Վերջաբան. ՈՂՈՐՄՈՒԹՅԱՆ ԿՆԻՔԻ ՆԵՐՔՈ

Աստծո և մարդու միմյանց հետ ապրված պատմությունն իր շրջադարձի կետը գտնում է Մարդեղության մեջ, բայց ունի մի մեկնակետ, որի վերաբերյալ Որոգինեսն ասում է հետևյալ խոսքերը. «Եթե Քրիստոսն իջավ երկնքից, դա արեց մարդու հանդեպ կարեկցանքից մղված, քանի որ մեր տառապանքների համար տառապեց խաչի տառապանքները կրելուց առաջ արդեն: Եթե Քրիստոսը տառապած չլիներ, չէր գա երկիր: Նախ տառապեց, ապա իջավ երկնքից: Բայց ո՞րն է այդ տառապանքը, այդ կիրքը, որ Նա զգաց մեր հանդեպ: Դա սիրո կիրքն է»:

Արդ, քրիստոնեական փորձառությունն իր ամենաբարձր կետում ջինջ ու հստակ, ապշած ու երախտագետ գիտակցությունն է մի իրականության. Քրիստոսի խենթ, Ինքն Իրենից օտարացած սերը: Մարդեղությունը դա մարմին տալն էր սիրո մի կրքի, որին ապա հարությունը եկավ վերջնական հաստատում տալու: Քրիստոսի սիրո կրքի մեջ ներկա է Հոր կիրքը, որովհետև Քրիստոսի անունն ինքնին «Աստված-մեր-հետ» է: Քրիստոսի չարչարանքները սիրահար, կրքոտ Աստծո չարչարանքներն են: Ահա թե ինչո՛ւ «կիրք» եզրն է («passione»), – տառապանք կրելու և ինչ որ մի բանի հանդեպ սիրո կիրք ունենալու իր կրկնակի իմաստով, – որ արտահայտում է քրիստոնեական հավատքի կենտրոնական ճշմարտությունը: Քրիստոնեական հավատքն ապրում է Մեծ Սիրահարի չարչարանքներից սնվելով, և ինքն էլ իր հերթին դառնում է կյանքի համար տառապանք կրելու կարողություն: Մարդկության գոյության սկզբից ի վեր Աստված տառապում է աշխարհի տառապանքին ի տես: Տակավին Որոգինեսն է ասում. «Իր ողորմության մեջ Աստված կարեկցում է, որովհետև Նա անսիրտ չէ»:

Ո՞րն է, ուստի, ցավը, որ Նա կրեց մեր համար: Ցավը սերն է: «Charitas est passio». Ողորմություն բառը լատիներենում ասվում է նաև կարեկցանք, իսկ հունարենում՝ նաև համակրանք, որոնց բոլորի իմաստն էլ միասին կրելն է, միասին տառապանք կիսելը: Խաչյալից սկսած, ուրեմն, քրիստոնեական փորձառության սիրտն այն է, որ մեր Աստվածը սեր է, որ ողորմություն է անում, մասնակցելով այլոց ցավին, ինչպիսի՛ք էլ որ լինեն այդ ցավի պատճառները, և ապա սեր, որ բերկրանք է ապրում Իր ընկերների գեղեցկությանն ի տես: Սեր, որ ողորմություն է անում. սեր, որ բերկրանք է ապրում: Բազմաթիվ մարգարեներ խոսել են Աստծո այս բերկրանքի մասին, որ Նա ապրում է մարդու հանդեպ: Նրա սրտին խոսում է մարդու ճակատագիրը, ընկերակցում է մարդուն մայրական գորովով, հեզ ու խոնարհ սրտով ցույց տալով նրան ճանապարհը: Եվ Քրիստոսը միակ հայտնության միակ վայրն է, Աստծո սուրբ տաճարն է, սրբավայրը, ուր բնակվում է երիցս Սուրբը, ուր գտնվում է սրբությունը, այն է՝ ողորմություն անող սերը: Հանձինս Հիսուսի, որ ճշմարիտ մարդ է, խտացված է այն պատասխանը, որն Աստված ակնկալում է մեզնից, որոնց Նա հանդիպում է Իր սուրբ տաճարի՝ Հիսուսի ընդմիջով:

Պատասխանը դա մի ջերմեռանդ ու անպայմանադիր այո՛ է՝ մարդուն և Աստծուն ուղղված, այդ ընտրության պատճառով մահն իսկ հանձն առնելու աստիճան: Ահա, բոլորս ճանաչել ենք Քրիստոսի փորձառությունը որպես Իր սիրո ու գորովի արտահայտություն: Քանի՜ քանի՜ անգամներ է Ավետարաններում խոսվում Հիսուսի ապրած հուզմունքի մասին. երբ հանդիպում է բորոտներին, Երիքովի կույրին, Նայինի այրի կնոջը: Քանի՜ անգամներ է հնչում «Տե՜ր, ողորմի՛ր»ը, որպես Իր ողորմությանն ուղղված կոչ: Բայց Քրիստոսից հետո – Ով մարդու հանդեպ Հոր սիրո կրքի արտահայտությունն է – սիրո այդ արտահայտությունն իր եկեղեցային վայրն այսօր գտնում է Պատարագի ու Հաղորդության մեջ: Այնտեղ է, որ Աստված հանձինս Քրիստոսի հանդիպում է մարդու կողմից հնչող ներման աղերսանքին և դառնում է ներում. հանդիպում է մարդու կողմից հնչող սիրո հայցին և դառնում է անմնացորդ ինքնանվիրում ու սեփական անձի հանձնում. հանդիպում է մարդու կողմից հնչող ապագայի խնդրանքին և նրան բացում է սպասման դիմաց. հանդիպում է բարին գործելու մեր արմատական անկարողությանը և գալիս է որպես կրակի ու էներգիայի պարգև:

Մի պարգև, որպեսզի հնարավոր դառնա մի փոխակերպում. ներվածն ընդունակ լինի ներելու, լուսավորվածն ընդունակ լինի արտասանելու մի խոսք, որ լուսավորում է, սիրվածն ընդունակ լինի սիրելու և հաղորդվելու, հույսի դիմաց բացվածն ընդունակ լինի հույս ծնելու: Եվ այդպես վարվելով է, որ մարդը լիովին նման է դառնում Որդուն, այդպես վարվելով է դառնում Աստծո որդի: Նրան լիովին նման դարձած այրերն ու կանայք իսկապես տիեզերքի կենտրոնն են, համադրությունը, հիմքը. մարմնեղեն տաճարն է, որի ընդմիջով Հայրն ու Որդին Հոգու մեջ մոտենում են մարդկային ընկերակցությանը:

Մենք, հետևաբար, Ողորմության մարմնեղեն տաճարներն ենք: Եվ հենց սա՛ է աստվածաբանական ընթացքը՝ հասկանալու համար Սրբուհի Մարիամի դերը: Ուստի երբեք չպետք է Մարիամին վերագրենք ողորմած բարության տիտղոսը, որը միայն Քրիստոսին է բնորոշ, այլապես ունայնանում է փրկության քրիստոնեական մեծ պարադոքսը: Ողորմած Քրիստոսը ողորմած Աստվածն է, Աստված, որ վերևից խոնարհվում է մարդկային հանցանքի ու ցավի վրա մինչև այն աստիճան, որ նույնանում է դրանց հետ, դրանց բեռը ստանձնում է Իր վրա: Մարիամն աստվածային չէ. իր էության ողջ սահմանմամբ իսկ զուտ մարդկային է: Ուրեմն, Մարիամի ողորմությունը պարզապես մարդկության գութն է ինքն իր նկատմամբ, և սա, այո՛, կարող է հուզիչ ու մխիթարական լինել, բայց ոչինչ չունի, որ կարող է հայտնող, պարադոքսային լինել: Հայտնի է, որ մարդկությունը կարեկցանք է ապրում ինքն իր նկատմամբ, իսկ հավիտենական իգական կերպարը դրա խորհրդապատկերն է: Չպետք է Սուրբ Կույսի զուտ մարդկային էությանը վերագրենք խորհրդանշելու դերը մի շնորհի, որն իր արժանիքներից անդին է, որովհետև նման դեպքում իսկապես, ինչպես ասում է Դանթեն, «mestier non era parturir Maria» («Աստվածային Կատակերգություն», Քավարան III, 37), այսինքն՝ լիովին անօգուտ կլիներ, որ Մարիամը ծննդաբերեր, և բավական կլիներ մի քրոջ՝ Եվայի սրտից հայցել խեղճ մեղավորների հովանավորությունը Արդարության Գահի դիմաց:

Մարիամը Որդու տունն է, տիպար սրբավայրը: Մինչև այժմ արտահայտված մտքերի լույսի ներքո Մարիամը չի կարող նկատվել իբրև իգական ողորմած կերպարը, որին հարկավոր է դիմել արական դատող կերպարին ողոքելու համար: Մարիամը ողորմած մայրը չէ, որ կարծես ընդդիմանում է դատող Քրիստոսին: Ներողամիտ ու գործակցող իգականը չէ, որին դիմում ենք խստապահանջ ու անողոք արականից – նույնիսկ այդ արականի կամքին հակառակ – թույլտվություններ ու հավանություն ստանալու համար: Ամեն բան և ամենքին իր մեջ ներծծող ու պարփակող իգականը չէ, դեպի որը հարկավոր է գնալ հետընթաց մղումով, ինչպես մեկը, որ ցանկանում է վերամփոփվել մոր պաշտպանողական ու ապահով արգանդում: Պատահական չէ, որ այսօրվա կյանքի դժվարություններին մարդիկ փորձում են պատասխանել մայրական կրոններով, որոնք «Մեծացուսցէ»ի կրոնը չեն, – օրինակ՝ աղանդի, ցեղի, ազգային ինքնության, կրոնական ինքնության ապահով արգանդը, – կամ էլ՝ ամեն բան իր մեջ պարուրող մայր-բնության գաղափարով, որով զարկ է տրվում նոր-հեթանոսության, Նյու Էյջի, որոշակի միստիկ էկոլոգիզմի կամ սխալ մեկնաբանվող ու ներկայացվող որոշ մարեմաբանությունների հիվանդագին մայրապաշտության տարածմամբ:

Իգապաշտ և իգականացնող մշակույթը, որ տարածվում է տղամարդու և կնոջ մեջ, ստապատիր է ու խաբեական, եթե սերտորեն միացած չէ մյուս բևեռին՝ արականին: Աստվածաշնչյան կերպարը դա մի Աստված է, որ մարդուն – քե՛զ – մայրական սրտով ուղղում է այն խոսքը, որ ասում է. «Դուրս ելի՛ր և գնա՛», պոկում է քեզ ինքդ քեզնից՝ Իր հետ երկխոսական դաշինքի հարաբերություն հաստատելու համար, չի պահում քեզ Իր ներսում պարունակված, հղում է քեզ քո իսկ պատասխանատվությանը: Կարճ ասած, Մարիամն Աստծո ողորմած, շնորհատու ու պաշտպանարար տարբերակը չէ, Աստծո մայրական դեմքը չէ, ինչպես կարդում ենք վերջերս հրատարակված գրքերից մեկի վերնագրում: Դա կնշանակեր անէացնել Հոր դեմքը, որ հայտնվել է հանձինս Որդու և մեր մեջ դրոշմվել է Սուրբ Հոգու ներգործությամբ, որ մխիթարիչ է ու սփոփարար, որ մխիթարում է ու պաշտպանում:

 

Մարիամը չի կարող վերցվել որպես էժանագին ու մակերեսային կրոնականության խորհրդանշան, որովհետև քեզ մայրական սիրով սիրող Աստվածը Աստվածն է, որ չի դադարում Իր հայրական դերն ունենալուց, մատնանշելով քեզ ճանապարհը և ասելով, ինչպես կարդում ենք Եսայի մարգարեի գրքում. «Օ՛ն, եկեք և քննարկենք» (Ես 1, 18): Սա է հայրական դերը: Բացարձակապես չպետք է անտեսենք այս կետը, տեղի տալով ժողովրդական բարեպաշտություններին: Խնդրի լուծումը կարող ենք քաղել Մատթեոսի Ավետարանի ներշնչող ընթերցումից. «Երբ այն տունը մտան, մոգերը տեսան մանկանը իր մոր՝ Մարիամի հետ միասին, և ընկան ու երկրպագեցին նրան» (Մտթ 2, 11). Նրան՝ Մանկանը: Մարիամը Աստծո սրբավայրն է, պետք է նկատվի որպես այն տունը, ուր հարկավոր է գնալ – ինչպես Բացարձակին գտնելու համար ուխտագնացության մեկնած մոգերը – գտնելու համար Որդուն, և Մորից Որդուն ընդունելու համար: Եվ ներում հայցողները կգտնեն Հոր ներումը Որդու մեջ, և իմաստ որոնողները կգտնեն գոյությունները գունավորող Խոսքը, և սիրո ծարավն ունեցողները կգտնեն իրենց քաղցը հագեցնող հացը, և կյանք փափաքողները կմտնեն հավիտենության մեջ ու կպաշտեն Նրան: Երկու ծարավածների հանդիպման վայրն է Սրբուհի Մարիամը. սիրո մի ծարավածի, որն Աստված Ինքն է, և սիրո մյուս ծարավածի, որը մարդն է:

Այդտեղ և այդ պահին է, որ բնականորեն ծնվում է ծեսը: Մարիամի հետ գովաբանում ենք, երախտագիտություն հայտնում, երգում ենք «Մեծացուսցէ»ն Աստծո սքանչելիքների համար. ծիսակատարումն է մի փոխակերպող հանդիպման, որը կրկին դեպի մարդկային ընկերության ամենօրյա միջավայր է վերադարձնում այն փոքրիկ կենդանի տաճարներին, որ մենք ենք. վայրեր, որոնց մեջ Հայրը շարունակում է հայտնվել իբրև ողորմություն հանձինս Որդու, Սրբերի Հաղորդության մեջ: Սրբուհի Մարիամն, այդպիսով, տիպարն ու օրինակն է յուրաքանչյուր կենդանի տաճարի, որ մարդն է, որի մեջ Աստված հայտնվում է իբրև ողորմություն:

Ուրեմն նա պարգևում է կարեկցանքի աղբյուրը, առաջին փրկվածն է կարեկցանքի կողմից, առաջինն է, որ հաղորդում է կարեկցանք, իբրև կենդանի օրինակ մի հնարավորության, որ բաց է բոլորի դիմաց: Մարիամը ողորմության դեպք է և իրադարձություն, ողորմության դուստր է, ողորմության քույր և ողորմության մայր: Ողորմության դեպք և իրադարձություն, որովհետև հենց ինքը «Մեծացուսցէ»ում այս բացատրությունն է տալիս. Աստված իրեն նայել է ծայր աստիճան բարյացակամությամբ, նա շնորհ է գտել, ողորմության դուստր է: Սրա համար է, որ Մարիամի ներաշխարհում ազատ է արձակվում բերկրանքը, Աստծուն ուղղված երգը. նա ընկղմված է ողորմության մեջ, ծիսական հանդիսավորությամբ հռչակում է ակունքը, որից սերում է: Կա «Մեծացուսցէ»ում այն նախադասությունը, մյուս տողերից քերականորեն անջատված, առանձնացված այն ծանոթագրությունը, որ ասում է. «Հիշել ողորմությունը»: Ողորմության քույր է Մարիամը, նրա միջոցով Ողորմածը մերձենում է տարեց զարմուհուն, ապա Կանայի երկու երիտասարդ ամուսիններին, չի լքում այս աշխարհը, որը տակավին չի հասկացել պարգևը. Նրա այդ մերձենալն իր գագաթնակետին է հասնում Խաչի ներքո, որից հետո՝ Մարիամը ողորմության մայր է:

 

Եբրայեցերեն լեզուն օգնում է մեզ հասկանալու այս ողորմության ամենախորին իմաստը. եբրայեցերենում միևնույն եզրն է գործածվում մատնանշելու համար ողորմությունն ու մայրական արգանդը: Ահա՛ գերագույն աստիճանի ողորմությունը, – ո՛չ թե խղճալը, – երբ մի մայր իր մեջ ընդունում է մի մանուկ: Մենք բոլորս ապրում ենք, որովհետև մի օր մի կին ընդունել է մեզ, նա ասել է իր «այո՛»ն առանց պայմանների: Մենք բոլորս ապրում ենք մի կնոջ ողորմության շնորհիվ. նրա սկզբնական «այո՛»ն մեզ տվել է ապրելու բացարձակ ուժը:

Արդ, երբ Մարիամը կոչվում է Մայր Ողորմության, նշանակում է, որ ինքը Աստծո ողորմության առարկան է և ինքն էլ իր հերթին ողորմած է եղբայրների ու քույրերի նկատմամբ, այսինքն՝ ողորմության դուստր և քույր է, բայց ողորմած է նաև Աստծո նկատմամբ: Այո՛, Մարիամը ողորմած է Աստծո հանդեպ, այսինքն՝ ընդունում է Նրան իր արգանդի մեջ: Չի մերժում այս անհնարին հնարավորությունը և Մարիամը, հրաժարվելով իր հետևողականությունից, իր սկզբունքներից, ողորմություն է ցուցաբերում Աստծո հանդեպ: Նրա առաջ Աստված խոնարհվում է և նրանից ակնկալում է սկզբնական ողորմությունը, որը միայն նա կարող է պարգևել Իրեն, այդ սկզբնական ողորմությունը, որ արգանդն է, որի մեջ կարող է մարմնանալ: Եվ նույնն է նաև մեր դեպքում, պետք է ողորմություն ցուցաբերենք Աստծո հանդեպ, և գուցե առավել ողորմած կլինենք հետո մեկս մյուսի նկատմամբ:

Ընդունել Աստծուն, ընդունել կյանքեր, ընդունել մեզ վստահված գոյություններ. բայց հատկապես, Աստված տակավին տուն չունի. տակավին կանգնած է դռան առջև ու բախում է, և ակնկալում է, որ բացվի Իր առջև: Սա է ողորմությունը, որի կարիքն ունի Աստված:

Մարիամն Աստծո, Քրիստոսի բնակավայրը, օթևանը հանդիսացող հավատացյալի կերպարն է: Ուրեմն մենք էլ կարող ենք հրեշտակային ողջույնն ուղղել նրանց, ովքեր մեզ մոտիկ են, լռության մեջ: «Այո՛, ճշմարիտ է, դու նույնպես Քրիստոսի օթևանը հանդիսացող Մարիամ ես, դու նույնպես Քրիստոսի տունն ես: Ողջո՜ւյն քեզ, դու լի ես շնորհով, Տերը քո հետ է, դու օրհնյալ ես և օրհնյալ է Նա, ով աճում ու հասունանում է քո մեջ, Հիսուս Քրիստոսը, որ կամենում է լինել քո ողորմության զավակը: Սիրելի Քրիստոսակիր, աղոթիր իմ՝ մեղավորիս համար»: Հանձինս Մարիամի, յուրաքանչյուր ոք կարող է տեսնել իրեն իբրև մարմին, որի մեջ անտուն Ողորմությունն օթևան է գտել. իբրև քարեղեն սիրտ, որին Հայրը փոխակերպում է քնքշանքով ու գորովով լի սրտի:

Հանձինս Մարիամի, մարդը դարձել է քնքշանքի ու գորովի, հուզմունքի, կարեկցանքի, գթության ու շնորհի ընդունմանն ու պարգևմանն ընդունակ ծոց, «Մեծացուսցէ»ն երգող բերան, մարդկության վշտի ու ցավի առջև բացված աչքեր, այդ վշտից ու ցավից արտասվելու աստիճան, պատմության ու արարչության հեծեծանքն ընկալելուն ուշադիր լսողություն, դրանից դողալու աստիճան, ուրիշին ընդառաջ քայլեր կատարելուն պատրաստակամ ոտքեր, ընկերությանը տրամադիր ձեռք: Հանձինս Մարիամի, քրիստոնյաները ձեռք են բերում ինքնագիտակցություն՝ որպես ողորմության զավակներ, որպես ողորմության մայրեր, ողորմության տաղասացներ, ողորմության գործերի հեղինակներ: Մարիամը՝ Որդու և հետևաբար Հոր կատարյալ սրբապատկերը, մեր առջև մատնացույց է անում ճանապարհը, որով ընթանալով՝ մենք էլ մեր հերթին կարող ենք սրբապատկերներ դառնալ. «լինել ողորմած»: Դառնալ կամուրջ, որի միջոցով Հոր շնորհն ու գթությունը շարունակում են մարմնանալ պատմության մեջ. դառնալ ողորմության մարմնեղեն տուն, ողորմության մայր: Լինել արարածներ, որոնց սիրտը միշտ ավելի ու ավելի լի է գթությամբ, և միշտ ավելի ու ավելի նման է Նրան, ով Ամենագութն է:

 

 

---