ԳԼՈՒԽ Թ. – ԱՍՏԾՈ ԳՈՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՍՏԱՏՈՂ ՈՒՐԻՇ ՍԽԱԼ ԿԱՐԾԻՔՆԵՐ
- 01
- 02
- 03
- 04
- 05
-
06
-
-
07
-
- 1) Նախագիտելիք
- 2) Երկրի վրա պատահական էակներ կան
- 3) Պատահական էակներն իրենք իրենց մեջ չունեն իրենց գոյության պատճառը
- 4) Պատահական էակների գոյության պատճառը հարկավոր է փնտրել որևէ անհրաժեշտ էակի մեջ, որն ինքն իր մեջ կունենա իր գոյության պատճառը: Այդ անհրաժեշտ էակն Աստված է
- 5) Մի հարց
- 6) Հավելված. – ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ՀՈԳՈՒ ԾԱԳՈՒՄԸ
-
- 1) Նախագիտելիք
- 2) Տիեզերքում զմայլելի կարգուկանոն կա, որ մի նպատակի է ձգտում
- 2.1) Կարգուկանոնը նյութական աշխարհում
- 2.2) Նպատակային կարգուկանոնը բուսական աշխարհում
- 2.3) Նպատակային կարգուկանոնը կենդանական աշխարհում
- 2.4) Նպատակային կարգուկանոնը մեր հինգ զգայարաններում և մարմնի տարբեր օրգաններում
- 3) Այս կարգուկանոնը ենթադրում է բարձրագույն իմացականությամբ օժտված Հեղինակի գոյությունը
- 4) Այդ Հեղինակն Աստված է
-
08
- 09
- 10
ՍԲ. ԱՆՍԵԼՄՈՍ ԱՈՍՏԱՑԻ – ԴԵՔԱՐՏ – ԼԱՅԲՆԻՑ
Մարդն ինչ-որ մի բան ճանաչելու երկու եղանակ ունի. ուղղակի և անուղղակի: Օրինակ, երբ ինչ-որ արձան եմ տեսնում, ուղղակիորեն ճանաչում եմ արձանը, իսկ անուղղակիորեն՝ քանդակագործին: Անձրևի կաթիլներ տեսնելով՝ ուղղակիորեն ճանաչում եմ անձրևը, անուղղակիորեն՝ ամպերը, որոնք այդ անձրևի պատճառն են:
Ինչ-որ մի բան անուղղակիորեն ճանաչելու երկու եղանակ կա.
ա. – Երբ ծանոթ պատճառից ճանաչում եմ անծանոթ արդյունքը.
բ. – Երբ ծանոթ արդյունքից ճանաչում եմ անծանոթ պատճառը:
Պատճառից արդյունքն ապացուցելը կոչվում է ապրիորի ապացույց (a priori, հառաջագունե): Օրինակ, արևը տեսնելով՝ հետևություն եմ անում, որ ցերեկ է:
Իսկ արդյունքից դրա պատճառն ապացուցելը կոչվում է ապոստերիորի ապացույց (a posteriori, հետնագունե): Օրինակ, ծխնելույզի ծխի դուրս գալը տեսնելով՝ ապացուցում եմ, որ այնտեղ կրակ կա:
Փիլիսոփաներ Սբ. Անսելմոս Աոստացին, Դեքարտը և Լայբնիցը երրորդ տեսակի ապացույցն են գտել և անվանել այն «գրեթե ապրիորի» (quasi a priori): Այս ապացույցը կայանում է Աստծո գաղափարից Նրա գոյությունն ապացուցելու մեջ:
Սակայն, ապրիորի ապացույցով անկարելի է Աստծո գոյությունն ապացուցելը, որովհետև Աստված առաջին էակն է և պատճառն ամեն բանի: Իրենից առաջ չի կարող գոյություն ունենալ որևէ էակ, որից կարելի կլիներ Աստծո գոյությունն ապացուցել: Չէ՞ որ ապրիորի ապացույցով պատճառից անցնում ենք արդյունքի ծանոթությանը: Բայց Աստված չի կարող Իրենից առաջ գոյություն ունեցող ինչ-որ պատճառի արդյունքը լինել:
Անկարելի է նաև «գրեթե ապրիորի» կոչված ապացույցով Աստծո գոյությունն ապացուցելը, քանի որ անտրամաբանական է ինչ-որ մի էակի գաղափարից փաստել նրա իրապես գոյություն ունենալը: Օրինակ, «ադամանդե խնձոր» գաղափարից չեմ կարող հետևություն անել, որ իրապես ադամանդե խնձոր գոյություն ունի:
Սբ. Անսելմոսի, Դեքարտի և Լայբնիցի [1] ապացույցները կարող ենք այսպես բանաձևել: Աստծո գաղափարը, համաձայն բոլոր մարդկանց, այն Գերագույն Էակի գաղափարն է, որից մեծագույնը հնարավոր չէ մտածել, որն ամենակատարյալ էակն է, որի էության անհրաժեշտ պահանջն է «լինելը»:
Սակայն, սխալ պիտի լիներ այս բոլորը, եթե Աստված գոյություն չունենար իրապես, որովհետև իրեն պիտի պակասեր գոյություն ունենալու կատարելությունը և ամենակատարյալ էակը չէր լինի: Հետևաբար Աստված իրապես գոյություն ունի:
Ահա՛ մեր պատասխանը:
Որևէ մի էակի գաղափարից չենք կարող հետևություն անել, որ այդ էակը իրապես գոյություն ունի ունի: Աստված թեև մեր մտքի ու գաղափարի մեջ մեծագույն, ամենակատարյալ Էակն է, որի էության անհրաժեշտ պահանջն է «լինելը», բայց մեր այս դատողությունից դուրս չի կարելի եզրակացնել, որ Աստված մեր մտքից, մեր գաղափարից դուրս իրապես գոյություն ունի: Վերոհիշյալ հեղինակները շփոթում են գաղափարը՝ իրականության հետ: Նրանց պաշտպանած Աստվածը մտացածին Աստված է:
Իրական Աստծո գոյությունն ապացուցելու համար հարկավոր է որպես ելակետ ընդունել իրական աշխարհը:
Նշեցինք, որ Աստծո գոյությունն անկարելի է հաստատել «ապրիորի» և «գրեթե ապրիորի» կոչվող ապացույցներով: Մեզ մնում է «ապոստերիորի» կոչվող ապացույցը, որը ծանոթ արդյունքի հիման վրա ցույց է տալիս այդ արդյունքի անծանոթ պատճառը:
Ահա՛ այս ապացույցն է, որ պիտի գործածենք Աստծո գոյությունն ապացուցելու համար:
Այս ապոստերիորի կոչվող ապացույցը հիմնված է պատճառականության օրենքի վրա, որն ասում է. «Ամեն արդյունք իր պատճառն ունի»:
Այս օրենքը, ինչպես հանգամանորեն կտեսնենք հաջորդ գլխում, անխորտակելի կամուրջ է, որ արդյունքը միացնում է իր պատճառին:
Առ Աստված տանող իրական ճանապարհները ցույց տալուց առաջ հարկավոր է խորապես քննել պատճառականության օրենքը, որովհետև մեր ապացույցների ողջ շենքը բարձրացնելու ենք այս օրենքի հիմքի վրա:
[1] LEIBNITZ, Monologie, Nouveau Essais, Paris 1867, nr. 45.
