Աստծո հետ անձնական հարաբերությունը

Իր կողմից գործադրված մարդասիրության կոնկրետությունից բացի, Քրիստոնեությունը տարածվեց հատկապես իր քարոզած գաղափարների շնորհիվ, որոնք Վենը սահմանում է որպես «մի օրիգինալ գլուխգործոց», որը մարդկանց ընծայում էր «տարբեր և նոր հասկացողություններ». «Երբ քրիստոնյան ամփոփվում էր իր Աստծո առաջ, գիտեր, որ Նա երբեք չէր դադարել հսկել իր վրա և սիրել իրեն: Հեթանոսական աստվածները, մինչդեռ, ապրում էին նախևառաջ իրենք իրենց համար: Քրիստոսը՝ Մարդ-Աստվածը, ընդհակառակն, սեփական կյանքը զոհել էր մարդկանց համար»: Եվ տակավին. «Քրիստոնեական հավատքն ընդունողի կյանքը դառնում էր առավել հագեցած, կազմակերպված և ավելի ուժգին զոդերով ամրացած: Անհատը պետք է կերպարանակցեր մի կանոնի, որով իր կյանքը ոճավորվում էր, ինչպես պատահում էր այդ ժամանակվա փիլիսոփայական աղանդների մոտ, բայց փոխարենը՝ տիեզերական մի ծրագրի ներսում իր գոյությունն անսպասելիորեն ձեռք էր բերում մի հավիտենական իմաստ, որն իրեն չէին կարող տալ ո՛չ փիլիսոփայությունները, ո՛չ էլ հեթանոսությունը: Հեթանոսական կրոնը մարդկային կյանքը թողնում էր այնպիսին, ինչպիսին որ այն կար. հիմքից ու բովանդակությունից զուրկ, վաղանցուկ, մասնատված, սոսկ չնչին իրողություններով լցված: Քրիստոնեական Աստծո շնորհիվ կյանքը ձեռք էր բերում մի միություն, մագնիսական դաշտի նման, ուր յուրաքանչյուր գործ ու արարք, յուրաքանչյուր ներքին շարժում ստանում էր մի իմաստ, ճիշտ կամ սխալ: Այդ իմաստը, – որն, ի տարբերություն փիլիսոփաների, մարդն ինքը չէ, որ տալիս էր ինքն իրեն, – նրան կողմնորոշում էր դեպի մի բացարձակ և հավիտենական Էակ, որը ո՛չ թե սոսկ մի սկզբունք էր, այլ՝ ճշմարտապես կենդանի և ապրող Անձ: [...] Հրեական կրոնի և Սաղմոսների գաղափարներն ընդլայնելով ու խորացնելով, քրիստոնեության հիմքում ընկած է փոխադարձ կապը Աստվածության և մարդկության, կամ ավելի ճիշտ է ասել՝ Աստվածության և յուրաքանչյուր մարդու միջև: Կուզենայի հասկացնել, թե ինչպիսի՜ վիհ է բաժանում քրիստոնեությունը հեթանոսությունից, և ընթերցողը թող ներողամիտ գտնվի, եթե բերում եմ մի հասարակ, ստորադաս օրինակ, որն արժանի չէ այսպիսի վեհ հարցի քննարկմանը. որևէ մի կին կարող է գնալ և Աստվածամորը պատմել իր ընտանեկան կամ ամուսնական ձախորդությունները, բայց եթե դրանք պատմեր Հերային կամ Աֆրոդիտեին, աստվածուհին կհարցներ, թե այդ ի՞նչ չլսված քմահաճություն ու հանդգնություն է անցել այդ աներես լրբի մտքով, որն հանդգնում է ներկայանալ իր առաջ և պատմել բաներ, որոնք իրեն բացարձակապես չեն հետաքրքրում»:

«Հեթանոսների հարաբերությունն իրենց աստվածների հետ», շարունակում է Վենը, «և քրիստոնյաների հարաբերությունն իրենց Աստծո հետ անհամեմատելի են. հեթանոս մարդն իրեն գոհացած էր զգում իր աստվածներից, եթե աղոթքներով ու ընծաներով հաջողացնում էր ստանալ նրանց օգնությունը, մինչդեռ քրիստոնյան վարվում էր այնպես, որ Աստված գոհ լիներ իրենից»: Ի վերջո, համեմատելով Քրիստոնեությունը Արևելքից եկած «փրկության ա՛յլ կրոնների» հետ, Վենը բացառում է հնարավորությունը, որ ինչ որ մի հավատքի հմայիչ լինելը կարող է կախում ունենալ սոսկ մահվան վախից. «Քրիստոնեությանը դարձի էին գալիս ո՛չ թե անդենական կյանքի հույսից մղված, այլ՝ մի շա՜տ ավելի մեծ բանի համար. նորադարձը բացահայտում էր աստվածային մի մեծ ծրագիր, որի հասցեատերը մարդն ինքն էր». բացահայտում էր Քրիստոնեության «տարբերությունն ու օրիգինալությունը», որն հաղթանակում էր նաև «շնորհիվ համընդհանուր եղբայրության շեշտված ու ընդգծված գաղափարի, մերձավորի հանդեպ սիրո, հետևելով և նմանվելով Աստծո սիրույն, որը Նա տածում է մարդկանց նկատմամբ». և ի վերջո, Քրիստոնեության «մարդասիրական գործերը, որոնք տարբերվում էին էվերգետեսների՝ հարուստ հեթանոսների բարեգործություններից, որոնք նվիրում էին շենքեր ու ներկայացումներ»^[1]:

Ֆոքսի և Վենի եզրակացություններին կարող ենք հավելել ֆրանսիացի մի ա՛յլ մեծանուն պատմագետի՝ Գուստավ Բարդիի կարծիքը, որը «Դարձը Քրիստոնեության՝ առաջին դարերում». «La conversion au christianisme durant les premiers siecles» (1947) աշխատության հեղինակն է:

Բարդին նախևառաջ շեշտը դնում է քրիստոնեական սրբության վրա, որպես օրինակ բերելով Հուլիանոս Ուրացողի կողմից Գաղատիայի քրմապետ Արշակին հասցեագրված նամակը: Հուլիանոսն այն կայսրն էր, որն որոշել էր մեկընդմիշտ ոչնչացնել Քրիստոնեությունը և կայսրությունը վերադարձնել հեթանոսական պաշտամունքին: «Մենք չենք նկատում», գրում է կայսրը, «որ այն, ինչն ամեն ինչից ավելի է նպաստել աթեիզմի [այսինքն, իր բնորոշմամբ, Քրիստոնեության] զարգացմանը, նրանց մարդասիրությունն է, որ ցուցաբերում են օտարականների հանդեպ, նրանց հեռատեսությունը՝ թաղելու իրենց ննջեցյալներին, և նրանց բարքերի ձևական խստությունը կյանքում»: Բայց «Հուլիանոսն ինչպե՞ս կարող էր հուսալ», մեկնաբանում է Բարդին, «թե կկարողանար հոգեվարքի մեջ գտնվող հեթանոսությանը տալ այն, ինչը նա հետաքրքրությունը չունեցավ ձեռքբերելու իր հզորության ամենագեղեցիկ ժամանակներում»:

Բայց երբ իր քուրմերին հորդորում է հետևելու քրիստոնյաների օրինակին՝«չքավորների կարիքների համար գործածելով» իրենց հարստությունները և «բարեգործելով որքան հնարավոր է բազմաթիվ մարդկանց», Հուլիանոս կայսրը մոռանում է, որ հենց իր աստվածները, Յուպիտերից մինչև Վեներան, Մարսից մինչև Մերկուրին, իրենք իսկ ստախոս էին, պոռնկաբարո, պեդերաստ, կրքոտ ու ցասումնալի, և հաճախ այնքա՜ն թշվառ ու ողորմելի, ճի՛շտ ինչպես մարդիկ^[2]:

Քրիստոնեական սրբությունը, շարունակում է Բարդին, նման չէ հին փոլիսոփաների բարոյականությանը, որը միշտ էլիտային է, արիստոկրատական, վերանցական, գոռոզ, անընդունակ մարմնանալու, հստակ պատասխաններից զուրկ: Փիլիսոփայությունը չէ, որ դարձի է բերում մարդկանց, շարժման մեջ է դնում ժողովրդին, կանանց, խոնարհներին, ծառաներին, այլ՝ անձամբ Աստծո կոնկրետ օրինակը, որն Իր բարձունքից իջնելով՝ ընդառաջ եկավ մարդուն, որը խարխափելով ճիգ էր գործադրում՝ բարձրանալու համար դեպի Նրա անմահությունն ու երանությունը: Եվ այսպես, «հունահռոմեական աշխարհը դարձի չեկավ արևելյան կրոններից ոչ մեկին, որոնք հերթով կամ միաժամանակ փորձել էին ստանալ իր հաճությունն ու հավանությունը, դարձի չեկավ փիլիսոփայությանը, հակառակ ցինիկների և ստոիկների քարոզությանն ու օրինակին, դարձի չեկավ հուդայականությանը, հակառակ այն փաստի, որ մովսեսական օրենքը քարոզվում էր իր սահմաններում. բայց դարձի եկավ քրիստոնեությանը», որովհետև միմիայն Քրիստոնեության մեջ գոհացում գտավ ճշմարտության, սիրո, լիության, իմ, քո, բոլորի և յուրաքանչյուրի Աստծո հետ միաժամանակ անձնական և հասարակական հարաբերության իր փափագներին^[3]: