստոսը հարություն առավ և ննջեցյալներն ազատվեցին գերեզմաններից: Որովհետև մեռյալներից հարություն առած Քրիստոսը դարձել է առաջնեկը նրանց, ովքեր ննջում են: Նրան փառք և կարողություն հավիտյանս հավիտենից: Ամեն:

ՀՈՎՀԱՆ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆ, Զատկական քարոզ (Բյուզանդական Ծես, Զատկի առավոտյան ժամերգություն, PG 59, 721-724).

Քրիստոսի մարմինը, մեր մարմնի և երկրի ամբողջ մարմնի հետ միահյուսված, Համբարձմամբ մուտք է գործել երրորդութենական տարածք: Արարչությունն այլևս Աստծո մեջ է, Նա է ճշմարիտ «այրվող մորենին», ասում է Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանողը: Միաժամանակ, Նա մնում է մահվան, անթափանցելիության ու բաժանման մեջ թաղված, ինչի պատճառը մարդկանց ատելությունն է, դաժանությունն ու անգիտակից անխղճությունը: Սրբանալ՝ նշանակում է մաքրել, երեսից հեռացնել հաստաշերտ այս ծանր մոխիրը և բացահայտել, տեսանելի դարձնել ներքին ծածուկ հրաշեկությունը, թույլ տալ կյանքին, Քրիստոսի մեջ, իր մեջ ներքաշելու մահվանը: Նշանակում է կանխել Արքայության բացահայտ գալուստը, հայտնի դարձնելով նրա ծածուկ ներկայությունը: Կանխել, այսինքն՝ նախապատրաստել և արագացնել նրա գալուստը:

Մեր համար ի կատար ածելով փրկագործությունը և երկինք բարձրանալով այն մարմնով, որը դարձրել էր Իրենը, Քրիստոսն Իր Անձում իրականացրեց երկնքի և երկրի, զգայական էակների և հոգևոր էակների միությունը, այդպիսով ցույց տալով արարչության միությունը նրա մասերի բևեռների միջև:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Տերունական աղոթքի մեկնություն (PG 90, 877B).

Քրիստոսը սիրո մեջ միավորում է ստեղծված և անստեղծ իրականությունները – ո՜վ հրաշք մեր հանդեպ աստվածային գորովի ու մտերմության – և ցույց է տալիս, որ շնորհի միջոցով երկու իրականությունները միայն մեկ բան են: Ամբողջական աշխարհը ամբողջովին մտնելով ամբողջական Աստծո մեջ և դառնալով այն ամենն, ինչն Աստված Ինքն է, բացառությամբ բնության ինքնության, իր փոխարեն ստանում է ամբողջական Աստծուն:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Խնդրահարույց հարցեր, 41 (PG 91, 1308B).

Ոչ-մահվան մի տարածք այլևս անցումներ է բացում աշխարհի կարծրության ներսում, այն դարձնելով ծակոտկեն. մարդն այսուհետև կարող է մտնել հարության մեջ, հարության մեջ արձանագրել իր գործերը, կարող է Քրիստոսի մարդկության միջոցով հասնել Նրա Աստվածությանը: Որովհետև մենք հանձինս Քրիստոսի ունենք ամեն բան, Նա՛ է «Ճանապարհը, Ճշմարտությունը, Կյանքը»:

«Բանը մարմնացավ և բնակվեց մեր մեջ» (Հվհ 1, 14): Քրիստոս-մարդու միջոցով դու գնում ես դեպի Քրիստոս-Աստվածը: Աստված անշուշտ անդին է: Բայց մարդացել է: Այն, ինչը որ հեռավոր էր, մի մարդու միջնորդությամբ դարձել է մերձավորագույն: Աստված է վայրը, ուր դու բնակվելու ես: Մարդն է միջոցը, որի շնորհիվ գալու ես: Քրիստոսը միաժամանակ ճանապարհն է, որին պետք է հետևես, և նպատակակետն է, որին պետք է հասնես: Նա՛ է «Բանը, որ մարմնացել է և բնակվել է մեր մեջ»: Ստանձնեց այն՝ ինչը որ չէր, առանց կորցնելու այն՝ ինչը որ էր: Նրանում երևում էր մարդը և թաքնված էր Աստվածը: Մարդը սպանվեց և Աստվածն արհամարհվեց: Բայց Աստված հայտնի դարձրեց Իրեն և մարդը հարություն առավ: [...] Քրիստոսն Ինքը մարդ է և Աստված: [...] Ամբողջ Օրենքը կայանում է այս երկու պատվիրանների մեջ. «Սիրիր Տիրոջը, քո Աստծուն, քո ամբողջ սրտով, քո ամբողջ հոգով և քո ամբողջ մտքով»: Եվ. «Սիրիր քո մերձավորին ինչպես ինքդ քեզ: Այս երկու պատվիրանների վրա են հիմնվում ամբողջ Օրենքն ու Մարգարեները» (Մտթ 22, 37.39): Բայց, հանձինս Քրիստոսի, դու ունես ամենը: Ուզո՞ւմ ես սիրել քո Աստծուն: Նրան հանձինս Քրիստոսի ունես: [...] Ուզո՞ւմ ես սիրել քո մերձավորին: Նրան հանձինս Քրիստոսի ունես:

ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Ճառեր, CCLXI, 7-8 (PL 38, 1206).

Հանձինս Քրիստոսի մենք ունենք ամենը: [...] Եթե ուզում ես բժշկել քո վերքը, Նա բժիշկ է: Եթե տապից տոչորվում ես, Նա աղբյուր է: Եթե օգնության կարիք ունես, Նա ուժ է: Եթե մահվան սպառնալիքի տակ ես, Նա կյանք է: Եթե խավարից փախչում ես, Նա լույս է: Եթե քաղցած ես, Նա կերակուր է. «Ճաշակեցեք և տեսեք, թե որքա՜ն քաղցր է Տերը: Երանելի՜ է այն մարդը, ով ապավինում է Նրան» (Սղմ 33, 9):

ԱՄԲՐՈՍԻՈՍ ՄԻԼԱՆՑԻ, Կուսության մասին, XVI, 99 (PL 16, 291C).

Այս ճանապարհը մարդը կանչված է անցնելու Սուրբ Հոգու մեջ: Որովհետև Քրիստոսի մարդկությունը վայրն է մի մշտնջենավոր Հոգեգալստյան: Հանձինս Քրիստոսի մարդիկ կարող են լիովին ստանալ Հոգին, խմել «կենդանի ջուրը», «հավիտենական կյանքի ջուրը»:

Բանը «մարմին կրող» դարձավ, որպեսզի մարդիկ կարողանան դառնալ «Հոգին կրողներ»:

ԱԹԱՆԱՍ ԱՂԵՔՍԱՆԴՐԱՑԻ, Մարդեղության մասին և ընդդեմ արիոսականների, 8 (PG 26, 996C).

Մի վտակ բխեց,

դարձավ մի հորձանք, [...]

տիեզերքն հեղեղեց,

տարավ դեպի տաճար:

Խոչընդոտներն ու ամբարտակները

չկարողացան կանգնեցնել նրան:

[...] Ամբողջ երկրի երեսին թափվեց,

և այն ամբողջովին լցրեց:

Խմեցին բոլոր նրանք, ովքեր ծարավի էին,

և նրանց ծարավը հագեցավ,

որովհետև Բարձրյալը տվեց նրանց ըմպելին:

[...] Նրանք ապրում են կենդանի ջրի շնորհիվ

ի հավիտյան:

Ալլելուիա:

Տաղք Սողոմոնի, VI, 8-11.18 (Harris-Mingana II, pp. 232-233).

Սուրբ Հոգին անբաժանելի է մեր ազատությունից: Աստված պատմության ներսում մնում է որպես սիրո մուրացկան, որը յուրաքանչյուրի դռան առաջ սպասում է անսահման համբերությամբ: Իր լռությունը, որի համար մենք Իրեն երբեմն հանդիմանում ենք, արտահայտում է միայն Իր հարգանքը, որ Նա տածում է մեր նկատմամբ: Խաչը և հարությունը գոյակցում են կողք կողքի: «Քրիստոսը հոգեվարքի մեջ է լինելու մինչև աշխարհի վախճանը»^[7]. տառապելու է, ասում է Որոգինեսը, մինչև բոլոր մարդիկ կմտնեն Արքայություն:

Մեր նկատմամբ ունեցած Իր հոգատար խնամքի պատճառով Աստված Ինքն Իրեն դարձրել է մուրացկան, [...] Իր խանդաղատանքով տառապելով մինչև ժամանակների վախճանը, յուրաքանչյուրի տառապանքի չափով:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Խորհրդագիտություն, 24 (PG 91, 713B).

«Ինչ վերաբերվում է ինձ, մուրացկան եմ ես և աղքատ» (Սղմ 70, 6): Քրիստոսն է, որ ասում է այս խոսքերը, Նա, որ ազատակամորեն Ինքն Իրեն մուրացկան դարձրեց հանուն մարդու հանդեպ տածած Իր սիրո, հարստացնելու համար մարդուն:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Մեկնություն Սաղմոսաց, Պատառիկ LXIX, 5-6 (Pitra, Analecta sacra III, p. 88).

Քրիստոսը դրանով իսկ հիմնում է մեր ազատությունը, հիմքեր է ստեղծում մեր ազատության համար: Անապատում մերժեց հարստության, մոգության և իշխանության փորձությունները, որոնք մարդկանց դեպի Ինքը կքաշեին հպատակեցված անասունների նման: Վար չիջավ խաչից: Հարություն առավ ծածուկ կերպով, ճանաչվելով միայն նրանց կողմից, ովքեր Իրեն սիրում էին: Սուրբ Հոգու մեջ, Նա քայլում է յուրաքանչյուր մարդու կողքին, բայց նրանից սպասում, ակնկալում է սիրով լի հավատքը, – նման Մարիամի հավատքին, – և որով ազատվում է մեր ազատությունը:

Առաքյալներն ազատության մի նոր կտակ էին տալիս նրանց, ովքեր Սուրբ Հոգու միջոցով ստացել էին Աստծո հանդեպ մի նոր հավատք:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 12, 14 (SC 211, p. 244-245).

Իր մեծ սիրո համաձայն, Աստված չկամեցավ պարտադրել մեր ազատությանը, թեև կարող էր այդպես վարվել, այլ՝ թողեց, որ դեպի Ինքը գնանք միայն մեր սրտի սիրով:

ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 81 (ed. Spanos, pp. 307-308).

^[1] Սբ. Բարսեղի բյուզանդական Ժամամուտ, in Prex eucharistica, I. Textus ex variis liturgiis antiquioribus selecti, Fribourg 1998, p. 234, ll. 51-56.

^[2] Քաղկեդոնի Տիեզերական Չորրորդ Ժողով, «Հավատքի սահմանումը» (Conc. oecum. decr., p. 86).

^[3] Սբ. Իգնատիոս Անտիոքացի, Նամակներ, Երեւան 2011, էջ 74.

^[4] Քաղկեդոնի Տիեզերական Չորրորդ Ժողով, «Հավատքի սահմանումը» (Conc. oecum. decr., p. 86).

^[5] Հմմտ. Բյուզանդական Ծես, Órthros della grande Domenica di Pasqua (Canone. Ode III), in Anthologhion di tutto l'anno III, Roma 2000, p. 156.

^[6] Հմմտ. նաև՝ Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանող, Հարցադրումներ Թաղասիոսին, 61; 63 (PG 90, 633D-634A.684A-685B).

^[7] B. Pascal, Pensieri, Torino 2004, pp. 706-707 (ed. Sellier, nr. 749; ed. Chevalier, nr. 736; ed. Brunschvicg, nr. 553).

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։