ԺԸ. - ԱՅՆ, ԻՆՉԸ ՈՐ ԿՐՈՒՄ ԵՆՔ ՄԵՐ ՆԵՐՍՈՒՄ – Գրադարան – Mashtoz.org

ԺԸ. - ԱՅՆ, ԻՆՉԸ ՈՐ ԿՐՈՒՄ ԵՆՔ ՄԵՐ ՆԵՐՍՈՒՄ

Այս կետին հասնելով, այս ուսումնասիրության ու քննարկման ավարտին, ինձ պատշաճ է թվում եզրափակել՝ կրկնելով այն միտքը, որը գրի էի առել մի երկարաշունչ հոդվածում, որը պատրաստել էի «Il Foglio» օրաթերթի համար, պատասխանելով Ջուլիանո Ֆերրարայի խնդրանքին, և որը որոշակի առումով շրջում է մեր ուշադրությունը դեպի այն հետևանքները, որոնք Քրիստոսի հանդեպ հավատքը ծնում է մարդու անձնական կյանքում, առանց կանգ առնելու սոսկ պատմական հետևանքների վրա, թեև դրանք սերտորեն փոխկապակցված են միմյանց:
 
«Ի՞նչ ենք կրում մեր ներսում», սկսում էի հոդվածը՝ պատասխանելով հայտնի լրագրողի հրավերին՝ հայելու ինքս իմ մեջ, «հեշտ չէ հասկանալը: Երբ դեռ դպրոցական էի, քրիստոնեական և միջնադարյան փիլիսոփայության մասին միջնակարգ դպրոցներում միայն մի քանի տող էինք անցնում, մի քանի նախադասություն Սուրբ Օգոստինոսից: Դրանցից մի քանիսը երբեք չեմ մոռացել, գուցե այն պատճառով, որ իմ դասատուն դրանք արտասանում էր լատիներենով. «In interiore homine habitat Veritas» («Մարդու ներաշխարհում է բնակվում Ճշմարտությունը») և «In teispum redi» («Վերադարձիր ինքդ քո մեջ»): Մի քիչ դելֆյան և սոկրատական նշանաբանի նման էին հնչում, «ճանաչիր ինքդ քեզ» («և կճանաչես տիեզերքն ու աստվածներին»), բայց ավելի ինչ որ մի բան ունեին իրենց մեջ: Օրինակ, Ճշմարտություն բառը, որպես ի սկզբանե տրված մի վստահություն, որ փնտրտուքն ապարդյուն չէ: Դյուրին հրավեր չէ կանգ առնելու հրավերը, հրավերը ականջ դնելու սեփական սրտին, ջանալ հասկանալը՝ թե ինչի՛ համար ենք ստեղծված և թե ո՛ւր ենք գնում: Հրավերը, հատկապես, չցրվելու, մեր էության մասնիկները այս ու այն կողմ շաղ չտալու: Դյուրին չէ, որովհետև մի բան հաստատ է. այն, ինչը որ կրում եմ իմ ներսում, ամեն ինչից առաջ և ամեն ինչից ավելի՝ մի պակասություն է, մի իղձ, մի ձգտում, մի հայցում: Ճանաչել սեփական էությունը՝ նախևառաջ նշանակում է ճանաչել սեփական սահմանները, սեփական կարիքը, ճշմարտության, բարու, արդարության, ներման մուրացկան լինելու փաստը: Այս իսկ պատճառով է, որ ամենահեշտ թվացող փորձությունը դա հուսահատ կերպով նետվելն է սեփական անձից դուրս, կատաղի կերպով փնտրելով ինչ որ մի բան, աշխարհում, հուսալով ու ակնկալելով, թե այդ ինչ որ մի բանը կկարողանա հագուրդ տալ ներանձնական սովին: «Աշխարհի քաղց». այդպես է այն անվանում «Ռադիո Մարիա»յի տնօրեն-հաղորդավար Հայր Լիվիոն: Աշխարհի քաղց, որը աշխարհը չի կարողանում և չի կարող հագեցնել: Քաղց ինչ որ մի բանի, որը կկարողանա գոհացնել մեզ և խաղաղություն հաստատել մեր ներաշխարհում: «Մեզ Քո համար ես ստեղծել, և անհանգիստ է մեր սիրտը, քանի դեռ չի հանգստանում Քո մեջ» («Cor nostrum inquietum, donec requiescat in Te»). Սուրբ Օգոստինոսի սակավաթիվ նախադասություններից ևս մեկն է, որոնք հիշում եմ տառացիորեն, կեսը իտալերեն և կեսը լատիներեն: Այդ նախադասությունն իմ համար հաճախ էր կրկնում իմ հայրը, և լատիներենով արտասանվող մասը, այն գեղեցկությամբ և այն հանդիսավորությամբ, որ ունի Եկեղեցունը եղած այդ լեզուն, ինձ միշտ հիացնում է և մինչև օրս էլ կարծում եմ, որ ավելին արժե, քան հարյուր միլիոն գրքերն ու փիլիսոփաները: Այդ համառոտ նախադասությունն ասում է, որ մեր ներսում առկա խռովքը իմաստ և նշանակություն ունի. որ ճանաչողության մեթոդներից մեկն է. որ հասկացվելու դեպքում առաջնորդում է դեպի հանգիստ. որ մեր սիրտը կարող է հասնել մի պահի, անդենական, բայց նաև ասդենական աշխարհում, որում խռովքը կանգ է առնում, անձկությունն անհետանում է, քաղցի ու ծարավի զգացումը փարատվում է, և ամեն բան անակնկալ կերպով երևում է որպես հստակ, հասկանալի, փայլակի նման, որ լուսավորում է գիշերը: Կա Մեկը, ով կարող է լցնել դատարկությունը, որ կրում եմ իմ ներսում: Կա դատարկությունը, այո՛, ճիշտ է, բայց որովհետև կա Նա, ով կարող է լցնել այդ դատարկությունը: Կա Մեկը, ով կարող է ազատել ինձ իմ թշվառությունից ու իմ աղքատությունից, ով կարող է հագեցնել իմ ծարավը: Այս պարզունակ ճշմարտությունը ինձ միշտ թվացել է իր մեջ մի չլսված ուժ կրող: Եթե ամեն օր խորհրդածեինք նրա շուրջ, բավական կլիներ, որպեսզի այսքան հաճախ չմոլորվեինք խաբկանքների, պատրանքների, կարճատև ու անցողիկ բարիքների ետևից վազելով, որոնք հաճախ դարձնում ենք մեր կուռքերը»:
 
Սիրելի աշակերտուհիներիցս մեկը մի քանի տարի առաջ ասաց, որ առաքելության է մեկնում Բրազիլիա, հետևելով Անարատ Տիրամոր Ֆրանչիսկյան Միաբանության մի քանի հոգեշնորհ քահանաների, որովհետև զգում էր, որ հոգու խորքում մի “վիհ” կար: Ասացի, որ մեծապես ուրախ էի, և որ խիստ ավանդապահ այդ Միաբանությունը ամենահարմարն էր այդ նպատակի համար: Չասացի, մինչդեռ, որ այդ վիհը կա բոլորիս հոգու խորքում, այդ վիհը նաև իմ մեջ է, թեև ես, գոնե առայժմ, Բրազիլիա մեկնելու ոչ մի մտադրություն չունեմ:
Շատ խորը այդ վիհը տեսնում եմ, երբ դիտում եմ կեսօրվա ժամը երկուսին աննպատակ թափառող երիտասարդների, գարեջուրը ձեռքներին. կարող են խմել այնքան, որքան ուզում են, բայց գարեջուրը դուրս կհոսի վիհից և նրանք կշարունակեն խմել առանց երբևէ լցվելու: Ցավալին այն է, որ իրենք էլ դրան քաջ գիտակից են, բայց այսօր իրենց դժվար է գտնել ինչ որ մեկին, ով իրենց մատնացույց կանի ինչ որ մի նվազ ցնդող և առավել սննդարար ըմպելի: Ինչ որ մեկը, ով իրենց խորհուրդ կտա, օրինակ, փորձելու աղոթել, քանի որ այդ վիհը հոգունն է, ո՛չ թե մարմնինը:
Այդ վիհն իրենց մեջ կրում են այն երիտասարդները, որոնց ես, ուսուցիչ լինելով, շարունակ տեսնում եմ ռադիոյից կամ ժամանակակից թվային նվագարկիչներից կառչած, ընկալիչներն ականջներից կախած, օրվա յուրաքանչյուր պահի. կամ նրանք, ովքեր երեկոները թափառում են մի դիսկոտեկայից դեպի մյուսը, մի փաբից դեպի մյուսը, իրենց սրտում տագնապն ու խռովքը կրելով, միշտ որոնելով ինչ որ մի բան, որն այդպես էլ չի հայտնվում. նրանք, ովքեր սանձազերծ, կատաղի ու հուսահատ սեքսի մեջ են որոնում իրենց կյանքի համը, որը սակայն չեն գտնում. և այսպես շարունակ ... : «Տեսա, թե ինչպես էին իմ տարիքի մարդիկ հեռանում, փնտրելով մի բան, որը չէին գտնում», երգում էր Ֆրանչեսկո Գուչչինին, որն ինքն էլ իր ներսի վիհը տարիներ շարունակ ջանաց լցնել իդեոլոգիայի խծուծով:
Այդ վիհը մարդիկ միշտ կրել են իրենց ներսում, սկսած առաջին մարդուց, որն ինձնից թերևս մի քիչ ավելի մազոտ է եղել, բայց ո՛չ չափազանց շատ, մինչև տեխնոլոգիական քաղաքակրթության ամենավերջին զավակը:
 
Մեծն Սենեկան դրա մասին խոսում է իր գեղեցկագույն գրքում, որն անվանել է «Կյանքի կարճատևության մասին» («De brevitate vitae»): Կյանքը կարճատև է, ասում է հռոմեացի մեծն փիլիսոփան, նրանց համար, ովքեր չգիտեն ապրել այն, նրանց համար, ովքեր հուսահատ կերպով փորձում են իրենց հոգու ճեղքը փակել՝ ինքնամոռաց կերպով զբաղվելով բաներով, որոնք անարժեք են: «Մեկն անմնացորդ տրվել է անհագ ագահությանը», գրում է Սենեկան, «մյուսը՝ ինչ որ մի հոգնատանջ գործի ունայն զբաղմունքներին. մեկը հարբել է գինիով, մյուսը պարապությունից անբանացել է. մեկը մտատանջվում է փառասիրությամբ, քանի որ միշտ կախումնավոր է այլոց գնահատականներից, մյուսը առևտրի մոլեգին ու խելացնոր ցանկությամբ՝ շահի պատրանքով թափառում է երկրից երկիր, ծովից ծով. ոմանք, պատերազմի տենչալով, շարունակ զբաղվում են այլոց համար վտանգներ ստեղծելով կամ իրենց համար ստեղծված վտանգներով մտահոգվելով. կան այնպիսիները, որ մաշվում են կամովին ընտրված ստրկության մեջ, ապերախտ հզորներին ծառայելով. շատերը ուրիշ բանի մասին չեն մտածում, քան նմանակելու ուրիշների գեղեցկությունը կամ իրենց արտաքին տեսքը խնամելու. մեծամասնությունը, կողմնացույցից զուրկ, շարունակ տարուբերվում է գաղափարների փոթորկոտ ծովում, փոփոխամիտ, անհաստատ և սեփական անձից դժգոհ թեթևամտության քմահաճույքին ինքնատուր եղած. ոմանց հաճելի չէ նպատակներից ոչ մեկը, դեպի որին կարող էին ուղղել իրենց ընթացքը, այլ՝ մահն անակնկալ նրանց վրա հասնում է նինջի ու հորանջոցների միջից. այնպես որ չեմ կասկածում, թե ճիշտ է այն, ինչը որ պատգամախոսության ոճով ասել է բանաստեղծներից ամենամեծը. “Փոքր է կյանքի բաժինը, որ ապրում ենք”»: Ապա Սենեկան եզրափակում է՝ հանդիմանելով ու պախարակելով նրանց, ովքեր երբեք «ժամանակ չունեն իրենք իրենց համար», ովքեր չեն բարեհաճում «հայացք ուղղել դեպի իրենց ներաշխարհը», «ապաստան գտնել իրենք իրենց մեջ». նրանց, որոնց «չափազանց բազմազբաղ կյանքն իրականում կարճատև է», որովհետև ընդունակ չեն «իրենց աչքերը վեր բարձրացնելու՝ ճշմարիտը ճանաչելու համար, այլ՝ իրենց ծանրությամբ պահում են իրենց հայացքն ուղղված դեպի վար, հաճույքին գամված»:
Մեր մեջ և բարձրում, վերևում, ասում է Սենեկան: Մի քանի դար անց, Օգոստինոսը տալիս է մեղքի սահմանումը. «Aversio a Deo, conversio ad creaturas» («կանգնել թիկունքով Աստծուն, դեմքով դեպի արարածները»). հեռացնել սեփական աչքերն Աստծուց, որ բնակվում է մեր մեջ և երկնքում, – Աստծուց, որ Ճշմարտությունն է, որը մեզ լուսավորում է արեգակի նման և որի լույսի ներքո մենք հասկանում ենք նաև մեր էությունը, – մեր հայացքը սոսկ, միայն, բացառաբար, հիվանդագին ու ստրկական տռփանքով ուղղելով դեպի այն բաները, որոնք մահանում են, վերանում, ցնդում, որոնք չեն գոհացնում, չեն հագեցնում, որոնք չեն կարող լցնել մեր ներսի վիհը: «Հիվանդ ու վիրավոր հոգիս», շարունակում է Օգոստինոսը, տարիներ շարունակ նետվեց «ինքն իրենից դուրս, թշվառաբար սովահար ու ծարավի՝ շփվելու ու քսվելու զգալի արարածներին», մինչ Աստված իմ կողքին էր և Իր ողորմությամբ «դառնագույն տհաճությամբ էր համեմում իմ բոլոր ապօրինի հաճույքները»:
Մի խոսքով, Սենեկան լինի, թե Օգոստինոսը, Բրազիլիա մեկնած աշակերտուհիս լինի, թե Լիգաբուեն, որ երգում է «Մի պահ ժամանակ ունե՞ս, Աստված: ... Երթևեկ ու խցանումներ կան հոգուս մեջ», բոլորս մեր ներսում կրում ենք այդ վիհը և շատ հաճախ ջանում ենք այն լցնել ամեն տեսակ բաների քաոսային երթևեկով, իրադարձություններով, լուրերով, պատիվներով, հաճույքներով, աշխատանքով, մոլություններով, զբաղմունքներով. սպանելու համար ձանձրույթը, մելամաղձոտությունը, ներքին խորը տխրության մաղձը, դատարկությունը ... :
 
 
Իսկ հետո կան նաև նրանք, ովքեր գիտակցաբար այնքան են խորացրել ու ընդարձակել իրենց ներսի վիհը, որ արդ ցանկանում են կլանվել նրա մեջ, ամբողջովին վերանալ, ջնջվել, զրոյանալ, մեռնել: «Ապրում ենք մի հասարակության մեջ», գրում է Անդրեա Մուչչոլին, «ուր վիթխարի թվով երիտասարդներ ցանկանում են իրենցից տարբեր ինչ որ մի բան լինել, կամ էլ՝ չեն ցանկանում լինել ոչինչ». թմրամոլությանը տրված երիտասարդներն են, բայց նաև ինքնասպանության դիմողները, կամ էլ նրանք, ովքեր կյանքի մի լուրջ հանձնառության դիմաց, որը գոնե մասամբ կկարողանար լցնել դատարկության զգացումը, – ամուսնություն, զավակներ, աշխատանք (քաղաքային կամ գյուղական), գեղեցիկ ու օգտակար բաներ ստեղծելու արհեստներ ու արվեստներ, տնային տնտեսություն, եկեղեցական նվիրում, և այլն, – թողնում են, որ վախը հոշոտի ու լափի իրենց կյանքը, կամ նաև՝ իրենց համար իմաստի բացակայությունը. ի վերջո, ամեն բան ուղարկում են գրողի ծոցը: Մի այնպիսի վիհ, որ դառնում է ջնջվելու, զրոյանալու, վերանալու ցանկություն. սա էլ մի փորձառություն է, որ բոլորս էլ, որոշակի պահերի, ոմանք ավելի, ոմանք նվազ ուժգնությամբ ապրում ենք:
Մեր ներսում, սակայն, այս քիչ թե շատ խորն ու ընդարձակ վիհը չէ միայն, որ կրում ենք, այլ նաև մի ուրիշ բան ևս. մի տարօրինակ գաղափար, մի զգացում, գրեթե մի բնազդ, որին մատերիալիստ էվոլյուցիոնիստները քրտնաջան փորձում են բացատրություններ տալ ամեն տեսակ անհավանական ու առասպելական տեսություններով, առանց երբևէ հաջողության հասնելու. դա կրոնական զգացումն է, այսինքն՝ գաղափարը, որ մեզ բնորոշող այդ դատարկությունը կարող է ինչ որ մի առնչություն ունենալ մեզ գերազանցող, մեզնից վերանցական ինչ որ մի բանի, կամ ավելի ճիշտը՝ ինչ որ Մեկի, ինչ որ մի Գերագույն Էակի հետ: Բնազդային մի զգացում, որ այդ վիհը աննպատակ չէ:
Բնազդային մի զգացում, մի համոզվածություն, որ կարող ենք ձգտել Բարուն, Արդարությանը, Գեղեցկությանը, այսինքն՝ Աստծուն: Բոլորս էլ, վաղ թե ուշ, բացառությամբ այն ակնթարթային պահերի, երբ կարծում ենք մեզ ամենակարող, ի վերջո դիմում ենք Նրան: Նույնիսկ պետական պարտադիր աթեիզմի յոթանասուն տարիներից հետո, ինչպես տեղի է ունենում նախկին Սովետական Միության երկրներում: Սրտանց ուրախության կամ սաստիկ վշտի պահերին. գոյություն ունեցող բարու դիմաց, կամ չարի, որի փորձառությանը ենթարկվում ենք. մեր զավակների ժպիտը վայելելիս կամ նրանց անմխիթարելի ցավին անուժ կերպով ականատես լինելիս. առողջության անդորրի ու հիվանդության տագնապի ժամանակ. կյանքի դիմաց, որ ծնվում է, կամ մահվան դիմաց, որ խլում է, բարձրացնում ենք մեր հայացքն առ Աստված, վստահության ու ինքնահանձնումի զգացումներով, կամ էլ՝ անեծքով ու բողոքարկմամբ. հույսի օրհներգով, կամ մոլորվածի աղաղակներով. օգնության վստահասիրտ խնդրանքով, կամ էլ՝ ըմբոստ ընդվզումի մտքերով:
Ահա՛, Աստծո այս գաղափարը, բնազդային այս զգացումն եմ ես կրում իմ մեջ, ճիշտ այնպես, ինչպես բոլոր մարդիկ: Նրա ներկայությունն եմ զգում իմ մեջ, երբ աղջնակս ժպտում է ինձ, երբ երախտագետ սրտով հայում եմ ինձ թանկագին մեկի, երբ զբոսնում եմ լեռներում, դժվարահաս գագաթների վրա, և հայացքս ուղղում եմ անծայրածիր տեսարանին, որ տարածվում է իմ դիմաց. երբ անմխիթար վիճակում եմ, տխուր եմ, կամ նույնիսկ արտասվում եմ, որովհետև ուժերս բավական չեն և չեմ կարողանում լինել այնպիսին, ինչպիսին սրտանց փափագում եմ լինել ... :
Անշուշտ, կարծում եմ, որ ինձ վիճակվել է մի բախտ, որը ցավոք բոլորինը չէ. անձամբ ծնողներիցս ստացել եմ մի դաստիարակություն, որն ինձ սովորեցրել է մնալ ինքս իմ հետ, այնպես՝ ինչպես ուսուցանում էին Սենեկան և Օգոստինոսը, ավելի լավ հասկանալ կարողանալու համար այն, ինչը դրսում է, այնքան՝ որքան դա հնարավոր է: Որովհետև գաղտնիքն ամբողջովին այս կետում է. հավասարակշռությունը ներսի ու դրսի միջև, Արարչի ու արարածների միջև, իմ և ուրիշների միջև. վիհի և այն ամեն ինչի միջև, որով փորձում ենք այն լցնել:
Հիշում եմ, երբ երեկոյան հայրս հիշեցնում էր. «Խղճի քննությունդ արեցի՞ր»: Քննել սեփական խիղճը, եթե ոչ միշտ, բայց գոնե երբեմն. իմ պարագային դա անկասկած օգտակար է եղել՝ կերտելու համար այն հիմքերը, որոնց վրա եմ այժմ կառուցում իմ կյանքը. դրանց վրա է թերևս հիմնվում նաև այն ներքին հանգստությունը, այն խորքի անդորրը, որ վայելում եմ: Խղճի քննությունը նախերգանքն էր խոստովանության, Ապաշխարության Խորհրդի. դա իրական մարզադաշտ է հոգու համար, որի մասին այլևս գրեթե ոչինչ չգիտեն մարդիկ, այս դարաշրջանում, որում խիղճ հասկացողությունը դարձել է մի անձնական կուռք, բնազդային մղման, կարծիքայինի, ոչ մի դատաստանի չենթարկվող տարտամ ու անորոշ ընկալումների ու զգացմունքայնությունների հոմանիշ: Մարզադաշտ է խղճի ու գիտակցության համար, որը պետք է ըմբշամարտի բռնվի ինքն իր հետ, պետք է մրցի ինքն իր դեմ, ինքն իրեն գերազանցելու համար, պետք է հետաքննության ենթարկի իր իսկ մտքերն ու գործերը, կամ զանցառությունները, պետք է ինքն իրեն դատի, առանց կողմնակալության, որովհետև կա ներսում ինչ որ մի բան, որ չի ցանկանում բացահայտվել, չի ցանկանում լույս աշխարհ դուրս գալ:
Հիշում եմ, երբ պետք է ծանր մեղքեր խոստովանեի (մի ժամանակ դրանք կոչվում էին “մահացու” մեղքեր, որովհետև մահացու են հոգու համար, որովհետև չորացնում, անապատացնում են մարդու ներաշխարհը). խիղճս գիտակցում էր դրանց ներկայությունն իմ մեջ և ողջ ծանրությունը, բայց ամոթի զգացումը անշարժացնում էր ինձ, կոչ էր անում լռելու, չհայտնելու դրանք խոստովանահորը, և հետևաբար, իրականում, ինքս ինձ: Այդ պահին ողորմած Քրիստոսին անձնավորող մարդու առաջ հայտնել, քողազերծել սեփական խեղճությունը, նշանակում է մեր այդ խեղճությունը դնել ինքներս մեր առաջ, կարողանալ այն դիտել ավելի լավ, շնորհի աստվածային լույսի տակ, հնարավոր ամենաամբողջական կերպով, իր բոլոր մանրամասնություններով, առանց ինքնախաբեությունների: Խոստովանել քահանայի առաջ՝ նշանակում է նաև իսկապես խոստովանել ինքներս մեզ, Աստծուն, որ բնակվում է մեր մեջ: Նշանակում է բռնություն գործադրել մեր մութ կողմի դեմ, նշանակում է մի քայլ կատարել սոկրատյան և օգոստինյան իմաստության ուղղությամբ:
Սեփական մեղքերը խոստովանել՝ նշանակում է նաև խոնարհության քայլ կատարել, միմիայն որի օգնությամբ կարող ենք ճշգրիտ կերպով գաղափար կազմել մեր ներքին վիհի չափսերի՝ նրա ընդարձակության ու խորության վերաբերյալ: Եվ մինչ երկմտում էի, քրիստոնեական կրոնուսուցման դասերից գիտեի, որ դա չարի իշխանն է, մարդկության թշնամին, որ ամեն բան անում է, որ մարդուն համոզի ինքն իրենից թաքցնել սեփական թշվառության գիտակցությունը, որպեսզի մարդը կարծի, թե ուշադրություն չդարձնելով կարողանալու է բուժել իր այդ խեղճությունը, որպեսզի ամաչի դրա համար, ամոթի մի զգացումով, որն հիվանդագին է, որովհետև գոռոզությունից ու հպարտությունից է ծնվում: Խոնարհություն է, մինչդեռ, ողորմության դատարանի առաջ կանգնելը, այն դատարանի, որից դուրս ենք գալիս ներված, եթե իսկապես զղջացել ենք, և հաշտված՝ ինքներս մեր և մեր սահմանափակության հետ:
 
«Իմ մեղքը աչքիս առաջ է ամեն ժամ», ասում է սաղմոսերգուն. մեղքը նույնպես առնչություն ունի վիհի հետ: Դեմ առ դեմ նայել մեղքին, ճանաչել այն, ընդունել այն. սա նշանակում է դիմագրավել մեղքին ազատ մարդու նման, առանց փախուստի դիմելու: Այդ վիհի միջից հնարավոր է նաև տեսնել աշխարհը. հասկանալ այն, ծանրութեթև անել, ամեն ինչին տալ իր արդար կշիռը, հարկ եղած դեպքում ներել, ամեն բան դնել ճիշտ հերթականության մեջ, յուրաքանչյուրի ունեցած կարևորության աստիճանի համաձայն:
Այս պահին, որ գրում եմ, իսկապես հասկանում եմ, թե ինչպիսի իրական ազատություն է վայելում կաթողիկե քրիստոնյան: Հասկանում եմ, թե ինչո՛ւ էին Եկեղեցու Հայրերը մշտապես խոսում ազատության մասին, որն իրենց պարգևվել էր Քրիստոսի կողմից. ազատություն՝ տեսնելու սեփական անձն այնպիսին, ինչպիսին որ կա իրականում. ազատություն՝ դատվելու վերջում, միայն Մեկի կողմից. ազատություն՝ ներում խնդրելու. ազատություն՝ կրկին ոտքի կանգնելու:
Ինչպես գրում է Թոմաս Ս. Էլիոթը. «Գազանաբարո են ինչպես միշտ, մարմնատենչ, էգոիստ են ինչպես միշտ, շահամոլ ու բթամիտ են ինչպես միշտ եղել են դրանից առաջ, և սակայն, միշտ պայքարում են, միշտ վերահաստատում են, միշտ վերսկսում են իրենց քայլքը լույսով լուսավորված ճանապարհի վրա. հաճախ կանգ առնելով, ժամանակ կորցնելով, շեղվելով, հապաղելով, այդուամենայնիվ՝ երբեք չհետևելով ուրիշ ճանապարհի»:
Սենեկան էլ էր ամեն երեկո խղճի քննություն կատարում, ինչպես որ պատմում է իր «Զայրույթի մասին» գրքում («De ira»), և այն ժամանակ էլ չէին պակասում կեղծավորները, որոնք երբեք չէին հայել իրենք իրենց մեջ, իրենց հոգու ներսում գտնվող վիհի մեջ, իրենց աչքերի մեջ խրված գերաններին: Այդպիսիք Սենեկային ասում էին. «Բայց դու ինչո՞ւ ես խոսում առաքինի մարդու պես, երբ քո վարքը այդպիսին չէ»: Իսկ հետո թվարկում էին նրա խեղճությունները, նրա տկարությունները, նրա սխալները: «Իմաստուն չեմ», պատասխանում էր փիլիսոփան, «և ձեր չարությունն ավելի բորբոքելու համար կասեմ, որ երբեք էլ չեմ լինելու: [...] Արդեն իսկ մի քայլ առաջ գնալ է նշանակում, եթե կարողանում եմ ամեն օր ինչ որ մի փոքրիկ մասնիկ ուղղել թերություններիցս և պախարակել ինքս իմ սխալները: Բուժված չեմ և չեմ էլ բուժվելու բոլորովին. հոդերիս կաթվածահար վիճակի համար հրաշք դեղամիջոց չունեմ, գոհանում եմ հանգստացնող թրջոցներ պատրաստելով, բավարարվում եմ նոպաների թիվը նվազեցնելով և ցավի ուժգնությունը թուլացնելով»: Ես «մոլությունների օվկիանոս եմ», շարունակում էր Սենեկան, բայց դուք կեղծավորներ էք. «Ճշմարտությունն այն է, որ ձեր համար հարմար է, որ ոչ ոք առաքինի չլինի, որովհետև ուրիշների առաքինությունը որպես հանդիմանություն է հնչում ձեր չարագործությունների դիմաց, [...] որովհետև եթե առաքինի մարդիկ ագահ են, ցոփ ու փառասեր, ուրեմն ինչպիսի՜ն կլինեք դուք, որ առաքինության անունն անգամ ատում եք» («De vita beata», «Երանելի կյանքի մասին»):
Ես էլ «մոլությունների օվկիանոս» եմ, և այս կյանքում երբեք չեմ կարողանալու լցնել ներսումս առկա վիհը, ո՛չ էլ կատարյալ կերպով կարողանալու եմ մաքրել ու պսպղուն փայլեցնել խիղճս ու գիտակցությունս: Բայց չեմ տրվում ինքնախաբկանքին, թե այդ զգացումը հնարավոր է նկուղում փակել ու մոռանալ դրա մասին, ինչպես վարվում էին Սենեկայի կեղծավոր ամբաստանողները, ինչպես անում են ռելատիվիստներն այսօր, կամ ինչպես փորձեց անել Դորիան Գրեյը: Որովհետև վաղ թե ուշ վիհը կրկին ու ուժգին հնչեցնում է իր ձայնը. «Սրա համար չէ, սրա համար չէ, որ ստեղծվել ես»:
Իսկ այդ ժամանակ, երբ հազարավոր մտացրումներից և ունայն փախուստներից հետո՝ այդ ձայնը դառնում է տիրող ու անհաղթահարելի, մնում են Հուդայի հուսահատությունը կամ Մանձոնիի Անանվանելիի զղջումը: Դորիան Գրեյը, որ սպանում է իր դիմանկարը, վերացնելու համար սեփական խիղճն ու գիտակցությունը, այդ արարքով իսկ սպանում է ինքն իրեն: Ինչպես վարվել էր Ուայլդը իր կյանքի ընթացքում, երբ երկար տարիներ շարունակ ջանացել էր լռեցնել առաքինության, բարու ներքին կանչը՝ Աստծո ձայնը, բայց իզուր: Կյանքի վերջում գրում է. «Հմայվել էի անտաշ ու անկատար կրքերի աշխարհով, տարբերակումներ չկատարող ախորժակով, սահմաններ չճանաչող ցանկությամբ, ձև ու կերպարանք չունեցող տենչանքով». մի խոսքով ասած, աշխարհի քաղցով, որով մեր վիհը չի լցվում:
Մանկությանս տարիներից հիշում եմ նաև ընթերցումը մի շատ կարևոր գրքի. Սուրբ Ալֆոնսոս Դե’Լիգուորիի «Մահվան նախապատրաստությունը»: Միշտ պատրաստ լինել, կարծես թե մահը ուր որ է հասնելու է, անակնկալ կերպով. սա էր ամբողջ գրքի հիմնական միտքը: Հստակ գիտակցությունն ունենալ այն բանի, որ մարմնով մահկանացու ենք, թեև շատ հաճախ ապրում ենք այնպես, որ կարծես թե անմահ էակներ ենք. անմահ ենք հոգով, թեև շատ հաճախ, ընդհակառակն, ապրում ենք այնպես, որ կարծես թե մի օր հոգին մահանալու է, կամ կարծես արդեն իսկ մահացել է: Հիշում եմ, որ այդ գրքի ընթերցումից հետո երբեք անկողին չէի մտնում, քանի դեռ ներում չէի խնդրում մեղքերիս համար: Եվ պետք է ասեմ, որ Աստծո առաջ այդպես խոնարհվելը երբեք ու երբեք տրտմության պատճառ չէր դառնում, այլ՝ ուրախության. այն միևնույն ուրախությունը, որն այսօր էլ տակավին զգում եմ, երբ կնոջս հետ վիճելուց հետո հիշում եմ Ալֆոնսոսին և Պողոս Առաքյալին («Արևը թող մայր չմտնի ձեր բարկության վրա»), և որոշում եմ հաշտվել, վերահաստատել խաղաղությունը, քնելու գնալ թեթևացած, վերստին հաշտված:
 
Ալֆոնսոս Դե’Լիգուորիի հետ միասին սիրում էի և մինչև օրս էլ սիրում եմ Սուրբ Իգնատիոս Լոյոլային, նրա հոգևոր մարզման հնգօրյա ընթացքը, ամբողջովին բացարձակ լռությամբ կատարված: Արհեստական փափկություններից ու նրբություններից զուրկ, ուստի՝ իրական, ինչպես իրենց հեղինակը: Իգնատիոսի կյանքից միշտ հիշում եմ այն դրվագը, երբ տարեց զինվորը քննությունների մեջ իր փայլուն հաջողությունների մասին պատմող և ապագա բարձր պաշտոնների մասին երազող Սավերիոյին հարցնում է. «Quid hoc ad aeternitatem» («Այդ ամենն ի՞նչ օգուտ ունի հավիտենության համար»): Հարց, որն անակնկալ կերպով Սավերիոյի առաջ ուրվագծում է մի ա՛յլ ճանապարհի, մի նոր կյանքի հնարավորությունը, հնարավորությունը մի առավել մեծ ու առավել իրական ինքնակերտումի:
Եթե վիհն, ուրեմն, ծառայում է հասկանալուն, որ այս աշխարհի բաները չեն, որ կարողանալու են լցնել այն, որպես միակ հնարավոր դիրքորոշում մնում է միայն հայելը դրանց, դրանցից յուրաքանչյուրին, «sub specie aeternitatis», հավիտենության լույսի ներքո. ո՛չ հեռանալով, բաժանվելով, անջատվելով, խուսափելով, բայց ո՛չ էլ չափազանց կապվելով, անժուժկալությամբ: Որդեգրելով հոգևոր այն դիրքորոշումը, որը Սուրբ Իգնատիոսը միշտ անվանում էր «անտարբերություն», Սուրբ Ֆրանչիսկոսը՝ «հոգեզվարթություն», իսկ Էլրեդոս Ռիվոյացին՝«թեթևություն»:
Ի՞նչ էին հասկանում նրանք այս բառերի ետևում: Ուզում էին ասել, որ երբ հասկանում ենք մեր գոյության իմաստը, մեր կյանքի վերջին նպատակակետը, այդ ժամանակ աղքատությունը կամ հարստությունը, առողջությունը կամ հիվանդությունը, պատիվներ վայելելը կամ դրանցից զուրկ լինելը, հանրահայտ դեմք կամ սովորական քաղաքացի լինելը, հաջողությունները կամ ձախորդությունները, ամեն բան կարող է ապրվել, կրվել թեթև սրտով, խաղաղ ու հեզահամբույր հոգիով, հոգեզվարթությամբ, առանց խռովքին ու ներքին փոթորիկներին զոհ գնալու, առանց կյանքի բեռի տակ ճզմվելու:
Ահա՛, այդ վիհը, որն ամենակեր ու ամենակուլ է դառնում, եթե թողնում ենք, որ խորանա ու ընդարձակվի, ես կամենում եմ լցնել այս թեթևությամբ, այս հոգեզվարթությամբ, Քրիստոսի հանգստացնող ներկայությամբ, որն ամեն վերք բուժում է, Իր Սիրով, Իր Ողորմությամբ, Իր Հեզությամբ. երբ վիճում եմ, երբ նկատում եմ թերացումներս, երբ պարագաները բարենպաստ չեն, երբ շրջակա իրականությունը հակառակվում է ինձ և խռովում է հոգիս ու միտքս, «ինձ հակառակվող յուրաքանչյուր գործի կամ խոսքի» դեպքում, ինչպես ասվում էր մանկությանս աղոթքներից մեկում:
 
Օգնությամբ այն Եկեղեցու, որի անդամները մեղավորներ են, իմ նման, բայց որը նաև միակ վայրն է, ուր կարող է ծաղկել, և բոլոր դարերում փաստացի ծաղկել է, Սրբությունը:
Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։