գ) Ավետարանների աղբյուրները
- 01
- 02
-
03
-
- Մարկոսը Հիսուսին տեսե՞լ է, թե՞ ո՛չ
- Երկրորդ Ավետարանը Առաջին և Երկրորդ դարերում տարածում ունեցող գիրք է եղել
- Երկրորդ Ավետարանի հեղինակը Մարկոսն է
- Ներքին փաստեր
- Երկրորդ Ավետարանը գրվել է հեթանոսությունից դարձի եկած քրիստոնյաների համար
- Երկրորդ Ավետարանի նպատակը
- Ե՞րբ է գրվել երկրորդ Ավետարանը
- Որտե՞ղ է գրվել երկրորդ Ավետարանը
- Մարկոսի Ավետարանի լեզուն և ոճը
-
- ա) «Բանավոր ավանդության» վարկած
- բ) Համատես Ավետարանների փոխադարձ կախումնավորության վարկած
- բ.1) Մարկոսն անկախ է Մատթեոսից և Ղուկասից
- բ.2) Մատթեոսն ու Ղուկասը փոխադարձաբար անկախ են
- բ.3) Մարկոսն ու Ղուկասը
- բ.3.1) Բացթողումները
- բ.3.2) Հավելումներ և հպումներ
- բ.3.3) Տեղափոխություններ
- բ.3.4) Կրկնակ նյութերի փաստը
- բ.4) Առարկություն Մարկոսից Ղուկասի ուղղակի կախումնավորության դեմ
- բ.5) Մատթեոսը և Մարկոսը
- բ.6) Եզրակացություն
- գ) Ավետարանների աղբյուրները
- դ) Եզրակացություն
-
- Չորրորդ Ավետարանը հայտնի է եղել Երկրորդ դարի առաջին կեսին
- Չորրորդ Ավետարանի հեղինակը Հովհաննես Առաքյալն է
- Տարակույսներ
- Ա՛յլ առարկություններ
- Լռության առարկությունը
- Մեկ ա՛յլ առարկություն
- Ներքին փաստեր
- Չորրորդ Ավետարանի հեղինակը հրեա է
- Չորրորդ Ավետարանիչն ականատես վկա է
- Չորրորդ Ավետարանի ամբողջականության հարցը
- Չորրորդ Ավետարանի նյութերի հաջորդականության մասին
- Առերևույթ հակասություններ
- Հովհաննես Ավետարանիչը և մյուս երեք Ավետարանները
- Միջավայրի ազդեցությունը չորրորդ Ավետարանի վրա
- Չորրորդ Ավետարանի լեզուն և ոճը
- Որտե՞ղ և ե՞րբ է գրվել չորրորդ Ավետարանը
- Եզրակացություն
-
04
-
05
-
Համատես Ավետարանների հարցի մասին եզրափակիչ լուծում տալուց առաջ կարևոր է քննել նաև դրանց աղբյուրները։
Բանասերների բազմաթիվ կարծիքների միջից ընտրովի ներկայացնենք գլխավորները, որոնք կարելի է երեք հիմնական խմբերի բաժանել.
Ա) Երեք Ավետարանները մեկ ընդհանուր աղբյուր են ունեցել
Երեք Ավետարաններն իբրև աղբյուր գործածել են արամայերենից թարգմանված հունարեն մի Ավետարան։
Այս կարծիքի հեղինակն է Գոթհոլդ Լեսսինգը, և ավելի ուշ՝ Յոհան Այքհորնը[1] (1794 և 1804)։
Առավել կամ նվազ հավատարմությամբ, վերոհիշյալ կարծիքի պաշտպաններն են եղել նաև Ալֆրեդ Ռեշը[2] (1889), Ռ.Ա. Հոֆֆմաննը (1904), Ֆրիդրիխ Շպիտտան[3] (1912), Պրիմո Վաննուտելլին[4] (1936), և ուրիշներ։
Այս կարծիքն ավելի հստակեցնելով՝ Յուլիուս Ուելհաուզենը[5] (1905) և նրա համախոհներն ասացին, թե գրավոր ամենահին աղբյուրը եղել է Մարկոսի արամայերեն Ավետարանը։ Մեզ հասածը Մարկոսի վերոհիշյալ արամայերեն Ավետարանի մի փոքր բարեփոխված հունարեն թարգմանությունն է։
Մատթեոսն ու Ղուկասը իրենց Ավետարանները գրելիս աչքի առջև ունեցել են Մարկոսի Ավետարանի թե՛ արամայերեն բնագիրը և թե՛ դրա հունարեն թարգմանությունը։
Մինչդեռ Թեոդոր Ձանի[6] (1907) համաձայն՝ ո՛չ թե Մարկոսի, այլ՝ Մատթեոսի արամայերեն բնագիրն է ամենահինը, որից օգտվել են Մարկոսը և Մատթեոսի հունարեն խմբագրողը։ Ղուկասն ուղղակի չի տեսել Մատթեոսի արամայերեն բնագիրը, այլ՝ Մարկոսի միջոցով է, որ կրել է դրա ազդեցությունը։
Քիչ թե շատ այս կարծիքին է նաև Լագրանժը, որի համաձայն՝ Մատթեոսն օգտվել է արամայերեն բնագրից և Մարկոսից։
Վագանեն (1964) ներկայացնում է բոլորովին տարբեր մի լուծում[7]։ Նա Ավետարանների կազմավորումը բացատրում է հետևյալ կերպով։ Ամենից առաջ գոյություն ուներ բանավոր ավանդությունը, հետո հրապարակ դուրս եկան ավետարանական առաջին համառոտ գրությունները։ Ավելի ուշ լույս են տեսնում Մատթեոսի արամայերեն Ավետարանը և ապա դրա հունարեն թարգմանությունը։ Եվ ճիշտ Մատթեոսի արամայերեն Ավետարանի հունարեն թարգմանությունն է, որ իբրև աղբյուր է ծառայել մեզ հասած Մատթեոսի Ավետարանի խմբագրողի, Մարկոսի և Ղուկասի համար։
Սրանցից բացի, Վագանեն ընդունում է նաև հավելյալ մի աղբյուր ևս։ Մատթեոսի և Ղուկասի «կրկնակ ավանդության» մեջ գտնվող այն նյութերը, որոնք բացակայում են Մարկոսի մոտ, վերցվել են հավելյալ այդ աղբյուրից։
Մարկոսի և Ղուկասի մոտ գոյություն ունեցող տարբերությունները բացատրելու համար Վագանեն ենթադրում է, որ սույն հավելյալ աղբյուրը հունարենի երկու տարբեր թարգմանություններ է ունեցել։
Բ) Կրկնակ ավանդության մեջ կա լրացուցիչ մի աղբյուր
1832 թվականին Ֆրիդրիխ Շլայերմախերը[8], հիմնվելով Պապիասի վկայության վրա, թե՝ «Մատթեոսը եբրայեցերեն բարբառով գրեց Աստծո պատգամները, և յուրաքանչյուր ոք իր կարողության համաձայն մեկնեց այն»[9], հաստատում է, թե Մարկոսի գրության կողքին գոյություն ուներ երկրորդ մի աղբյուր ևս՝ գրված Մատթեոս Առաքյալի կողմից։
Լրացուցիչ երկրորդ աղբյուրի գաղափարը հետզհետե հող գտավ և բազմաթիվ հեղինակներ որդեգրեցին այն, օրինակ՝ Կառլ Քրեդները[10] (1836), Քրիստիան Վայսսեն[11] (1838), Քրիստիան Ուիլկեն[12], Հայնրիխ Հոլթցմանը (1863), Ջոն Հոքինսը (1899), Ադոլֆ Հառնակը (1907), և ուրիշներ։
Գ) Բազմաթիվ աղբյուրների գոյությունը
Մարկոսի բնագրից բացի, մի երկրորդ աղբյուրի գոյությունն էլ բավարար չգտնելով, մի շարք բանասերներ հրապարակ նետեցին բազմաթիվ աղբյուրների վարկածը։
Ու. Հոպթը, Ք.Ս. Փաթթանը, Վիլհելմ Բուսսմաննը[13], Բառնեթ Սթրիթերը, Վինսենթ Թեյլըրը և այլոք, բազմաթիվ աղբյուրների ենթադրությամբ փորձեցին գոհացուցիչ լուծում տալ «համատես Ավետարանների» փշոտ հարցին։
Մարտին Դիբելիուսը[14], Մաքս Մայներթցը[15] հեղինակեցին «ավանդության խավերի հարատև աճման» գաղափարը։
Ալֆրեդ Վիքենհաուզերը[16] նախընտրում է Պապիասի կողմից հիշատակված Մատթեոսի արամայերեն գրությունն ընդունել որպես մյուս Ավետարանների հիմք։ Սույն գրությունը, ըստ այս հեղինակի, պարունակում էր միայն Քրիստոսի խոսքերն ու քարոզները։
Փիրսըն Փարքըրը[17] պաշտպան հանդիսացավ մի տեսակետի, ըստ որի՝ գլխավոր երկու աղբյուրներ են գոյություն ունեցել[18]. ա) նախամատթեոսյան, որից օգտվել են Մատթեոսն ու Մարկոսը, իսկ Ղուկասը Մարկոսի միջոցով է, որ առնչություն ունի վերոհիշյալ գրության հետ. և բ) հավելյալ մի աղբյուր, որից այս անգամ օգտվել են Մատթեոսն ու Ղուկասը։ Իսկ Մատթեոսը երբեք Մարկոսից չի օգտվել։
Շլայերմախերը 1817 թվականին հետևյալ կարծիքը հայտնեց.
Առաքյալների քարոզության նախնական շրջանում սկսել էին լույս տեսնել համառոտ գրություններ, որոնք պարունակում էին Հիսուսի խոսքերն ու գործերը։ Սույն գրությունները ծառայում էին շրջիկ քարոզիչների կամ նորադարձների և քրիստոնեական գիտելիքներն ուսուցանողների համար որպես հուշաթերթիկներ։
Կախված գրողի նպատակից և նախասիրություններից, ինչպես նաև միջավայրի, ունկնդիրների կարիքից, վերոհիշյալ հուշաթերթիկները սկսեցին ճոխանալ։ Ահա՛ այդ գրություններն են, որ Ավետարանիչների համար որպես աղբյուր են ծառայել։
Վերոհիշյալ կարծիքն էլ իր համակիրներն ունեցավ։
Էմիլ Լը Քամյուն[19] այդ գրությունները «թռուցիկ թղթեր» կոչեց, մինչդեռ Էուժեն Ժաքյեի[20] համաձայն՝ դրանք թղթերից ավելի «թղթածրարներ» էին։
Բազմաթիվ աղբյուրների պաշտպան է նաև Լյուսիեն Սերֆոն[21], որի համաձայն՝ Ավետարաններից առաջ շրջանառության մեջ է եղել արամայերեն մի ընդարձակ գրություն, որին առընթեր կային նաև համառոտ գրություններ։ Դրանց հունարեն թարգմանությունը նախամատթեոսյան մի Ավետարան է, ինչից օգտվել են երեք Ավետարանները։