Է. - Ճշմարտությունն անուն ունի և դեմք

Միքելե Բրամբիլլա. Մի խոսքով, փորձենք ամփոփել. կրոնը (ո՛չ որևիցէ մի կրոն, այլ, մեր համար, քրիստոնեական-կաթոլիկ կրոնը) «հարկավոր է» որպես միակ պատասխան իմաստի վերաբերյալ այն հարցադրմանը, որը մարդկային կյանքում «optional» (այլընտրանք) չէ, որով կարող են զբաղվել միայն բանուգործ չունեցողները, հոգեպես ընկճվածները կամ տհաս պատանիները, այլ ընդհակառակն՝ էական պայման է կյանքը մարդկային դարձնելու համար։

 

Վիտտորիո Մեսսորի. Արդեն ասել ենք, որ այստեղ չենք գտնվում հանրագիտարանային մենագրություն շարադրելու մտադրությամբ. մտքերը, որ այստեղ գրի ենք առնում, միայն մի քանի «մեր» պատասխաններն են, մի քանիսը այն հնարավոր շատերից, որոնք ավելի են համոզում մեզ. և որ բնավ չեն բացառում փաստը, որ ուրիշներ կարող են իրենց համար առավել հոգեհարազատ նկատել ա՛յլ պատասխաններ: Ինչպես վերջերս ընդգծում էր Կարդինալ Յոզեֆ Ռաթցինգերը, Աստծուն հասնելու համար կան անշուշտ «առարկայական» (օբյեկտիվ) ճանապարհները, որոնք վավերական են «erga omnes» («բոլորի նկատմամբ»). բայց, սրանց կողքին («և՛-և՛»ի հերթական դեպքն է), կան նաև «ենթակայական» (սուբյեկտիվ) ճանապարհները, որոնք այնքան են, որքան որ են մարդիկ: Մեր համար սա նույնպես փաստերից մեկն է հանդիպման, անձնական փորձառության, «դեպքի» նկարագրի, որով բնորոշվում է մեր այս հավատքը:

Ինչպես տեսնում ես, մերթ ընդ մերթ զգում եմ մեր այս զրույցի հատվածական, բեկորային և անձնական բնույթը կրկին ու կրկին ընդգծելու կարիքը: Իրոք չէի ցանկանա, որ մեր ուսերին դրվեր մի պատասխանատվություն, որը բնավ չի համապատասխանում մեր ուժերին. և որը, համենայն դեպս, չի վերաբերվում և գործը չէ աշխարհականների, ինչպիսիք ենք մենք, որ – այս ամենին վրադիր – այս նյութերում սոսկ ինքնուսույցներ ենք:

Չափազանց ծանր պատասխանատվություն կլիներ դա, եթե ինչ որ մեկին պատճառ տայինք եզրակացնելու. «Սա՞ է ամբողջը»: Եթե հանկարծ պատահի (և անկասկած կպատահի), դրա պատճառը միայն Շնորհի էությունը չէ, Հավատքի աստվածային պարգև լինելը, որի համար միայն Աստված Ինքն է որոշում սկզբնական և անհրաժեշտ «input»ի (սկզբի ազդակի) պահը: Դրա պատճառը նաև այն է, որ ավելի լավ բան առաջարկելու կարողությունը մենք չունենք (ինչպես նաև, համենայն դեպս, չունենք դրա հնարավորությունն իսկ, այս կամովին սահմանափակ թվով էջերի վրա. մի անգամ հիշեցրել եմ, որ Փարիզի Ազգային Գրադարանում – որը, կարող ենք ասել, արևմտյան մշակույթի փորձաքարն է – «Dieu»-«Աստված» անունը առաջին տեղում է պիտակների թվով, մինչ երկրորդը «Jésus Christ»-«Հիսուս Քրիստոս» անունն է ... ):

Մենք, որ – ինչպես պատմում է Գործք Առաքելոց գիրքը (11, 26) – ասորական Անտիոք քաղաքում առաջին անգամ անվանվեցինք «քրիստոնյաներ», – հրեաների ու հեթանոսների կողմից, հեգնանքով, – այստեղ ենք արդեն քսան դար (մանավանդ թե, գուցեև քառասուն դար, քանի որ Աստվածը, որ մարմնացավ ու մարդացավ հանձինս Հիսուս Քրիստոսի, այն նույն Աստվածն է, որ հայտնվեց Աբրահամին): Եվ սակայն, չնայած այն բանի, որ շարունակ հալածվում ենք, ճզմվում, ջարդվում ու կոտորվում, ոչ մի մտադրություն չունենք մնաս բարով ասելու պատմությանը: Ընդհակառակը, համոզված ենք, որ մեզնից գոնե մի քանիսը ներկա կլինեն այն օրը, – մոտակա, կամ հեռավոր, կարևոր չէ, – երբ պատմությունն ինքը կավարտվի և, պատմության հետ միասին, ինքնին մարդկությունն էլ:

Հազարամյակների դիմացող նման տոկունության համար պետք է որ գոյություն ունենա ինչ որ մի «պատճառ», որն ավելին է, քան այն սակավաթիվ ու մասնակի մտորումները, որոնք մենք կատարում ենք այժմ:

 

 

Համաձայն եմ քո հետ, բնականաբար: Կրկին ընդգծենք – բայց հաճախ կրկնելու ենք սա. «repetita juvant» - «կրկնությունն օգտակար է» – այն, ինչը որ մտադիր ենք անել. չբանավիճել նրա հետ, ով մեզնից տարբեր ձևով է մտածում, այլ ավելի՝ բացատրել, թե ինչո՞ւ շարունակում են գոյություն ունենալ մարդիկ, որոնք համառորեն մտածում են մեր նման: Կարծում եմ, որ այսօր առավել քան երբեք արժեքավոր է Եկեղեցու հին Հայրերից մեկի զգուշացումը. «Մի՛ հարձակվիր խավարի վրա: Դրա փոխարեն միշտ վառ պահիր քո փոքրիկ լապտերը»:

Արդեն մեջբերեցինք, եթե հիշում ես, Սրբուհի Բեռնադեթին: Երբ ինչ որ մեկը նրան հակաճառելով ասում էր, թե չի հավատում տեսիլքների ճշմարտացիությանը, որոնց միակ վկան ինքը՝ Բեռնադեթն էր, նա բնավ չէր մտահոգվում և բնավ չէր շտապում ինչ որ կերպ առարկել: Այլ, միաժամանակ հեզ ու հաստատակամ կեցվածքով, ինչպես սովորաբար, գոհանում էր այս մի քանի խոսքն ասելով. «Տիրուհին ինձ չի հանձնարարել, որ հավատացնեմ ձեզ: Տիրուհին ինձ ընդամենը ասել է, որ ձեզ փոխանցեմ իր խոսքերը»:

Սա մի ոգի և մի դիրքորոշում է, որ հարկավոր է կիսել, չնայած որ մենք, ակնհայտորեն, ոչ մի երկնային հանձնարարություն չենք ստացել: Պարզապես, բոլորի նման, եթե ընդունում ենք Նոր Կտակարանի ճշմարտացիությունը, պետք է նաև փորձենք լուրջ վերաբերվել նրան: Հետևաբար, ինչպես գիտենք, գոյություն ունի Պետրոս Առաքյալի հորդորն իր Առաջին Նամակում. «Միշտ պատրաստ եղեք պատասխան տալու բոլոր նրանց, ովքեր հարցնում են պատճառն այն հույսի, որ ձեր մեջ է»: Բայց չմոռանանք նաև խոսքերը, որոնք հետևում են անմիջապես հետո և որոնք, հարկավոր է սա էլ ասել, անցյալի քրիստոնյա որոշ «ջատագովներ» թվում է, թե քիչ են գործադրել, առաքելությունը շփոթելով հարձակողականության հետ, առաջարկի ազատությունը ապացուցման բռնության հետ. «Դա, սակայն, թող որ արվի հեզությամբ և հարգանքով»: Կա, այստեղ, այն վճռական խնդիրը ազատության, որն Ինքնին Աստծո կողմից կամեցվել է ամեն ինչում, սկսած Իրեն հավատալուց, որի մասին հարկավոր է մտորել ու խորհրդածել ինչպես հարկն է:

Ավետարանի քարոզչության «ոճի» վերաբերյալ Պետրոս Առաքյալի այս սրբազնասուրբ զգուշացմանը դավաճանել չի նշանակում, սակայն, մի քանի փաստ հավաստելն ու ընդգծելը. – մանավանդ թե, Առաքյալի հորդորի ճշմարիտ իրագործում է նշանակում: Պատահում է այսօր, ինչպես քաջ գիտես, հանդիպել քրիստոնյաների, որոնք թվում է, թե հրաժարվում են Հավատքից (կամ, առնվազն, հստակ կերպով հայտարարելու, որ հավատում են, թեև դա կարող են անել ամենայն խոնարհությամբ), վախենալով, թե կարող են «վիրավորել» նրանց, ովքեր ասում են, թե չեն հավատում: Մտածում են, թե ուրիշներին հարգելու կերպը դա փնտրելն է ո՛չ թե «հավատքի մեջ եղբայրությունը», այլ՝ «կասկածի մեջ եղբայրությունը»:

Վերջին տասնամյակներին հրապարակում հայտնված որոշ քրիստոնյաների ավելի հրաժարական, քան թե երկխոսական դիրքորոշումների հիմքում ընկած է մոռացությունը – առանց վատ դիտավորության, բնականաբար, ավելի՝ մի տեսակ միամտությամբ – մի անհրաժեշտ զանազանության, տարբերակման. բոլոր անձինք պետք է հարգվեն, բայց ո՛չ բոլոր գաղափարները, և առավել ևս՝ ո՛չ բոլոր վարմունքները պետք է հարգվեն: Յուրաքանչյուր սխալվող պետք է սիրվի. և նրա հանդեպ մեր սերը ցուցաբերելու ամենալավ ձևը հենց կոնկրետ ձևով փորձելն է ասել իրեն, թե ինչում է կայանում – մեր կարծիքով – իր սխալը:

 

 

Անկասկած. ով տակավին համարձակվում է հաստատել, որ – անթիվ ու անհամար «ըստ իս»ներից ու «իմ կարծիքով»ներից անդին («tot capita, tot sententiae», կարծիքները միշտ գոյություն են ունեցել և միշտ լինելու են այնքան, որքան որ են գլուխները) – կարող են գոյություն ունենալ նաև գաղափարային գետնի վրա վստահություններ, ապահովություններ, պիտակավորվում և նզովվում է որպես «անհանդուրժող» և «աղանդավոր»: Մի ժամանակ նզովվում էր նա, ով չէր հավատում: Այսօրվա աշխարհում նզովվում է նա, ով հավատում է, եթե իր այդ «հավատքը» ընկալում է որպես ինչ որ մի բան, որ ավելին է, քան իր անձնական տեսակետը, իր ենթակայական (սուբյեկտիվ) համոզմունքը:

Դու շատ լավ գիտես, որ եկեղեցական որոշ միջավայրերում գայթակղությամբ ու խորշանքով են վերաբերվում մինչև իսկ սոսկ վարկածին, որ քրիստոնյան կարող է ունենալ չասենք թշնամիներ, բայց և ո՛չ իսկ հակառակորդներ կամ ընդդիմադիրներ: Եվ սա՝ հակառակ Հիսուսի կողմից բազմաթիվ անգամներ արտասանած զգուշացումների. «Ավետարանի հանդեպ հավատարմությունը», «դեպի Աստվածաշունչ վերադարձը», որոնց մասին շատ է բարձրաձայնվում վերջերս, իրականում կատարվում է ընտրողաբար, ընդունելով միայն այն հատվածները, որոնք հաստատում են այդ միջավայրերում տիրող գաղափարները:

Բայց մի փոքրիկ, սահմանափակ հատընտիր կատարելու համար՝ մեջբերենք ավետարանական հետևյալ տողերը որպես մեր գործածության հուշագիր, այս դարաշրջանում, երբ ավելի տարածված են խոնարհվելներն ու ներողություն հայցելը (բայց միշտ միակողմանի, միայն քրիստոնյաների, մանավանդ թե՝ միայն կաթոլիկների կողմից). «Եթե ինձ հալածեցին, ձեզ էլ են հալածելու. աշակերտն ավելի մեծ չէ, քան ուսուցիչը». «Եթե աշխարհն ատում է ձեզ, հիշեցեք, որ ձեզնից առաջ ատել է ինձ». «Մի՛ կարծեք, թե եկել եմ խաղաղություն հաստատելու. ո՛չ, ընդհակառակը, բաժանում». «Ձեզ ծեծելու են իրենց ժողովարաններում, տանելու են ձեզ կառավարիչների ու թագավորների առաջ իմ պատճառով». «Ես ձեզ ուղարկում եմ ինչպես գառներ գայլերի մեջ, [...] զգույշ եղեք մարդկանցից, որովհետև ձեզ քարշ են տալու իրենց դատարանները». «Բոլորի կողմից ատվելու եք իմ անվան պատճառով». ... ... ... :

Եվ այսպես շարունակ, այն աստիճան, որ Հովհաննես Առաքյալն իրեն մղված է զգացել, իր Առաջին Նամակում, գրելու այս խոսքերը. «Մի՛ զարմացեք, եղբայրներ, եթե աշխարհն ատում է ձեզ»:

Այս ամենին հակառակ, կան այսօր ոմանք, ովքեր ասելով հանդերձ, թե լրջորեն են մոտենում ավետարանական պատգամին, այդուհանդերձ՝ անհանդուրժելի հանցանք են համարում փաստը, որ քրիստոնյան կարող է ընդունված չլինել բոլորի կողմից և չընդունել բոլորի գաղափարները: Հետևաբար աթեիստները, կասկածամիտները, հակաեկեղեցականները, սրբապիղծները նման կերպ մտածողների համար դառնում են ո՛չ միայն անձինք, որոնց հարկավոր է սիրել որպես մարդկային էակներ, – ինչը որ պարտադիր է, – այլ, կարող ենք ասել, հարգանք են ընդունում իրենց գաղափարների իսկ համար, քանի որ, ինչպես տեսնում ենք, որոշ քրիստոնյաներ նրանց հրավիրում են իրենց հաստատություններում դասախոսություններ կարդալու, հարգալիր ու մտածկոտ կեցվածքով ունկնդրելով նրանց մտքերը, առանց համարձակվելու հակաճառել կամ ինչ որ կերպ պատասխանել, ինչպիսի մեղադրանք ու վիրավորանք (կամ սոսկ անտեղյակ ապուշություն) էլ որ հնչեցնելու լինեն:

Այն աստիճան, որ – ինչպես արդեն ակնարկեցինք – եկեղեցական որոշ միջավայրերում «թշնամին», «հակառակորդը», միակը, որին կարելի է, մանավանդ թե՝ հարկավոր է ընդդիմանալ, դա հավատակից այն եղբայրն է, որի վերաբերյալ կասկած կա, թե «չափազանց համոզված է» իր հավատքի մեջ: Ավետարանն ամբողջությամբ ընդունելն այսօր հասցնում է «ինտեգրալիզմի» մեջ մեղադրվելուն, անարգության միակ պիտակը, որ ընդունված է այս նոր մտավորականների կողմից:

 

 

Այո՛, ճիշտ այդպես է: Եվ արտակարգ փաստ է (մի փոքրիկ հետաքրքրություն), որ Պիղատոսի այդ հանրահայտ հարցը Վուլգաթայի լատիներենում հնչում է այսպես. «Quid est veritas?»: Հին մատենագիրներն արդեն նկատել էին, որ այդ երեք բառերի անդրատառությունը (անագրամման) ստացվում է որպես «Est vir qui adest!», այսինքն՝ «Առջևդ կանգնած այրն է»: ... Զուգադիպություն է, բնականաբար. այդ դատավորն ու այդ մեղադրյալը գրեթե անկասկած խոսել են հունարեն լեզվով, որն այդ ժամանակվա անգլերենն էր, և ո՛չ թե լատիներենով: Բայց մի «նախախնամական» զուգադիպություն է. հաստատում է, արդարև, որ քրիստոնյայի համար Ճշմարտությունը դա Քրիստոսի իսկ Անձն է, – ... vir qui adest ... – ավելի շուտ, քան Իր խոսքերը:

Մեր կրոնը (սա երբեք չպետք է մոռանանք) բնավ «գրքի կրոն» չէ, ինչպիսին որ է հրեաների դեպքում, որոնց համար հավատքի առանցքը, գլխավոր տարրը Սուրբ Գիրքն է, և ինչպիսին որ է մահմեդականների դեպքում, որոնց համար Երկնքից չի իջել մի Աստվածային Անձ, այլ՝ մի «գիրք, որն հարկավոր է կարդալ բարձր ձայնով», «al Qurān» - «Ղուրան»ը: Գոնե մեր՝ կաթոլիկներիս համար, քրիստոնեական հավատքի սիրտը Նոր Կտակարանը չէ (նորածին Եկեղեցին բավական երկար ժամանակ ապրել ու զարգացել է առանց նրա, դարեր հետո միայն սահմանելով գրքերի պաշտոնական «ցանկը», «կանոնը»), այլ՝ Ամենասուրբ Հաղորդության խորհուրդն է, որ ծիսակատարվում է Սուրբ Պատարագի ժամանակ. և նկատվում է, հավատքի մեջ, որպես իրական Մարմինն ու Արյունը հենց Հիսուսի Անձի: Հռչակավոր «գոյացափոխությունը»: ...

Համենայն դեպս, փաստը, որ Արևմուտքում ի վերջո տիրապետություն է հաստատել Պիղատոսյան մտածելակերպը, ինձ թվում է, որ ակնհայտ է բոլորի համար: Բայց հատկապես մեր համար, որ աշխատում ենք տպագիր թղթի բնագավառում: Շատ լավ գիտենք, իրոք, թե ինչպիսին պետք է լինի պարտադիր կառուցվածքը այն «շիլափլավ»ների, որոնցով լցվում են թերթերը, երբ մեկնաբանում են օրվա լուրերը. հարցազրույցին մասնակցած և ինչ որ մի կարծիք պաշտպանած յուրաքանչյուր անձի դիմաց պետք է դրվի մի ուրիշը, ով լրիվ հակառակ կարծիքն է պաշտպանում: Անշուշտ, որպես լրագրողներ, հաշվի առնելով նաև ամբողջական անկարևորությունը այն բաների, որոնց մասին հաճախ խոսվում է թերթերում, կարող ենք մենք նույնպես հետևել այդ մեթոդին: Բայց եթե այդ մեթոդին հետևենք նաև այն ժամանակ, երբ խոսքը վերաբերվում է մեր հավատքին, պետք է որ “գործից հեռանալու” դիմում ներկայացնենք որպես քրիստոնյաներ, դառնալու համար հետևորդները նրա, ով Հիսուսին դատապարտում է մահվան. այո՛, հենց «պիղատոսականների»: