3.3. Գործք Առաքելոց գրքում ներառված ավանդությունը (Ք.հ. 30-35թթ.). – Գրադարան – Mashtoz.org

3.3. Գործք Առաքելոց գրքում ներառված ավանդությունը (Ք.հ. 30-35թթ.).

Հնագույն մի երրորդ աղբյուր, ուր վկայվում է Հիսուսի Հարությունը, գտնվում է այն նախնական ավանդության մեջ, որ գրի է առնվել Գործք Առաքելոց գրքում (Գրծ 13, 29-31; 13, 36-37)։
Քրեյգ Ս. Քինըռը (1960-), ով Նոր Կտակարանի աշխարհահռչակ մասնագետ է և հեղինակն է Գործք Առաքելոց գրքի պատմականության վերաբերյալ մի խիստ կարևորագույն աշխատության (ընդհանուր 4 հատոր, ավելի քան 4.000 էջ), հասել է եզրակացությանը[1], որ Գործք Առաքելոց գրքի հեղինակը նույնն է, ինչ Ղուկասի Ավետարանի հեղինակը, և որ եղել է Պողոս Առաքյալի ճանապարհորդակից ընկերներից մեկը։ Ինչից և հետևություն է կատարում, որ Գործք Առաքելոց գրքի հեղինակը ի վիճակի էր որպես ականատես վկա պատմելու Պողոսի քարոզչության բովանդակությունը՝ նմանատիպ ընտանություն ունենալով առաքելական առաջին քարոզչության հետ (հետևաբար, Գործք Առաքելոց գիրքը նույնպես ներկայանում է որպես առաջնային աղբյուր
Գործք Առաքելոց գիրքը սովորաբար թվագրվում է Ք.հ. 80 թվականին, բայց բազմաթիվ ուսումնասիրողներ պահանջում են վերանայել սույն թվագրումը՝ առաջարկելով Ք.հ. 60 թվականին անմիջական կերպով հաջորդող տարիներից մեկը, ի մասնավորի ընդգծելով գրքի հանկարծակի ավարտը Պողոսի երկրորդ բանտարկությունը երկարաշունչ եղանակով պատմելուց հետո և այն ժամանակ, երբ նա տակավին սպասում էր իր դատավարությանը (մոտավորապես Ք.հ. 63 թվականին)։ Սա, նախևառաջ, հստակ կերպով մատնանշում է Գործք Առաքելոց գրքի անավարտ լինելը։ Եթե այն գրված լիներ հետագա տասնամյակների ընթացքում, վստահաբար կարող ենք ասել, որ կանգ չէր առնի և կպատմեր նաև Պողոսի դատավարությունն ու մահապատիժը՝ մարտիրոսությունը (որ տեղի է ունեցել Ք.հ. 66 թվականին)[2]։ Թվագրման այս վերանայումը պաշտպանվել է նաև ռացիոնալիստ և Քրիստոնեության պատմագետ Ադոլֆ ֆոն Հառնակքի (1851-1930) կողմից[3]։
Բայց Գործք Առաքելոց գրքի թվագրումը չէ այնքան, որ մեզ հետաքրքրում է այստեղ, որքան ավելի՝ նրա ներսում գտնվող հնագույն բանաձևը։ Զատկական իրադարձություններին վերաբերվող ավանդությունը, որ գրի է առնվել Գործք Առաքելոց գրքում, հիրավի պահանջում է հնագույն թվագրում իր համար։ Եթե Հռոմի Գրիգորյան Համալսարանում դասավանդող ավստրալիացի աստվածաբան Ջեռալդ Գլեն Օ'Քոլլինսը (1932-) գտնում է, որ Գործք Առաքելոցի տեքտն «իր մեջ ներառել է հարության բանաձևեր, որ պատկանում են Երեսունական թվականներին»[4], շոտլանդացի աստվածաբան Ջոն Ուիլլիամ Դռեյնը (1946-) եզրակացնում է, որ «գրեթե անկասկածելի կերպով պատկանում են ենթադրված հարությանը անմիջական կերպով հաջորդող տարիներին»[5]։
Չնայած այն բանին, որ այս հարցում մասնագետները միևնույն համաձայնությունը չունեն, ինչ նախորդ աղբյուրների վերաբերյալ, այդուհանդերձ «ուսումնասիրողների մեծամասնությունը եզրակացնում է, որ այդ հատվածներից մի քանիսը հայելացումն են Ավետարանի պատգամի առաջին քարոզչության»[6], գրում է Գեռի Ռոբեռթ Հաբեռմասը։
Բառթ Դ. Էհռմանը նախևառաջ ընդունում է, որ «Գործք Առաքելոց գիրքն իրենից ներկայացնում է մի անկախ ավանդություն»[7] Ավետարանների համեմատ, ինչպես նաև «գրի է առել ավանդություններ, որ ծնունդ են առել իրենից առնվազն կես դար առաջ, և պատկանում են Պաղեստինի սկզբնական քրիստոնեական համայնքին»[8], մինչև իսկ «ավելի հին են, քան Ավետարանները»[9], հատկապես այն դրվագներում, որ վերաբերվում են Զատիկին։
Ընդհանուր առմամբ, Գործք Առաքելոց գրքում պարունակված գրությունները տարիների ընթացքում առարկա են հանդիսացել խորացված ուսումնասիրությունների համար։ Ի մասնավորի, նորկտակարանյան այս գրքում ներկա պատմական, աշխարհագրական, քաղաքական ու կրոնական տվյալները համեմատվել են հին աշխարհի հայտնի աղբյուրների հետ, և աներկբայելի եզրակացությունը եղել է այն, որ ներկայացված տեղեկությունները հետևողական (կոեռենտ) են։ Ինչպես նաև, Գործք Առաքելոցի և հելլենիստական հեղինակների միջև կատարված համեմատական ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ Ղուկասը հավատարիմ է իր ժամանակվա պատմագրության բոլոր չափանիշներին, և իր կողմից ներկայացված բացառիկ տեղեկությունները հաստատվել են հնեաբանական և պապիրուսագիտական գտածոներով։ Այս պատճառով է հնեաբան Ուիլլիամ Միթչըլ Ռամսեյը (1851-1939) բացականչել. «Ղուկասը գերազանց պատմիչ է»[10], մինչ Քրիստոնեության Հին Շրջանի դոցենտ Լյուք Թիմըթի Ջոնսընը (1943-) հաստատել է, որ «Ղուկասը, հելլենիստական պատմագրության չափանիշների համաձայն, ճշգրիտ է այն բաներում, որ հաստատում է»[11]։
Ընթերցողն այս թեմայի շուրջ կարող է խորացնել իր ծանոթությունները՝ ընթերցելով Էդրիեն Նիքոլաս Շեռուին-Ուայթի[12] (1911-1993), Էդուարդ Փլյումախեռի[13], Մառթին Հենգելի[14], Քոլին Ջ. Հեմեռի[15] և Ուիլլիամ Միթչըլ Ռամսեյի[16] ուսումնասիրությունները։
[1] C. Keener, Acts an Exegetical Commentary, Baker Academic 2012.
[2] J. Carmignac, La nascita dei vangeli sinottici, Edizioni Paoline 1986, p. 71.
[3] A. Harnack, Die Apostelgeschichte, Leipzig 1908, p. 72, nota 24.
[4] G. O’Collins, Interpreting Jesus, Chapman 1983, p. 109-110.
[5] J. Drane, Introducing the New Testament, Harper and Row 1986, p. 99.
[6] G. Habermas, Experiences of the Risen Jesus. The Foundational Historical Issue in the Early Proclamation of the Resurrection, Journal of Theology 2006, Vol. 45, p. 288-297.
[7] B.D. Ehrman, Did Jesus Exist?, Harper Collins Publishers 2012, p. 108, 109.
[8] B.D. Ehrman, Did Jesus Exist?, Harper Collins Publishers 2012, p. 108.
[9] B.D. Ehrman, Did Jesus Exist?, Harper Collins Publishers 2012, p. 124.
[10] W.M. Ramsay, The Bearing of Recent Discovery on the Trustworthiness of the New Testament, Forgotten Books 2018, p. 222.
[11] L.T. Johnson, The Gospel of Luke: Sacra Pagina, Michael Glazier 2006, p. 406.
[12] A.N. Sherwin-White, Roman Society and Roman Law in the New Testament, Oxford University Press 1962.
[13] E. Plumacher, Lukas als hellenisticher Schriftseller. Studien zur Apostelgeschichte, Vandenhoeck & Ruprecht 1972.
[14] M. Hengel, Acts and the History of Earliest Christianity, Wipf & Stock Pub 2003.
[15] C.J. Hemer, The Book of Acts in the Setting of Hellenistic History, Coronet Books 1989.
[16] W.M. Ramsay, The Bearing of Recent Discovery on the Trustworthiness of the New Testament, Forgotten Books 2018.
Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։