«Privilegium Othonis» հրովարտակից մինչև «Kulturkampf» – Գրադարան – Mashtoz.org

«Privilegium Othonis» հրովարտակից մինչև «Kulturkampf»

Օթոն Առաջին կայսրից սկսած, որն իր «Օթոնյան առանձնաշնորհություն» հրովարտակով պահանջել էր իրեն վերապահել պապական ընտրությունը վավերացնելու իրավունքը, Եկեղեցին հարկադրված եղավ ձեռնարկելու այսպես կոչված «պաշտոնատվության պայքարը», այսինքն՝ ստիպված եղավ երկարատև ժամանակ պայքարել, – առանց երբևէ վճռական հաղթանակի հասնելու, – ստանալու համար իր Առաջնորդին՝ Քահանայապետին և իր Եպիսկոպոսներին ընտրելու ազատությունը, առանց արտաքին միջամտությունների, կլինեին դրանք կայսրերի, թե հետագա թագավորների, իշխանների, ազնվական ազդեցիկ ընտանիքների, պետական արդի վարչակարգերի, ժամանակակից կուսակցությունների կողմից:
Ընթերցենք այդ տարիների պատմությունից մի էջ. Տասներորդ դարում «Գերմանիայի թագավորից եպիսկոպոսների գրեթե ամբողջական կախումնավորությունը հասկանալի է դառնում, եթե հաշվի ենք առնում, որ Եկեղեցու և Պետության միջև էական տարանջատումը տակավին չէր ներթափանցել գերմանական մշակույթի մեջ, ինչպես, ընդհակառակն, արդեն տեղի էր ունեցել հռոմեական կայսրությունում, ուր այդ տարանջատումը գործնական գետնի վրա կիրառվում էր Եկեղեցու առաջին իսկ ժամանակներից սկսած»: Իտալիայում, այդ դարաշրջանում, իրողություններն ավելի լավ վիճակում չէին գործնական հարթության վրա. Օթոն Առաջինը գահընկեց էր արել Հովհաննես Տասներկուերորդ Պապին, որին հաջորդել էր Բենեդիկտոս Հինգերորդը, «որն ընտրվել էր առանց հաշվի առնելու կայսեր կարծիքը, ուստի նա ևս արտաքսվում է, իսկ կայսեր պաշտպանությունը վայելող Լևոն Ութերորդը գրավում է նրա տեղը: Նրան հաջորդեց Հովհաննես Տասներեքերորդը (965-972թթ.), որի դեմ դուրս եկավ Կրեշենցիուս Առաջինի կողմից առաջնորդված հռոմեացի ամբողջ ազնվականությունը, որին հաջողվեց գահընկեց անել հաջորդ՝ Բենեդիկտոս Վեցերորդ Պապին (974թ.), նրա փոխարեն ընտրել տալով Բոնիֆացիուս Յոթներորդին. սա էլ իր հերթին արտաքսվեց կայսերական փոխանորդի կողմից, որը կարողացավ գահ բարձրացնել Բենեդիկտոս Յոթներորդին (974-983թթ.), որը հայտնի դարձավ իր բարենորոգչական գործունեությամբ: Նրա հաջորդը՝ Հովհաննես Տասնչորսերորդը (983-984թթ.), որը Պավիայի նախկին եպիսկոպոսն էր և ընտրվել էր կայսերամետ կուսակցության կողմից, շուտով բանտարկվեց ու վերացվեց: Հովհաննես Տասնհինգերորդը հարկադրված գտնվեց ևս մեկ անգամ զիջել հռոմեական ազնվականությանը, որի շարքերում աչքի էին ընկնում Կրեշենցիուս Առաջինի որդիները՝ Կրեշենցիուս Երկրորդը և Հովհաննեսը: Նրանցից առաջինը պաշտոնական ոչ մի դիրք չգրավեց, բայց գործնականում նա էր Հռոմ քաղաքի իրական տերը, մինչ Հովհաննեսը տնօրինում էր եկեղեցական ունեցվածքները՝ կրելով “պատրիկ” տիտղոսը: Վերոհիշյալ իրադարձությունների հիման վրա դյուրին է եզրակացնելը, որ կայսերական պաշտպանությունը, – թեև գրեթե նույնքան ծանր էր, ինչպես տեսանք, – այնուհանդերձ շատ ավելի նախընտրելի էր, քան հռոմեական ազնվականության բռնի վերաբերմունքը, որը, առնվազն այդ ահավոր Տասներորդ դարում, վեհանձնության գոնե նվազագույն նշույլ չէր դրսևորում: Օթոն Առաջինը հարկադրված գտնվեց երրորդ անգամ Իտալիայում հաստատվել 966-972 թվականներին, տեղական պարոնիկներին ստիպելու համար վերադարձնել Եկեղեցուց բռնագրավված ունեցվածքների գոնե մի մասը, որն ամբողջովին զրկվել էր իր ունեցվածքները պաշտպանելու միջոցներից»[1]: Նման իրավիճակում, երբ Պապերը գահի վրատևում էին հազիվ մի քանի տարի, մշտապես ենթակա լինելով մահվան կամ արտաքսման վտանգին, և աշխարհիկ տարբեր իշխանություններ բռնի ուժով պատանդ էին պահում Սուրբ Աթոռը, վավերական և օրինավոր կերպով ընտրված Պապերին հակադրելով ապօրինի հակաթոռ պապեր, դժվար չէ հասկանալը, որ նման իրավիճակում պապական գահին կարող էին բազմել նաև անարժան անձնավորություններ, որոնք ավելի քաղաքական սանձազերծ գործիչների էին նմանվում, քան թե հավատքի այրերի:
Բայց միայն Հռոմի Սուրբ Աթոռը չէ, որ բռնություններ էր կրում քաղաքական իշխանությունների կողմից: Արդեն Միջնադարում թագավորները բռնվել էին Եկեղեցին իրենց հսկողության տակ պահելու մոլուցքով, մինչև իսկ նրա վրա հարկեր դնելով, որոնց նպատակը պատերազմները ֆինանսավորելն էր: Այդ մոլուցքն էր, որ Անգլիայում հասցրեց Քենթըրբերիի Արքեպիսկոպոս և նախկին վարչապետ Թոմաս Բեկքեթի սպանությանը (1170թ.), իսկ Ֆրանսիայում՝ Ֆիլիպ Չորրորդ արքայի և Բոնիֆացիուս Ութերորդ Պապի միջև բախումներին, որոնք հանգեցրին այնպիսի ծայրահեղ իրավիճակի, որ պապական գահը Հռոմից բռնի կերպով տեղափոխվեց Ավինյոն (1309-1377թթ.): Այդ ժամանակներից ի վեր ֆրանսիական արքունիքը միշտ ավելի ու ավելի ցանկացավ սահմանափակել պապական իրավասությունը ֆրանսիացի եկեղեցականների վրա (ինչը որ ստացել է գաղղիականություն անունը): 1438 թվականի Հրովարտակով է՛լ ավելի ընդգծվեց ֆրանսիական արքունիքի դիրքորոշումը՝ սահմանափակելու Պապի իշխանությունը Եկեղեցու վրա, միաժամանակ ավելացնելով թագավորի իշխանությունը բոլոր բարձրաստիճան եկեղեցականների վրա, որոնք այդպիսով, անխուսափելիորեն, ընկան ամեն տեսակ ապականությունների գիրկը: Հրովարտակով հաստատվում էր, որ Ֆրանսիայի եպիսկոպոսներն ու վանահայրերը պետք է ընտրվեին տեղի եկեղեցականների կողմից, հետևելով թագավորի ցուցմունքներին, կյանքի կոչելով մի տեսակ ինքնուրույն «պետական եկեղեցի», որը պետք է ուղղակիորեն ենթարկվեր աշխարհիկ իշխանություններին: Այդ Հրովարտակը ուժի մեջ մնաց մինչև 1516 թվականը, երբ վերացվեց Ֆրանսիայի արքունիքի և Լևոն Տասներորդ Պապի միջև ստորագրված Բոլոնիայի Դաշնագրով:
Տասնհինգերորդ դարի վերջավորության և Տասնվեցերորդ դարի սկզբին իրավիճակն իրականում համանման էր ամբողջ Եվրոպայում: Հենրի Ութերորդն ինքն իրեն տակավին չէր հռչակել Անգլիկան պետական Եկեղեցու բացարձակ գլուխ, բայց իր նախորդի նման՝ արդեն ինքն էր ընտրում երկրի ամենակարևոր թեմերի եպիսկոպոսներին, հարկադրելով Պապին սոսկ վավերացնել նրանց նշանակումը: Այն աստիճան, որ երբ Հենրի Ութերորդը Քենթըրբերիի արքեպիսկոպոսական թեմի առաջնորդ է նշանակում լութերական Թոմաս Քրանմերին, Պապը գործնական գետնի վրա ոչինչ չի կարողանում անել և ևս մեկ անգամ հարկադրվում է առ ի գիտություն վերցնել այդ նշանակումը: Այդպիսին էր իրավիճակը Եվրոպայի մնացած մասում ևս. մինչ Եկեղեցին տառապում էր ներքին սոսկալի ճգնաժամի պատճառով և պապական գահի վրա բազմած էր տեսնում անարժան, անկասկած այդ դիրքի բարձրությանը անհամապատասխան անձնավորությունների, որոնք բարքով ապականված էին, աշխարհականներից ու քաղաքական գործիչներից ոչնչով չտարբերվող. մինչ բողոքական աշխարհում թագավորներն ըստ իրավունքի դառնում էին Եկեղեցու գլուխները, “կաթողիկե” աշխարհում թագավորներն իրենց չէին հռչակում Եկեղեցու գլուխը ըստ իրավունքի, բայց հաճախ այդպիսին էին փաստացի, գործնականում, և նույնիսկ երբ խոսքը վերաբերվում էր Եկեղեցուն մոտ կանգնած անձնավորությունների, ինչպիսին էր Կարլոս Հինգերորդը, այդուամենայնիվ առանց որևէ խղճի խայթի թույլ էին տալիս, որ Հռոմը ենթարկվեր հարձակումների, գրավման, սրի ու հրի ճարակ դառնալուն, ինչպես տեղի ունեցավ 1527 թվականին լութերական լանդսքնեխտների (վարձկան զինվորների) ձեռքով, որոնց կատաղության պատճառով Պապը մինչև իսկ ստիպված եղավ նախ ապաստանել Սբ. Հրեշտակապետի Ամրոցում, ապա նաև փախչել Օրվիետո:
 
Արդեն մոտենում էին Տասնութերորդ դարի հալածանքները. նախ Հիսուսյան Միաբանության լուծարումը Իսպանիայում, Պորտուգալիայում և Ֆրանսիայում, ապա նաև ամբողջ աշխարհում: Պետություններ, որոնք սոսկ անունով քրիստոնյա էին, ինչպես վերոնշյալ երեքը, առանց որևէ վարանումների բանտարկում, սպանում, արտաքսում էին հազարավոր եկեղեցականների (լավագույններին), որոնց անհիմն կերպով, առանց որևէ փաստի բերման, զրպարտելով մեղադրում էին ամենաանարգ հանցագործությունների մեջ (իրական պատճառը, ինչպես արդեն տեսանք, իրենց իսկ սոսկալի գործերին ընդդիմացողներին մեջտեղից վերացնելն էր, ինչպես, օրինակի համար, գաղութացման և արդի ստրկատիրության ժամանակ): Ապա ֆրանսիական հեղափոխությամբ և եկեղեցականների Քաղաքացիական Սահմանադրությամբ ֆրանսիական պետությունը ցանկացավ ամբողջական հսկողություն սահմանել եկեղեցականների ու հավատքի վրա, և ուստի սկսեց հալածանքները հազարավոր եկեղեցականների ու հավատացյալների դեմ: Ապա Նապոլեոնը, որը մինչև իսկ հանդգնեց երկու Պապերի բանտարկել, բազմաթիվ կրոնավորական միաբանություններ լուծարել Ֆրանսիայից մինչև Իտալիա և ամբողջ Եվրոպայով մեկ: Տասնիններորդ դարում ևս Եկեղեցին ուժգին հալածանքների ենթարկվեց մինչև իսկ այն երկրներում, ուր առավել հզոր էր. Սիքքարդիի օրենքներով Իտալիայում, ապա Բիսմարկով և մշակութային հեղափոխությամբ («Kulturkampf») Գերմանիայում, երբ պրուսիացի տասներկու եպիսկոպոսներից իննը և հարյուրավոր քահանաներ (ինչպես միշտ՝ լավագույնները) արտաքսվեցին կամ բանտարկվեցին:
Հետևաբար, երբ պատմական գետնի վրա Եկեղեցու դեմ առաջ են քաշվում որոշակի մեղադրանքներ, արդարացի լինելու համար հարկավոր է միշտ հաշվի առնել այս փաստերը և կշռել, թե այդ ամենի մեջ իրականում որքանն է եղել Եկեղեցու այրերի հանցանքը, իսկ որքանը՝ աշխարհիկ քաղաքական իշխանություններինը, որոնք շարունակ միջամտել են Եկեղեցու գործերին, եկեղեցականներին զրկելով ազատ գործելու հնարավորությունից:

[1] Alberto Torresani, Storia della Chiesa, pp. 229-231.

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։