Գլուխ Գ. – Վստահությունն ու խոնարհությունը – Գրադարան – Mashtoz.org

Գլուխ Գ. – Վստահությունն ու խոնարհությունը

Քրիստոնեական հոգեմարզությունը տարբերվում է ինքնատիրապետության, անդորրի, հանդարտության, ներհայեցողության «տեխնիկաներից», – որոնց համակարգված կանոնների միջոցով մարդը վայելում է մի որոշակի էուֆորիա, – քանի որ քրիստոնեական հոգեմարզությունը ծառայում է մի անձնական հարաբերության: Քրիստոնյայի համար, հետևաբար, առաջին տեղում են հավատքն ու խոնարհությունը, անձնական հարումը մի անձնական – ծածուկ և հայտնված – ներկայության: Խոնարհությունը քրիստոնյան չի հասկանում որպես կամք՝ «լինելու ոչինչ, դառնալու համար ամեն ինչ», այլ՝ սեփական էության և ինքնության ընդունում, բացվելով դեպի Ուրիշը:
Քրիստոնյայի համար, արդարև, աստվածայինը չի կարող որակազրկվելով իջեցվել մի խուզարկելի ներաշխարհի մակարդակի, ինչ որ տիեզերական խորքի, որը կարող ենք շահագործել, – ձեռքբերելով, օրինակ, որոշակի «կարողություններ»: Աստվածայինը ոչ մի կապ չունի առավել կամ նվազ հոգևոր գիտապաշտության հետ: Աստվածայինը դա մի Անձ է, որ իմ մոտ է գալիս Իր սիրո ինքնիշխան ազատությամբ: Նրա շնորհը հրամանների չի ենթարկվում: Հնարավոր է միայն նախապատրաստվել այն ընդունելու, ուշադիր լինել հանդիպման հնարավորությանը:
 
Մի մարդ կամ մի առարկա, իրենց մարմնեղության մեջ վերցված, մի՞թե կարող են խուսափել հայացքից, երբ հայտնվում են տեսողական դաշտում: Բարձրակարգ և աստվածային իրողությունները, մինչդեռ, նաև երբ մեր առջևում են, չեն կարող զգայարաններով ընկալվել, եթե չեն տալիս իրենց համաձայնությունը. տեսանելի կամ ծածուկ լինելը միայն իրենցից է, որ կախում ունի:
Շնորհով Աստված հայտնվեց Աբրահամին և մյուս մարգարեներին. միայն սրտի աչքը չէ, որ Աբրահամին թույլ տվեց տեսնելու Աստծուն, այլ՝ Աստծո շնորհը ինքնակամ տրվեց այդ արդար մարդու տեսողությանը: Սա ճիշտ է ո՛չ միայն Հայր Աստծո, այլ նաև մեր Տիրոջ և Փրկչի, և Սուրբ Հոգու վերաբերյալ: [...]
Մենք նույնպես, ուրեմն, ջանք գործադրենք, որպեսզի այսուհետև Աստված տեսնվի մեզ, ինչպես խոստացել է Աստվածաշնչի սրբազան խոսքերից մեկը. «Նա կհայտնվի նրանց, ովքեր Իրեն չեն մերժում իրենց հավատքը» (Իմ 1, 2):
ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Քարոզներ Ղուկասի Ավետարանի մասին, III, 1-2.4 (PG 13, 1808B-C.1809C = PL 26, 226A.227A; GCS 49, pp. 20-23; SC 87, pp. 120, 124-126).
 
Ճանապարհը հավատքն է: Բոլոր այն ռիսկային գործոններով հանդերձ, որոնք դա կարող է նշանակել: Խաղաթղթերը չեն բացվում խաղից առաջ: Միայն հավատքը և ներքին մաքրագործումը կարող են սրտի աչքերից հեռացնել դրանք փակող կնիքը և դրանք բացել հայեցողության դիմաց, որը սոսկ մասնակի նախաճաշակն է այն բանի, ինչը տեսնելու ենք Արքայության մեջ:
 
«Ես եմ ճանապարհը, ճշմարտությունը և կյանքը» (Հվհ 14, 6): Հավատքը մեր ճանապարհն է, հայեցողությունը՝ ճշմարտությունը և կյանքը: «Այժմ մենք տեսնում ենք ինչպես պատկերը հայելու մեջ» (1Կր 13, 12). սա հավատքն է: «Իսկ այն ժամանակ, կլինի դեմ առ դեմ». սա հայեցողությունն է: Պողոսը նաև ասում է. «Քրիստոսը հավատքի միջոցով բնակվում է մեր սրտերի մեջ, ներքին մարդու համաձայն». ահա՛ ճանապարհը, որի վրա մենք միայն նշմարում ենք: Բայց հավելում է. «Դուք ճանաչելու եք Քրիստոսի սերը, որ գերազանցում է որևէ ճանաչողության, և ամբողջովին մտնելու եք Աստծո ամբողջ լիության մեջ» (հմմտ. Եփս 3, 16-19): Հայեցողությունը ահա այդ լիությունն է: [...] «Դուք մեռել եք», ասում է տակավին, «և ձեր կյանքը Քրիստոսի հետ թաքնված է Աստծո մեջ». սա հավատքն է: «Բայց երբ Քրիստոսը՝ ձեր կյանքը, կհայտնվի, հայնժամ դուք նույնպես կհայտնվեք Նրա հետ փառքով» (Կղս 3, 3-4). սա Աստծո տեսությունն է:
«Սիրելիներ», ասում է Հովհաննեսը, «այժմ արդեն Աստծո որդիներ ենք, բայց այն, ինչ լինելու ենք, տակավին չի հայտնվել». սա հավատքն է: Եվ շարունակում է. «Մենք գիտենք, որ այն ժամանակ լինելու ենք Նրա նման, որովհետև Նրան տեսնելու ենք այնպես, ինչպես Նա կա» (1Հվհ 3, 2). սա հայեցողությունն է:
[...] Հիսուսը նրանց, ովքեր հավատացել էին Իրեն, ասաց. «Եթե իմ խոսքի մեջ մնաք, իսկապես իմ աշակերտները կլինեք, կճանաչեք ճշմարտությունը և ճշմարտությունը ձեզ կազատի» (Հվհ 8, 31-32): Նրանք հավատում էին, սկսում էին ընթանալ Քրիստոսի մեջ այնպես, ինչպես ճանապարհի վրա: Ահա՛ թե ինչու տվեց նրանց ընթանալ մինչև նպատակակետը: Նպատակակետ, որն Ինքը ավետեց. «Ճշմարտությունը ձեզ կազատի»: Կազատի ինչի՞ց, եթե ոչ [...] ապականությունից ու մահից:
Այս ճամփորդությունը, այս ճանապարհը՝ հավատքը, ստիպում է ինձ կրկնել Առաքյալի խոսքերը. «Սիրելիներ, այսպիսի խոստումներ ունենալով, մաքրվենք մարմնի և հոգու բոլոր աղտերից, մեր սրբացումը կատարելագործելով Աստծո երկյուղի մեջ» (2Կր 7, 1):
Կան ոմանք, ովքեր նախքան հավատալը կկամենային ինքնուրույն բացահայտել մաքուր ու անփոփոխ ճշմարտությունը: Բայց միայն հավատքը և մաքրագործված սիրտը նրանց թույլ կտան տեսնելու այն. «Երանի՜ սրտով մաքուրներին, որովհետև նրանք կտեսնեն Աստծուն» (Մտթ 5, 8): Այլապես կնմանվեին կույրերի, որոնք կարծում են, թե կբուժվեն, իրենց հանգած աչքերն ուղղելով դեպի արևը:
Ո՞վ երբևէ կարող է տեսնել նրա լույսը նախքան տեսողությունը վերագտնելը:
ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Ճառեր, CCCXLVI, 2 (PL 38, 1523-1524).
 
Մենք ա՛յլ ճանապարհ չունենք, Քրիստոսից բացի: Մենք հարում ենք Նրան մեր ամբողջ տագնապով, զղջալու, մաքրվելու, աղոթելու մեր ամբողջ անկարողությամբ հանդերձ: Որովհետև Նա Ինքն է մեր զղջումը, մեր մաքրագործումը, մեր աղոթքը: Հանձինս Քրիստոսի, «մահվան տագնապը» դառնում է «Աստծո բաղձանք». մարդացյալ Աստվածը, իջնելով մինչև դժոխք, ահի ու սոսկումի ճանապարհն ընտրեց՝ մեզ ազատելու համար: Քրիստոնեական հոգեկանության մեծագույն հեղինակներից երկուսը՝ Սբ. Իսահակ Նինվեացին և Սբ. Հովհաննես Կղիմաքոսը, այս կետի շուրջ տալիս են զուգամերձ վկայություններ: Հարկավոր է լսել հատկապես Սբ. Իսահակ Նինվեացու աղաղակը, նրա պաղատանքն «ի խորոց»:
 
Տե՜ր Հիսուս, Աստված մեր,
որ արտասվեցիր Ղազարոսի վրա և նրա վրա հեղեցիր
անձկության ու կարեկցանքի արցունքները,
ընդունի՛ր արցունքներն իմ դառնության:
Քո ցավերով մեղմիր իմ ցավերը:
Քո վերքերով բժշկիր իմ վերքերը:
Քո արյամբ մաքրիր իմ արյունը:
Իմ մարմնում տարածիր կենարար Մարմնիդ բուրմունքը:
Որպեսզի լեղին, որ տվեցին Քեզ խմելու [...]
քաղցրության փոխի հոգուս դառնությունը: [...]
Խաչափայտին տարածված Մարմինդ
թող դեպի Քեզ ձգի դևերի կողմից չարչրկված հոգիս: [...]
Գամերով ծակված սուրբ ձեռքերդ
թող դուրս քաշեն ինձ կորստյան անդնդից,
և, խոստմանդ համաձայն, ինձ կրկին դեպի Քեզ առաջնորդեն:
Ապտակներ ստացած ու թքով ծածկված դեմքդ
թող փայլեցնի իմ իսկ անարդարություններով կեղտոտված երեսս:
Խաչի վրա Հորդ ավանդած հոգիդ
թող ինձ դեպի Քեզ առաջնորդի շնորհիդ մեջ:
Ո՛չ զղջացած սիրտ ունեմ, որ ճանապարհ ընկնեմ Քեզ փնտրելու,
ո՛չ ապաշավ, ո՛չ գորով: [...]
Արցունքներ չունեմ Քեզ աղոթելու համար:
Հոգիս մառախլապատ է, [...] սիրտս՝ ցրտաշունչ, [...]
ես ընդունակ չեմ Քո հանդեպ սիրո արցունքներով այն ջերմացնելու:
Բայց Դու, Տեր Հիսուս Քրիստոս, Աստված իմ,
տո՛ւր ինձ անմնացորդ զղջումը,
ապաշավը սրտի,
որպեսզի ամբողջ հոգովս ճանապարհ ընկնեմ Քեզ փնտրելու:
Առանց Քեզ, ես զուրկ կլինեի իրականության որևէ հիմքից:
[...]
Հայրը, որ հավիտենության մեջ ծնեց Քեզ Իր ծոցում,
թող նորոգի ինձնում Քո պատկերը:
Լքեցի Քեզ: Դու մի՛ լքիր ինձ:
Հեռացա Քեզնից: Դու փնտրիր ինձ:
Առաջնորդիր ինձ դեպի Քո արոտը, Քո հոտի ոչխարների մեջ:
Նրանց հետ միասին, կերակրիր ինձ խորհուրդներիդ թարմ խոտով,
խորհուրդներիդ, որոնց օթևանն է մաքուր սիրտը,
սիրտը, որն իր մեջ կրում է հայտնություններիդ պայծառ փայլը:
[...]
Թող որ մենք արժանի լինենք այդ պայծառությանը,
մարդասիրությանդ շնորհիվ և շնորհիդ օգնությամբ,
ո՜վ Հիսուս Քրիստոս, Փրկիչ մեր,
հավիտյանս հավիտենից: Ամեն:
ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 2 (ed. Spanos, pp. 10-11).
 
Ծուլության կյանք վարելուց հետո հարկավոր է շատ հրահանգվել և բազմաթիվ ծածուկ տառապանքներ կրել, որպեսզի մեր հոգին, որ նման է անհագ ու անհանդարտ շան, ջինջ խաղաղությանը և արթուն ուշադրությանը հասնի պարզության, հեզության և ջերմեռանդության ընդմիջով: Այդուհանդերձ, քաջությամբ գոտեպնդվենք: Կրքերն իշխում են մեր վրա, մենք տկար ենք. ուրեմն մեծ սրտակցությամբ Քրիստոսին ներկայացնենք մեր հոգևոր տկարությունն ու անկարողությունը. Նրա առաջ խոստովանենք դրանք: Նա կօգնի մեզ, առանց ուշադրություն դարձնելու մեր արժանիքներին, միակ պայմանով, որ անդադար իջնենք – մինչև ամենախորին հատակը – խոնարհության անդունդի մեջ:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, I, 17 (PG 88, 636B-C; ed. Astir, p. 16).
 
Քրիստոնեական հավատք՝ նշանակում է իմանալ, որ դու սիրված ես: Նշանակում է սիրույն սիրով պատասխանել. «Սիրով սիրեցեք ինձ, դուք, որ սիրված եք»: Աստծուն սիրելը պարտականություն չէ, այլ՝ երախտագիտության մի ճիչ, երբ լիովին հասկանում ու գիտակցում ենք, որ Նա առաջինն է, որ սիրել է մեզ, մինչև իսկ ենթարկելով Իրեն խաչի, դժոխքի ահին ու սոսկումին: Այդ ժամանակ է, որ մեր կռվազան ազատությունը հուզվում է, մեր սիրտը՝ սասանվում: Այդուհետև միակ կարևորություն ունեցող բանը դառնում է այն վերքը, որից մենք ստանում ենք կյանքը. «Սերդ խոցել է ինձ, և ես քայլում եմ երգելով», ասում է կրկին Սբ. Հովհաննես Կղիմաքոսը[1]:
 
Հարսն ասում է. «Խոցված եմ սիրով» (Երգ 2, 5): Այս խոսքով նա մատնանշում է նետը, որը խորաթափանց մխրճվում է սրտի մեջ: Նետաձիգը սերն է: Արդ, սերն Աստված Ինքն է, [...] Աստված, որ արձակում է Իր ընտրյալ նետը՝ Իր Միածին Որդին, սլաքի երեք սրածայր անկյունները կենարար Հոգիով թրջելուց հետո: Արդ, սլաքը հավատքն է, որը նրա մեջ, ում մեջոր խրվում է, մտցնում է ո՛չ միայն նետը, այլ նաև նետաձիգին նրա հետ, Տիրոջ խոսքի համաձայն. «Հայրը և ես մեկ ենք, և կգանք նրա մոտ, և նրա մոտ կբնակվենք» (Հվհ 14, 23): Այսպես է, որ հոգին, աստվածային վերամբարձումներով վեր բարձրացվելով, իր մեջ տեսնում է սիրո քաղցր նետը, որով խոցվել է, և իր խոցմամբ պարծենում է, ասելով. «Խոցված եմ սիրով»:
ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, 4 (PG 44, 852A-B).
 
Պահպանեցեք իմ գաղտնիքը,
դուք, որոնց այն պահպանում է:
Պահպանեցեք իմ հավատքը,
դուք, որոնց այն պահպանում է:
Ճանաչեցեք իմ գիտությունը,
դուք, որոնց ճանաչել է իմ ճշմարտությունը:
Սիրով սիրեցեք ինձ,
դուք, որ սիրված եք:
Անդադար աղոթեցեք, բնակվեցեք Տիրոջ սիրո մեջ,
Սիրեցյալի մեջ սիրվածներդ,
Կենդանիի մեջ կենդանիներդ,
փրկվածներդ Նրա կողմից, ով ազատագրել է ձեզ,
և դուք կխուսափեք մահից,
ընդմիշտ, հԱնուն ձեր Հոր:
Ալլելուիա:
Տաղք Սողոմոնի, VIII, 10-13.22-23 (Harris-Mingana II, pp. 254-255).
 
Եթե կամենում ենք, որ սիրո այս փոխանակումը չլինի պատրանք և ինքնախաբեություն, այն պետք է վավերացվի մի անսխալական չափանիշով. դա եղբայրական սերն է, սերը մարդկանց հանդեպ:
 
Երկու մարդիկ, ովքեր ուզում են տեսնել արևածագը, իսկապես հիմար կլինեին, եթե սկսեին վիճաբանել այն կետի շուրջ, որտեղից արևը ծագելու է, կամ արևածագը դիտելու կերպերի շուրջ, ապա վիճաբանությունը սաստկացնելով դարձնեին կռիվ, հասնեին միմյանց ծեծելու և, կռվի թունդ պահին, մեկը մյուսի աչքերը հանեին: Այդ ժամանակ արշալույս դիտելու հարց չէր լինի այլևս:
[...] Մենք, որ ուզում ենք տեսնել Աստծուն, մաքրենք մեր սիրտը հավատքի միջոցով, բուժենք խաղաղության դարմանով, քանի որ եռանդը, որով փոխադարձաբար սիրում ենք մեկս մյուսիս, արդեն իսկ պարգևներից մեկն է Նրա, դեպի ում են բարձրանալով ուղղվում մեր հայացքները:
ՕԳՈՍՏԻՆՈՍ ՀԻՊՊՈՆԱՑԻ, Ճառեր, XXIII, 18 (PL 38, 162).
 
Ճգնողական կենցաղի մեջ մոլեգնելը, սակայն, թեև մազոխիզմ չէ, ո՛չ էլ՝ ինքնաոչնչացման հիվանդագին ցանկություն, ենթակա է իշխանության և տիրապետության ծայրահեղ կամքի վտանգին: Իսկապես դժոխային մի փորձություն: Ճգնողական կենցաղը այդպիսի դեպքում դառնում է կուռքերի մեջ ամենավտանգավորը: Սա՛ է պատճառը, որի համար Աստված մեզնից հիմնականում ակնկալում է սեր և խոնարհություն:
 
Ծերերից մեկը պատասխանեց. « [...] Ես ձեզ ասում եմ, որ շատերն իրենց մարմինը չարչրկեցին առանց նվազագույն կշռադատության, և գնացին առանց ոչինչ գտնելու: Մեր բերանից վատ հոտ է գալիս երկարատև ծոմապահության պատճառով, մենք անգիր գիտենք Աստվածաշունչը, անգիր արտասանում ենք բոլոր սաղմոսները, [...] բայց չունենք այն, ինչ Աստված ակնկալում է. սերն ու խոնարհությունը»:
Ապոֆտեգմաների անանուն շարք, 90 (SO 1, p. 357).
 
Մեղքը խոնարհության հետ նախընտրելի է, քան առաքինությունը հպարտության հետ: Ավետարանի և բոլոր ժամանակների «փարիսեցու» Աստվածը, անկասկած, ա՛յլ բան չէ, քան իր սեփական գիտակցությունը, որով գովում է ինքն իրեն և վավերացնում է իր սեփական գործերը, արհամարհելով ուրիշներին: Մինչդեռ «մաքսավորի» խոնարհությունը – այդ մարդու, որը կրկնակի անգամ մեկուսացված էր իր հասարակության ներսում, քաղաքական դրդապատճառներից և կրոնական դրդապատճառներից ելնելով – իր սրտում իսկապես տարածք է ստեղծում վերանցականի համար: «Արդարներին կանչելու չեմ եկել, այլ՝ մեղավորներին», ասում է Հիսուսը:
 
Մտքովդ երկու սայլ պատկերացրու. մեկին կապիր առաքինությունն ու հպարտությունը, իսկ մյուսին՝ մեղքն ու խոնարհությունը, և կտեսնես, որ մեղքի կողմից քաշվող սայլը առաջ է անցնում առաքինության կողմից քաշվող սայլից: [...] Հասկանալու համար, թե այս զույգերից մեկն ինչպես է ավելի արագ ընթանում, քան մյուսը, հիշիր փարիսեցուն և մաքսավորին: [...] Փարիսեցին հենվում էր իր սեփական արդարության վրա, իր սեփական պահքերի ու վճարած տասանորդների վրա, մինչ մաքսավորին բավական եղավ մի քանի խոսք միայն ասել և արձակվեց իր բոլոր մեղքերից: Պատճառը նրանում է, որ Աստված նրա խոսքերը չէ միայն, որ լսել էր: Նաև տեսել էր հոգին նրա, ով արտասանել էր այդ խոսքերը, և այն խոնարհ ու զղջացած գտնելով՝ արժանի էր նկատել Իր կարեկցանքին և Իր սիրույն: [...]
Ճիշտ այն է, ինչ կամենում էր մատնացույց անել Քրիստոսը, երբ ասում էր. «Իմ մոտ եկեք, դուք բոլորդ, որ հոգնած եք և ծանր բեռներ եք կրում, և ես կմխիթարեմ ձեզ» (Մտթ 11, 28): Նա այսպե՛ս է կանչում մեզ, չանցնենք ու չգնանք առանց լսելու Իրեն: Նա ձգում է մեզ դեպի Ինքը, չհեռանանք Իրենից: Եթե մեր մեղքերն անթիվ են, առավե՛լ ևս հարկավոր է գնալ Նրա մոտ, որովհետև հենց սա՛ է մարդկանց այն տեսակը, որոնց Նա կանչում է: Արդարև, ասում է. «Չեմ եկել արդարներին կանչելու, այլ՝ մեղավորներին» (Մտթ 9, 13): [...] Անվանվել է մխիթարությունների, ողորմությունների Աստվածը, որովհետև անդադար մխիթարում, քաջալերում է ապերջանիկներին ու վշտահարներին, նույնիսկ եթե հազարավոր մեղքեր են գործել:
Գոհանանք, ուրեմն, մեզ Իրեն հանձնելով, Իր մոտ գնալով, Իրենից չհեռանալով:
ՀՈՎՀԱՆ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆ, Աստծո անըմբռնելիության մասին, V, 6-7 (PG 48, 745-747; SC 28 bis, pp. 314-322).
 
Աստված Ինքը խոնարհ է, որովհետև սեր է: Աստված խոնարհվեց հանուն սիրո: Ուստի խոնարհությունը մեզ ո՛չ միայն բացում է Աստծո առաջ, այլ նաև զգեստավորում է Քրիստոսով՝ խոնարհված Աստծով:
 
Խոնարհությունը աստվածության զարդն է: Մարդանալով, Քրիստոսը զգեստավորվել է խոնարհությամբ: Խոնարհությամբ Նա մարմնի մեջ ապրեց մեր հետ: Եվ ամեն ոք, ով խոնարհությամբ է շրջապատվում, ճշմարտապես նման է դառնում Նրան, ով բարձունքներից իջավ, որպեսզի Իր հայացքի ներքո արարածը չոչնչանար: Հիրավի, արարածը չէր կարողանա հայել Նրան, եթե Նա ստանձնած չլիներ արարածին և այդպիսով համատեղ ապրած չլիներ նրա հետ:
ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 20 (ed. Spanos, p. 76).
 
Դժոխք իջած Տերն է Նա, ով այժմ գալիս է ինձ փնտրելու, հազիվ թե ես կանչեմ Իրեն, ամբողջ այս խիտ խավարի մեջ, ուր անուժ գալարվում եմ:
 
Ասված չէ. պահք պահեցի, անքուն հսկեցի, չոր անկողնում պառկեցի, այլ՝ խոնարհվեցի, և իսկույն Տերը փրկեց ինձ:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XXV, 14 (PG 88, 992D; ed. Astir, p. 118).
 
Հոգեմարզական ճգնողությունը մարդուն պետք է ուշադիր դարձնի իր մեջ Ուրիշի այդ գալստյանը: Գալուստ, որն ամբողջովին ձրի է, արժանիքներով չի շահվում: Եվ որին ոչ մի ճգնողություն երբևէ չի կարող արժանանալ:
 
Տեսել եմ հոգով և մարմնով հիվանդ ոմանց, ովքեր սարսափելի տանջվում էին իրենց մեղքերի մտքից և իրենք իրենց ենթարկում էին իրենց ուժերից վեր պայքարների: [...] Այդպիսիներին ասում եմ, որ Աստված մեր մեթանոյան (զղջումը, դարձը) դատում է ո՛չ թե մեր ջանքերի, այլ՝ մեր խոնարհության հիմքի վրա:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XXVI/2, 9 (PG 88, 1060C; ed. Astir, p. 138).
 
Ծայրագույն մեղքը Աստծո ողորմությունից հուսահատվելն է: Աստծո ողորմությունը, ուստի նաև Աստծո էությունը, Աստծո սերը սահմանափակելն է, Նրան մեր «ես»ի սահմանները վերագրելն է: Աստծո ողորմությունը, մինչդեռ, անչափելի է:
 
Աստծո ողորմությունը սահման չունի, ոչինչ չի գերազանցում նրան:
Ահա՛ թե ինչու նա, ով հուսահատվում է, մահ է հայթայթում ինքն իր համար:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, V, 23 (PG 88, 780B; ed. Astir, p. 58).
 
Վստահությունը – մանկական սրտից բխող մի վստահություն – հարության զորությանը թույլ է տալիս բնակվել մեզնում: Որովհետև մարդացյալն Աստված անդադար մնում է մեր մոտ:
 
Ո՜վ նվազագույնդ մարդկային էակների մեջ, ուզո՞ւմ ես գտնել կյանքը:
Պահպանիր քեզնում հավատքն ու խոնարհությունը, և [...] դրանց մեջ կգտնես Նրան, ով պահպանում է քեզ և ծածուկ կերպով բնակվում է քո մոտ: [...]
Երբ աղոթքով գալիս ես Աստծո առաջ, մտքումդ մրջյունի նման եղիր, նրա նման, որ սողում է գետնին, մանկան նման, որ թոթովում է: Եվ Նրա առաջ մի՛ ասա ոչինչ, որը դու հավակնում ես իմանալ: Այլ՝ մոտեցիր Աստծուն մանկան սրտով: Նրա առաջ գնա՝ ստանալու համար այն խնամքները, որոնցով հայրերը հսկում են իրենց փոքրիկ մանկիկների վրա: Ասվել է. «Տերը պահպանում է փոքր մանուկներին»: [...]
Երբ Աստված կտեսնի, որ սրտի ամենայն մաքրությամբ վստահում ես Իրեն ավելի, քան ինքդ քեզ, [...] հայնժամ քեզ անհայտ մի ուժ կգա քո մեջ բնակվելու: Եվ քո բոլոր զգայարաններում կզգաս զորությունը Նրա, ով քո հետ է:
ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 19 (ed. Spanos, pp. 67, 69).
 
«Խոնարհ սրտի խորություններով», և ո՛չ թե՝ ինչ որ հպարտամիտ «վերելքն ի վեր մագլցելով» է, որ մարդն իսկապես բարձրանում է, խաչված Քրիստոսից գնալով դեպի փառավորված Քրիստոսը: Արժե այստեղ ընթերցել խոնարհության բացատրությունը, որ գտնվում է Սբ. Բենեդիկտոսի վանական կանոնագրքում: Խոնարհության աստիճաններն առաջնորդում են մեզ Աստծո երկյուղից (որը մեզ դուրս է հանում սորուն ավազներից) մինչև սերը (որով ջնջվում է երկյուղը): Հնազանդություն, համբերություն, լռություն. ցուցմունքներ են, որոնք վավերական են հատկապես վանականների համար, բայց մեծապես օգտակար են նաև բոլոր նրանց համար, ովքեր կամենում են հրահանգվել քրիստոնեական հոգեմարզության մեջ:
 
Եթե կամենում ենք հասնել խոնարհության գագաթնակետին, մեր գործերով պետք է կառուցենք այն աստիճանը, որը երազում երևաց Հակոբին և որի վրա տեսավ, թե ինչպես էին իջնում և բարձրանում հրեշտակները: Այդ իջնելն ու բարձրանալը մեզ ցույց են տալիս, որ ինքներս մեզ պանծացնելով իջնում ենք, իսկ խոնարհությամբ՝ բարձրանում: Արդ, այդ կանգուն աստիճանը մեր կյանքն է այս աշխարհում, որին Տերը, խոնարհ սրտի խորություններով, բարձրացնում է մինչև երկինք: Այդ աստիճանի երկու կողմնակի տախտակները մեր մարմինն ու մեր հոգին են: Եվ այս տախտակների վրա աստվածային կանչը հաստատել է խոնարհության աստիճանները, որպեսզի կարողանանք դրանցով վեր բարձրանալ: [...]
Խոնարհության առաջին աստիճանը կայանում է նրանում, որ մեր մտքում միշտ ներկա պահենք Աստծո երկյուղը, բացարձակապես խուսափելով մոռացությունից: [...]
Խոնարհության երկրորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ չսիրենք մեր սեփական կամքը, չուրախանանք մեր սեփական ցանկություններն իրականացնելով, այլ՝ մեր գործերով նմանվենք Տիրոջը, որն ասում է. «Չեմ եկել իմ կամքը կատարելու, այլ՝ կամքը Նրա, ով առաքել է ինձ» (Հվհ 6, 38): [...]
Խոնարհության երրորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ մեզնից բարձրաստիճաններին ենթարկվենք ամբողջական հնազանդությամբ ի սեր Աստծո, նմանվելով Տիրոջը, որի մասին Առաքյալն ասում է. «Մահվան չափ հնազանդ եղավ» (Փլպ 2, 8):
Խոնարհության չորրորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ պահպանենք համբերությունն ու հոգու խաղաղությունը, եթե հնազանդության գործում հանդիպում ենք դժվարին ու խորշելի իրավիճակների, կամ մինչև իսկ անարդարությունների: [...]
Խոնարհության հինգերորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ խոնարհասիրտ խոստովանությամբ մեր վանահորը հայտնենք այն չար մտքերը, որոնք ծնվում են մեր սրտում, կամ այն չար գործերը, որոնք կատարել ենք ծածուկ: [...]
Խոնարհության վեցերորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ վանականն իրեն երջանիկ է զգում նաև ամենավատթար իրավիճակում, և ի՛նչ գործ էլ իրեն հանձնեն, նա իրեն վատ ու անարժան մշակ է համարում:
Խոնարհության յոթներորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ իմանում ենք, որ բոլորից ամենափոքրն ենք ու ամենանվաստը, ո՛չ թե լոկ խոսքով, այլ՝ սրտի խորը համոզմամբ: [...]
Խոնարհության ութերորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ վանականն անում է միայն այն, ինչն իրեն հանձնարարվում է վանքի ընդհանուր կանոնի և տարեցների օրինակների կողմից:
Խոնարհության իններորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ վանականը զսպում է իր լեզուն և, հասնելով լռությանը, խոսում է միայն այն ժամանակ, երբ իրեն ինչ որ մի հարց են ուղղում: [...]
Խոնարհության տասներորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ այլևս հակված կամ պատրաստակամ չենք լինում ծիծաղին, որովհետև գրված է. «Անմիտը ծիծաղելով բարձրացնում է ձայնը» (Սրք 21, 23):
Խոնարհության տասնմեկերորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ վանականը, երբ խոսում է, արտասանում է սակավաթիվ, բայց իմաստնալի խոսքեր, մեղմորեն, առանց քմծիծաղի, խոնարհությամբ ու լրջությամբ, առանց ձայնի պոռթկումների, որովհետև գրված է. «Իմաստունը ճանաչվում է սակավախոսությունից» (Սրք 20, 5.7):
Խոնարհության տասներկուերորդ աստիճանը կայանում է նրանում, որ վանականը, սրտում խոնարհ մնալով, իր մարմնով իսկ դառնում է խոնարհության նշան իրեն տեսնողների համար: [...]
Այս բոլոր աստիճանները բարձրանալով, վանականը բավականին շուտով կհասնի Աստծո սիրույն, որը դառնալով կատարյալ՝ հեռացնում է երկյուղը:
Այս սիրո շնորհիվ, այն ամենը՝ ինչը որ սկզբից կատարում էր երկյուղով, կսկսի կատարել առանց որևէ ջանքի, բնականորեն և կարծես սովորության ուժով, ո՛չ այլևս դժոխքի վախից մղված, այլ՝ ի սեր Քրիստոսի, վարժվելով բարուն և այն հոգեզվարթությամբ, որ ծնվում է առաքինությունից:
ԲԵՆԵԴԻԿՏՈՍ ՆՈՐՉԱՑԻ, Վանական կանոնագիրք, VII, 5-10.31-32.34-35.44.49.51.55-56.59-62.67-69 (SC 181, pp. 472-490).
 
Յուրահատուկ կերպով օգտակար են չպարծենալը, սեփական անձը ցուցադրության չդնելը, ուշադիր լինելը՝ չխոսելու սեփական ճգնությունների մասին, որևէ բարիքի համար, որ մեզ թվում է՝ թե իրականանում է մեզնում կամ մեր միջոցով, փառավորել Աստծուն և ո՛չ թե ինքներս մեզ: Ինքնահաճությունը (նարցիսիզմ) հայդժամ փոխակերպվում է սեփական անձն արժևորելուց հրաժարման, վստահասիրտ հանձնվելով Աստծո դատաստանին:
 
Ովքեր երկնչում են Տիրոջից, չեն պարծենում իրենց կանոնապահությամբ: Նրանք համոզված են, որ իրենց մեջ ներկա որևէ բարիք բխում է ո՛չ թե իրենցից, այլ՝ Տիրոջից: Փառավորում են Նրան, ով գործում է իրենց մեջ, ասելով Մարգարեի հետ. «Ո՛չ մեզ, Տէ՜ր, ո՛չ մեզ, այլ՝ Քո Անվանը տուր փառք» (Սղմ 113, 1):
ԲԵՆԵԴԻԿՏՈՍ ՆՈՐՉԱՑԻ, Վանական կանոնագիրք, Նախաբան, 29-30 (SC 181, p. 448).
 
Մի օր, խցերի հովտում, քանի որ տոն էր կատարվում, եղբայրներն իրենց հավաքավայրում միասին ճաշում էին: Եղբայրներից մեկը սեղանին սպասավորողներից մեկին ասաց. «Ես եփված կերակուրներ չեմ ուտում, այլ՝ միայն մի քիչ աղ [հացի վրա]»:
Սեղանին սպասավորողը կանչեց եղբայրներից մի ուրիշի և բոլոր եղբայրների ներկայությամբ ասաց. «Այս եղբայրը եփված կերակուրներ չի ուտում: Իր համար մի քիչ աղ բերեք միայն»:
Հայնժամ ծերերից մեկը ոտքի կանգնեց և ասաց այն եղբորը, որը աղ էր ուզել. «Քո համար այսօր շատ ավելի լավ կլիներ, եթե քո խցում միայնակ [նստեիր ու] միս ուտեիր, քան այսքան եղբայրների ասեիր, թե ի՛նչ ես անում»:
Ապոֆտեգմաների անանուն շարք, 124 (SO 1, pp. 366-367).
 
Աստված Ինքն է, որ մեր մեջ կամ մեր միջոցով գործում է որևէ բարիք կամ հրաշք: Մարդու հոգին կամ մարմինը բժշկելու համար նախընտրելի է չբացահայտվել և անանուն մնալ, քան ենթարկվել հրաշագործ համարվելու վտանգին: Միայն Աստված Ինքն է, որ բժշկում է, և՝ բժշկությունը ստացողի հավատքը: «Քո հավատքը բուժեց քեզ», ասում է Հիսուսը (Մտթ 9, 22):
 
Կրծքի քաղցկեղ ունեցող մի կին լսել էր Աբբա Լոնգինոսի մասին, և մի օր գնաց նրան հանդիպելու: Արդ, նա բնակվում էր Աղեքսանդրիայից իննը մղոն հեռավորության վրա: Մինչ կինը փնտրում էր նրան, նա փայտ էր հավաքում ծովեզերքին: Կինը նրան տեսնելով, ասաց. «Աբբա, որտե՞ղ է բնակվում Լոնգինոսը, Աստծո ծառան»: Քանի որ չգիտեր, որ նա ինքն էր: Պատասխանեց. «Ինչո՞ւ ես փնտրում այդ խաբեբային: Մի՛ գնա նրա մոտ, դա խաբեբայի մեկն է: Ի՞նչ խնդիր ունես»: Կինը նրան ցույց տվեց իր հիվանդությունը: Նա վերքը խաչի նշանով կնքեց և կնոջը հրաժեշտ տվեց, ասելով. «Գնա՛, և Աստված կբժշկի քեզ, որովհետև Լոնգինոսը քեզ ոչ մի օգուտ չի կարող տալ»: Կինը վստահեց այդ խոսքերին և իսկույն բուժվեց: Ավելի ուշ, երբ ուրիշների պատմում էր իրեն պատահածը, նկարագրելով ծերունուն, որին հանդիպել էր, իմացավ, որ հենց նա էր Աբբա Լոնգինոսը:
ԱԲԲԱ ԼՈՆԳԻՆՈՍ, Ապոֆտեգմաներ, 3 (PG 65, 256D-257A).
 
Մեծն վանականը, մահվան անկողնում պառկած, խոստովանում է, թե «և ո՛չ իսկ սկսել եմ ծառայել Աստծուն»: Եգիպտոսի անապատի պատմությունները պատմում են, որ եղբայրներն հավաքվել էին մահամերձ Աբբա Սիզոեի անկողնու մոտ, նրանից մի վերջին «խոսք» լսելու: «Ինչպե՞ս կարող եմ ձեզ ինչ որ մի խոսք ասել», պատասխանում է Սիզոեն, «երբ և ո՛չ իսկ սկսել եմ ապաշխարել»[2]: Խոսքն, ակնհայտորեն, հենց դա էր:
Աբբա Պամբոն մեզ միևնույն պատգամն է հաղորդում այս համառոտ պատմության մեջ, որն այժմ ընթերցելու ենք:
 
Պատմում են, որ Աբբա Պամբոն, երբ մահվան անկողնում էր, իր շուրջը կանգնած վանականներին ասել է. «Ինչ եկել եմ այստեղ և իմ համար խուց եմ կառուցել, ուր բնակվել եմ, չեմ հիշում, թե երբևէ կերած լինեմ մի կտոր հաց, որն իմ ձեռքերով չեմ աշխատել, կամ արտասանած լինեմ մի խոսք, որի համար կարող եմ զղջալ: Այս ամենով հանդերձ, սակայն, Տիրոջ մոտ եմ գնում իբրև մեկը, ով և ո՛չ իսկ սկսել է ծառայել Աստծուն»:
ԱԲԲԱ ՊԱՄԲՈ, Ապոֆտեգմաներ, 8 (PG 65, 369C-D).
 
Խոնարհությամբ հնարավոր է դառնում ներումը, և շատ անգամներ այս երկուսը նույնանում են: Կամ առնվազն, խոնարհությունը նույնանում է լռության հետ, երբ ինչ որ մեկից վիրավորանք է ստանում:
 
Մի օր ծերերից մեկին հարցրեցին խոնարհության սահմանումը, և նա ասաց. «Խոնարհությունը դա այն է, որ մեզ վիրավորած մեր եղբորը ներենք նախքան իր ներում հայցելը»:
Ապոֆտեգմաների անանուն շարք, 171 (SO 1, p. 382).
 
Եղբայրներից մեկը հարցրեց ծերերից մեկին. «Ի՞նչ է խոնարհությունը»: Ծերը պատասխանեց. «Խոնարհությունը բարեգործելն է նրանց, ովքեր մեզ չարիք են անում»: Եղբայրը շարունակեց. «Եթե հնարավոր չլինի հասնել այդքանի, ի՞նչ պետք է անել»: Ծերը պատասխանեց. «Խուսափել նրանցից, ովքեր վիրավորում են մեզ, և լռել»:
Ապոֆտեգմաների անանուն շարք, 173 (SO 1, p. 382).
 
Բայց հարկավոր չէ գոհանալ միայն խոսքերով, սիրո մասին չափազանց խոսելով: Խոնարհությունը պետք է կորովամիտ, հստակատես և իրատես լինի:
 
Եղբայրներից մեկը գնաց Աբբա Մաթոեի մոտ և նրան ասաց. «Սկիտացիներն ինչպե՞ս կարող էին անել ավելին, քան որքան պատվիրում է Աստվածաշունչը, սիրելով իրենց թշնամիներին իրենց անձերից ավելի»:
Աբբա Մաթոեն ասաց նրան. «Ինչ վերաբերվում է ինձ, ես իմ անձի չափ տակավին չեմ սիրում նրանց, ովքեր ինձ սիրում են»:
ԱԲԲԱ ՄԱԹՈԵ, Ապոֆտեգմաներ, 5 (PG 65, 292A).
 
Խոնարհությունը սերտորեն կապված է ներքին լռությանը: Հարկավոր է հեռացնել մեզնից մեղադրելու մոլությունը և լուռ մնալ ստացած վիրավորանքների դիմաց, ինչպես Հիսուսն Ինքը վարվեց: Խոսքը վերաբերվում է Քրիստոսի լռությանը Պիղատոսի առաջ, այն լռությունը, որի մեջ պարունակված սիրո ամբողջ զորությունը բացահայտել է Դոստոևսկին իր «Մեծ հետաքննիչի առասպելը» վեպում:
 
Եղբայրներից մեկը հարցրեց Աբբա Բեսարիոնին. «Ի՞նչ պետք է անեմ»:
«Լո՛ւռ մնա, և ինքդ քեզ ծանրութեթև մի՛ արա»:
ԱԲԲԱ ԲԵՍԱՐԻՈՆ, Ապոֆտեգմաներ, 10 (PG 65, 141C).
 
Ես այլևս չեմ աղոթում մեղքի համար, այլ՝ երեսուն տարի է արդեն, ինչ կրկնում եմ. «Տեր Հիսուս, պաշտանիր ինձ իմ իսկ լեզվից»: Եվ, սրանով հանդերձ, լեզվիս պատճառով ընկնում եմ ամեն օր, և լեզվիս պատճառով մեղանչում եմ:
ԱԲԲԱ ՍԻԶՈԵ, Ապոֆտեգմաներ, 5 (PG 65, 393A).
 
Աբբա Ագաթոնը երեք տարի շարունակ փոքրիկ քարեր էր պահել իր բերանում, ո՛չ թե հռետոր դառնալու, այլ՝ լռել սովորելու նպատակով:
ԱԲԲԱ ԱԳԱԹՈՆ, Ապոֆտեգմաներ, 15 (PG 65, 113B).
 
Եթե ինչ որ մեկը մեղադրում է քեզ ինչ որ բանի համար, որ արել ես, կամ որ չես արել, եթե լռում ես, դա կերպարանակից է Հիսուսի բնությանը:
Եթե պատասխանում ես. «Բայց ի՞նչ եմ արել», դա Նրա բնության համաձայն չէ:
Եթե խոսքին խոսք ես դիմադարձում, դա հակառակ է Նրա բնությանը:
ԱԲԲԱ ԵՍԱՅԻ, Ապոֆտեգմաներ, Բան ԻԵ., 51 (CSCO 294, p. 438).
 
Լռությունը ընկալելու ունակություն է: Մեզ դարձնում է ուշադիր և հնարավոր է դարձնում Աստծո հետ զրույցը խոսքերից անդին:
 
Լռության ընկերը մոտենում է Աստծուն:
Գաղտնաբար զրուցում է Նրա հետ և ստանում է Նրա լույսը:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XI, 4 (PG 88, 852C; ed. Astir, p. 78).
 
Խոնարհություն, լռություն. ներանձնական աղքատության, ինքնամերժման երկու հավասարազոր երեսներն են: Մարդը հրաժարվում է տեղավորվելուց, ճանապարհ է ընկնում դեպի անապատ: Բայց իրական անապատը ներանձնական է: Անծայրածիր քաղաքներն անգամ կարող են մի տարօրինակ անապատ դառնալ:
Սրտի խորությունների մեջ հոգու հասունացումն անհրաժեշտորեն անցնում է «մահվան հիշողության» միջով: Սույն «հիշողությունը» մի «անամնեզիս» է («հիշատակություն»), բառի ամենաուժգին, ո՛չ թե իմացական, այլ՝ գոյացական իմաստով: Իր ամբողջ էության ցնցմամբ, մարդն ապրում է իր անելանելի սահմանափակության, բաժանման, խոտորման, սոսկումի, ուրիշների և սեփական անձի հանդեպ ատելության վիճակի տագնապն ու դառնությունը: Անկայունություն և վերջնական ընկճման վտանգ, ֆիզիկական մահվան մոտիկություն և – այժմվանից արդեն – սպառնալիքը, մասնակի փորձառությունը՝ հոգևոր մահվան: Հոգեվարքի նման:
Այդ պահին է, որ մեզ է՛լ ավելի մոտիկ ենք տեսնում մահվան ու դժոխքի դեմ հաղթանակած Քրիստոսին: Եվ «մահվան հիշողությունը» դառնում է «Աստծո երանավետ հիշողություն». մարմնացած, խաչված, դժոխքի կապանքների մեջ փաթաթված, դրանց դեմ հաղթանակ տարած, հարություն առած Աստծո: Եվ մի ակնթարթ հետո, մեր տեսադաշտում այլևս ուրիշ ոչինչ չի մնում, քան միայն՝ հարությունը: Տագնապը փոխակերպվում է վստահության, դառնությունը՝ քաղցրության:
Կարող է թվալ, թե «մահվան հիշողությունն» ակներև ու դյուրիմաց իրականություն է: Բայց այդպես չէ: Հարկավոր է հայցել այն և ստանալ որպես շնորհ:
 
Ծերերից մեկն ասում էր. «Ով իր աչքերի առաջ անդադար պահում է մահվան պատկերը, միշտ կհաղթի իր փոքրոգությանը»:
Ապոֆտեգմաների անանուն շարք, VP VI, 4, 22 (PL 73, 1019A; Merton, nr. 138).
 
Մահվան կատարյալ գիտակցությունն ազատ է որևէ տագնապից:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VI, 16 (PG 88, 796B; ed. Astir, p. 60).
 
Մահվան հիշողությունը հոգու գործունեությանը պարգևում է անապական ինչ որ մի բան:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VI, 21 (PG 88, 797B; ed. Astir, p. 61).
 
Մահվան հիշողությունը մի շնորհ է, որ ավելանում է մյուս պարգևների վրա, որոնք Աստված տալիս է մեզ: Եթե այդպես չլիներ, ինչպե՞ս կբացատրվեր փաստը, որ հաճախ նվազագույն հուզմունք անգամ չենք զգում գերեզմանների մոտ կանգնած, մինչդեռ պատահում է, որ դրանցից հեռու գտնվելով հանդերձ մեր սիրտը խորապես հուզվում է:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VI, 22 (PG 88, 797B; ed. Astir, p. 61).
 
Նոր սկսվող օրը հավատքի մեջ անցկացնելն անհնարին է, եթե այն չենք նկատում որպես մեր կյանքի վերջին օրը:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VI, 26 (PG 88, 797C; ed. Astir, p. 62).
 
«Մահվան հիշողությունը» պետք է ընկերանա Հիսուսի՝ մահվանը հաղթողի Անվանը: Այդպես է, որ ես միաժամանակ իմանում եմ, թե «ինչից» եմ փրկվել և «ում շնորհիվ» եմ փրկվել: Եվ եթե ամեն գիշեր քուն եմ մտնում այս կերպ, մահվան և մի տեսակ լքման պատկերը հանդիսացող քնի մեջ ներածում եմ հարության բուրմունք: Հիսուսի Անվամբ փակվում են դժոխային վիհերը, որտեղից հոգու վրա են հարձակվում պատրանքները. հոգին բացվում է «գերգիտակցականի» առաջ – որը քրիստոնյայի պարագային թաթավված է մկրտական շնորհով – և լուսավոր երազները այցելում են հոգուն:
 
Թող որ մահվան հիշողությունը ներկա լինի, երբ քուն ես մտնում և երբ արթնանում ես, այնպես՝ ինչպես Հիսուսի Անվան արտասանումը: Այդպես պաշտպանված կլինես քնի ընթացքում:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, XV, 51 (PG 88, 889D; ed. Astir, p. 91-92).
 
«Մահվան հիշողությունն», այսպիսով, դառնում է ամենախորին հայեցողության ճանապարհը:
 
Մահվան հիշողությունը առաջին միտքն է, որով Աստծո սերը հոգուն առաջնորդում է դեպի կյանք և լիացնում է մարդու սիրտը [...] : Աստվածային զորությունը, երբ կամենում է մարդու մեջ հայտնի դարձնել կյանքը, նրա սրտում այս միտքը հաստատում է որպես հիմք: Եթե մարդը չի հանգցնում այս միտքը, ենթարկվելով այս կյանքի կնճռոտություններին և ունայնությանը, եթե թույլ է տալիս, որ այն խաղաղ աճի իր մեջ, [...] այն կառաջնորդի իրեն մինչև ամենախորին հայեցողությունը, որի մասին խոսելն անհնարին է:
ԻՍԱՀԱԿ ՆԻՆՎԵԱՑԻ, Հոգեմարզական ճառեր, 39 (ed. Spanos, pp. 167-168).
 
Խոնարհության և «մահվան հիշողության» փորձառությանը սերտորեն կապված է «արցունքների շնորհը»: Սիրտը բեկվում է և խայտում է Հոգու մեջ, վիթխարի բերկրանքով. «ցավագին» բերկրանք, քանի որ անբաժանելի է Խաչից, և նշանն է այն բանի, որ մարդկային կրքի ամբողջ ուժը, խաչվելով և հարություն առնելով, խտանում է, թանձրանում, խաղաղվում, փոխակերպվում է մի տեսակ էաբանական (օնթոլոգիական) գորովի, խանդաղատանքի: Երբ քարեղեն սիրտն, այսպիսով, դառնում է մարմնեղեն սիրտ, ենթարկվելով մի պատառման, – և այդ պատռվածքը վերաբերվում է մարդու ամբողջ էությանը, – պատահում է, որ արցունքներ են հոսում լռելյայն, քաղցրորեն, առանց դեմքի պրկման: Սրտի այն «հուզվելն» է, որին յուրաքանչյուր մարդ ծանոթ է ժամանակ առ ժամանակ, երբ ունենում է կարեկցանքի, սիրո կամ գեղեցկության փորձառություններ: Տարբերությունը կայանում է նրանում, որ այստեղ դա կայունանում է:
Արցունքները սկզբում լինում են դառն ու տրտմագին, քանի որ Հոգու լույսը մեզ գիտակից է դարձնում մեր «տարա-նմանությանը», ատելության ու կործանումի հետ մեր մեղսակցությանը: Հետո դառնում են երախտագիտության ու ջերմեռանդության արցունքներ, որովհետև «Խաչը դատաստանի դատաստանն է» և «Քրիստոսը հարություն է առել»:
 
Ամենից առաջ աղոթիր արցունքների շնորհը ստանալու համար, որպեսզի «զղջմամբ» փափկացնես հոգուդ կարծրությունը:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Աղոթքի մասին, 5 (PG 79, 1168D; Philokalia I, p. 177).
 
Դարձն ու խոնարհությունը ուղղում են հոգին: Կարեկցանքն ու քաղցրությունը ամրապնդում են այն:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Հայելի վանականների համար, 53 (ed. Gressmann, p. 157).
 
Ծանր է տրտմությունը, անտանելի՝ հակակրանքը («akedía»): Բայց արցունքներն Աստծո առաջ ավելի ուժեղ են, քան մեկն ու մյուսը:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Հորդոր մի միանձնուհու, 39 (Gressmann, p. 149; Frankenberg, pp. 564-565).
 
Արցունքների ջուրը նորոգում է հոսքը մկրտական ջրի, և հետևաբար՝ արարչական սկզբնական ջրերի, որոնք հպատակվում էին Հոգուն: «Հոգու մեջ մկրտությունը» մկրտական շնորհի գիտակից այժմեացումն է, նույնանում է «արցունքների մկրտության» հետ:
Այսպիսով տագնապը, դառնալով աղոթք, իր ամբողջ ուժգնությամբ վերափոխվում է խաղաղության և լույսի:
 
Ծուլությունն ու անհոգությունը հոգուց հեռացնելու գործում ոչինչ այնքան արդյունավետ չէ, որքան տագնապը, որը հոգին հավաքում է բոլոր կողմերից և այն վերադարձնում է ինքն իր մեջ: Ով աղոթում է տագնապի վիճակում, աղոթքից հետո իր հոգում կկարողանա վայելել մի մեծ ուրախություն: Ինչպես ամպերը, կուտակվելով, սկզբում խավարով են պատում օդը, բայց հետո, իրենց պարունակած ամբողջ ջուրը թափելով, օդը դարձնում են խաղաղ ու լուսավոր, նմանապես տագնապը, մինչ կուտակվում է մեր սրտում, մեր մտքերը ընկղմում է խավարի մեջ, բայց երբ աղոթքի և նրան ընկերացող արցունքների շնորհիվ դատարկվում է, գոլորշիանալով դեպի դուրս, հոգուն բերում է մի մեծ լույս, քանի որ Աստծո ներգործությունն հայնժամ արևի ճառագայթի նման տարածվում է հոգու մեջ նրա, ով աղոթում է:
ՀՈՎՀԱՆ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆ, Աստծո անըմբռնելիության մասին, V, 6 (PG 48, 744; SC 28 bis, p. 310).
 
Արցունքների խորհուրդը մեզ կերպարանակից է դարձնում Գողգոթայի, սրբազան հոգեվարքի խորհրդին, որի մեջ խտանում է աշխարհի ամբողջ ցավը, ուր սկիզբ է դրվում նրա ամբողջ բերկրանքին: Կանգնելն է Խաչի ստորոտին, Հովհաննես Առաքյալի, Մարիամի նման:
 
Աբբա Հովսեփը պատմում էր, որ Աբբա Իսահակն ասել է. «Մի օր նստած էի Աբբա Պիմենի մոտ և նրան հափշտակության մեջ տեսա, և քանի որ նրա հետ խոսքի մեծ ազատություն ունեի, խոնարհվեցի ու աղաչեցի նրան, ասելով. “Ասա՛ ինձ, ո՞ւր էիր”: Եվ նա, ամբողջովին շփոթված, ասաց. “Միտքս այնտեղ էր, ուր գտնվում էր Մարիամ Սուրբ Աստվածամայրը, որ արտասվում էր Փրկչի խաչելության վրա: Եվ, ինչ վերաբերվում է ինձ, կուզենայի միշտ այդպես արտասվել»:
ԱԲԲԱ ՊԻՄԵՆ, Ապոֆտեգմաներ, 144 (PG 65, 357B).
 
Կամաց կամաց, արցունքների միջից երևում է ժպիտը. – մի բան, որը քաջ հայտնի է մանուկներին, բայց մեծահասակները մոռացել էին:
 
Ով իր ճանապարհի վրա Աստծո համաձայն հառաջ է ընթանում ներանձնական արցունքների միջով, երբեք չի դադարում տոնի մեջ լինել:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VII, 38 (PG 88, 808D; ed. Astir, pp. 65-66).
 
Ով երանելի արցունքներով զգեստավորվել է ամուսնական հանդերձանքի նման, ճանաչում է հոգու հոգևոր ժպիտը:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VII, 41 (PG 88, 809A; ed. Astir, p. 66).
 
Հոգևոր կյանքի սկզբում պատահում է, որ Աստված հայտնվում է ակներև կերպով: Բայց տակավին անփորձ մարդն այդ փորձառություններին ավելացնում է իր երևակայությունը և սեփական անձը գնահատում է չափազանց ծանրակշիռ կարևորությամբ: Այդ ժամանակ է, որ հարկավոր է դառնում իր «ելքը» և անցնելը «անապատի» միջով, «տրտմությունն Աստծո համար» և արցունքները, որոնք նախ ցավագին են, ապա՝ «անցավ»: Ի վերջո, մարդը ստանում է ճշմարիտ բերկրանքը, որպես մի շնորհ, որն իսկապես և ամբողջովին «ձրի» է. այն բերկրանքը, որն այժմ կարող է իր կողմից ընդունվել ամենայն խոնարհությամբ, և որն իրեն արմատապես նորոգում է: Ինչպես աշխարհը ստեղծվեց որպես մեկնակետ ունենալով սկզբնական ջրերը, նմանապես մարդն էլ նորոգ վերաստեղծվում է որպես մեկնակետ ունենալով իր արցունքների ջուրը:
 
Ա՛յլ բան է սկզբնական ուրախությունը և ա՛յլ բան է այն մյուս ուրախությունը, որ կատարելագործում է: Առաջինը զերծ չէ երևակայությունից, մինչդեռ մյուսն ունի խոնարհության ուժը: Երկուսի միջև ընկած են օրհնյալ տրտմությունն ու անցավ արցունքները:
ԴԻԱԴՈՔՈՍ ՖՈԹԻԿԱՑԻ, Ճանաչողական հարյուր հոդվածներ, 60 (SC 5 ter, p. 120).
 
Լինելով «երկրի վրա օտարական», հոգևոր մարդն Աստծո մեջ գտնում է իր օթևանը: Իր փոխակերպված էրոսը լուսավորվում է Աստծո մարդկային դեմքի հայեցողությամբ: Նա ճանաչում է ճշմարիտ, անջատ, էական բերկրանքը: Բերկրանք Հոր մեջ, բերկրանք Որդու մեջ, բերկրանք, որ գրեթե նույնանում է Հոգու հետ. Հոգին, Հոր Արքայությունը, որին մեզ մասնակից է դարձնում Որդին:
 
Ամեն ինչի Հայրը հոգեզվարթ Արքայություն է:
Ով Նրա մեջ է,
ով Նրա մեջ է հաստատում իր բնակությունը,
իր ուրախությունը գտնում է որպես օտարական ապրելու մեջ,
որովհետև որպես ախորժահամ կերակուր ունի
Նրա դեմքի գեղեցկությունը:
ԵՎԱԳՐ ՊՈՆՏԱՑԻ, Հարյուրյակներ, Ասորական հավելված, 57 (Frankenberg, pp. 468-469) = Հայկական հավելված, 13 (Sarghissian, p. 208)[3].
 
Աստծո Որդու Անունը մեծ է, վիթխարի, կրում ու պահում է ամբողջ աշխարհը: Արդ տե՛ս, թե ովքեր են նրանք, որոնց Նա պահպանում է. նրանք են, ովքեր Նրա Անունը կրում են իրենց սրտի խորքում: Նա հայնժամ դառնում է նրանց նեցուկը, նրանց պահպանում է բերկրանքի մեջ, քանի որ չեն ամաչում կրելու Իր Անունը:
ՀԵՐՄԱՍ, Հովիվը, XCI, 5-6 [Sim. IX, 14, 5-6] (PG 2, 993-994; SC 53, p. 324).
 
Երկրորդ դարի այս գրությունը, որն իր վրա կրում է քրիստոնեական առաջին տասնամյակների զգացողությունը, ընդգծում է, որ բերկրանքը մարդկային էակի վավերական, հարազատ հոգեվիճակն է:
 
Ուրեմն բերկրանքով զգեստավորվիր, որ վայրն է աստվածային բարեհաճությունների, դարձրո՛ւ այն քո վայելքը: Որովհետև հոգեզվարթությունն ունեցող յուրաքանչյուր մարդ գործում է բարին, մտածում է արդարությունը և իր ոտքերի տակ է դնում թախիծը: Տխուր մարդը, մինչդեռ, միշտ վատությամբ է գործում. նախևառաջ վատություն է անում տրտմեցնելով Սուրբ Հոգուն, որը մարդկանց պարգևվել է որպես բերկրանք. ապա [...] ամբարշտություն է գործում չաղոթելով Տիրոջը, [...] որովհետև տխուր մարդու աղոթքը ուժ չունի բարձրանալու մինչև Աստծո խորանը: [...] Տխրությունը, աղոթքին խառնվելով, խոչընդոտում է նրա վերամբարձ ընթացքին, ինչպես գինուն խառնված քացախը ապականում է նրա համը: [...] Մաքրի՛ր, ուրեմն, սիրտդ չար տխրությունից, և կապրես Աստծո համար: Եվ Աստծո համար կապրեն նաև բոլոր նրանք, ովքեր կմերկանան տխրությունից և կզգեստավորվեն բերկրանքով:
ՀԵՐՄԱՍ, Հովիվը, XLII, 1-4 [Pr. X, 3, 1-4] (PG 2, 941A-944A; SC 53, p. 190).
 
Վստահությամբ և խոնարհությամբ, խաղաղ ու ամրապինդ բերկրանքի մեջ մարդը գտնում է իր ճշմարիտ հասակը. Որդուն պատվաստված որդի, թագադրված՝ Հոգու հրեղեն թագով: Այսպես հասնում է թագավորական իրական արժանապատվությանը, որն իր ազատությունն է:
 
Որպես թագավոր եղիր սրտումդ, խոնարհության գահի վրա: Կհրամայես ծիծաղին. «Գնա՛», և կհեռանա. քաղցր արցունքներին. «Եկե՛ք», և կգան. ծառա ու բռնակալ մարմնին. «Արա՛ սա», և կանի դա:
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԿՂԻՄԱՔՈՍ, Սանդուղք Դրախտի, VII, 40 (PG 88, 808D-809A; ed. Astir, p. 66).
[1] Սանդուղք Դրախտի, XXX, 18 (PG 88, 1160B; ed. Astir, p. 169).
[2] Ապոֆտեգմաներ, 14 (PG 65, 396B-C).
[3] I. Hausherr, Les leçons d'un contemplatif. Le Traité de l'Oraison d'Évagre le Pontique, Paris 1960, p. 186; J. Muyldermans, ''Évagre le Pontique. Les 'Capita conoscitiva' dans les versions syriaque et arménienne'', in Le Muséon 47 (1934), pp. 87-88.
Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։