Քրիստոնյայի ազատությունը սնահավատություններից և ձևապաշտությունից – Գրադարան – Mashtoz.org

Քրիստոնյայի ազատությունը սնահավատություններից և ձևապաշտությունից

Մի Աստված, – քրիստոնյաների Աստվածը, – որ մարդուն ազատում է մահվան, մեղքի, անխուսափելի Անհրաժեշտության, Բախտի ու Ճակատագրի, մոգության ու աստղագուշակությունների ստրկությունից: «Մենք այլևս առաջնորդված չենք հեյմարմենեի [այսինքն՝ Ճակատագրի ու Անհրաժեշտության] կողմից և հրաժեշտ ենք տալիս օրենքներ հաստատող աստղերին», գրում է Տացիանոսը: Իսկ Կղեմես Աղեքսանդրացին արձագանքում է. «Տարաշխարհիկ մի աստղ է ծագել, մի նոր աստղ, որով խզվել է համաստեղությունների հին իշխանությունը: Փայլում է մի նոր, աննյութական լույսով: Բացում է նոր ու փրկարար ճանապարհներ: Եվ այսպես է, որ Նա Տերն է, որ երկիր է եկել մարդկանց առաջնորդելու համար, Քրիստոսի հավատացյալներին հեյմարմենեի թագավորությունից տեղափոխելու համար նախախնամության թագավորություն: [...] Այսպիսով, ինչպես Փրկչի ծնունդը փախուստի մատնեց աստղագուշակությունների ու անհրաժեշտության ուժին, Փրկչի մկրտությունն ազատեց մեզ դրա տառապանքի հատակից, որպեսզի մենք բոլորս հետևենք Իրեն»[1]: Առաջին քրիստոնյաներն, ուստի, զգում էին իրենց ազատ, քանի որ Աստծո որդիներն էին. գոյություն չունի նախապես սահմանված մի Ճակատագիր, որն իրենց մեքենայաբար շարժման մեջ է դնում խամաճիկների նման. գոյություն չունի ոչ մի տեսակի աղթարք (հորոսկոպ), որի ցուցմունքները հարկավոր է հաշվի առնել, դրանց ենթարկվել ու հնազանդվել, քանի որ մարդն առավել վեհ ու վսեմ արարած է, քան աստղերն ու համաստեղությունները, որովհետև մարդն օժտված է անմահ հոգիով, ինքնուրույն է և ունի ազատ կամք: Եկեղեցու առաջին ժողովները ջանացին լայնորեն տարածել մարդու վերաբերյալ այս ազատարար ճշմարտությունները. Վեցերորդ դարի վիզիգոթ եպիսկոպոսներն, օրինակի համար, չէին վավերացնում և ջանում էին ամեն կերպ արմատախիլ անել սնահավատությունները (գուշակների, կախարդների, վհուկների, հմայողների դիմելը, չարադյութանքներն ու դրանց համար կամ դրանց պատճառով կատարվող մարդասպանությունները, և այլն) և ուսուցանում էին հավատք չընծայել աստղերի ազդեցությանը, բարեհաջող ու ձախորդ օրերի գոյությանը, երեխաներին չարադյութանքներից փրկելու սնապաշտական արարքներին, համոզմունքին, թե հարկավոր է անկողնուց իջնել “ճիշտ” ոտքով, և ա՛յլ նմանատիպ սնահավատություններին[2]:
Դարերի ընթացքում Եկեղեցին միշտ առաջ է տարել իր պայքարն ընդդեմ հեթանոսական սնապաշտությունների, որոնք շարունակում էին վերապրել և կրկին ի հայտ էին գալիս այս ու այն տեղ: 1025 թվականին մահացած Բուրքարդոս Ուորմացու դատաստանագիրքը նշանակալի տարածում է գտել Տասնմեկերորդ դարի Եվրոպայում և անկասկած մեծ նպաստ է ունեցել մոգական հավատալիքների ու աստղագուշակությունների հին հավատալիքներն արմատախիլ անելու գործում. սնոտիապաշտություններ, որոնք մեծապես վնասակար էին և հետամնացության ու թերզարգացումի պատճառ էին մեր քաղաքակրթության համար: Այդ դատաստանագրքում, օրինակի համար, կարդում ենք. «Դիմե՞լ ես կախարդների ու վհուկների, կամ նրանց քո տուն ես բերել՝ նրանց մոգությունների շնորհիվ բախտավորություն ձեռքբերելու կամ չար աչքից ազատվելու համար: Հեթանոսների նման քո տուն կանչե՞լ ես գուշակների, որպեսզի քո համար կանխասեն ապագան, կարծես թե մարգարեներ լինեին: Կամ նրանց, ովքեր դյութանքներ են անում և որ կարծում են, թե կանխավ տեսնում են ապագան: Եվ կամ կանչե՞լ ես գուշակների կամ հմայողների: Եթե դա արել ես, երկու տարի կապաշխարես սահմանված օրերին: Հետևե՞լ ես հեթանոսական սովորույթներին, որոնք հորից որդուն անցնելով՝ սատանայի մեղսակցությամբ հասել են մինչև մեր օրերը: Այսինքն, պաշտամունք մատուցե՞լ ես լուսնին, արևին, աստղերի պտույտին, նորալուսնին կամ լուսնի խավարմանը, կարծես թե դու քո գոչյուններով կարողությունն ունես վերադարձնելու նրան իր պայծառությունը: [...] Տուն կառուցելու կամ ամուսնանալու համար սպասե՞լ ես նորալուսնին: [...] Հնարե՞լ ես չարազդեցիկ կախարդության թղթեր, կամ դյութանքներ, կամ ա՛յլ մոգություններ, որոնք չարագործ մարդիկ, կամ խոզարածները, կովպանները, իսկ երբեմն մինչև իսկ որսորդները կատարում են սատանայական խոսքեր արտասանելով հացի, խոտերի, կապված երիզների խուրձերի վրա, որոնք ապա թաքցնում են ծառերի միջև, և կամ նետում են ճանապարհների խաչմերուկներում, իրենց կենդանիներին կամ իրենց շներին ժանտախտից ու ոչնչացումից ազատելու և ուրիշների կենդանիներին ոչնչացնելու համար: [...] Արդյոք հավատացե՞լ ես կամ մասնակցե՞լ ես այդ կախարդների ու վհուկների դատապարտելի արարքներին, որոնք ասում են, թե մոգական կարողություն ունեն փոթորիկներ առաջացնելու կամ խաղաղեցնելու, կամ մարդկանց հոգեվիճակի վրա ազդելու, նրանց այլայլելու աստիճան: Եթե հավատացել ես այս բաներին կամ մասնակցել ես, մի տարի հացով ու ջրով կապաշխարես սահմանված օրերին»[3]: Այս գրքի Տասնչորսերորդ (գիտությանը նվիրված) գլխում կխորացնենք այս հարցը և կհասկանանք, թե քաղաքակրթության համար ինչպիսի՛ կարևորություն է ունեցել մշակութային պայքարը, որն Եկեղեցին առաջ է տարել՝ ազատելու համար մարդկանց սնոտիապաշտություններից և մոգական-աստղագուշակական վախերից:
Այստեղ առայժմ բավական է հիշել մի ա՛յլ նոր ազատություն, որն իր հետ բերեց Քրիստոնեությունը. ազատությունը հեթանոսական ձևապաշտությունից, որի համաձայն «խոսքերը, բանաձևերը, արարողությունները ազդում են մեքենայաբար, ի տարբերություն քրիստոնեական ծիսական խորհուրդների, որոնք միշտ ենթադրում են ներկայությունը լավ տրամադրված հոգիների և որոնց հաղորդած շնորհն անարդյունավետ է դառնում, եթե առկա է մի “արգելք”, այսինքն՝ բարոյական կարգի մի խոչընդոտ»[4]: Մինչև իսկ հեթանոսական խորհրդապաշտական ծեսերը, որոնք հեթանոսական կրոնի ամենագեղեցիկ, ամենահմայիչ ու ամենաարտահայտչական արարողություններն էին, արդարև, չէին պահանջում մարդու գործակցությունը. կարծվում էր, թե դրանք ինքնըստինքյան ազդու էին, գործում էին մեքենայաբար: Մաքրության գաղափարը դա օրինապաշտական (լեգալ), ձևապաշտական (ֆորմալ) մաքրության գաղափարն էր, առանց կյանքի, առանց ակնկալելու մարդու սրտի և ողջ էության մասնակցությունը, նրա ներքին դիտավորությունը: Հեթանոսական մտահամակարգում, այնպես՝ ինչպես հրեա-փարիսեցիական գաղափարներում, Իսլամում և կրոնական ա՛յլ ուղղություններում, էականը ծիսական լվացումներն են, արտաքին արարքները (ժեստերը), դասակարգված մաքրություններն ու անմաքրությունները, ինչպես օրինակի համար՝ դաշտանի կամ ծննդաբերությանը հաջորդող օրերում գտնվող կինը. կարևորը որոշակի “մաքուր” ուտելիքներով սնվելն է, մերժելով “անմաքուրները”, կարևորը թլփատվելն է, օրվա ընթացքում որոշակի անգամներ անգիր սովորած աղոթքներ արտասանելը, և նման, միշտ մեքենայական ա՛յլ բաներ ևս. մի խոսքով, մանրամասն գործադրելը ինչ-ինչ օրենքների ամեն մի տառը, առանց հոգու մասին մտածելու:
Քրիստոնեությունն, ընդհակառակն, յուրաքանչյուր մարդու ընծայում է մի հաստատահիմն համոզմունք. նա, այսինքն մեզնից յուրաքանչյուրը, ի հավիտենից սիրված և կամեցված է: Պատահականության արդյունքը չէ, անմնացորդ կերպով փտելու սահմանված նյութ չէ, անիմաստ փափագների, իղձերի, հույսերի խուրձ չէ: Իր կյանքի իմաստն ու նպատակը, մյուս կողմից, ինչ որ միքմահաճ աստվածության բարեհաճությունը շահելը չէ, կամ պարզապես նրան չբարկացնելը՝ անթերի կյանք վարելով սոսկ ձևական հարթության վրա: Մեզնից յուրաքանչյուրը սիրված է մի Աստծո կողմից, ով ստեղծել է մեզ հանուն սիրո և մեր համար պատրաստ է զոհաբերելու Իր իսկ սեփական կյանքը. այս իսկ պատճառով է, որ չկա մի միտք, գործ, ուրախություն կամ ցավ, որ կարող է ոչնչանալ, ընկնել դատարկության անդունդը, կախված մնալ ժամանակի մի ակնթարթի մեջ, մի պատմության բանտում, որն իմաստազուրկ է: Քրիստոնեության Աստվածը մի Աստված է, որի հետ կարելի է խոսել, որին կարելի է իրավամբ փառավորել ու գովաբանել, որի հետ հարուստն ու աղքատը, որբն ու այրին, առողջն ու հիվանդը կարող են կիսվել իրենց ուրախություններով ու վշտերով, Նրա հանդեպ տածելով որդիական մի սեր:
Նման Աստվածը, որ մարդացել է, Իր վրա է առել մեր մարմինը, փոխում է նաև մարդկության պատմությունը, որը, Նրանից հետո, չի կարող այլևս նույնը լինել: Իրոք, նոր աստվածաբանությունը ծնունդ է տալիս մի նոր բարոյականության. եթե Աստված այսքա՜ն սիրում է մարդկանց, որ պատրաստ գտնվեց մինչև իսկ Իր Միածին Որդուն զոհաբերելու հանուն նրանց փրկության, այժմ մարդիկ ինչպե՞ս կարող են սիրել Աստծուն, եթե նախևառաջ չսիրեն միմյանց, կենդանի և ներկա դարձնելով Նրա ուսուցումները: Այս պատճառով է, որ քրիստոնեական աստվածասիրության կերպերից մեկը բոլորի մարդկային արժանապատվությունը ճանաչելն ու հարգելն է. հիվանդների, աղքատների, տկարների, սաղմի, մանուկների ու երեխաների, կանանց, ստրուկների, մի խոսքով՝ բոլորի:
[1] Gustave Bardy, La conversione al cristianesimo nei primi secoli, Jaca Book, Milano 1988, p. 145.
[2] Buenaventura Delgado, Storia dell'infanzia, Dedalo, Bari 2002, pp. 86-89.
[3] Giorgio Picasso - Giovanni Piana - Giuseppe Motta, A pane e acqua: peccati e penitenze nel Medioevo. Il penitenziale di Burcardo di Worms, Europìa, Novara 1986, pp. 82-83.
[4] Gustave Bardy, La conversione al cristianesimo nei primi secoli, p. 38.
Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։