Ը. - Մթնշաղի ռազմավարությունը / 1

Միքելե Բրամբիլլա. Այս կետին հասնելով, կուզենայի, որ խոսեինք մի խնդրի մասին, որը – բազմաթիվ հավատացյալների համար – թվում է անլուծելի, կամ առնվազն՝ դժվար լուծելի։ Այսինքն, անթիվ ու անհամար ա՛յլ հավատքների և կրոնի (կամ կրոնի հերքման) վերաբերյալ ա՛յլ կարծիքների հանդեպ պատշաճ հանդուրժողականությունը ինչպե՞ս կարելի է համատեղել համոզվածության հետ, որ Ճշմարտությունը – ամբողջական Ճշմարտությունը, մեծատառով գրվածը – մեր համար գոյություն ունի։ Եվ որ ո՛չ միայն անուն ունի, այլ՝ որ մի դեմք ունի և մի մարմին, և Հիսուսն է, որ Քրիստոս է կոչվում, քանի որ հենց Ինքն է այն Մեսսիան, որի գալուստը կանխասել էին մարգարեները և որին սպասում էր Իսրայելի ժողովուրդը։

 

Վիտտորիո Մեսսորի. Ոչ մի նոր բան չպետք է հնարենք: Այստեղ ևս – ինչպես ամենուր – բավական է հետևել Աստծո Որդու օրինակին, որն Ավետարանում հորդորում է. «Այն, ինչ ես արեցի, դուք նույնպես արեք»: Նա ամենակարող Աստված է. հետևաբար, եթե ուզենար համոզել բոլորին, ա՛յլ բան չէր անի, եթե ոչ միայն՝ «դուրս գալ թաքստոցից», գոնե մի ակնթարթով կքողազերծեր Իր պայծառափայլ Էությունը:

Բայց այդպես հավատքը, առաջարկ լինելու փոխարեն, կլիներ – մեկընդմիշտ – մի պարտադրանք: Հարգված չէր լինի այն ազատությունը, որն, ակնհայտորեն, այս Արարիչն ամեն գնով կամենում է վերապահել, պահպանել ու պաշտպանել Իր արարածների համար:

Հետևաբար, ամպերի ետևից ճառագայթող շլացուցիչ Լույսի փոխարեն, երբ այս Աստվածը որոշեց հայտնվել՝ ծնվեց մի Մանուկ: Եվ ո՛չ թե աշխարհի մայրաքաղաքի կայսերական պալատում, այլ՝ մի քարայրում, Հուդայի երկիր կոչվող հեռավոր ու արհամարհված ենթանահանգի աղքատագույն ու անծանոթ գյուղերից մեկի մոտակայքում: Ապա, երեսուն տարի որպես անանուն արհեստավոր ապրելուց հետո, և թափառական կյանքի հազիվ երեք տարի անցկացնելուց հետո, որոնց ընթացքում երբեք դուրս չեկավ Պաղեստինի նեղ ու անձուկ սահմաններից այն կողմ, «happy-end»ի՝ ուրախ ու երջանիկ ավարտի, Աստծո այդ եզակի Որդու փառահեղ ու շռնդալից հաղթանակի փոխարեն, այն, ինչը որ մարդիկ տեսան, անփառունակ ու անարգ մահն էր խաչի վրա: Անցորդների հանդիսատեսությամբ, որոնք «հայհոյում էին նրան, թափահարում էին իրենց գլուխներն ու ասում. “Դու, որ քանդելու էիր տաճարը և այն վերակառուցելու էիր երեք օրում, փրկի՛ր ինքդ քեզ: Եթե Աստծո Որդին ես, վա՛ր իջիր խաչից”» (Մտթ 27, 39):

Ինչպե՞ս չհամաձայնվել նրանց հետ: Այդ խաչի վրայից, իրոք, Նա ողջ ու առողջ չիջավ: Նրան վար իջեցրեցին այն սակավաթիվ, ցնցոտիներ հագած ընկերներն ու աշակերտները, որոնք վախից չէին փախել, – թեև իրենք էլ արդեն լիովին հուսալքված ու վհատված հոգևիճակում էին գտնվում, – և թաղեցին ուրիշի սեփականությունը հանդիսացող գերեզմանում:

 

 

Այո՛, հարություն է առել: Այդպես, համենայն դեպս, հավատում ենք մենք, որ «քրիստոնյա» ենք կոչվում ո՛չ թե ա՛յլ պատճառներից ելնելով, այլ՝ հենց այս բանի համար. համոզված ենք, որ այդ Գալիլիացին սպասված Մեսսիան է, Փրկիչը, որովհետև դեն նետեց գերեզմանի բերանը փակող քարը, ուր դրել էին Իր անշունչ Մարմինը, և հարություն առավ. այլ ո՛չ թե նրա համար, որ «գեղեցիկ խոսքեր» էր արտասանում, կամ որովհետև լավ խորհուրդներ է տվել մեզ, օգտակար հորդորներ կամ հոգևոր պատգամներ: Նման բաների համար բավական էր մի հրեա ռաբբի կամ մի հույն փիլիսոփա:

Բայց եթե անարգալի վախճանը տեղի է ունեցել օրը ցերեկով, քաղաքի ամենամարդաշատ տեղում, և Զատկական Շաբաթվա ընթացքում, երբ ամբողջ Իսրայելը հավաքված էր Երուսաղեմում, փառահեղ Հարությունը տեղի է ունեցել գիշերը, առանց մարդկային վկաների ներկայության: Եվ հաջորդ քառասուն օրերի ընթացքում, դեպի Երկինք վերջնական համբարձումից առաջ, այդ Հարուցյալը երևացել է միայն Իր մտերիմներին, փակ դռների ետևում: Գրված չէ, թե գնացել է Իր Հարությունը փաստելու նրանց, ովքեր Իրեն դատապարտել էին մահվան, շլացուցիչ փառքով հայտնվելով նրանց առաջ:

Ապա, մարդկանց մեջ տարածելու համար ավետիսը, բարի լուրը այն բանի, որ Աստված մարմնացել էր պատմության մեջ, որ Իր մահվամբ և հարությամբ փրկել էր աշխարհը, այս Աստվածը բոլորին տեսանելի մի գեղեցիկ ցուցատախտակ չդրեց երկնքում, ո՛չ էլ ուղարկեց «հրեշտակների բազմությունները», որոնց միջամտությունն արդեն իսկ հրաժարվել էր խնդրել Հորից, որպեսզի փրկեին Իրեն Իր թշնամիներից: Ո՛չ: Իր գործը հանձնեց ու վստահեց մի խումբ խեղճերի, որոնք ո՛չ ուժ ունեին և ո՛չ էլ մշակույթ: Նրանցից մեկը դավաճանել էր Իրեն, այդ խմբի ավագն անգամ ուրացել էր Իրեն մի քանի անգամ և հրապարակային կերպով («Այդ ժամանակ Պետրոսը սկսեց հայհոյել ու երդվել, թե. “Չեմ ճանաչում այդ մարդուն”»), մինչ մյուս բոլորը – բացառությամբ մեկի – սարսափահար փախել էին ու թաքնվել:

Լսիր, թե ինչպիսի տողեր եմ կարդացել վերջերս Աստվածաշնչի մի մասնագետի կողմից գրված գրքերից մեկում. «Սկզբից ևեթ թափահարում էին իրենց գլուխները. բայց ինչպե՞ս, սա՞ է Սպասվածը, Օծյալը, Իսրայելի փառավոր Մեսսիան: Հենց սա՞, խուլ գյուղերից եկած ռաբբի՞ն, – և իր ետևից քայլող մոլորյալների խումբն ու մաքսավորների, պոռնիկների, մեղավորների խառնիճաղա՞նջը, մի քանի այրիների ու երեխաների հետ, – որ մեռավ խաչի վրա և թույլ տվեց, որ անցորդները ծաղրեն իրեն: Սա՞ է Քրիստոսը: Սա՞ է Աստծո Արքայությունը»:

Հետևաբար. քանի որ հենց այսպիսի վիճակում են գտնվում իրողությունները, նման Աստծո հավատացյալները Ճշմարտության գոյության վերաբերյալ իրենց համոզվածությանը պետք է միավորեն գիտակցությունը, որ իրենցից ա՛յլ բան չի պահանջվում, քան այն, ինչը որ Պողոս Առաքյալի կողմից անվանվում է «քարոզչության խենթությունը» (1Կր 1, 21): Ուստի. իրենց Ճշմարտությանը այն աստիճան համոզված, որ պատրաստ կլինեն սպանվելու, քան թե ուրանալու այն (բազմաթիվ, հազարավոր անգամներ տեղի է ունեցել պատմության ընթացքում, և տեղի է ունենում տակավին մեր օրերում). և, միաժամանակ, հարգանք դրսևորելով նրանց հանդեպ, ովքեր դավանում են տարբեր հավատքներ, կամ անհավատություններ, նրանց մեջ ճանաչելով – ավելի կրոնական «դողով ու երկյուղածությամբ», քան թե իլլումինիստական «հանդուրժողականությամբ» – խորհուրդը մի Աստծո, ով կամեցել է, որ մարդիկ համոզմունքներ ձևացնեն ուրիշ մարդկանց օգնությամբ, այլ ո՛չ թե՝ Իր ամենակարողության կողմից հարկադրված:

Մի Աստված է, այս մեր Աստվածը, որ ընտրել է մթնշաղի «հեզությունը», այլ ո՛չ թե՝ ակնհայտության «բռնությունը»: Մի Աստված, որ ցանկանում է փնտրված լինել, որ ցանկանում է մի հանդիպում իրականացնել. «Դուք իմ մտերիմներն եք, [...] ձեզ այլևս ծառաներ չեմ կոչում, [...] այլ՝ ձեզ ընկերներ եմ անվանում [...] » (Հվհ 15, 14): Ընկերությունն ու մտերմությունը պահանջում են առաջարկի և ընդունման ազատությունը. այս ամենը մեկ ակնթարթում կսպանվեր «Diktat»ի՝ թելադրանքի պարտադրմամբ:

Ինձ հաճելի են խոսքերը, որ գրի եմ առել այս թերթիկի վրա, Նիքու Շթայնհարդթի, մի ռումինացի հրեայի, ով դարձի էր եկել Քրիստոնեության, պահպանելով հանդերձ իր ժողովըրդի կրոնական ողջ զգացողությունը. «Քրիստոսի Աստվածը միշտ ներկա է, բայց երբեք չի ցանկանում խախտել մեր ամբողջական ազատությունը: Կանգնած է դռան դիմաց և, ամենայն փափկանկատությամբ, բախում է: Ներս չի մտնում, եթե Իրեն չեն հրավիրում: Չի հարցնում և Նրան չի հետաքրքրում, թե Իրեն հրավիրողն արժանի՞ է Իրեն, կամ ո՛չ. միակ բանը, որ Նրան իրոք հետաքրքրում է, իմանալն է, որ Իրեն հրավիրողն իսկապես ազատ է իր հոգում և սրտանց ցանկանում է ընդունել Իրեն»:

Հետևաբար, սա մի Աստված է, որ պաշտպանելու համար ազատությունը, որն Ինքն իսկ որոշել է հարգել, կամեցել է, որ Իր ձեռամբ ստեղծված աշխարհում «բավականաչափ լույս լինի հավատալու, և բավականաչափ ստվեր՝ կասկածելու համար»:

 

 

Այո՛, սա էական կարևորության հարց է: Եվ ո՛չ միայն բացատրելու համար, թե ինչպես, քրիստոնյայի համար, արմատական պարտականություն է «հանդուրժողականությունը», որը մոգական բառերից մեկն է թվում սնահավատությունների այն ամբողջության մեջ, որ է, մեծավ մասամբ, այսօրվա գաղափարախոսությունը (իդեոլոգիան), որին շատերը կարծում են, թե ուղղակի պարտավոր են հարգալիր հնազանդություն ընծայել: Պատմական մի տեսակ կարճատեսության, հեռանկարի բացակայության պատճառով յուրաքանչյուր սերունդ համոզվում է, թե իր ժամանակվա «խաղաքարտերը» բացարձակ արժեք ունեն և դրանք հերքելը նշանակում է ինքնին մարդկության հերքումը: Մենք, այսօր, ծիծաղում ենք «Belle Époque» կոչվող ժամանակաշրջանի բուրժուազիայի «խաղաքարտերի» վրա. զայրանում ենք Երեսունական թվականներին տոտալիտարիզմի հանդեպ զգացված խանդավառության վրա, երբ ֆաշիզմը բազմաթիվ սրտեր էր ջերմացնում և մարդկության ապագան էր թվում. ամոթով մի կողմ ենք հրում Հիսունական և Վաթսունական թվականների մյուս խանդավառությունները, երբ մարդիկ գրազ էին գալիս այն բանի վրա, որ մարդկության ապագան մարքսիզմն էր: Նույն բանն է կատարվելու նաև մեր հետ. մեր թոռներն ու ծոռները թափահարելու են իրենց գլուխները, – ծիծաղելով կամ բարկանալով, – երբ խոսելու են արևմտյան լիբերալ «արժեհամակարգի» մասին, որն այսօր շատերին թվում է անձեռնմխելի ազնվականության ու բանականության (ռացիոնալության) գագաթնակետը:

Արդ. ժամանակ առ ժամանակ մոդայիկ դարձող այս մտասևեռումները մեզ բնավ չեն հետաքրքրում, հենց այն պատճառով, որ շատ լավ գիտենք, որ ով ամուսնանում է դրանց հետ, անխուսափելիորեն շատ շուտով այրի է մնում:

Ո՛չ միայն. հենց եթե կոչում ենք մեզ քրիստոնյաներ, պետք է որ կարողանանք նկատել այդ իրավիճակը: Փաստացի, «հանդուրժողականության» պակասը հասցնում է քիչ հանձնարարելի իրականությունների, ակնհայտորեն, որ կոչվում են «անողոքություն», «մոլեռանդություն», «սեկտարիզմ» (աղանդավորական մտածելակերպ): Բայց եղել են և կան նաև ոմանք, որոնք այդ ամենը վերածում են գաղափարախոսության (իդեոլոգիայի), մի հավատքի, որն հաճախ ներկայացել է բռնության դիմագծերով. այնպես, ինչպես բոլորս ճանաչում ենք բռնությունը որոշ խաղաղապաշտների (պացիֆիստների), անշուշտ անծանոթ չէ մեզ նաև հարձակողականությունը (ագրեսիվությունը) որոշ «հանդուրժողականության առաքյալների»:

Երբեք չպետք է մոռանանք, որ հենց առաջին անգամը, երբ այդ պարոնները հասան իշխանության, հուզիչ ու հոգեթով «embrassons et respectons nous»ից («գրկե՜նք և հարգե՜նք միմյանց») շատ քիչ ժամանակվա մեջ անցան Ահաբեկչությանն («Terreur») ու գիլիոտինի զանգվածային կիրառմանը. Փարիզի «հանդուրժողական» բուրժուա յակոբինները Վանդեայի գյուղական բնակչությանը կոտորել տվեցին՝ աղաղակելով. «Եղի՛ր իմ եղբայրը, կամ մեռի՛ր»: Արյունալի դրվագները մի կողմ, «հանդուրժողականությունը» որպես իդեոլոգիական անհանդուրժողական սխեմա հանգեցնում է անտարբերապաշտության (ինդիֆֆերենտիզմ), կասկածապաշտության (սկեպտիցիզմ), ենթակայապաշտության (սուբյեկտիվիզմ), ճշմարտության և սխալի միջև զանազանություն դնելու մերժման: Հիշո՞ւմ ես խոսքերս «պիղատոսականության» մասին:

Սա ասելուց հետո հարկավոր է նաև ասել, որ – քրիստոնյայի համար – այլոց ազատությունն հարգելու պարտականությունը – որքանով որ կարող ենք հասկանալ – սերում է աստվածային կամքից ինքնին: Ինչպես ասում էինք. սա մի կրոնական խորհրդավոր իրականություն է, որ մեզ տանում է դեպի ամենախորին սիրտը մի Ծրագրի, որը կարող ենք միայն ներիմացությամբ (ինտուիցիայով) զգալ: Բայց այսքանը պետք է որ բավական լինի, որպեսզի խոնարհվենք դրա առաջ:

Համենայն դեպս, ծածուկ, «թաքնված Աստծո» տրամաբանությունը («Vere tu es Deus absconditus, Deus Israel Salvator» - «Ոչ գոյ ա՛յլ Աստուած բաց 'ի Քէն. զի Դու ես Աստուած, եւ մեք ոչ գիտէաք, Աստուած Իսրայէլ'ի Փրկիչ» - «Դու իսկապես թաքնված Աստված ես, Իսրայելի Աստված, Փրկիչ», գոչում է Եսայի Մարգարեն. 45, 15) պետք է որ քննարկեինք որքան կարելի է շուտով:

Եվ ո՛չ միայն այն բանի համար, որ գոնե սկզբնական պատասխան կարողանանք տալ մեր արմատական համոզման և մերինի չափ նույնքան արմատական ա՛յլ համոզումների միջև հարաբերության, կենակցության խնդրին: Այլ, – խորանալով դեպի հիմքը, դեպի արմատները, – որպեսզի կարողանանք պատասխան գտնել նաև այն հարցին, որը միշտ հուզում է մարդկանց, ի մասնավորի մեզ՝ քրիստոնյաներիս. «Եթե Աստված կա, ինչո՞ւ չի հայտնվում բոլորի համար ակնհայտ, յուրաքանչյուրի համար անկասկածելի կերպով»:

Կասեի, մանավանդ թե, որ իրական խնդիրն այնքան էլ չի վերաբերվում գոյությանը ինչ որ մի «Աստծո», տիեզերքի Արարչի. գոյություն, որի գիտակցմանը յուրաքանչյուր մարդ հասնում է մի եղանակով, որը կարող ենք անվանել «բնազդային», համենայն դեպս՝ տարրական պատճառաբանումներով, ինքնաբուխ ներիմացմամբ, ինտուիցիայով. եթե կա մի արդյունք (աշխարհը), պետք է որ լինի նաև մի պատճառ (մի «Աստված», այսինքն): Վոլտերի հիշատակած ժամացույցը, եթե ուզում ես որպես օրինակ, որը չի կարող գոյություն ունենալ առանց մի ժամագործի: Այս օրինակի քննարկմանը դեռ վերադառնալու ենք:

Ո՛չ, իրական խնդիրն ա՛յլ է. ինչո՞ւ այս լռությունը: Եթե գոյություն ունի մեկ և միակ մի Աստված, ինչո՞ւ է թույլատրում գոյությունը բազմաթիվ կրոնների, կամ մինչև իսկ՝ ոչ մի կրոնի:

Քրիստոնեական ավանդության սահմաններից ներս մնալու համար՝ հիշենք Հիսուսի դեմ ուղղված նախատինքը Ֆրիդրիխ Նիթցշեի, լութերական պատվելիի այդ մտատանջ եղած որդու. «Եթե իսկապես Աստծո Որդին էիր, ինչո՞ւ դա չհայտնեցիր մեզ ավելի հստակ կերպով»: Կամ էլ, հավատացյալների կողմից, չմոռանանք Հիսուսյան Միաբանության վարդապետ Պիեռ Թեյար Դը Շարդենի ցավալի ու տառապագին հառաչանքը. «Ինչո՞ւ ես լռում, ո՜վ Տեր: Արարածներդ Քո առաջ կանգնած են մոլորված ու տագնապահար, հայցելով օգնություն. և Քո համար, եթե գոյություն ունես, բավական կլիներ – նրանց վազելով դեպի Քեզ ձգելու համար – ցույց տալ մի ճառագայթ Քո աչքերից, եզրը Քո պատմուճանի. իսկ Դու դա չե՞ս անում»:

 

 

Մատնանշում է, ավելի շուտ, ներկայությունը մի Աստծո, որն ա՜յն աստիճան «նրբանկատ» է, որ թվում է, թե թաքնվում է: Համենայն դեպս, մի «Առաջին Պատճառ», որը պետք է որ գոյություն ունենա (պատճառահետևանքային տրամաբանությունն է, ինչպես ասում էինք, որ պահանջում է սա), որը, սակայն, ավելի հարկավոր է փնտրել և ճանաչել, քան թե առաջին իսկ հայացքից հավաստել. որը, հետևաբար, – ուշադրություն դարձրու, – անհասանելի չէ, այլ՝ ակնհայտ չէ: Թաքնված չէ անթափանցելի խավարի ետևում, այլ՝ քողարկված է մթնշաղի մեջ: Ինչ որ մի կերպ «անորոշ» է:

Փաստացի, մարդկային մտքի ողջ պատմությունը – փիլիսոփայականից սկսած մինչև գիտականը – ցույց է տալիս, որ միշտ հնարավոր է թվում հակադրել մի առարկություն (հիմնավորված կամ չհիմնավորված, բայց – գոնե տեսքից – ընդունելի) յուրաքանչյուր պատճառի, որը հավատացյալն առաջարկում է՝ հաստատելու համար Ինչ-Որ-Մեկի ներկայությունը բնության, պատմության, մարդկային գոյության առեղծվածի ետևում:

Պատճառներ հաստատելու համար և պատճառներ մերժելու համար. արդեն սովորական դարձած մեթոդն է ... : Եվ այս վիճակում ենք գտնվելու միշտ, մինչև որ չտեսնենք Նրան «դեմ առ դեմ», ինչպես ասում էր Պողոս Առաքյալը. որովհետև սրանք են Անսահմանի ու Հավիտենականի հետ խաղի կանոնները, որոնք մենք չէ, որ հաստատել ենք:

Փորձենք ամփոփել այս մարտավարությունը. Աստծո զորությունը քողարկված է տիեզերքի իրականության ետևում. Հիսուսի Աստվածությունը քողարկված է պատմության երևութապես քաոսային ընթացքի ետևում, որը Նա բաժանում է երկու մասի (Քրիստոսից առաջ, Քրիստոսից հետո), բայց որի ներսում, միաժամանակ, Նրա կյանքը գրեթե աննշմարելի մի կետ է, որ գրեթե վրիպել է Իր ժամանակվա պատմիչների ուշադրությունից. Եկեղեցու սրբությունը քողարկված է մարդկային բազմաթիվ ու բազմապիսի հիմնարկների մեջ, ինչպես նաև իր անդամների՝ մեր՝ մկրտվածներիս մեղքերի ու մարդկային սահմանների ետևում:

Այս իրավիճակից – խորհրդավոր, բայց օբյեկտիվ – Պասկալը մի տրամաբանական եզրակացություն էր առաջ բերում, ինչը որ սովորական էր իր համար. «Քանի որ Աստված, եթե գոյություն ունի, թաքնված է, յուրաքանչյուր կրոն, որ չի հաստատում, որ Աստված թաքնված է, չի կարող ճշմարիտ լինել»: Հետևաբար, շարունակում էր, միմիայն Քրիստոնեությունն է «ճշմարիտ». այն Քրիստոնեությունը, որի Աստվածը, հանձինս Հիսուս Քրիստոսի, միաժամանակ հայտնվել է ու թաքնվել, այն աստիճան, որ մինչև իսկ հնարավոր է եղել մերժել պատմական փաստը, որ այդ անունը կրող մի անձնավորություն երբևէ գոյություն է ունեցել. այն Քրիստոնեությունը, որի Աստվածը ամեն կողմ սփռել է հետքեր, նշաններ, ցուցանակներ, կամենալով լինել Մրցանակը նրանց համար, ովքեր կյանքն ապրում են որպես Խորհրդի գանձը գտնելու արկածախնդրությանը մեկնածներ:

 

 

Սա էական տեղեկություն է: Պատահական չէ, որ Պողոս Առաքյալն ինքն էլ այս փաստը ներառել է աթենացի նրբամիտ հեթանոսներին ուղղված իր ճառի մեջ, «Մարսի Բլրան» վրա, որ կոչվում էր Արեոպագոս (կամ Արիսպագոս): Օգտակար կլինի այդ հատվածի վերնթերցումը, որովհետև, նախևառաջ, այդ հատվածի մեջ է գտնվում հաստատումը այն ամենի, ինչ ասացինք «մթնշաղի աստվածային մարտավարության» վերաբերյալ:

Ուրեմն այսպես. Առաքյալն ասում է, որ միակ ու ամենակարող Արարիչը հաստատել է, որ «մարդիկ փնտրեն Իրեն, կարծես խարխափելով առաջ շարժվելով»: Նշելով ապա. «Թերևս երբևէ կհասնեն Նրան գտնելու»: Բայց իսկույն ավելացնում է (և այստեղ է գտնվում ասածիդ հաստատումը). «Թեև Նա հեռու չէ մեզնից յուրաքանչյուրիցս»: Իրոք, շարունակում է, «Նրա մեջ ենք մենք ապրում, շարժվում և գոյություն ունենք», քանի որ «Նա է, որ բոլորին տալիս է կյանք և շունչ և ամեն ինչ»:

 

 

Այո՛, այո՜, փնտրտուքի նպատակը, վախճանը բացահայտելն է, որ Աստված «արտաքին» չէ մեզ. որ խոսքը վերաբերվում է միայն ճանաչելուն, որ արդեն իսկ ընկղմված ենք Նրա մեջ: Որքան որ հիշում եմ, Սուրբ Օգոստինոսն է ասել. «Noverim Te, noverim me», եթե Քեզ ճանաչեմ, կճանաչեմ նաև ինձ:

Սա, թող որ պարզ լինի, չպետք է հանգեցնի «պանթեիզմի» ոչ մի ձևի, որի համար «ամեն բան Աստված է» (և, ի վերջո, կարելի է բացահայտել, – ինչպես, փաստացի, կանոնավոր կերպով կատարվել է, – որ «ոչինչ Աստված չէ»):

Այստեղ նույնպես, «և՛-և՛»ը. Աստված մեր ներսում է և մեզնից դուրս: Համենայն դեպս, առնվազն քրիստոնեական մտածողության մեջ, Ինչ-Որ-Մի-Բան չէ, որի մասին կարող ենք խոսել, այլ՝ Ինչ-Որ-Մեկն է, որի հետ կարող ենք խոսել: Մեր նկատմամբ, հետևաբար, իսկապես արտաքին է, մինչ, միաժամանակ, մենք խորասուզված ենք Նրա մեջ:

 

 

Նախևառաջ ուշադրություն դարձրու, որ այստեղ խոսքը չի վերաբերվում քիչ թե շատ փայլուն «պարադոքսների»: Խոսքը չի վերաբերվում Պասկալի «իմ կարծիքով» ասված մտքերին: Նա պարզապես արժանիքն է ունեցել ընդգծելու – գիտնականի իր հստակամտությամբ և համադրելու իր կարողությամբ – տվյալները մի առարկայական խնդրի, որի հետ մարդիկ միշտ ստիպված են գործ ունենալ:

Իրավիճակը սա է, մեզ հաճելի լինի, թե ո՛չ. հավատքն, անշուշտ, հնարավոր է. բայց նրա կողքին միշտ գոյություն են ունեցել – և միշտ գոյություն են ունենալու – անգիտապաշտությունը (ագնոստիցիզմը) և անաստվածությունը (աթեիզմը): Սրանց էլ, հետևաբար, առեղծվածային կերպով շնորհվել է, Արարչի իսկ կողմից, «քաղաքացիության իրավունքը»:

Մտածենք մի պահ. ի՞նչը կարող է խանգարել Աստծուն – Ով Իր Էությամբ իսկ Ամենակարողն է – մի գեղեցիկ «Son et Lumière» (ձայնային և լուսային շոու) կազմակերպել: Մեր համար, իմիջիայլոց, կարծում եմ շատ հարմարավետ բան կլիներ (փնտրելը հոգնեցուցիչ է), բացի այն, որ առավել տրամաբանական կթվար: Ահա՛ մի հայտագիր, որ կարող էինք հուշել Նրան. մի գիշեր, մինչ խավարը տիրում է ամեն կողմ, շլացուցիչ մի լույս հանկարծակի լուսավորում է ամեն բան (մինչ, միաժամանակ, մյուս կիսագնդում տեղի է ունենում հակառակը. գիշերը փոխարինում է ցերեկվան): Երկնքից հնչում են ահեղագոչ շեփորներ, հայտնվում են հրեշտակային դասերը, ապա նրանց կենտրոնում երևում է Գաբրիել Հրեշտակապետը (Մարիամին ավետած հրեշտակապետը, որն, ընդհանրապես, աստվածային «հաղորդումների» պաշտոնյան է), որը ողջ մարդկությանը ժամադրություն է տալիս հաջորդ օրվա (կամ գիշերվա) համար:

Որոշված ժամին, մինչ մարդկանց բազմությունները գտնվում են դրսում և նայում են դեպի վեր, ահա՛ մեծապայծառ փառքի մեջ հայտնվում է Քրիստոսը. բոլորին լսելի ձայնով և խոսքերով, որոնք յուրաքանչյուր ոք հասկանում է իր սեփական լեզվով, Նա հաստատում է, որ Ինքն է Աստծո Որդին, մարդկության Փրկիչն ու Դատավորը: Ցանկալի կլիներ նաև, – որպես մի հետգրություն մեր՝ կաթոլիկներիս համար, – որ վերջում նաև հաստատեր և հիշեցներ մարդկանց, որ Իր Առաքյալ Պետրոսի Հաջորդը՝ Հռոմի Եպիսկոպոսը, մի խոսքով՝ Պապը, Իր «Տեղապահն է երկրի վրա»: Եվ որ հարկավոր է հնազանդվել նրան:

Եթե ուզում ես, տեսարանն ամբողջացնելու համար, այս հայտարարությունների ավարտից և տեսիլքների չքանալուց հետո՝ երկնքում կարող է մնալ, որպես անջնջելի հիշեցում, մի վիթխարի լուսեղեն Խաչ: ...

 

 

Եվ Եկեղեցին, այդպիսով, – «կանչվածների հասարակությունից», որոնք ազատորեն «այո՛» են պատասխանել Ավետարանի ազատ առաջարկին, – կդառնա մի տեսակ համակենտրոնացման ճամբար, ուր գործում է միայն մեկ պարտադիր կուսակցություն: Հավատքը կլինի ո՛չ թե հանդիպում մի Անձի հետ, այլ՝ հպատակություն մի Ստրկատիրոջ:

Այո՛, Նոր Կտակարանն ավետում է Քրիստոսի մի «տեսարժան» ու «տպավորիչ» հայտնություն. բայց պատմության վերջում: Մինչև այդ օրվա հասնելը ո՛չ միայն նախատեսված չէ նմանատիպ ինչ որ մի բան, այլ՝ ասված է, ընդհակառակը, որ հավատացյալների «տեսանելիությունը» գնալով նվազելու է, այն աստիճան, որ Հիսուսն Ինքը հարցնում է, թե արդյոք Իր հանդեպ հավատք տակավին գտնելո՞ւ է Իր վերադարձին:

Ավետարանական մտածելակերպը, մինչդեռ, սերմնացանի առակում նշվածն է. փրկության ավետիսի «սերմը» լիաբուռն տարածվում է սերմնացանի կողմից, բայց միայն մի մասն է պտղաբերում, մինչ մնացած մասն ուտվում է թռչունների կողմից, չորանում է անջրդի հողերում, խեղդվում է փշերի մեջ: Այն մասն էլ, որ կարողանում է աճել, ապականվում է որոմով:

Երկրային իմաստով հասկացված հաջողությունը, Եկեղեցու ունենալիք հաջողություններից սկսած, Նոր Կտակարանի կարգավորումների մաս չի կազմում: Այսպիսով, դժվարությունները, իր առջև դրված շախերը, բաժանումները, հանցանքները, առաքելության ամլությունը, «փոքրիկ հոտի» վերածվելը չեն վհատեցնում, այլ ընդհակառակը՝ քաջալերում են քրիստոնյային: Եվ սա սոսկ ջատագովական խորամանկություն չէ: ... Չգիտենք, թե մենք՝ քրիստոնյաներս ի՞նչ վիճակում ենք հասնելու պատմության ավարտին. համենայն դեպս, այդ օրը – սակավաթիվ, թե բազմաթիվ – մենք ներկա ենք լինելու: Նավակը կարող է փոքրացած լինել և բազմաթիվ տեղերում կոտրտված, բայց չի սուզվելու: Այստեղ ևս, համենայն դեպս, ներկա է «այս և այն». եկեղեցական որևէ տեսակի հաղթանակապաշտության (տրիումֆալիզմի) մերժումը գոյակցում է Եկեղեցու անկործանելիության վերաբերյալ անսասան լավատեսության հետ:

Աստվածային «նրբանկատությանը», «մթնշաղին» վերադառնալով հարկավոր է ասել, որ մարդուն տրված ազատության մեջ կա խորհրդավոր ու ահռելի ինչ որ մի բան, եթե Աստված այդ ազատությունը հարգում է այն աստիճան, որ – Ինքնին Սերը լինելով հանդերձ. սա՛ է Քրիստոնեական Հայտնության կենտրոնական կորիզը – մինչև իսկ թույլատրում է Իր արարածներից մեկի հավիտենական ինքնադատապարտումը, միայն թե չխախտվի նրա ինքնուրույնությունը:

«Դժոխքի» իմաստն, արդարև, սա է. մենք այն աստիճան ազատ ենք, որ կարող ենք ընդմիշտ մերժել Աստծուն, կարող ենք որոշել բաժանված լինել Նրանից հավիտյանս հավիտենից: Մարդիկ չեն ուղարկվում դժոխք. մարդիկ դժոխք գնում են իրենց սեփական ընտրությամբ: Այսպիսով, հավիտենական ինքնադատապարտության հնարավորությունը, այս սարսափելի իրականությունը, որ թվում է, թե Ավետարանի «անմարդկային» նկարագրի նշանն է (Ավետարանը դրա մասին խոսում է բազմաթիվ անգամներ. քահանաների կողմից հորինված բան չէ), իրականում նշանն է արմատական ինքնուրույնության, ինքնավարության (մինչև դրա ամենավերջին հետևանքները), որն այս Արարիչը կամեցել է ապահովել ու երաշխավորել Իր արարածների համար:

Այստեղ պետք է ի նկատի առնենք Ժան Գուիտտոնի խորիմաստ խոսքերը, որոնք թվում է, թե Պողոս Առաքյալի խոսքերի արձագանքն են («Բոլորին արգելափակեց անհնազանդության մեջ, որպեսզի բոլորի հանդեպ ողորմություն կիրառի». Հռմ 11, 30). «Քրիստոնյաների Աստվածն ընտրել է նրբանկատությունը, հնարավորության տեսք և երևույթ է դրել Իր գոյության շուրջ սնուցվող կասկածների մեջ, պատվել է ստվերներով. բայց, եթե կամեցել է այս իրավիճակը, պատճառը նաև այն է, որ իրավունքն ունենա ներելու մեր մերժումը: Հարկավոր էր, որ Իր հանդեպ հավատքի հակառակ լուծումը որոշակի ճշմարտանմանություն պահպաներ իր մեջ, որպեսզի գործողության ազատություն ապահովեր Իր ողորմության համար»:

Այս մթնշաղը, մի խոսքով, չի ծառայում միայն մեր ազատությունը երաշխավորելուն, այլ նաև՝ Իր ազատությունը. ազատ ենք, մենք, մեղանչելու. բայց ազատ է նաև Ինքը՝ ներելու: Սա, կարծում եմ, միշտ հարկավոր է ճշտել և ընդգծել, երբ արտասանում ենք այդ բառը («դժոխք»), որը խորհրդանշանն է այն արմատական ինքնավարության, որ տրված է մեզ: