Գլուխ Ե. – Մարդու կոչումը

Ա Ա Ա

Մարդու կոչումը. իրագործել սեփական մարդկությունը՝ շնորհի միջոցով դառնալով Աստված, այսինքն՝ հասնելով կյանքի լիությանը: Սեփական մարդկությունը դարձնել փառքի տաճարը: «Մի՛ մոռացեք, որ կյանքը դա փառք է», ասում էր Ռիլքեն մահվան մահճում: Մի փառք, որը տապալում, կործանում է մահվանը:

Մարդը դա մի կենդանի է, որ ստացել է Աստված դառնալու կոչումը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԽԳ., Ի գովեստ Բարսեղ Մեծի, 48 (PG 36, 560A). [Սբ. Բարսեղ Կեսարացու խոսքերն են, որոնք Սբ. Գրիգոր Նազիանզացին մեջբերում է իր Ճառում].

Հոգևոր յուրաքանչյուր էակ իր բնությամբ իսկ Աստծո մի տաճար է, որ ստեղծվել է իր մեջ ընդունելու համար Աստծո փառքը:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Մատթեոսի Ավետարանի մեկնություն, XVI, 23 (PG 13, 1453B).

Մարդը, լինելով Աստծո պատկերը, պետք է հասնի Նրա հետ նմանությանը, որը միաժամանակ հանդիպում է և մասնակցություն, հարում մարդու արարման և վերաարարման երրորդութենական մեծ ռիթմին:

Այսպիսին է կարգը, ռիթմը, շարժումը, որով մարդը՝ ստեղծված և ձևավորված էակը, դառնում է անստեղծ Աստծո պատկերն ու նմանությունը. Հայրը վճռում է և հրամայում, Որդին կատարում է և կերպարանավորում, Հոգին սնուցում է և աճեցնում, իսկ մարդը՝ կամաց կամաց առաջադիմում է:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 38, 3 (SC 100/2, pp. 954-957).

Այս պատմությունը, որը միաժամանակ անձնական է և հավաքական, – քանի որ հավաքականը դա անձնականի տարածքն է, և ո՛չ թե՝ հակառակը, – «անկմամբ» և «փրկությամբ» ստացել է ողբերգական նկարագիր, բայց նրա հիմնական շարժումը և նպատակը չեն փոխվել:

Մարդու համար հարկավոր էր. նախևառաջ, որ ստեղծվեր. որ, ստեղծված լինելով, աճեր. որ, աճելով, դառնար հասուն. որ, հասուն դառնալով, բազմանար. որ, բազմանալով, հզորանար. որ, հզորանալով, փառավորվեր. և որ, փառավորվելով, տեսներ իր Տիրոջը: Արդարև, [...] Աստծո տեսությունը պատճառում է ազատագրում մահից, անապականություն, որի մեջ արտահայտվում է Աստծո հետ մեր միությունը:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 38, 3 (SC 100/2, pp. 956-957).

Մարդը «սահմանը», «սահմանագիծն» է տեսանելիի և անտեսանելիի, մարմնականի և հոգևորի միջև, մարմնացման մի վիճակում, որպես մի միջնորդ՝ արարչության և Արարչի միջև: Մարդու այս կոչումը ներկա է նաև ոչ-քրիստոնեական կրոններում, ինչպես նաև արդի հումանիզմում, գիտություններում և արվեստներում: Այդ դեպքերում, սակայն, մի կողմից սահմանափակված է աստվածայինի մեջ մարդկայինի ձուլմամբ, իսկ մյուս կողմից՝ մարդու հաստատմամբ ընդդեմ Աստծո: Այն, ինչը որ մարդուն անմնացորդ կերպով կրկին բացում է արարիչ լինելու իր ճակատագրին, Բանի մարդեղությունն է:

Տիեզերքի մեծ Ճարտարապետը մտահղացավ և ստեղծեց մի էակ, որն օժտված է երկու բնություններով՝ տեսանելիով և անտեսանելիով. Աստված ստեղծեց մարդուն՝ նախապես գոյություն ունեցող նյութից դուրս հանելով նրա մարմինը, որը կենդանացրեց Իր սեփական Հոգիով: [...] Այսպիսով, որոշակի առումով, ծնվեց մի նոր տիեզերք, որը միաժամանակ փոքր է և մեծ: Աստված նրան դրեց երկրի վրա, [...] այս «խառը» երկրպագուն, որպեսզի դիտի տեսանելի բնությունը, սկսի մասնակցել անտեսանելիին, իշխի երկրի արարածների վրա, հնազանդվի ի վերուստ ստացած հրամաններին, լինելով մեկը, որ միաժամանակ երկրային է և երկնային, անկայուն է և անմահ, տեսանելի է և անտեսանելի, գտնվելով մեծության և ոչնչության միջև կես ճանապարհին, լինելով միաժամանակ մարմնեղեն և հոգեղեն. [...] կենդանի, որն ընթացքի մեջ է դեպի մի հայրենիք, և – ահա՛ խորհրդի գագաթնակետը – Աստծո նման է դառնում պարզապես համաձայնություն տալով աստվածային կամքին:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԽԵ., Զատիկի մասին, 7 (PG 36, 632A-B).

Մարդը կանչված է իր մեջ ստանձնելու տիեզերքը, «այն ըմբռնելու» իր մտքի և իր սիրո մեջ, արտահայտելու համար ծածուկ փառաբանությունը և տիեզերքի վրա թողնելու իր սեփական հանճարի դրոշմը. «անուն տալու կենդանիներին», ասում է Ծննդոց գիրքը (Ծնդ 2, 19): Մարդը միաժամանակ «միկրոկոսմոս» է և «միկրոթեոս» (Սբ. Գրիգոր Նյուսացի), տիեզերքի համադրությունը և Աստծո որդի: Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանողը, մինչդեռ, նախընտրում է անվանել մարդուն «մակրոկոսմոս» (մեծ տիեզերք), որովհետև մարդը տիեզերքին գերազանցում է Աստծո պատկերը լինելու իր մեծության ամբողջ չափով. եթե մարդը կարող է ստանձնել այն և կենագործել, դրա պատճառն այն է, որ գերազանցում է նրան:

Մարդը, – գործածելու համար Սբ. Գրիգոր Նազիանզացու ուժգին արտահայտությունը, – կենագործված է «աստվածության մի շիթով», որը փոխադրում է նրան, ձգում դեպի Ինքը, «աշխատում է» նրա վրա, թույլ չտալով, որ մարդն ամբողջովին նույնանա երկրի հետ, որից վերցված հողով է ինքը ստեղծվել: «Մարդն անսահմանորեն գերազանցում է մարդուն», ասում էր Պասկալը^[1]: Երկրային իր պայմանավորումներից ու պարագաներից ոչ մեկը չի կարող գոհացնել մարդուն, ո՛չ էլ՝ սահմանել նրան:

Եկեղեցու Հայրերն անդադար հռչակել են մարդու այս անկապտելի մեծությունը, մարդու այս «անհատակությունը», որն Աստծո վայրն է: Մարդն Աստծո պատկերն է, որովհետև, Աստծո նման, մարդն էլ ենթակա չէ որևէ սահմանումի:

Պատկերը ճշմարտապես պատկեր չէ, եթե չունի իր բնօրինակի բոլոր հատկությունները: [...] Աստվածության բնորոշ հատկանիշն անըմբռնելի լինելն է. պատկերը պետք է արտահայտի նաև այս հատկությունը: Եթե պատկերի էությունը հնարավոր լիներ ըմբռնել, մինչ իր բնօրինակը ենթակա չէ որևէ ըմբռնումի, այդպիսի տարբերությունը նրան կզրկեր բնօրինակի պատկերը կոչվելու իրավունքից: Բայց մենք երբեք չենք հասնում սահմանելու մեր հոգևոր մասի բնությունը, ճիշտ ինչպես երբեք չենք հասնում սահմանելու մեր Արարչի բնությունը. [...] սա նշանակում է, հետևաբար, որ մենք այն խորհրդի մեջ, որ մեր ներսում է, կրում ենք անըմբռնելի աստվածության դրոշմը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մարդու արարման մասին, 11 (PG 44, 155A-B).

Նույնքան ճշմարտացի կլինի ասելը, որ Աստված մարդու վայրն է, և որ մարդը կենսաբանական, սոցիոլոգիական և հոգեբանական բոլոր տվյալներին գերազանցում է հենց այս բացվածքի պատճառով, որի միջով Աստված գալիս է բնակվելու մարդու մեջ և որի միջով մարդն ինքն էլ նետվում է Աստծո մեջ: Ահա՛ միակ պատասխանը, որ հնարավոր է տալ տոտալիտար իդեոլոգիաներին, այսինքն՝ «մարդուն ուսումնասիրող գիտություններին», երբ դրանք փորձում են դառնալ ամբողջատիրական և ռիդուկտիվ (մարդկային արժանապատվությունը նվազեցնող, ստորացնող):

Հասկացիր, որ դու մի ա՛յլ տիեզերք ես, մի մանրակերտ տիեզերք, և որ քո մեջ կան արև, լուսին և նաև աստղեր: Եթե այդպես չլիներ, [...] Տերն Իր աշակերտներին չէր ասի. «Դուք եք աշխարհի լույսը» (Մտթ 5, 14): Դեռ վարանո՞ւմ ես հավատալու, որ քո մեջ կան արև և լուսին, մինչ քեզ ասվում է, որ դու աշխարհի լույսն ես:

Ուզո՞ւմ ես ևս մի խոսք լսել, որպեսզի չհամարես քեզ չնչին ու անարգ մի բան: [...]

Այս տիեզերքն իր Տերն ունի, որ կառավարում է նրան, որ բնակվում է նրանում, և այդ Տերն ամենակալ Աստվածն է, ինչպես Ինքն իսկ հռչակել է Իր մարգարեների միջոցով. «Մի՞թե ինձնով լի չեն երկինքն ու երկիրը, ասում է Տերը» (Եր 23, 24):

Լսիր, ուրեմն, այն՝ ինչն ամենակալ Աստվածն ասում է քո, այսինքն՝ մարդկանց մասին. «Բնակվելու եմ նրանց մեջ և քայլելու եմ նրանց հետ» (2Կր 6, 16): Եվ հավելում է այս խոսքերը, որոնք վերաբերվում են քեզ. «Ես լինելու եմ նրանց համար Հայր, իսկ նրանք իմ համար լինելու են որդիներ և դուստրեր, ասում է Տերը» (2Կր 6, 18):

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Ղևտացիների գրքի մեկնություն, V, 2 (PG 12, 449C-450A; GCS 29, pp. 336-337; SC 286, p. 212).

Աստծո Բանը վերցրեց նորաստեղծ հողից մի մասնիկ, Իր անմահ ձեռքերով ձևավորեց մեր կերպարանքը և նրան կյանք հաղորդեց. քանի որ հոգին, որը փչեց նրա մեջ, անտեսանելի աստվածության մի շիթն է: Այսպես, հողից և հոգուց ստեղծվեց մարդը, որպես Անմահի պատկեր: [...] Սա է պատճառը, որի համար ես, իմ երկրային հատկությամբ, կապված եմ երկրային կյանքին, բայց քանի որ ինձնում ունեմ նաև աստվածության մի մասնիկը, գալիք աշխարհի փափաքը տանջում է սիրտս:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Դոգմատիկ տաղեր, I, 1, 8 (PG 37, 452A).

Իմացիր, թե Արարիչդ ինչպե՛ս փառավորեց քեզ ուրիշ որևէ արարածից ավելի: Երկինքը չէ, որ Աստծո պատկերն է, ո՛չ էլ լուսինը, ո՛չ էլ արևը, ո՛չ էլ աստղերի գեղեցկությունը, ո՛չ էլ ուրիշ որևիցէ մի բան, որ հնարավոր է տեսնել արարչության մեջ: Միայն դու ես ստեղծվել որպես պատկերն Իրականության, որ գերազանցում է որևէ իմացականության. ստեղծվել ես որպես անեղծանելի Գեղեցկության նմանություն, որպես ճշմարիտ Աստվածության դրոշմ, որպես Երանության ընդունարան, որպես ճշմարիտ Լույսի կնիք: Երբ դու շրջվում ես Նրա կողմը, դու դառնում ես այն, ինչ որ Նա Ինքն է: [...] Արարածների մեջ չկա այսքա՜ն մեծ ոչինչ, որ կարողանա համեմատվել քո մեծությանը: Աստված ամբողջ երկինքը կարող է չափել Իր ձեռքի ափով: Երկիրն ու ծովը փակված են Իր ձեռքի ափում: Եվ սակայն, Նա, որ այսքա՜ն մեծ է և ամբողջ արարչությունը պարփակում է Իր ձեռքի ափում, դու ընդունակ ես պարունակելու Նրան, Նա բնակվում է քո մեջ և նեղ ու անձուկ չի համարում շարժվելը քո էության ներսում, Նա, որ ասում է. «Բնակվելու եմ նրանց մեջ և քայլելու եմ նրանց հետ» (2Կր 6, 16):

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Քարոզներ Երգ Երգոցի մասին, 2 (PG 44, 805C-807A).

Գերազանցման սույն կարողությունը, որը մարդուն վերամբարձում է աշխարհից և նրան դարձնում է սեփական կյանքի նկատմամբ պատասխանատու, մարդուն տալիս է արքայական մեծություն: Առավել ճշգրիտ կերպով կարող ենք ասել, որ դա «թագավոր-քահանայի» մեծությունն է, քանի որ տիրապետությունն անբաժանելի է ընծայումից: Աստծո պատկերը մարդու մեջ արտահայտվում է բանականությամբ, մտքի կարողությամբ, կոչմամբ՝ արտահայտելու իմաստն ու սերը, որովհետև Աստված իմաստություն է, բան (լոգոս), սեր: Ոչ մի անբանականություն չկա Հայրերի այս գաղափարներում, այլ՝ բանականության արգասավոր ընդարձակումն է, երբ էակներն ու առարկաները չեն դիտվում միայն «հորիզոնական» ուղղությամբ, այսինքն՝ պատճառների ու հետևանքների փոխկապակցված շղթայի ներսում, այլ նաև «ուղղահայաց» ուղղությամբ, հարգելով նրանց խորհուրդը և նրանց իմաստն ու նշանակությունը, որոնց թափանցիկ էության ետևում նշմարելի են աստվածային «լոգոս»ները:

Աստծո պատկերով ստեղծված լինելու փաստը նշանակում է, որ մարդու վրա, նրա արարման առաջին պահից ևեթ, դրոշմվել է մի արքայական նկարագիր: [...] Աստվածությունն իմաստություն է և լոգոս (բան, բանականություն, իմաստավորություն). դու ինքդ քո մեջ էլ ես տեսնում բանականությունն ու միտքը, որոնք պատկերներն են առաջին Բանականության և Մտքի: [...] Աստված սեր է և սիրո աղբյուր. աստվածային Արարիչն այս դիմագիծը ևս տվել է մեր դեմքին:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մարդու արարման մասին, 4-5 (PG 44, 136C.137B-C).

Այսպիսով, մարդու ամենաբարձրակարգ կարողությունները աստվածային հատկությունների հայելացումն են: Դրանք կանչված են տալու «առաքինության» պտուղներ, որոնք նույնքան մասնակցություններ են աստվածային Անուններին, աստվածային ներկայության կերպերին: Էականը, սակայն, այն՝ ինչը պատկերին տալիս է իրեն հառաջ մղող ուժը, դա «անմահության սկզբունքն» է: Սա մարդու մեջ արթնացնում է ձգտում դեպի այն՝ ինչն իրեն գերազանցում է և «հավիտենության փափաք»: Սրանով մարդը դառնում է ավելի մեծ, քան տիեզերքը, որի ներսում մարդը ծնվում է և որը կուզենար իր տիրապետության տակ պահել մարդուն: Սրանով, հետևաբար, մարդը հաստատում է իր հիմնական ազատությունը: Որ մարդն Աստծո պատկերով է, սա վերջնական համադրությամբ նշանակում է, որ մարդը մի անձնական գոյություն է, մի ազատություն:

Եթե մարդը կյանքի է կանչվել, որպեսզի մասնակցի աստվածային իրականություններին, ուրեմն անհրաժեշտ է, որ նրա բնությունն իրեն տա այդպիսի մասնակցության հնարավորությունը: [...] Անհրաժեշտ էր, որ աստվածայինի հետ մի որոշակի նմանություն որպես բնածին հատկություն արձանագրված լիներ մարդկային բնության մեջ, որպեսզի այդ կերպարանակցությունը նրան մղեր բաղձալու այն, ինչն իրեն նույնազգի է: [...] Սա է պատճառը, որի համար մարդն օժտվել է կյանքով, մտքով, իմաստությամբ և աստվածությանն արժանի բոլոր հատկություններով, որպեսզի դրանցից յուրաքանչյուրն իրեն մղի բաղձալու այն, ինչն իրեն նույնանման է: Եվ քանի որ հավիտենությունն աստվածության բնորոշ հատկություններից է, մեր բնության համար էլ բացարձակապես հարկավոր էր, որ դրանից զուրկ չմնար, այլ՝ իրենում ունենար անմահության սկզբունքը. այդ բնածին հատկության շնորհիվ մարդն ընդունակ է ձգտելու այն բանին, ինչը գերազանցում է իր բնությանը, և պահպանելու հավիտենության իղձը:

Դա ցույց է տալիս աշխարհի արարման պատմությունը, միայն մի խոսքով, որն իր մեջ համա-բովանդակում է ամեն բան, երբ ասում է. «Մարդը ստեղծվեց Աստծո պատկերով» (Ծնդ 1, 26):

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մեծ Քրիստոնեական, V, 4-7 (PG 45, 21C-D; SC 453, pp. 164-166).

Մարդն ազատ է, սկզբից ևեթ: Արդարև, Աստված ազատություն է, և Աստծո պատկերով է ստեղծվել մարդը:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 37, 4 (SC 100/2, pp. 932-933).

Նա, ով մարդուն ստեղծել է, որպեսզի նրան մասնակից դարձնի Իր սեփական լիությանը, տնօրինել է այն կերպ, որ նրա բնությունը պարունակի սկզբունքն այն ամեն ինչի, որ գեղեցիկ է, և որ այդ կարողություններից յուրաքանչյուրը մարդուն մղի բաղձալու աստվածային համապատասխան հատկությունը: Հետևաբար, Նա չէր կարող զրկել մարդուն Իր հատկություններից ամենագեղեցիկից ու ամենաթանկարժեքից. սեփական անձը սահմանելու [ինքնորոշման] կարողությունից, այսինքն՝ ազատությունից:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մեծ Քրիստոնեական, V, 9 (PG 45, 24C; SC 453, p. 168).

Ազատության այս խորհուրդը աստվածաբանական բուռն քննարկումների առիթ է հանդիսացել Եկեղեցու պատմության ընթացքում: Մի կողմից պեղագիոսականներն էին, իսկ մյուս կողմից՝ Սուրբ Օգոստինոսի աստվածաբանությունը: Ձգտումը կար հակադրելու ազատությունն ու շնորհը. մարդու փրկության պատճառը լոկ իր իսկ ազատ կա՞մքն է, ինչպես պնդում էր Պեղագիոսը, թե՞ Աստծո շնորհն է, ինչպես հաստատում էր Սուրբ Օգոստինոսը: Եկեղեցու այս մեծ Հայրապետի ուսմունքը, որի համաձայն՝ մարդը թշվառության մեջ հայտնված մեկն է, որ փրկվել է ձրիաբար և այժմ երգում է Ալլելուիա, ամբողջովին արդարացի է գոյութենական, ենթակայական տեսանկյունից դիտված, բայց վտանգավոր է, եթե փորձ կատարվի այն առարկայականացնել մի համակարգի ներսում (ինչպես ոմանք Հյուսիսային Եվրոպայում կատարեցին ԺԶ. և ԺԷ. դարերում): Արևելյան Հայրերը (և Արևմտյան Հայրերից ոմանք), որոնց համաձայն մարդու (և հրեշտակի) արարումն իր մեջ պարունակում է մի իրական ռիսկ Աստծո կողմից, շեշտը դրել են սիրո միջոցով իրականացող փրկության վրա. «Աստված կարող է ամեն բան, բացառությամբ մեկի. ստիպել մարդուն սիրելու Իրեն»: Շնորհը փրկում է, բայց միմիայն սիրո հանդիպման ներսում: Սերը պատում է մարդուն, ամբո՛ղջ մարդուն, մի մթնոլորտի նման, որ պատրաստ է ներթափանցելու նրա մեջ անգամ նվազագույն ճեղքի միջով: Բայց միմիայն Հավատքի արքայական ազատությունը կարող է բացել այդ ճեղքը: Խոսքը մի ճեղքի մասին է, որը դառնում է ակտիվ բացվածք, արարող ինքնահանձնում աստվածային կյանքին: Ամբողջ մարդկության բարիքն է, որ կերտվում է, որովհետև Աստծո պատկերն իրականում ո՛չ թե կղզիացած անհատն է, այլ՝ հաղորդության մեջ գտնվող մարդը, կամ ավելի ճիշտ է ասել՝ բոլոր մարդիկ միասին: Այս «ամբողջական Ադամին», այս «միակ մարդուն» մենք տեսնում ենք որպես մասնատված իրականություն, մենք ենք, որ շարունակ մասնատում ենք նրան, բայց Քրիստոսը, «վերջնական Ադամը», նորոգում է նրան, դարձնելով մեկ և տարբեր, Երրորդության նմանությամբ: Հատկապես Սբ. Գրիգոր Նյուսացու համար «Ստեղծենք մարդուն մեր պատկերով» խոսքը վերաբերվում է մարդկությանը, իր էաբանական միության ներսում դիտված:

[Մարդկային] ամբողջ բնությունը, որ տարածվում է [պատմության] սկզբից մինչև վերջը, հանդիսանում է պատկերը Նրա, ով Է:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մարդու արարման մասին, 16 (PG 44, 185D).

Ասելը, թե կան «բազմաթիվ մարդիկ», լեզվի մի տարածված զեղծում է: Անշուշտ, կա մի բազմություն, որ մասնակցում է մարդկային միևնույն բնությանը, [...] բայց նրանց բոլորի մեջ մարդը մեկ է:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Այն բանի մասին, որ չկան երեք աստվածներ (PG 45, 117D.120A).

Ինչպես նաև հարկավոր է ընդգծել, որ Աստծո պատկերն ամբողջական մարդն է, իր հոգիով և իր մարմնով: Մարմինը կանչված է արտահայտելու անձը, ինքը նույնպես ստանալով կենարար շունչը: Կանչված է լինելու ո՛չ թե դիմակ, այլ՝ դեմք: Աստվածաշնչի ուսուցմանը հետևելով, Եկեղեցու Հայրերը հաստատում են, որ միայն հոգու և մարմնի միությամբ է կազմվում մարդը: Մարդու տեսանելի մասը գոյություն չէր ունենա, եթե չլիներ «անտեսանելիի տեսանելին»: Հոգին և մարմինը պետք է փոխադարձաբար մեկը մյուսի խորհրդանշանը լինեն, ասում է Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանողը: Այս պատճառով է, որ Սրբերը, նույնիսկ երբ դիմագծերով տգեղ են, միևնույնն է, գեղեցիկ են, մի գեղեցկությամբ, որ բխում է խելամիտ սրտից, սիրող սրտից: Մարմինը նույնպես կանչված է կյանքի և հարության, և հետևաբար՝ կանչված է նաև տիեզերքը, որի էներգիաներին մարմինն անդադար հաղորդակից է: Երկրորդ դարում ապրած Առաքելաշավիղ Հայրերը շարունակ ընդգծում էին մարմնի այս արժանապատվությունը: Նրանք համոզված էին, որ Քրիստոնեությունն ավետում, նախապատրաստում և կանխում է մարմնի հարությունը, ինչպես որ փաստվում է Քրիստոսի մարմնավոր հարությամբ և «համբարձմամբ», որով Աստծո մեջ է ներթափանցում ինքնին երկրի մարմինը («երկրի սուրբ մարմինը», ասում էր Մերեժկովսկին): Քրիստոնեական այս մտահամակարգն ամբողջովին հակընթաց է գոյաբանական (օնթոլոգիական) դուալիզմի բոլոր փորձերին. և՛ ապականված պղատոնիզմի դուալիզմին, որի համաձայն մարմինը հոգու բանտն է և գերեզմանը (քանի որ միայն հոգին էին նկատում որպես աստվածային աշխարհին կերպարանակից), և՛ մանիքեական կամ գնոստիկական դուալիզմին, որի համաձայն մարմինը ինչ որ մի չար դեմիուրգի գործն է:

Հետևաբար տեսնում ենք, որ Քրիստոնեության ամենահին շրջանի հեղինակները մտահոգված չէին հոգու անմահության հարցով, այլ ավելի՝ մարմինների հարության հարցով, և ամբողջ տիեզերքի հարության հարցով, որը մարդկության մարմինն է: Եկեղեցու ամբողջ կյանքը պետք է որ «հարության աշխատանոց» լինի^[2], պետք է որ թրթռա հարության մի անհուն սլացքով, որն իր մեջ կներառի ամբողջ մարդկությունն ու ամբողջ տիեզերքը:

Պատկերը չի գտնվում [մարդու] բնության մի մասում, այլ՝ բնությունն իր ամբողջությամբ Աստծո պատկերն է:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մարդու արարման մասին, 16 (PG 44, 185C).

Անմարմին հոգիները երբեք չեն լինի հոգևոր մարդիկ, այլ այն՝ ինչը հանդիսանում է հոգևոր մարդը, ստանալով Աստծո Հոգին, մեր ամբողջական իրականությունն է, այսինքն՝ հոգի-մարմին միությունը:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, V, 8, 2 (SC 153, pp. 96-97).

Թերևս հոգի՞ն է, որպես այդպիսին, որ կազմում է մարդու էությունը: Ո՛չ, այն պարզապես մարդու հոգին է: Ուրեմն մարմի՞նն է այն, ինչն անվանվում է մարդ: Ո՛չ, այն պարզապես մարդու մարմինն է: Ուրեմն, քանի որ այդ երկու բաղադրամասերը, միմյանցից բաժանվելու դեպքում, չեն կազմում մարդու էությունը, հարկավոր է ասել, որ երկուսի միավորմամբ ձևավորված միությունն է միայն արժանի կոչվելու մարդ: Եվ անկասկած, Աստված կյանքի և հարության է կանչել ամբողջական մարդուն, այլ ո՛չ թե՝ մարդու մի մասը: Այն, ինչը որ կանչված է, մարդու ամբողջությունն է, այսինքն՝ հոգին, բայց նաև մարմինը: Հետևաբար, եթե երկու մասերը կազմում են մի անբաժանելի միություն, ինչպե՞ս կարող ենք ընդունել, որ մեկը փրկվի առանց մյուսի: Երբ մարմնի համար ընդունում ենք մի նոր ծնունդ ստանալու հնարավորությունը, ինչպիսի՜ խտրականություն կլիներ, եթե հոգին փրկվեր առանց մարմնի:

ՀՈՒՍՏԻՆՈՍ, Հարության մասին, Պատառիկ Ա. [107 Holl], VIII, 4-5 (PG 6, 1585B-C; ed. Morcelliana, pp. 44-46).

Եթե մարմինն իրոք ոչ մի օգտակարություն չունի, ուրեմն Քրիստոսն ինչո՞ւ բժշկեց այն: Եվ, հատկապես, ինչո՞ւ հասավ մինչև իսկ հարություն առնելու մեռելներից: Ո՞րն էր Իր նպատակը: Մի՞թե այն չէր, որ մեզ ցույց տար, թե ինչպես պետք է կատարվի հարությունը: Ինչպես նաև, ինչպե՞ս Նա հարություն տվեց մեռելներին: Հոգինե՞րն էին, թե՞ մարմինները: Ակնհայտ է, որ երկուսը միասին էին: Եթե հարությունը պետք է միայն հոգևոր լիներ, Իր հարության պահին Նա պետք է որ ցույց տար Իր մարմինը մի կողմում պառկած, իսկ մյուս կողմում Իր հոգին այնպես, ինչպես որ է: Բայց Նա նման բան չարեց, հարություն առավ Իր մարմնով, համոզված, որ կյանքի խոստումը վերաբերվում էր նաև մարմնին: Ինչո՞ւ հարություն առավ Իր խաչված մարմնով: Որպեսզի փաստեր մարմնի հարության իրականությունը: Կամենալով համոզել Իր աշակերտներին, որոնք չէին ուզում հավատալ, որ Նա իսկապես հարություն է առել Իր մարմնով, [...] թույլ տվեց, որ հպվեն Իրեն և նրանց ցույց տվեց գամերի հետքերն Իր ձեռքերի վրա: Բայց քանի որ նրանք տակավին չէին կարողանում հավատալ, որ Նա Ինքն էր, և Նա Ինքն էր Իր մարմնով, ցանկություն հայտնեց ուտել նրանց հետ [...] և կերավ մի քիչ մեղր և ձուկ: Ահա այսպես եղավ, որ նրանց տվեց ապացույցը, որ հարությունը կատարվելու է մեր իրական նյութական մարմնում: Ինչպես նաև, քանի որ ասել էր, որ մեր բնակությունը լինելու է երկնքում, կամեցավ փաստել, որ մարմնի համար անհնարին չէ գնալ «երկինք», և «նրանք տեսան, թե Նա ինչպես էր բարձրանում երկինք» (Մրկ 16, 19) այնպիսին, ինչպիսին որ Ինքն էր, այսինքն՝ Իր մարմնով:

ՀՈՒՍՏԻՆՈՍ, Հարության մասին, Պատառիկ Բ. [108 Holl], IX, 1-4 (PG 6, 1588C-1589A; ed. Morcelliana, p. 48).

Մարդու էության ամենակենտրոնական կետում Եկեղեցու Հայրերը մատնացույց էին անում «սիրտը»: Այս «սիրտը», որը միահյուսվում է համանուն օրգանի հետ առանց նրա հետ ամբողջովին նույնանալու, վայրն է մի ճանաչողություն-սիրո, որի մեջ մարդն ամբողջովին ամփոփվում է և միաժամանակ՝ բացվում: Սուրբ Հոգու առաջ բացված «սիրտ-հոգի»ն է, որն աստվածային լույսը ստանում է՝ այն մարմնին հաղորդելու համար: Որովհետև մարմինը կարող է դառնալ հոգևոր, մինչ, ընդհակառակն, ամենաբարձրակարգ միտքը, եթե փակվում է խորհրդի առաջ, դառնում է մարմնավոր:

Շնորհը լույսի որդիների սրտում արձանագրում է Հոգու օրենքները: Նրանք, ուստի, չպետք է վստահություն հայթայթեն միայն թանաքով գրված Գրություններում, որովհետև Աստծո շնորհը Հոգու օրենքները և երկնային խորհուրդներն արձանագրում է նաև սրտի տախտակների վրա: Սիրտն, արդարև, հրամայում և կառավարում է ամբողջ մարմինը: Երբ շնորհը տիրապետություն է հաստատում սրտի արոտավայրերի վրա, թագավորում է բոլոր անդամների և բոլոր մտքերի վրա: Արդարև, նրանում է գտնվում միտքը, և հոգու բոլոր մտածումներն ու նրա հույսը: Սրտի միջով շնորհն անցնում է մարմնի բոլոր անդամներին:

ՄԱԿԱՐԻՈՍ, Քարոզներ (Բ. ժողովածու), XV, 20 (PG 34, 589A-B).

Ծննդոց գրքում պատմվող «անկման» պատմությունը Եկեղեցու բազմաթիվ Հայրերի կողմից ստանում է մի շա՜տ խորիմաստ մեկնաբանություն, որն ամբողջովին բացառում է որևէ «նախանձի» հնարավորություն Աստծո կողմից, մերժելով ահ ու սարսափ սփռող աստվածության որևէ գաղափար: «Գիտության ծառը» դա հայեցողության ծառն էր, հնարավորությունը՝ ճանաչելու աշխարհն Աստծո մեջ: Մարդը չէր կարող մոտենալ նրան առանց երկարատև նախապատրաստման, որովհետև կմոխրանար Աստվածության հրեղեն բոցերի մեջ, եթե ներս մտներ մանկական անգիտակից վիճակում (այս թեման մեծապես հոգեհարազատ է Սբ. Երանոս Լիոնցուն) կամ եսակենտրոն անհագ ագահության դիրքորոշմամբ, բիրտ վայրագությամբ օգտագործելու համար աշխարհը, փոխանակ այն հարգելու և ընծայելու: Հարկավոր էր, որ մարդը հասունանար, որ գիտակցությանը մերձենար ազատ անջատմամբ և անձնավոր Աստծո նկատմամբ հավատքի, սիրալիր վստահության միջով: Այս նպատակին հասնելու մտադրությամբ էր Աստված հաստատել արգելքը, որը, մինչդեռ, փորձողի կողմից ներկայացվում է որպես ընդհանուր և վերջնական արգելք, նախանձի մի արտահայտություն Արարչի կողմից, որն իբր թե ցանկանում է ճնշել Իր արարածին: Մարդը, փորձողի հրապույրներին տեղի տալով, հավակնեց «տիրանալ աստվածային իրողություններին առանց Աստծո»: Եվ Աստված նրան հեռացրեց «Կյանքի ծառից», որպեսզի չկատարվեր վատթարագույնը. մարդը չանմահանար և չաստվածանար կեղծիքի ու «ինքնակռապաշտության» վիճակում, մի բան, որ կնշանակեր մի անդարմանելի դժոխք մարդկության համար: Այսպես աշխարհ մուտք գործեց մահը, որը ճիշտ ճանապարհից շեղվելու հետևանքն է, բայց նաև հնարավոր միակ դեղն ու դարմանն է, որովհետև ստեղծում է հնարավորությունը, որ մարդը ձեռքբերի սեփական սահմանավորության գիտակցությունը, և հետևաբար՝ բացվի շնորհի առաջ: Անկումը քողարկել, բայց բնավ չի ջնջել Աստծո պատկերը մարդու մեջ: Անկման այլաբանական պատմությունը խոսում է մարդու մի սկզբնական վիճակի մասին, որը խուսափում է ճանաչողության մեր այժմյան հնարավորություններից, քանի որ ժամանակի, տարածքի և նյութականության պայմանավորումներն այն ժամանակ ամբողջովին ա՛յլ բնույթ էին կրում (որոնց մասին կարող ենք որոշակի գաղափար կազմել միայն հայելով Քրիստոսի փառավորյալ մարդկությանը): Այն, ինչին մենք տալիս ենք բնաշրջում (էվոլյուցիա) անունը, դա աստվածային Իմաստության կողմից ողորմած վերաստանձնումն է այս անկյալ արարչության, որն այլապես սահմանված է էնտրոպիայի «ջրհեղեղին». մի խոսքով, ձևավորումն է, զարգացումն է «կաշվե զգեստների», մինչև որ մարդը, որ մերկացել է լույսի դրախտային հանդերձանքից, կկարողանա ի վերջո կրկին դրանով հանդերձավորվել:

Անկումը մնայուն բնույթ է կրում, բայց Բանը (Լոգոսը) շարունակաբար հաղթում է մահվանը մահով, քայքայման մեջ գտնվող տիեզերքից ծնունդ տալով կյանքի բազմազանությանը: Խաչն ու հարությունը արձանագրված են գոյակների ինքնին էության ներսում: Մինչև այն պահը, երբ Բանի մարդեղությունն ու խաչակրությունը մահաշաղախ այս կյանքի ներսում, միշտ հաղթական և միշտ պարտված այս կյանքի ներսում բխեցրեցին մի կյանք, որը շաղախված է հավիտենության հետ, ուր մարդը կանչված է մասնակից դառնալու վերջնական հաղթանակին:

Աստված դրեց մարդուն դրախտի մեջ, – ինչպիսին էլ որ եղած լինի այդ դրախտը, – տվեց նրան ազատություն, որպեսզի շնորհընկալի երանությունը նվազ չլիներ, քան շնորհատուինը: Պատվիրեց նրան հսկել անմահ բույսերի վրա, որոնք թերևս [խորհրդանշում են] աստվածային մտքերը: [...] Տվեց նրան մի օրենք, որով կկարողանար հրահանգվել նրա ազատությունը: Այդ օրենքը մի պատվիրան էր. ծառերը, որոնց պտուղները կարող էր քաղել, և այն միակը, որին չէր կարող հպվել: Այդ ծառը գիտության ծառն էր: Մարդու կորստյան համար չէ, որ Աստված ի սկզբանե տնկել էր այդ ծառը, ո՛չ էլ նախանձի պատճառով է, որ արգելել էր մերձենալ դրան, – թող որ Աստծո թշնամիներն այս հարցին միջամուխ չանեն իրենց լեզուները, թող որ չնմանվեն օձին, – այլ՝ բարությունից դրդված, եթե ուղղամտորեն մեկնաբանենք այդ արգելքը: Իմ կարծիքով, արդարև, դա հայեցողության ծառն էր, որին անվնաս կերպով կարող էին մերձենալ միայն նրանք, որոնց հոգևոր պատրաստությունը հասել էր բավականաչափ կատարելության: Այդ ծառն, ընդհակառակն, միայն աղետաբեր կարող էր լինել չափազանց անտաշ հոգիների համար, որոնց ախորժակը չափազանց բիրտ ու վայրագ է: Միևնույն կերպ, չափից ավելի խիտ կերակուրը վնասակար է փոքր երեխաներին, որոնք տակավին կարիքն ունեն կաթի: Երբ, սատանայի ատելության պատճառով, [...] – ա՜հ, որքա՜ն ողբալի է իմ տկարությունը, որովհետև ի՛մն է հեռավոր նախածնողի տկարությունը, – առաջին մարդը պարտվեց, [...] հեռացվեց կյանքի ծառից, դրախտից և Ինքնին Աստծուց, և հագավ կաշվե զգեստներ, – ինչը որ կարող է այլաբանորեն նշանակել մի մարմին, որն ավելի թանձր է, մահկանացու և անհնազանդ: Եվ, առաջին անգամ լինելով, մարդը ճանաչեց իր անարժանությունը և փորձեց թաքնվել Աստծո առաջ: Բայց շահեց նաև դրա վարձը՝ մահը, [...] որպեսզի չարիքն անմահ չլիներ: Պատիժն, այդպիսով, դարձավ մարդկության հանդեպ սիրո ապացույց: Այդպիսին է, իմ կարծիքով, պատժելու աստվածային կերպը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԽԵ., Զատիկի մասին, 8 (PG 36, 632C-633B).

Աստվածացմամբ դառնալով Աստված, մարդը կարողանալու էր, Ինքնին Աստծո հետ միասին, ներհայեցողությամբ տեսնել Աստծո գործերը, ստանալու էր դրանց գիտությունն Աստծո մեջ:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Հարցադրումներ Թաղասիոսին, Նախաբան (PG 90, 257D-260A).

Արդ, մարդը ցանկացավ տիրել աստվածային իրողություններին առանց Աստծո, Աստծուց առաջ, և ո՛չ թե՝ ըստ Աստծո:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Խնդրահարույց հարցեր, 10 (PG 91, 1156C).

Մահն ա՛յլ բան չէ, քան բաժանումն Աստծուց, [...] և, որպես դրա անխուսափելի հետևանք, մարմնի մահը:

ՄԱՔՍԻՄՈՍ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՂ, Հարյուրյակներ սիրո մասին, II, 93 (PG 90, 1016B).

Այսպիսով, Աստված չի կարող նկատվել որպես չարիքի համար պատասխանատու, Նա, որ հեղինակն է այն բաների, որոնք գոյություն ունեն, և ո՛չ թե այն բաների, որոնք գոյություն չունեն. Նա, որ ստեղծել է տեսողությունը, և ո՛չ թե՝ կուրությունը: [...] Եվ դա արել է առանց բռնության պարտադրանքով ենթարկելու մարդուն Իր կամքին, կարծես քարշ տալով նրան դեպի բարին նրա կամքին հակառակ, անշունչ առարկայի նման: Երբ լույսը շողում է մաքրափայլ պայծառությամբ, [...] եթե ինչ որ մեկը կամովին սքողում է իր տեսողությունը, կոպերը վար իջեցնելով, արևը պատասխանատու չէ այն բանի համար, որ նա չի տեսնում:

ԳՐԻԳՈՐ ՆՅՈՒՍԱՑԻ, Մեծ Քրիստոնեական, VII, 4 (PG 45, 32D; SC 453, p. 186).

Աստված, Իր կողմից, սկզբից ևեթ կարող էր պարգևել մարդուն լիությունը, բայց մարդն անընդունակ էր այն ընդունելու, քանի որ տակավին մի փոքրիկ մանուկ էր:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 38, 1 (SC 100/2, pp. 944-946).

Աստված մարդուց տարբերվում է ճիշտ սրանով. Աստված ստեղծում է, մարդը ստեղծված է: Նա, ով ստեղծում է, միշտ միևնույնն է, մինչ նա, ով ստեղծված է, անհրաժեշտորեն ստանում է սկիզբ, միջանկյալ վիճակ և հասունություն: [...] Մարդը ստանում է ճանաչողությունը և աճը դեպի Աստված: Արդարև, որքան որ Աստված միշտ միևնույնն է, նույնքան մարդը, Աստծո մեջ գտնվելով, միշտ հառաջադիմում է դեպի Աստված:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 11, 2 (SC 100/2, pp. 500-501).

Ինչպե՞ս կկարողանայիր դու Աստված լինել, մինչ տակավին մարդ չես դարձել: Ինչպե՞ս կկարողանայիր դու ամբողջացած լինել, մինչ տակավին նոր ես ստեղծվել:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 39, 2 (SC 100/2, pp. 964-965).

Ահա թե ինչո՛ւ Աստված արտաքսեց նրան դրախտից և հեռացրեց կյանքի ծառից. դրա պատճառն այն չէր, որ իբր թե նախանձից դրդված չթույլատրեց նրան մերձենալ կյանքի ծառին, ինչպես ոմանք հանդգնում են ասել, այլ՝ այն, որ Աստված այդպես վարվեց կարեկցանքից դրդված, որպեսզի մարդն ընդմիշտ չմնար օրինազանցության մեջ, որպեսզի մարդու ուսերին ծանրացող մեղքն անմահ չլիներ, որպեսզի չարիքը չդառնար անվերջ, հետևաբար՝ անդարմանելի: Աստված, ուստի, կանգնեցրեց նրա օրինազանց ընթացքը, միջանկյալ դնելով մահը, [...] տալով նրան մի սահմանագիծ մարմնի քայքայման համար, որը պետք է տեղի ունենա հողի տակ, որպեսզի մարդը, «մեղքի համար մեռնելով» (Հռմ 6, 2), մի օր սկսի «ապրել Աստծո համար»:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 23, 6 (SC 211, pp. 460-463).

Հարությունն, ուստի, Քրիստոսի միջով, մարդու առաջ բացում է սիրո ճանապարհը. սեր, որն առավել հզոր է, քան մահը: Քրիստոսի հարությամբ՝ Աստծո պատկերը նորոգվում է, մահը դառնում է զատկական իրականություն, որդեգրված մարդը ստանում է «Հոր լույսը»: Աստվածային փառքը այժմ մարդուն տրվում է ընդմեջ Քրիստոսի անսահմանորեն մարդկային ներկայության. կրակը, մարմնանալով, տակավին մանուկ մարդու համար դառնում է կաթ: Աստծո ցածրանալը հնարավորություն է ստեղծում մարդու բարձրացման համար:

Նախապես բազում եղանակներով զգուշացվելով, խրատվելով ու հորդորվելով, [...] խոսքով, Օրենքով, մարգարեներով, բարերարություններով, սպառնալիքներով, պատիժներով, ջրով, կրակով, պատերազմով, հաղթանակով, պարտություններով, երկնքից եկած նշաններով, օդից, հողից, ծովից, մարդկանցից, ազգերից եկած նշաններով ուղղվելով, արմատական չհուսացված կարգափոխումներով, որոնց բոլորի նպատակն էր ջախջախել և խորտակել չարիքը, մարդն ի վերջո կարիքն ունեցավ մի առավել արդյունավետ դեղամիջոցի՝ բժշկվելու համար չարիքներից, որոնք դարմանվելու փոխարեն վատթարանում էին [...] և որոնցից վերջինը, որը նաև առաջինն է, կռապաշտությունն է, որն արարածներին է ընծայում պաշտամունքը, որն ըստ իրավունքի պատկանում է միայն Արարչին: Այդ պատուհասներին դեմ կանգնելու համար պահանջվում էր մի առավել հզոր օգնություն: Այդ օգնությունը հասավ: Եվ Աստծո Բանն Ինքը՝ անժամանակը, անտեսանելին, անըմբռնելին, անմարմինը, սկզբից ծնված սկիզբը, լույսից ծագած լույսը, կյանքի ու անմահության աղբյուրը, Բնօրինակի հավատարիմ արտահայտությունը, անփոփոխելի կնիքը, ամեն ինչով Հորը նման ներկայությունը, մարդու վախճանն ու պատճառը, Նա գնաց դեպի Իր պատկերը, մարմնով զգեստավորվեց՝ փրկելու համար մարմինը, մտածող իմացականությամբ թաթավվեց՝ ի նպաստ իմ սեփական իմացականության, մաքրագործելով և ուղղելով այն՝ ինչն Իրեն նման է: [...] Նա մարդկանց մեջ վեհորեն քայլեց Աստծո նման, որպես մեկ միակ և միևնույն էություն, արդյունքը երկու հակադիր սկզբունքների՝ մարմնի և հոգու [միության], մեկն՝ աստվածացած, մյուսը՝ աստվածության շնորհը ստացած: Ինչպիսի՜ արտասովոր մերձեցում, ինչպիսի՜ պարադոքսային միություն: Նա, ով Է, մտնում է [արարված, շարժուն] լինելության մեջ: Անեղը ծնվում է աշխարհի մեջ, անսահմանը [...] կանգնում է աստվածային նրբաթափանցության և մարմնական թանձրության միջև: Հարստությունը ստանձնում է իմ աղքատության դեմքը, [...] որպեսզի ես հարստանամ Իր աստվածությամբ: [...] Որքա՜ն մեծ է ինձ վերաբերվող այս խորհուրդը: Ես ստացել էի աստվածային պատկերը և չէի կարողացել պահպանել այն: Աստված իմ մարմնով զգեստավորվեց՝ փրկելու համար այդ պատկերը և անմահ դարձնելու համար մարմինը: Նա մեզ ընծայում է մի նոր դաշինք, որը շա՜տ ավելի սքանչելի է, քան առաջինը:

ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԶԻԱՆԶԱՑԻ, Ճառ ԽԵ., Զատիկի մասին, 9 (PG 36, 633B-636A).

Մեր Տերը վերջին ժամանակներում, երբ Իր մեջ կրկին բովանդակեց ամեն բան, մեր մոտ եկավ ո՛չ թե այնպես՝ ինչպես կարող էր գալ, այլ այնպես՝ ինչպես մենք ընդունակ էինք տեսնելու Իրեն: Արդարև, կարող էր գալ մեր մոտ Իր անասելի փառքով, բայց մենք տակավին ընդունակ չէինք կրելու այն: Ուստի, ինչպես երեխաների, Հոր կատարյալ Հացը տրվեց մեզ որպես կաթ, – սա Նրա գալուստն է որպես մարդ, – որպեսզի Իր մարդեղության շնորհիվ – այսպես ասած – կրծքով սնվելով, այս կաթնակերությամբ սովորելով ուտելու և խմելու Աստծո Բանը [Լոգոսը], կարողանայինք մեր մեջ պահպանել անմահության Հացը, որը Հոր Հոգին է:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 38, 1 (SC 100/2, pp. 946-949).

Այսպես է, որ մեր Տիրոջ մարմնում մեծ թափով ծագեց Հոր լույսը: Ապա, Նրա մարմնից ճառագայթելով, այդ լույսը եկավ մեր մեջ, և այդ կերպ մարդը մուտք ունեցավ դեպի անապականություն, պարուրվելով Հոր լույսի մեջ:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 20, 2 (SC 100/2, pp. 630-631).

Աստծո Որդին դարձավ մարդ, որպեսզի մարդը դառնա Աստծո որդի:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 10, 2 (SC 211, pp. 118-119)^[3].

Բանը մարմին եղավ, [...] կործանելու համար մահը և կենագործելու համար մարդուն:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Առաքելական քարոզչության ցուցաբերում, 37 (PO 12/5, p. 687; SC 406, p. 134).

Արդարև, մարդը, Քրիստոսի մեջ, այլևս ընդունակ է ստանալու Սուրբ Հոգին, հարության զորությունը։

Հոգին իջավ նաև մարդու Որդի դարձած Աստծո Որդու վրա, Նրա հետ միասին վարժվելով բնակվելու մարդկային ցեղի մեջ, մարդկանց մեջ գտնելու Իր հանգիստը:

ԵՐԱՆՈՍ ԼԻՈՆՑԻ, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 17, 1 (SC 211, pp. 330-331).

Սուրբ Հոգին, ինչպես որ ի հավիտենից բնակվում է Որդու մեջ և հանդիսանում է մարդացյալ Որդու մեսիական օծումը, միևնույն կերպով հանգչում է նաև Նրա մարմնի՝ Եկեղեցու վրա: Սուրբ Հոգին, հետևաբար, սրբագործում և ընծայում է բոլոր նրանց՝ ովքեր գիտակցաբար ջանում են ապրել Քրիստոսի մեջ և որոնք այդպիսով դառնում են ա՛յլ ոմն «քրիստոսներ», փրկված-փրկիչներ, առանձնացվածներ՝ աշխատելու աշխարհի փրկության համար:

Վառվող անթիվ ճրագները բոլորն էլ վառվել են միևնույն կրակով, այսինքն՝ բոլորն էլ վառվել և փայլում են միևնույն գոյացության ազդեցության ներքո: Նմանապես քրիստոնյաները փայլում են աստվածային կրակի՝ Աստծո Որդու ազդեցության ներքո: Նրանց վառված ճրագները գտնվում են նրանց սրտի խորքում և շողում են Նրա Ներկայությանը, ժամանակի ընթացքում, որ անցկացնում են երկրի վրա, ճիշտ ինչպես փայլում է Նա Ինքը: Մի՞թե Հոգին չի ասում. «Սրա համար օծեց քեզ Աստված բերկրանքի յուղով» (Սղմ 45, 8): Նա անվանվեց Օծյալ [Քրիստոս], որպեսզի մենք, ստանալով օծումը միևնույն յուղի, որով Նա Ինքը օծվեց, մենք նույնպես կարողանանք կոչվել «քրիստոսներ», լինելով միևնույն բնությունից և Նրա հետ կազմելով մեկ միակ մարմին: Գրված է նաև. «Նա՝ ով սրբագործում է և նրանք՝ ովքեր սրբագործվել են, կազմում են մեկ միակ ամբողջություն» (Եբր 2, 11):

ՄԱԿԱՐԻՈՍ, Քարոզներ (Բ. ժողովածու), XLIII, 1 (PG 34, 772B-C).

Սուրբ Հոգու և մեր ազատության միության շնորհիվ կարող ենք «պատկերից» անցնել «նմանությանը»:

Մենք բոլորս, որ մարդկային էակներ ենք, Աստծո պատկերով ենք: Բայց Նրա նմանությամբ լինելը բնորոշ է միայն նրանց՝ ովքեր, մի մե՜ծ սիրով, Աստծուն են կապել իրենց ազատությունը:

ԴԻԱԴՈՔՈՍ ՖՈԹԻԿԱՑԻ, Ճանաչողական հարյուր հոդվածներ, 4 (SC 5 ter, p. 86).

Վերածնության մկրտությամբ՝ շնորհը մեզ ընձեռում է երկու բարիքներ, որոնցից մեկն անսահմանորեն ավելի մեծ է, քան մյուսը: Այն մեզ անմիջապես պարգևում է այդ բարիքներից առաջինը. որովհետև այդ նույն ջրում նորոգում է մեզ և փայլեցնում է Աստծո պատկերը: [...] Ինչ վերաբերվում է մյուսին, այն արդյունավորելու համար շնորհը սպասում է, ակնկալելով մեր համագործակցությունը. դա նմանությունն է: Երբ հոգին սկսում է խորը զգացողությամբ («en pollì aisthései») ճաշակել Սուրբ Հոգու քաղցրությունը, հայնժամ պետք է իմանանք, որ շնորհը սկսում է նկարել, պատկերի վրա, նմանությունը: Ինչպես նկարիչները նախ գծում են դիմանկարի միագույն ուրվագիծը, և կամաց կամաց գույնը գույնի վրա ծաղկեցնելով՝ անգամ մինչև մազերը պահպանում են բնօրինակի տեսքը, նույն կերպ է վարվում նաև Աստծո շնորհը. մկրտությամբ սկսում է վերստին ուրվագծել պատկերն այնպիսին, ինչպիսին որ էր, երբ մարդը կանչվեց գոյության: Հետո, երբ շնորհը տեսնում է, որ մեր ամբողջ կամքով ձգտում ենք նմանության գեղեցկությանը, և որ մերկ ու հանգիստ կանգնում ենք արվեստագետի իր աշխատանոցում, հայնժամ, առաքինությունը առաքինության վրա ծաղկեցնելով և հոգու գեղեցկությունը պայծառության ու վայելչության աստիճաններով վեր բարձրացնելով, նրա վրա դրոշմում է նմանության կնիքը: Հոգևոր զգացողությունը («aísthesis») մեզ հայտնում է, որ մեզնում սկսել է ձևավորվել նմանությունը: Բայց սրա կատարելությունը կարող ենք ճանաչել միայն ներքին լուսավորմամբ: [...] Արդարև, հոգևոր սիրույն ոչ ոք չի կարող հասնել, եթե ամենայն վստահությամբ լուսավորված չէ Սուրբ Հոգու կողմից: [...] Եվ միայն սիրո լուսավորությունն է վրա հասնելով հայտնում, որ պատկերը լիովին հասել է նմանության գեղեցկությանը:

ԴԻԱԴՈՔՈՍ ՖՈԹԻԿԱՑԻ, Ճանաչողական հարյուր հոդվածներ, 89 (SC 5 ter, pp. 149-150).

Այդպիսի «նմանությունն» իմաստ ունի միայն տիեզերական հարության դինամիզմի ներսում, փրկված-փրկիչների բաց, ընծայված, հրավիրող հաղորդության կյանքի վիթխարի գետի հորձանքում: Բոլոր քրիստոնյաների (և անկասկած, առավել կամ նվազ գիտակցաբար, բարի կամքի տեր բոլոր մարդկանց) ձգտումն է դեպի վերջինը, դեպի պահը, երբ Աստված կհայտնվի – և մեր կողմից կբացահայտվի – որպես «ամեն բան ամենքի մեջ» և «ամեն բան ամեն ինչի մեջ»: «Նմանությունը» վախճանաբանական է. կանխում է պատմության և տիեզերքի այդ լրումը, և դրա հեռանկարով է գտնում իր տեղը:

Մարդը սկզբից ևեթ ստացել է [Աստծո] պատկերը լինելու պատիվը, բայց նմանությունը վերապահված է լրումին: [...] Սուրբ Հովհաննես Առաքյալն այս ճշմարտությունը ցույց է տալիս է՛լ ավելի հստակ և է՛լ ավելի արդյունավետ եղանակով, ասելով. «Իմ փոքրիկ որդյակներ, մենք տակավին չգիտենք, թե ի՛նչ ենք լինելու, բայց երբ կհայտնվի», – անկասկած խոսում է Փրկչի մասին, – «հայնժամ մենք նման կլինենք Իրեն» (1Հվհ 3, 2):

Իսկ Ավետարանում Տերն այդ նմանությունը մատնացույց է անում որպես ապագա բարիք, և է՛լ ավելի ճշգրիտ կերպով՝ որպես մի բարիք, որը մեր համար ստանալու է Իր միջնորդությամբ, երբ Հորից խնդրում է Իր աշակերտների համար. «Հայր, ուր ես եմ, ուզում եմ, որ նրանք էլ լինեն իմ հետ միասին» (Հվհ 17, 24): «Ինչպես դու և ես մեկ ենք, թող որ նրանք էլ մեկ լինեն մեզնում» (Հվհ 17, 21):

Այս խոսքերում կարող ենք տեսնել, թե ինչպես այդ նմանությունը որոշակի կերպով զարգանում է այնքան, մինչև որ դառնում է միություն, մեր առաջ բացելով բոլոր իրողությունների լրման կամ վախճանի հեռանկարը, երբ Աստված կլինի ամեն բան ամենքի մեջ:

ՈՐՈԳԻՆԵՍ, Սկզբունքների մասին, III, 6, 1 (PG 11, 333C-334A; GCS 22, pp. 280-281; SC 268, pp. 236-238).

^[1] B. Pascal, Pensieri, pp. 100-101 (ed. Sellier, nr. 164; ed. Chevalier, nr. 438; ed. Brunschvicg, nr. 434).

^[2] «Laborator învierii» (D. Stăniloae, Teologia dogmatică ortodoxă pentru Institutele teologice II, Editura Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1978, p. 266).

^[3] Հմմտ. նաև՝ Սբ. Երանոս Լիոնցի, Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 16, 3; 19, 1 (SC 211, pp. 298-299, 374-375).

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։