Մոգերը, Եգիպտոսը, Նազարեթը. Մատթեոս 2, 1-23

 

 

Հովսեփը, թեև առաջնակարգ դիրք է զբաղեցնում Մատթեոսի կողմից պատմված մանկության ավետարանում, գրեթե անհետանում է մոգերի գալստյան ժամանակ, որոնք «գտան մանկանը իր մոր՝ Մարիամի հետ միասին, և ընկան ու երկրպագեցին նրան» (2, 11): Նաև այն հատվածում, ուր Մատթեոսը պատմում է դեպի Եգիպտոս փախուստը (2, 13-23), բծախնդիր կերպով խուսափում է ասելուց, որ Հովսեփը Հիսուսի հայրն է: Ավելի քան չորս անգամ ընդգծում է, որ Հովսեփն իր հետ վերցրեց «մանկանն ու նրա մորը» (2, 13.14.20.21):

Հիսուսը մարդկային ֆիզիկական հայր չունի. Մարիամի արգանդում Իր հղացումը Հովսեփի սերմի պտուղը չէ, այլ՝ գործն է Սուրբ Հոգու (Մտթ 1, 18), և այնպիսի գործ է, որ շփոթեցնում է այս աշխարհի իմաստությունն ու կարգը: Մի նոր արարչության սեմին ենք: Հովսեփն այն արդարն է, որ դրված է մի նոր պատմության սկզբում: Եվ ո՞րն է Հովսեփի ուժը, որով «վեր է կենում, վերցնում է մանկանն ու նրա մորը, և գնում է»: Որով «վեր է կենում և վերադառնում է»: Վախենում է, բայց այդ ուժով հաղթահարում է վախերը, փոխում է ճանապարհն ու բնակության վայրը: Տերը գալիս է ճանապարհների ու գաղթականության այս պատմությունից ներս որպես ուժ՝ քայլելու համար, որպես ուժ՝ մանկանն ու նրա մորը իր հետ վերցնելու, նրանց իր կրծքին սեղմելու համար, որպես ուժ՝ մի ա՛յլ վայրում իրենց կյանքը վերսկսելու համար: Տերը ուժ է, բայց ո՛չ թե առջևիցդ անապատը վերացնելու համար, այլ՝ որպեսզի դու չվհատվես անապատում: Տերը միտք է և իմաստություն, բայց ո՛չ թե Հերովդեսի պալատներն ու տոհմը ոչնչացնելու համար, այլ՝ որպեսզի դու կարողանաս ընտրել ապաստանի երկիրը կամ քաղաքը, որպեսզի դու կարողանաս քայլել և երգել ավելի, քան որքան կյանքը դա քեզ թույլատրում է:

Բայց ուժը կայանում է նաև Մարիամի, Հովսեփի և Մանկան փոխադարձ հարաբերության մեջ, այնտեղ՝ ուր հավատքն ու սերը ձուլվում են, ուր հավատքը դառնում է էներգիայի պաշար գորովների համար, իսկ գորովներն իրենց հերթին օրհնություն են հավատքի համար: Հովսեփի ուժը այն գրկախառնության մեջ է, որին են ակնարկում «Քո հետ վերցրու մանկանն ու իր մորը» խոսքերը, որոնք իսկույն կրկնապատկվում են. «Եվ նա նրանց իր հետ վերցրեց»: Այս վերցնելը, այս ամուր սեղմելը, այս միասին գրկախառնությունը անդադար կկազդուրի սիրտն ու ծրագրերը:

 

 

Երկրպագել մի Մանկան. ինչպիսի՜ խորհրդավոր դաս: Չեն երկրպագում մի խաչյալի, չեն երկրպագում մի հարուցյալի, պարզապես՝ իր մոր գրկում գտնվող մի մանկան, որ գրեթե ոչինչ է, մի բան, որն արդեն անթիվ անգամներ տեսել են յուրաքանչյուր տան մեջ: Ո՛չ թե ուսմունքի օրիգինալությունը, այլ՝ Հիսուսի Աստվածությունն է, որ սահմանում է Քրիստոնեության կարևորությունը: Եվ երկրպագում են, տարածվում են գետնին, փոքրանում են անսահմանորեն փոքրի դիմաց: Եվ ասում են, որ Աստծո և մարդու միջև ընկած ամենակարճ ու ամենաուղիղ ճանապարհը Հիսուսի Մարմինն է: Եվ մեծագույն միստիկների նման ուսուցանում են, որ «հարկավոր է սիրել Քրիստոսի մարդկությունը՝ Նրա աստվածությանը հասնելու համար. սա՛ է սիրո ամբողջական պարծանքը» (Հայդուիչ): Սիրո պարծանք, սիրո ազնվականություն և քաջություն և ամբողջականություն. Աստծուն հասնել՝ սիրելով Հիսուսի մարդկային բնությունը, որ այժմ մանուկ է Իր Մոր գրկում, իսկ հետո՝ տղամարդ փողոցներում և ընկեր, Նրա ծածուկ կյանքի տարիները և Նրա հրապարակային գործերն ու ժեստերը, Նրա ձեռքերը բորոտների վրա, Նրա աչքերը թագավորների աչքերի մեջ, Նրա առակներն ու աղաղակված խոսքերը, Նրա ոտքերը, որոնք մերթ ճանապարհների փոշիով էին պատվում, մերթ նարդոսի բուրմունքով, մերթ խաչի վրա հեղված արյունով: Իսկ վերջում՝ բացակա մարմինը: Մոգերի անցած ճանապարհն է: Ուրեմն մենք, որ փնտրում ենք Քրիստոսի Մարմինը, պետք է վերադառնանք ավետարանական Հիսուսի մոտ, ավետարանական առակներում նկարագրված Հիսուսի մոտ, այլաբանական և փոխակերպող արարքների Հիսուսի մոտ, ո՛չ թե այն մյուսի, որին ներկայացնում են մարդկային մտքի խրթին համակարգերը: Ավետարանական Իր խոսքերն ընդունակ են հուզելու և փոխելու մեր ժամանակների ոգին շնչող մարդկային էությունը: Այս կերպ է պատահում նաև Մարիամի հետ, և իր մասին խոնարհ ու կտոր-կտոր խորհրդածությունների հետ:

Դեպի Եգիպտոս փախուստի հատվածը շարադրվել է հակադրությունների հիմքի վրա՝ արքունիքի ու փողոցի միջև, գահերի պատմություն և փախուստի պատմություն, և դրանց մեջտեղում բացվածքն է դեպի այն, ինչը գալիս է անդենականից, այսինքն՝ այն կողմ գտնվող իրականությունից, դեպի այն հրեշտակը, որ երեք անգամ գալիս է որպես Աստծո աջ, որպես փոքրիկ լույս: Երեք անգամ հակադրվում են թագավորներն ու Հովսեփը: Հերովդեսը որոնում է Մանկանը: Հերովդեսը մեռնում է: Արքեղայոսը վախեցնում է: Եվ երեք անգամ Հովսեփը երազ է տեսնում: Ինչ որ մի բան կատարվում է, սակայն, որպես մի «բայց», որպես մի «այդուհանդերձ», որպես մի ավազահատիկ՝ պատմության ատամնավոր անիվների միջև, որով բացվում է մի ճեղք, որտեղից ներս է մտնում մի նոր պատմություն: Հերովդեսը կարող է սպառնալ, կարող է սպանել, կարող է զինվորներ ուղարկել, բայց ինչ որ մի բան խափանում է նրա ծրագրերը: Աստված զինվորներ չի ուղարկում, ո՛չ էլ արագավազ ձիեր՝ անապատը մի վայրկյանում կտրել անցնելու համար. Աստված առաքում է ուժ, և երգ, և մի հրեշտակ երազում:

Հովսեփը հավատքի տիպար օրինակ է: Երեք անգամ երազ է տեսնում և հրեշտակներն իրեն ասում են, թե ի՛նչ պետք է անի: Նրան բավարար լույս չի տրվում ամեն բան միանգամից հասկանալու համար, տրվում է միայն այնքան լույս, որքան որ բավական է առաջին քայլի համար: Ինչպես պատահել էր նաև Աբրահամի դեպքում, որը ճանապարհ էր ընկել աստղերի լույսի ներքո (հմմտ. Ծնդ 15, 5), առանց իմանալու, թե դեպի ո՛ւր էր առաջնորդելու իրեն ձայնը: Հովսեփի դեպքում էլ հայտնությունները, երազները միայն փոքրիկ հայտնություններ, փոքրիկ երազներ են: Մի ամբողջ ապագա գոյություն ունի, որ շարունակում է ծածուկ մնալ:

Այսպիսին է Աստծո մարտավարությունը, ինչպես տեղի էր ունեցել Եղիա Մարգարեի հետ: Անապատում այլևս ուժասպառ եղած, «աղաղակում է, թե ուզում է մեռնել» (1Թգ 19, 1-8): Տերը նրան գտնել չի տալիս մի սրընթաց նժույգ, որի օգնությամբ հեշտորեն կհաղթահարեր անապատի տարածքները, այլ՝ միայն մի քիչ ջուր և երկու քարերի միջև եփված մի փոքր հաց: Նրան գտնել է տալիս փոքրիկ իրողությունները, նվազագույն, անհրաժեշտ իրողությունները, այն բաները, որոնք քեզ ուժ են տալիս, որպեսզի դու ինքդ կտրես անցնես փոթորիկի միջով և դու ինքդ հաղթահարես խոչընդոտները: Եվ այսպես է, որ մի փոքրիկ բան դարձավ Աստված. մի բուռ մարմին, ջերմություն ու ձայն, մի մանուկ: Այսպիսին է նաև մեր պարագան. բավական է, որ Աստծո Խոսքը մատնացույց անի փոքրիկ քայլերը: Բավական է, որ մեզ լսել տա երգի պարզ առաջին նոտան, առօրյա փոքրիկ ընտրությունները. բավական է, որ մեզ ցույց տա պարզ նշանները մյուս պատմության, մյուս Արքայության:

Հովսեփը՝ արդարը, ներկայացնում է բոլոր արդարներին, որոնք լռության մեջ հասկանում են, թե որտեղ է թաքնվում մահվան բնազդը, և հեռանում են մահից, ինքնակամ աքսորվում են մահվան տիրույթներից. մահ, որ շրջափակման ու պաշարման մեջ է պահում նաև մեր սիրտը: Հովսեփը ներկայացնում է բոլոր նրանց, ովքեր լռելյայն գործում են առանց վարձատրություն ակնկալելու. բոլոր նրանց, ովքեր հասկացել են, որ իրենց առաքելությունը սեփական կյանքի հետ միասին ուրիշների կյանքը պահպանելն է, ովքեր կոնկրետ ու գործնական են, բայց միաժամանակ՝ երազող, ովքեր անզեն ու անպաշտպան են, բայց միաժամանակ՝ առավել հզոր են, քան փարավոններից որևէ մեկը: Նրանց մեջ արդեն իսկ սկսում է ուրվագծվել նոր օրենքը, որը կյանքի, կեղծիքից ու բռնությունից զերծ հարաբերությունների օրենք է: Սուրբ Ծննդյան օրը այս օրենքը արձանագրվել է անզեն, անպաշտպան, անմեղ, հալածված մի Մանկան մարմնի մեջ: Արձանագրվել է բոլոր նրանց մեջ, ովքեր կամենում են այդ Մանկան նման դառնալ. այնքա՜ն փոքր, որ անընդունակ լինեն հարձակվելու ու խոցելու: Արձանագրվել է նրա մեջ, ով կամենում է այնքա՜ն փոքր լինել, որ ընդունակ լինի նախընտրելու ավելի սերը, քան իշխանությունը. նախընտրելու ավելի խաղաղությունը, քան սնափառության հաջողությունները: Եվ հենց սրանում է տկարների ուժը, հենց սա է միակ անհաղթելի ուժը. «Իմ զորությունը Տերն է» (Ել 15, 2):