Գթության պանծացումը և հիվանդանոցների հիմնումը

Ճշմարտությունը շա՜տ ավելի բաղադրյալ է, քան միմյանց միջև այսքա՜ն հակադիր ու հակասական մեղադրանքները, և մեզ թույլ է տալիս մի պահ խորհրդածելու այն բանի շուրջ, թե մարդկության պատմության մեջ ինչպիսի՛ նշանակություն են ունեցել Քրիստոնեության կրոնական դոգմաներից ոմանք, ինչպես օրինակի համար՝ մարմնացյալ Աստծո Մարդեղությունը և մահը Խաչի վրա:

Ավետարանի ուսուցմամբ՝ Քրիստոսը ճշմարիտ մարդ է և ճշմարիտ Աստված, և Իր մարմնում փորձառությամբ կրել է ցավն ու տառապանքը: Գտնվում ենք բացարձակապես հեղափոխական մի գաղափարի դիմաց, որն ամբողջովին նորություն է պատմության մեջ: Ճիշտ այնպես, ինչպես անցյալի մարդկանց ամբողջովին անհավատալի թվաց մարմինների հարության քրիստոնեական դոգման: Մարդացյալ Աստծո կրած տառապանքների և մարմինների հարության հավատքին ենք պարտական ծնունդը մի հաստատության, որը տիպիկ քրիստոնեական է. հիվանդանոցը: Ճիշտ է, որ յուրաքանչյուր ժողովուրդ իր ներսում զարգացրել է բժշկության արվեստը. ճիշտ է, որ բժշկությունը, որպես գիտություն, ծնվել է Լոգոսի արժևորումից, որը տիպիկ հունական և ապա աստվածաշնչյան իրականություն է. բայց նույնքան ճշմարիտ է, որ հունական աշխարհը և նախաքրիստոնեական մյուս բոլոր հին մշակույթները երբեք չեն դրսևորել յուրահատուկ, զուտ մարդասիրական ուշադրություն տկար, տառապող, հիվանդ մարմնի նկատմամբ:

Քրիստոնեական մարդասիրությունը, և միմիայն քրիստոնեակա՛ն մարդասիրությունը դարերի ընթացքում հիմնեց ապաստարաններ պանդուխտների համար, աղքատախնամներ, ''ողորմություններ'', որբանոցներ, հիվանդանոցներ և մարդասիրական ա՛յլ կառույցներ, երաշխիքի դրամագլուխներ և անհայր աղջիկներին օժիտով ապահովելու դրամագլուխներ, ո՛չ միայն հանուն Քրիստոսի, այլ միաժամանակ նաև հանուն մարդկային մարմնի աստվածաբանական մի նոր ընկալման: Մարմինը կարողացավ նոր դեր, կարևորություն ձեռքբերել այն բանից հետո, երբ քրիստոնեական մտահամակարգը մերժեց մատերիայի բացասական ընկալումը, որն առկա էր հունական աշխարհում, և մարմնին շնորհեց ամբողջովին ա՛յլ արժանապատվություն: Մարմինը Քրիստոնեության կողմից հռչակվեց Ինքնին Աստծո տաճարը, որ սահմանված է հարության և հավիտենական կյանքի:

Քրիստոնեության մեծագույն հեղափոխություններից մեկը հենց այն է, որ քարոզում է մի Աստված, որ մարմնանում է, որ ''նյութականորեն'' հանդիպում է մարդու հետ, ընդմեջ Ամենասուրբ Հաղորդության, և ա՛յլ մարդկանց հետ կերտվող հարաբերությունների միջոցով, ընկալելով այդ մարդկանց իրենց կոնկրետ իրականության մեջ, միս ու արյամբ: Կարելի է նույնիսկ ասել, որ մինչև իսկ աղոթքի և Աստծո հետ հոգևոր հարաբերության մեջ Քրիստոնեությունը բնորոշվում է ո՛չ այնքան հոգևորությամբ ու ճգնակեցությամբ, որքան մեր մարմնական բնությանը տրված կենտրոնականությամբ: Քրիստոնեական ամենասրբազան իրականություններից՝ Յոթը Խորհուրդներից յուրաքանչյուրն ունի իր «ֆորմա»ն և իր «մատերիա»ն, այսինքն՝ զգալի նշաններ, որոնք աչքերով տեսանելի են, ձեռքերով շոշափելի են. Մկրտության ջուրը, Պատարագի նշխարը, Դրոշմի յուղը, և այլն: Քրիստոսն Ինքը Իր աշակերտներին չհայտնվեց նրանց ինչ-որ հրահանգներ թելադրելու համար. հանդիպեց նրանց, խոսեց նրանց հետ, կերավ նրանց ընկերակցությամբ, քնեց նրանց տանը, անհանգստացավ նրանց առողջության համար, բժշկեց հիվանդներին, և այլն:

Քրիստոսն ահա այս ուսուցումը տվեց Իր աշակերտներին. Դատաստանի ժամանակ «թագավորն ասելու է Իր աջ կողմը կանգնածներին. ''Եկե՛ք, իմ Հոր օրհնյալներ, ժառանգեցե՛ք աշխարհի սկզբից ձեր համար պատրաստված արքայությունը: Որովհետև քաղցած էի, և ինձ ուտելիք տվիք. ծարավ էի, և ինձ ջուր տվիք խմելու. օտարական էի, և ինձ հյուրընկալեցիք. մերկ էի, և ինձ հագցրիք. հիվանդ էի, և ինձ տեսնելու եկաք. բանտում էի, և ինձ այցելեցիք'': Այն ժամանակ արդարները պատասխանելու են նրան և ասելու են. ''Տէ՜ր, ե՞րբ տեսանք քեզ քաղցած ու կերակրեցինք, կամ ծարավ և ջուր տվեցինք. ե՞րբ տեսանք քեզ օտարական և հյուրընկալեցինք, կամ մերկ և հագցրեցինք. ե՞րբ տեսանք քեզ հիվանդ կամ բանտի մեջ և եկանք քեզ այցելելու'': Թագավորը պատասխանելու է նրանց և ասելու է. ''Ճշմարիտ եմ ասում ձեզ, քանի որ իմ այս փոքր եղբայրներից մեկի համար արեցիք դա, ի՛նձ արեցիք''» (Մատթեոս 25, 34-40):

Ամեն ոք կարող է պարզորոշ տեսնել, որ նման ոչ մի գաղափար գոյություն չունի պատմության ուրիշ ոչ մի կրոնի ուսուցումներում: Ահա թե ինչու Պղատոնը, օրինակի համար, երբեք չէր ընդունի Քրիստոնեության ''մատերիալիստական'' հեղափոխությունը. նա կմերժեր մարդացյալ Աստծո գաղափարը, ինչպես նաև գաղափարը, որ հոգին և մարմինը կարող են միասին ապրել հավիտյան: Պղատոնի, ինչպես նրանից հետո գնոստիկների և ընդհանրապես Արևելքի փիլիսոփաների համար մարմինը նկատվում է սոսկ որպես բանտ («սոմա-սեմա», մարմին-գերեզման արտահայտությամբ): Հունական և ո՛չ միայն հունական ամբողջ աշխարհընկալումը էականորեն տիեզերակենտրոն էր. «Մարդը տիեզերքի համար է և ո՛չ թե տիեզերքը՝ մարդու» (Պղատոն): Այս իսկ պատճառով, ինչպես նշում է Ջովաննի Ռեալեն, «նրանց համար անհեթեթ էր, որ այն մարմինը, որն իրենք նկատում էին որպես խոչընդոտ և ամեն բացասականության ու ամեն չարիքի աղբյուր, հենց այդ մարմինը պետք է հարություն առներ»:

Երբ Պողոս Առաքյալը Աթենքում քարոզում է քրիստոնեական աստվածա-մարդակենտրոնությունը, ինչը որ բացարձակ նորություն էր և մարդուն ներկայացնում էր որպես արարչության գագաթնակետ, իսկ մարմինը՝ որպես ազնիվ ու հարգարժան միջոց, սահմանված՝ հարություն առնելու, աթենացի փիլիսոփաները չեն ընկալում, այն աստիճան, որ ընդհատում են երկխոսությունը: Պղոտինը, որն այնքան էր արհամարհում իր սեփական մարմինը, որ չէր կամենում անգամ, որ նկարեին իրեն, հետագայում պնդելու էր, որ միակ հնարավոր հարությունը դա մարմնից հարությունն է, ո՛չ թե՝ մարմնի հարությունը, «որովհետև մարմնով հարություն առնել նշանակում է մի մղձավանջից ընկնել մի ուրիշ մղձավանջի մեջ», քանի որ մարմինը նկատում էր որպես հոգու բեռ, բանտ, սահման: Նմանապես Կելսիուսը, Երկրորդ դարում ապրած հեթանոսության այդ ջատագովը, գրելու էր, թե «անհնարին է, որ ամբողջովին քայքայված մարմինը վերադառնա սկզբնական բնությանը և ճիշտ այն նախնական կազմությանը, որից քայքայվել է», որովհետև Աստված կարող է «հավիտենական կյանք պարգևել հոգուն, բայց ''դիակները'', գրում է Հերակլիտը, ''թափվելիք բան են, ավելի՝ քան կղկղանքը'': Բայց անբանականորեն հավիտենական դարձնել մարմինը, որը լի է բաներով, որոնց մասին լռելը գեղեցիկ է, Աստված անշուշտ չի կամենա, ո՛չ էլ կկարողանա», քանի որ դա, ասում է, անբանական է:

Հռոմեական աշխարհում ևս, Ավետարանի նկատմամբ դրսևորված ընդդիմության գլխավոր պատճառը հենց մարմնի վերաբերյալ քրիստոնյաների կողմից քարոզվող դրական ընկալումն էր: Լատին հեղինակներից Ապուլեյոսի կարծիքով, մարմինների հարության հավատքը անհեթեթ էր, իսկ Աստվածության և մարդկության միջև միջնորդը չէր կարող լինել մի մարդացյալ Աստված, այլ՝ ոգիները: Քրիստոնեությունը, մի խոսքով, վերջ դրեց հոգու և մատերիայի միջև պղատոնականների և գնոստիկների կողմից քարոզվող անհաշտելիությանը, – որը հետագայում կրկին գլուխ էր բարձրացնելու քաթարների հերետիկոսությամբ, – այդպիսով ընկալելի, պարտավորեցնող, համատարած դարձնելով մարմնի հանդեպ խնամքը:

Բայց դեռ ամբողջը չէ. քրիստոնեական փիլիսոփայությունը դարեր շարունակ տևած դուալիզմից հետո հաջողությամբ ներդաշնակեցրեց հոգին և մարմինը, անշուշտ՝ մարմինը ստորակարգելով հոգուն, բայց դա մի ամբողջովին օրիգինալ մոտեցմամբ, անձի միասնական և ո՛չ թե դուալիստական ընկալումով, անձը դիտելով ո՛չ որպես պսիխեի և մատերիայի անմաքուր համախառնում, ինչպես վարվում էին հեթանոս փիլիսոփաները, այլ՝ որպես հոգու և մարմնի անբաժանելի, միասնական կառույց, այն կերպ, որ մեկը չի կարող լինել առանց մյուսի, այսինքն՝ առանց խորը, արմատական հաղորդության: Սուրբ Թովմաս Աքվինացու ուսուցմամբ, արդարև, թեև «մարմինը հոգու համար է և ո՛չ թե հակառակը», այդուհանդերձ մարդը «ո՛չ հոգին է և ո՛չ էլ մարմինը, այլ՝ երկուսի միությունը», այն աստիճան, որ հոգու համար «առանց մարմնի անհնարին կլիներ գիտակցություն ձեռքբերել սեփական գոյության մասին»^[1]: Այս գաղափարն է, – որի համաձայն՝ մարդու կառուցվածքում ֆիզիկական ամեն բան միաժամանակ նաև հոգևոր է, իսկ հոգևոր ամեն բան միաժամանակ նաև ֆիզիկական է, – որ մեր առաջ բացում է հնարավորությունը՝ ընկալելու մարդուն իր ամբողջականությամբ, ճանաչելով այն խորն ու արմատական հարաբերությունը, որ գոյություն ունի կենսաբանական կյանքի և հոգեբանական կյանքի միջև: Բացում է հնարավորությունը, ինչպես արդեն նշեցի, որ սկիզբ առնի և մինչև մեր օրերը շարունակվի միջնադարյան գթասրտության դյուցազներգությունը, որն հանդիսանում է հիվանդանոցային հիմնարկի միակ և օրիգինալ ստեղծողը: Մի՞թե սա մարմնի և երկրային կյանքի հանդեպ արհամարհանք է նշանակում: Ընդհակառակն, նշանակում է մարմնի և երկրային կյանքի գերագույն արժևորում, կատարյալ հավասարակշռություն հաստատելով մարմնի և հոգու միջև: Մինչդեռ այժմ տեղի է ունենում մի հետադիմություն. մարմնի հանդեպ քրիստոնեական ուշադրությունը, կորցնելով հավասարակշռությունը, ոմանց կողմից վերածվում է ամբողջովին մատերիալիստական տեսության:

Նախաքրիստոնեական հոգեպաշտությունից, որն արհամարհում էր մարմինը, արդի աշխարհը անցում է կատարել հետքրիստոնեական, նիցշեական, մեխանիկական նյութապաշտության, որն անհոգության է մատնում հոգևոր տարրը: Մարմինը և մատերիան պաշտելով, մարդն ի վերջո կորցնում է ինքն իրեն, կորցնում է իր էության միությունը, և – հակասական է, բայց իրական – աստվածացնում և միաժամանակ ատում ու արհամարհում է իր մարմինը: Մարմինը աստվածացվում է միշտ ավելի մեծ կատարելություն որոնելով, պաշտելով պատկերն ու երևույթը, փնտրելով բոլոր հնարավոր ձևերը՝ լինելու համար առողջ, գեղեցիկ, ֆիզիկապես ''երջանիկ'': Միաժամանակ, սակայն, մարմնի նկատմամբ հիվանդագին ուշադրությունը ծնում է տագնապ, մտատանջություն, հոգեկան բարդույթներ, դժվարություն՝ ընդունելու սեփական անձն այնպես, ինչպես որ է, և ահագնացող թափով տարածվում են այնպիսի հիվանդություններ, ինչպիսիք են անորեսիան (ախորժակի բացակայություն), բուլիմիան (մշտաքաղց), և մինչև իսկ հակումը՝ բզկտելու, պատառոտելու և ծակծկելու սեփական մարմինը, – մի բան, որ միշտ ավելի տարածում է գտնում երիտասարդների մոտ, – կամ էլ՝ տձևացնելու սեփական մարմինը պիրսինգներով ու դաջվածքներով, հոգեբանական մի տեսակ հիվանդագին դիրքորոշումով, որի բաղադրիչ տարրերն են մի կողմից սեփական մարմնի նկատմամբ սանձարձակ տիրապետություն ունենալու զգացումը, իսկ մյուս կողմից՝ այդ նույն մարմնի նկատմամբ զզվանքն ու արհամարհանքը, մինչ կյանքի ամեն իմաստ և նշանակություն փնտրվում է մարմնի մեջ և միայն մարմնին են ուղղվում անհատի բոլոր մտքերն ու մտահոգությունները:

Քրիստոնեական հավասարակշռությունից հետո, արդի աշխարհում հոգին ու մարմինը կրկին բաժանվում են միմյանցից և կրկին ընդհարման մեջ են մտնում միմյանց միջև. հիշենք, օրինակի համար, քարոզվող գենդերային իդեոլոգիան, որը բաժանում է դնում կենսաբանական սեռականության և մշակութային սեռականության միջև. տրանսսեքսուալիզմը, որը վիրահատական միջամտությունների և հորմոնային ամենօրյա ռմբակոծումների է ենթարկում մարմինը, փորձելով բռնի փոխել նրա բնությունը. հակաբեղմնավորիչների զանգվածային գործածումը, որով միմյանցից բաժանվում են հոգևոր սերն ու մարմնական սերը. արհեստական բեղմնավորման ամենատարբեր տեխնիկաները, որոնց կատարման համար սերմնաբջիջներն ու ձվաբջիջները պահվում են ազոտի տակ, արմատախիլ արվելով իրենց բնական միջավայրից, և սաղմի ձևավորման ֆիզիոլոգիական գործընթացը, որը բնության մեջ տեղի է ունենում մոր մարմնում, տեղափոխվում է ուրիշի արգանդի կամ ապակե անոթի մեջ, կարծես թե այսօրինակ ''ֆիզիկական'' գործողությունները հոգեկան ու մարմնական որևէ հետևանք չեն ունենում կնոջ և երեխայի անձնական միության վրա. վարձակալված արգանդները կամ մինչև իսկ արհեստական արգանդները, որոնցով բաժանում է մտցվում զգացմունքային մայրության և մարմնական մայրության միջև. և այլն, և այլն: