Բացահայտել մտածումները

Այժմ պետք է է՛լ ավելի խորանանք այս հաղորդակցության քննության մեջ. մի հաղորդակցություն, որը գրեթե միշտ որպես մեկնակետ ունի փրկությանը վերաբերվող հարցը, ուղղված` աշակերտից Աբբային:

Խնդրանքի առարկան միայն բացառիկ դեպքերում է ներկայանում որպես վերացական կամ աստվածաբանական. սա շատ հազվադեպ է պատահում, և միայն այն դեպքում, երբ վտանգի մեջ է հավատքի ուղղափառությունը: Աբբա Հովսեփը խոստովանում է իր տգիտությունը, երբ իր առջև են դնում Աստվածաշնչի դժվար մեկնաբանելի հատվածներից մեկը^[1]: Նույն կերպ է վարվում Աբբա Արսենը^[2]: Աբբա Պիմենը խորհուրդ է տալիս չխոսել Աստվածաշնչի մասին. նախընտրելի է խոսել ծերերի խոսքերով^[3]: Այս մեջբերումները ցույց են տալիս, թե Հայրերը որքա՜ն զգույշ էին այդ ասպարեզում արկածախնդրությունների մեկնելուց: Ահա՛ թե ինչ կանոն էր սահմանել Պիմենը ինքն իր համար. եթե մեկը սկսում էր Աստվածաշնչի մասին խոսել, դեմքը մյուս կողմ էր դարձնում և լռում էր: Աշակերտների գործն էր զարմացած այցելուին բացատրելը. «Աբբան հեշտությամբ չի խոսում Աստվածաշնչի մասին, բայց եթե մեկը խոսում է հոգու կրքերի մասին, պատասխանում է»^[4]:

Հոգևոր երկխոսության նախընտրյալ առարկան, ուստի, հոգու կրքերը կամ հիվանդություններն են, որոնք պետք է դիմակազերծվեն և բժշկվեն Հայրերի խոսքով: Այն չափով, որով կրքերը գիտակցությանը ներկայանում են որպես ցանկություններ, կոչվում են նաև «loghismoi» (մտածումներ) և կամ «thelemata» (կամք-ցանկություններ):

Եղբայրներից մեկն ամաչում էր իր Աբբային հայտնել իր տգեղ մտածումները, բայց բարեբախտաբար` այդ Աբբայի անունը Պիմեն էր: Եղբայրը փորձում է մի քանի անգամ, բայց չի կարողանում. «Վերադարձավ առանց որևէ բան հայտնելու Աբբային»: Աշակերտի անորոշ վիճակից, սակայն, Պիմենը հասկանում է ամեն բան. այդուամենայնիվ, շարունակում է քաջալերել նրան կիսվելու, տալով բարի խորհուրդներ: «Սատանան տեսնելով, որ բացահայտվեց իր խարդախությունը, հեռացավ նրանից Քրիստոսի շնորհով»^[5]:

Մտածումները հայտնելու նպատակներից մեկն այն է, որ ջրի երես դուրս գան այն բոլոր ձգտումները, որ թաքնված են սրտի խորքում և որ մեծ վնասներ են հասցնում ճիշտ այն չափով, որքանով որ չեն կիսվում որևէ մեկի հետ: Լույսի տակ դրվելով, մինչդեռ, հաճախ անէանում են իրենք իրենց:

Խոսքը չի վերաբերվում, հետևաբար, գործնական կերպով գործված հանցանքների խոստովանությանը: Անիմաստ է ակնհայտ մեղքի շուրջ հարցեր տալը. «Իր հոգու ստացած վնասը տեսնող մարդը պետք չունի հարցեր տալու: Ծածուկ մտածումների մասին է հարկավոր հարցնելը, և ծերերի գործն է դրանք որակավորելը: Իսկ ինչ վերաբերվում է բացահայտ մեղքերին, կարևոր չէ հարցնելը, հարկավոր է իսկույն արմատախիլ անելը»^[6]:

Միտքը կամ «loghismos»ը այստեղ հարկավոր է հասկանալ գործելու մղող մտքի իմաստով: Խոսքը չի վերաբերվում այն բոլոր գաղափարներին, որ ներկայանում են մտքին ու երևակայությանը, այլ՝ ավելի այն մտածությանը, որ լի է զգացմունքային արժեքներով, որ գրգռում և ստանում է սրտի համաձայնությունն ու ուշադրությունը: Աշակերտներից մեկի կողմից նամակով իրեն ուղղված հարցերից մեկին Աբբա Հովհաննեսը պատասխանում է այսպես. «Հարկավոր չէ սրտում ծնվող բոլոր մտածումների մասին հարցնելը, որովհետև կան նաև վաղանցուկ մտածումներ: Հարկավոր է, մինչդեռ, հարցնել այն մտածումների մասին, որ տևում են և պատերազմներ են առաջացնում մարդու ներաշխարհում»^[7]:

Նմանապես, հարկավոր չէ ամեն անգամ իսկույն հոգևոր հոր մոտ վազելը. Աստված կարող է նաև ուղղակի կերպով լուսավորել: Բարսանուֆը տալիս է նաև կշռադատելու մի փոքրիկ չափանիշ, որի օգնությամբ՝ ինքնուրույն կարելի է որոշել, թե հոգևոր հորը դիմելը հարկավոր է կամ ո՛չ. «Երբ մի միտք է ներկայանում քեզ, նրա վերաբերյալ երեք անգամ աղոթիր Աստծուն, խնդրելով չթողնել, որ սխալ ճանապարհով քայլես: Եթե միտքդ անփոփոխ է մնում, այնժամ արա այն, ինչ ներշնչում է քեզ, որովհետև գալիս է Աստծուց և ո՛չ թե քեզնից: Իսկ երբ վստահ չես, հարցրու եղբայրներիցդ»^[8]: Ճիշտ է, որ այս խորհուրդն ուղղված է աշխարհական մեկին. կարող ենք հարց տալ ինքներս մեզ, թե արդյո՞ք վավերական է նաև վանականների համար, քանի որ վերջիններս շարունակ հրավիրվում են պարբերաբար խնդրելու հոգևոր հոր կշռադատ կարծիքը: Որքան ավելի են ճգնությունները դառնում նուրբ կամ բացառիկ, այնքան ավելի վտանգավոր են և պահանջում են ծերերի խորհուրդը: Սա հատկապես այն դեպքում, երբ խոսքը վերաբերվում է մենակեցական փափաքներին. «Եղբայրներից մեկն անապատում տեսավ մի առանձնացած ու խաղաղ վայր, և աղաչում էր իր հորը` ասելով. “Թույլատրիր ինձ բնակվել այնտեղ և հուսով եմ, որ Աստծո շնորհով և քո աղոթքներով կդիմադրեմ մեծ հոգնությունների”: Բայց Աբբան թույլ չտվեց, ասելով. “Գիտեմ, որ կամենում ես շատ ճգնել, բայց հետդ ծեր չունենալու պատճառով կսկսես վստահել քո գործերին, կհամոզվես, թե իբր հաճելի են Աստծուն, և հենց վանական գործը հավատարիմ կատարելու այս համոզմանդ հետևանքով կկորցնես հոգնություններդ և հոգիդ»^[9]: Նույնը ասել էր արդեն Անտոնը. «Կան ոմանք, որ ճգնություններով նահատակության են ենթարկում իրենց մարմինները, բայց քանի որ պակասում է նրանց մեջ կշռադատությունը, հեռանում են Աստծուց»^[10]:

Կշռադատությունը վանականի համար անհրաժեշտ հատկություն է նաև ամենախոնարհ իրողություններում: Ահա՛ թե ինչ է ասում նորից մեծն Անտոնը. «Երբ հնարավոր է, վանականը պետք է Հայրերին հանձնվի իր խցի մեջ կատարած քայլերի և խմած ջրի կաթիլների թվի վերաբերյալ նաև, եթե չի կամենում սխալվել սրանց մեջ»^[11]:

Սատանայի հնարամտությունն ու խորամանկությունը խցկվում են ամենուր, ինչպես ջուրն է կարողանում նավի մեջ մտնել նաև ամենափոքր ճեղքերի միջով, այնքան` որ վերջիվերջո ընկղմում է նավը: Հոգևոր հայրը, ուրեմն, պետք է լինի արթուն և հսկող միտք ունեցող նավապետի նման, հանձնարարում է մեծն Մակարը, որ մեր ուշադրությունը հրավիրում է հետևյալ պատկերի վրա. «Նավաստին երբեք չի դադարում նավի համար մտահոգվել, այլ՝ շարունակ ստուգում է միացման կետերը, տեսնելու համար, թե ո՛րն է ջուր թողնում [...] : Նույն կերպ պետք է վարվի նաև նա, ով հայր է եղբայրների համար, անդադար քննելով նրանց մեջ ներկա կրքերը և սատանայից ներշնչված չար մտքերը, տեսնելու համար, թե ո՛րն է [...] չար ջուրն անցկացնում նրանց հոգիների մեջ, երկյուղով [...] վտանգի մատնվելու և Աստծո ներկայությանը մեղադրվելու` անհոգության մատնած լինելու համար իր հետ եղող եղբայրների գործերը և թողած լինելու համար, որ ծովը նրանց կլանի»^[12]:

Այստեղ կարելի է ամբողջությամբ մեջբերել մի երկար ու գեղեցիկ ապոֆտեգմա^[13], որը պատմում է Թեբայիդի վանականներից մեկի մասին, որն «ապրում էր խստագույն ճգնություններով և կյանքի բարձր վարքով: Նվիրվում էր շարունակական հսկումների ու անդադար աղոթքների, ապրում էր բացարձակ աղքատության և հարատևում էր ծոմապահության մեջ»: Երկար ժամանակ դառնում է սատանաների ծաղրի առարկան, այն աստիճան, որ մի օր հասնում է Աստծուց խնդրելու` պարգևել իրեն հրաշքներ գործելու կարողությունը: Բայց Աստված ներշնչում է նրան՝ ենթարկել իր այդ փափաքը մի սուրբ միայնակյացի դատաստանին: Մեր ճգնավորը վերջիվերջո համաձայնվում է ներշնչմանը և գնում է, ուրիշների նման, ծերունու առաջ դնելու արարողական դարձած հարցումը. «Խորհուրդներ տուր ինձ փրկության ճանապարհի վերաբերյալ»: Սուրբ ծերն իմանալով, թե ո՛ւմ հետ է գործը, իսկույն առաքում է նրան քաղաք, պատվիրելով` կերակուրների առատ գնումներ կատարել: Մեր ծոմապահն այն աստիճան շփոթված է մնում, որ չի համարձակվում ինքը կատարել այդ գնումները, այլ՝ ուղարկում է իրեն ծանոթ աշխարհականներից մեկին, վախենալով կորցնել իր համբավը: Երբ ծերունու մոտ է վերադառնում կերակուրների պաշարով, Սուրբը պատվիրում է նրան մի անսպասելի դիետա. «Քո հետ վերցրու այդ կերակուրները, գնա խուցդ, աղոթիր և ամեն օր կեր մեկ հաց, մեկ կշիռ գինի և մեկ կշիռ միս: Ապա, տասը օր հետո, կրկին եկ իմ մոտ»: Ներքուստ ամբողջովին տակնուվրա եղած, եղբայրը մեկնում է հեծկլտալով. այնուամենայնիվ, հնազանդվում է ծերունու պատվերին: «Եվ Աստված, հայացքն ուղղելով նրա խոնարհությանը, մխիթարեց նրա սիրտը և նա հասկացավ, թե որքա՜ն ծույլ էր դարձել, այն աստիճան, որ գործել էր իր դատողության համաձայն: Շնորհակալություն հայտնեց Աստծուն՝ մարդկանց Բարեկամին, ասելով. “Հիրավի, մարդկային ամեն արդարություն նման է կեղտոտ լաթի” (Ես 64, 5): Փրկարար մի դարձ, որ շնորհվեց իրեն` հոգևոր հոր հանդեպ մտային բացվածքի ու հնազանդության փոխարեն, ինչպես հաստատում է միևնույն ժողովածուի արդեն մեջբերված ապոֆտեգմաներից մեկ ուրիշը^[14]: