Ներածություն

Շատերի համար Քրիստոնեությունն այսօր անծանոթ մեկն է, և մի անծանոթ, որն անսովոր ֆենոմենի հրապույրն անգամ չունի, քանի որ մարդիկ շարունակում են բազմացնել և տարածել նրա տձևացումներն ու ծաղրանկարները: Այս պատճառով է, որ ընդունելով բազմաթիվ անձանց խնդրանքը՝ փորձեցի խոսքը տալ անբաժան Եկեղեցու մեծագույն վկաներին, քրիստոնեական բոլոր դավանանքների համար համընդհանուր Ավանդությանը:

Ավանդությունը դա ոմանց կողմից կրկնված, ուրիշների կողմից արհամարհված, կամ գիտակների կողմից օգտապաշտ կերպով մանրակրկիտ զննված ու քննված տառը չէ: Ավանդությունը դա արտահայտությունն է «երիտասարդության» Հոգու, ինչպես ասում էր Սուրբ Երանոս Լիոնցին^[1]. դա, անկասկած, հիմնարար հիշողությունն է, բայց նաև՝ կենդանի ներշնչանք, մի վիթխարի «Զատիկ», մի վիթխարի անցում մարդ-Աստծուց դեպի մարդկություն և տիեզերք-Աստծուն, ինչպես արտահայտվում էին դարասկզբի ռուս կրոնական փիլիսոփաները, հանձինս որոնց հոժարությամբ ճանաչում եմ իմ ուսուցիչներին:

Անշուշտ, Չորրորդ կամ Յոթներորդ դարերի համեմատ՝ մեր հոգևոր զգացողությունը խորապես փոխվել է: Քսաներորդ դարի ամենատարբեր եղեռնագործություններից հետո, վերջնական փլուզումից հետո մի հասարակության, ուր Քրիստոնեությունը դարձել էր մի տեսակ «տիրող գաղափարախոսություն», այսօր հավատքի հարցերի շուրջ չենք կարող այլևս խոսել այնպես, ինչպես դա արվում էր նախորդ դարերում: Կենդանի Աստվածը մեր համար այլևս աշխարհի Կայսրը չէ, այլ՝ խաչված Սերը: Այնուամենայնիվ, հարկավոր է նշել, որ վկաները, որոնց ձայնը պատրաստվում ենք լսել, ապրել են և՛ հալածանքների դարաշրջանում, մի հասարակության ներսում, որ տատանվում էր սկեպտիկության և գնոսիսի միջև, և՛ այն պահին, երբ ծնվող վանականությունը խստորեն, մինչև իսկ խենթորեն, ընդդեմ «հիմնարկի» վերածվող Եկեղեցու փորձությունների, հաստատում էր «Աստծով արբեցած» անձի անտեղիտալի չհամակերպումը տիրող մտայնություններին. այդ վանականները, որոնք «Աստծուց հետո՝ Աստծո նման էին համարում իրենց եղբայրներին»^[2]: Հարկավոր է նաև նշել, Նյումանի հետ, որ սիմֆոնիայի առաջին ակորդներում մոտիվները, որոնք կատարվելու են հետագայում, արդեն իսկ բոլորը միասին ներկա են, մի ներշնչված պայթյունի ներսում: Չմոռանանք, որ Տիեզերական Հինգերորդ Ժողովն էր հիշեցնում, 553 թվականին, որ Աստված «կրեց մահը մարմնում»^[3]: Խոստովանում եմ. սկզբունքը, որով առաջնորդվել եմ հատվածների ընտրության հարցում, Ավանդության ժամանակակից շարունակությունն է, հաճախ դոստոևսկիական տեսությունը, մեր գիշերային և արգասավոր դարաշրջանի ակնկալիքներն ու ինտուիցիաները, ուր հրեղեն ծիլերը բազմանում են ստորգետնյա, ծածուկ կերպով:

Վկաներին, որոնց խոսքերը հավաքել եմ այստեղ, մենք անվանում ենք մեր «Հայրերը»: Այդ առաջին միստիկներից ոմանք եղել են մարտիրոսներ: Ոմանք էլ՝ լեռներում կամ անապատներում բնակվող վանականներ: Ուրիշներ՝ վիթխարիորեն մեծ մտածողներ էին, Հոգու կողմից լուսավորված, նաև ընդմեջ իրենց մի քանի անխոհեմությունների (որոնք Ավանդությունը կարողացավ հավասարակշռել մյուս Հայրերի համաձայնության, «consensus»ի միջոցով): Շատերը Եպիսկոպոսներ էին, առաջնորդները տեղական Եկեղեցիների, որոնք այդ ժամանակ մեծապես ինքնավար էին, պահպանելով հանդերձ սերտ միությունն ու հաղորդությունը: Ընտրվում էին իրենց ժողովրդի կողմից և այդ ժողովրդի համար հանդիսանում էին քարոզիչները միակ «Ավետիսի», որն այսօր կարող է հասնել մեզ մեր ծայրահեղ հուսահատ նիհիլիզմի ներսում. մարդացած Աստծո «էջքը» մահվան և դժոխքի մեջ, հաղթելու համար մահվան ու դժոխքի բոլոր տեսակներին:

Այն ժամանակ միստիկան չէր վերլուծվում կրոնական հոգեբանության եզրերով, ինչպես տեղի է ունենում արդի Արևմուտքում: Ամբողջ կյանքի, ամբողջ Տիեզերքի ծածկագրերը մեկնաբանվում էին Քրիստոսի մահվան-հարության՝ մեծ փոխակերպումների (metamorfosi) այս բանալու լույսի ներքո: Ոմանք, անկասկած, տեսանելիորեն դարձան մոմեր կամ ջահեր մարդկության համար: Բայց ա՛յլ բան չէին անում, քան խտացնելը իրենց ներսում այն «լույսն ու կրակը», որոնք բոլորին պարգևված են Աստվածաշնչի և Խորհուրդների, Եկեղեցու հրաշեկ մարմնի մեջ. Եկեղեցու, որն ընկալում էին որպես Խաչյալ-Հարուցյալի խորհուրդը, որն հարություն է տալիս մեզ և Իր մեջ փոխակերպում է տիեզերքը: Մենք անվերջանալի վիճաբանություններ ենք կատարում «եկեղեցական լինելության», «հիմնարկի» շուրջ (ինչպես արտահայտվում է ժամանակակից հույն աստվածաբաններից մեկը): Նրանք, մինչդեռ, իրենց մտքերում մեր այս վիճաբանություններից շա՜տ ավելի անդին գտնվելով, զգում էին Եկեղեցին որպես հաղորդության մեջ գտնվող անձի միևնույն իրականությունը, որպես մարդկության և տիեզերքի հարութենական, զատկական էությունը:

Այս գիրքը նախևառաջ ներկայացնում է վարդապետական մի բաժին, մտորումներ, որոնք կատարվում են ավելի շուտ խորհրդի «մեջ», քան՝ խորհրդի «մասին», որովհետև պարտավոր ենք, ասում է Ավետարանը, սիրել Աստծուն նաև մեր «ամբողջ մտքով» (Մրկ 12, 30): Ապա հետևում է հոգեմարզական (ասկետիկ) քայլքի բաժինը, ուր ներկայացվում է այն «հոգևոր պայքարը, որն ամենադժվարինն է մարդկանց մղած ճակատամարտերի շարքում»^[4], թեև խոսքը վերաբերվում է ո՛չ թե նվաճումի, այլ ընդհակառակն՝ լքման պայքարի: Վերջում, ներկայացված են որոշակի մտորումներ հայեցողության վերաբերյալ, որի ամենաակնհայտ արտահայտությունը ստեղծարար սիրով սիրելու կարողությունն է, որն այդպիսին է, որովհետև մասնակցում է մարմնացած և խաչված Աստծո սիրույն: Այս գիրքը նաև հնարավորություն կընձեռի, – հուսով ենք, – լավագույնս տեղավորելու Քրիստոնեությունը հարաբերության մեջ և՛ կրոնների աշխարհի, և՛ աթեիզմների աշխարհի հետ: Միություն-Երրորդության և աստվածային Մարդկության հիմնական թեմաները թերևս հնարավորություն կտան արդյունավետ կերպով ներառելու և յուրովի լուսավորելու աստվածայինի համամարդկային և ավանդական փորձառությունը նույնքան, որքան մարդկայինի արևմտյան և արդի փորձառությունը: Հետևաբար, այս գրքում ընթերցողը կգտնի.

 

1) Հեղինակային հատվածներ, որոնք թարգմանաբար ներկայացված են այնպես, որ հնարավորինս ուղղակի կերպով արծարծեն նաև չմասնագիտացած ընթերցողի հետաքրքրությունը: Եթե թարգմանության ժամանակ մեզ թույլ ենք տվել թեթևակի շեղումներ արտաքին կերպարանքից, դա արել ենք արդի լեզուներում իմաստային առումով առավել խորը հավատարմության հասնելու նպատակով:

 

2) Միասնական մի մեկնաբանություն, որի նպատակն է հավասարակշռել հատվածների միջև գոյություն ունեցող անխուսափելի բաժանումները: Մեկնաբանությունների այդ ամբողջությունը ներկայանում է որպես մի տեսակ քննական ուսումնասիրություն:

 

Օլիվիե Քլեման