Երանի՜ հոգով աղքատներին

Ա Ա Ա

«Սա՛ է բոլորի մեջ առաջին տեղը գրավող երանությունը», հաստատում է Կասսիանոսը^[1]: Երբ Օգոստինոսն իր Խոստովանությունների գրքում հիշում է Տրէվիրիի միայնակյացներին, որոնց մասին իրեն պատմել էր իր ընկերներից Պոնտիչանոսը, նրանց պարզապես անվանում է «հոգով աղքատներ, որոնց է պատկանում երկնքի արքայությունը»^[2]: Մեկնաբանելով առաջին երանությունը, Օգոստինոսը սովորաբար շեշտը դնում է այս աղքատության հոգևոր բնույթի վրա, այն նույնացնելով խոնարհության հետ^[3], բայց երբ սույն երանությունը վերագրում է վանականներին, թվում է, թե կամենում է նախևառաջ ընդգծել այն ամբողջական հրաժարումը, որ գործադրում էին Քրիստոսի այդ ճշմարիտ աշակերտները: Արդի մեկնողական գիտությունները նույնպես, վստահություն չցուցաբերելով չափազանց հոգևորամետ բացատրությունների նկատմամբ, հաստատում են, որ Հիսուսի կողմից երանելի հռչակված աղքատները նախևառաջ իսկապես չքավոր ու արհամարհված անձերն էին^[4]: Երանելի են հռչակվում ո՛չ որովհետև այդպիսիք են, այլ՝ որովհետև իրենց վիճակի պատճառով` նախընտրյալ առարկան են աստվածային բարյացակամության, նրանք, որոնց է առաջին հերթին ուղղված փրկության բարի լուրը:

Վանական լինելու էությունն իսկ այս է. վանականները «նրանք են, ովքեր կամենում են փրկվել», որ ուրիշ ոչինչ չեն փափաքում և միմիայն այս նպատակին են նվիրում իրենց ողջ կյանքն ու ուժերը: Հետևաբար, ամբողջովին բնական է, որ ստեղծում են իրենց այդ նպատակին հասնելու համար ամենահարմար պայմանները: Դեպի անապատ փախուստը պետք է հասկանալ` ա՛յս տեսանկյունից մեկնելով. «ո՛չ պարզ փախուստ էր, ո՛չ էլ նյութական կյանքի մերժում որպես չար իրողություն, ... այլ՝ իր արդարացումը գտնում էր Աստծո հանդեպ հավատքի մի հզոր արմատականության մեջ»^[5]: Նախևառաջ փնտրտուքն էր կյանքի որոշակի պայմանների ու միջավայրի, որոնք Ավետարանի հիմքի վրա ճանաչվում էին որպես ամենահարմարը` հայթայթելու համար այդքա՜ն փափաքելի փրկությունը: Մեր արդի աշխարհում, որը ծայրաստիճան ալեկոծ է ու աղմկալի, ավելի տրամադիր ենք ընկալելու անապատը որպես լռության և խաղաղության հովվերգական մի վայր: Առաջին վանականների, ինչպես նաև ողջ աստվածաշնչյան ավանդության համար, մինչդեռ, ամենաաննպաստ և մարդկային պաշարներից ամբողջովին զուրկ վայրն էր: Ինքն իրեն լքված, վայրի գազանների ու սատանաների հարձակումներին ենթակա, մարդը կարծես ստիպված է «Աստծո առաջ գցելու իր անուժությունը»^[6] և ամեն բան սպասելու Նրա նախախնամությունից ու ողորմությունից: Նյութական և մարմնական անընչությունը նպաստում է հոգու այն դիրքորոշմանը, որ հատուկ է արարածին` իր Արարչի դիմաց: Այսպիսով, իրական աղքատությունը ծնում և ապա սնուցում և զորացնում է հոգևոր աղքատությունը. «Ով ոչինչ չունի և ապրում է աղքատաբար, հասնում է մեծ խոնարհության, խորհելով, որ ո՛չ մի բարի բան չի կատարել, որևէ մեկին ոչինչ չի տվել, այլ՝ ավելի ինքն է, որ կարիքն ունի ողորմություն ստանալու: Այսպես ապրեցին մեր Հայրերը, այսպես է, որ Աբբա Արսենը գտավ Աստծուն»^[7]: «Ամեն ինչից առաջ կարիքն ունենք խոնարհության ... »: Անապատի Հայրերը չեն հոգնում հազարավոր եղանակներով հռչակելու խոնարհության անհրաժեշտությունը, որը մարդու համար անփոխարինելի է` ինչպես օդը, որ շնչում ենք^[8]: Ամմա Սինքլետիկայի համաձայն, «ինչպես որ անհնարին է նավ շինել առանց գամերի, նույնպես անհնարին է, որ մարդը փրկվի առանց խոնարհության»^[9]: Խոնարհության այս առաջնային կարևորության ամենահամոզիչ փաստը ճիշտ այն է, որ խոնարհության առաքինությունն է առաջին երանության առարկան. «Հարկավոր է, որ վանականն ամենից առաջ գործադրի խոնարհությունը, որովհետև սա՛ է Փրկչի առաջին պատվիրանը. Նա, հիրավի, ասաց. “Երանի՜ հոգով աղքատներին, որովհետև նրանցն է երկնքի արքայությունը”»^[10]: Աբբա Լոնգինոյի համաձայն, խոնարհությունն է, անկասկած, «ամենամեծ առաքինությունը, որովհետև ... Տերը բոլորից առաջ երանելի է հռչակում հոգով աղքատներին»^[11]:

Ոչ ոք չի կարողացել Դորոթեոս Գազացուց ավելի լավ ներկայացնել ծերերի ուսուցումները խոնարհության մասին: Պնդելով հանդերձ, թե անհնարին է ըմբռնել և բացատրել Սրբերի կատարյալ խոնարհությունը, Վարք Հարանցի այս սիրահար ընթերցողն այնուամենայնիվ նկատել է տալիս, որ «ծերերի խոսքերից ոմանք թույլատրում են տեսնել այդ խոնարհությունը»^[12], խոսքեր, որ կարող են դատարկ թվալ, բայց դրանց ծանոթ հոգիները ընդունակ են ընկալելու անկեղծության, ճշմարտության ու վավերականության շեշտը: Սովորաբար մենք ճանաչում ենք միայն պտուղները, մինչ նրանք ընկալում են ծառի պտղաբերությունը և այն կենսական ավիշը, որ վեր է բարձրանում արմատներից: Մյուս երանությունները մեր համար հնարավոր են դարձնում բացահայտումը խոնարհության զանազան հետևանքների, դրսևորումների ու արդյունքների, բայց այդ երանություններից ոմանք պետք է որ շաղկապվեն առաջինի հետ, այնքան որ լավ են հայելացնում անապատի այս իրական աղքատների հոգեվիճակը:

«Հայր Մեգեթոնի մասին պատմում էին, թե շատ խոնարհ էր ... »: Այս ծերունուց մեզ հասել են սակավաթիվ խոսքեր միայն, որոնք ոչնչով արտակարգ չեն: Այդուհանդերձ, իր կյանքի մի փոքրիկ համառոտում արժանի է այստեղ մեջբերվելու. «Պատմում էին, թե հայր Մեգեթոնը սովոր էր դուրս ելնել խցից, և եթե մտադրվում էր լքել այդ վայրը, այլևս չէր վերադառնում խուց, քանի որ ոչինչ չուներ այս աշխարհի ինչքերից, բացի մի ասեղից, որով կարում էր արմավենու ճյուղերը: Օրական երեք փոքրիկ զամբյուղներ էր հյուսում, իր ապրուստի համար»^[13]: Աբբա Սիզոեի մասին շատ բան գիտենք, ամենասովորականներից մինչև ամենաարտասովորները, բայց ինչպես հաճախ է պատահում Սրբերի կյանքում, ամենասովորականները ամենանշանակալիներն են. «Մի քանի եղբայրներ այցելության գնացին հայր Սիզոեին, նրանից մի խոսք լսելու համար, բայց նրանց ոչինչ չասաց: Այն ամենը, որ ասաց, սա էր. “Ներեցեք ինձ”: Տեսնելով նրա հյուսած զամբյուղները, հարցրեցին նրա աշակերտին, որի անունը Աբրահամ էր. “Ինչո՞ւ եք զամբյուղներ հյուսում”: Նա պատասխանեց. “Վաճառում ենք այստեղ ու այնտեղ”: Սա լսելով` ծերունին ավելացրեց. “Եվ Սիզոեն այստեղից ու այնտեղից է հայթայթում իր կերակուրը”: Մեծ օգուտ քաղեցին այս խոսքերից և վերադարձան ուրախ, օգտվելով նրա խոնարհությունից»^[14]: Եվ ահա՛ ամենահմայիչը. երբ մահվան անկողնում պառկած, տեսնում է Մարգարեներին ու Առաքյալներին, որ իրեն ընդառաջ էին գալիս Աբբա Անտոնի հետ միասին, իր հոգին փոխադրելու հանձնարարությունը ստացած հրեշտակներին Սիզոեն խնդրում է մի սակավիկ ինչ ժամանակով հետաձգել մեկնումը, որպեսզի կարողանա մի քիչ ապաշխարել, որովհետև «իսկապես չեմ կարծում, թե երբևէ սկսել եմ»^[15]:

Ծերունիների մեծամասնության համար խոնարհությունը նշանակում էր շարունակական «ինքնաարհամարհանք». չէին հոգնում իրենք իրենց մեղավոր անվանելուց, բոլոր մարդկանց մեջ ամեն տեսանկյունից դիտված ամենաթշվառներն ու ամենաանարժեքները նկատելուց: Բայց նրանց հոգևոր աղքատությունը թերևս ամենաուժգին կերպով հանդես է գալիս, երբ ամենակատարյալները խոստովանում են իրենց – հատկապես մահվան պահին – բացարձակորեն զուրկ՝ բարի գործերից: Մի օր ոմանք խցի ներսից լսում են Արսենի ձայնը, որ աղաղակում է առ Աստված. «Ո՜վ Աստված, մի՛ լքիր ինձ: Բարի ոչինչ չեմ գործել աչքերիդ առաջ, բայց ըստ քո բարության` պարգևիր ինձ սկսելու շնորհը»^[16]: Մաթոեն ասում էր. «Երբ երիտասարդ էի, ասում էի ինքս ինձ. “Թերևս ինչ որ մի բարի բան գործում եմ”: Բայց այժմ, երբ այլևս ծեր եմ, տեսնում եմ, որ ո՛չ մի բարի գործ չունեմ»^[17]: Նմանապես Աբբա Պամբոն. «Գնում եմ ներկայանալու Աստծուն որպես մեկը, որ և ո՛չ իսկ սկսել է ծառայել Նրան»^[18]: Բոլոր այս սուրբ ծերունիները խորքում ասում են միևնույն իրականությունը, առանց սակայն կրկնվելու: Երբ Աբբա Պափնոտիոսը մահամերձ պառկած էր, իր հետ ապրող եղբայրներն ասացին. «Երանի՜ քեզ, ո՜վ հայր մեր, որովհետև գնում ես արքայություն»: Եվ Պափնոտիոսը պատասխանեց. «Ինչ վերաբերվում է ինձ, միայն այն գիտեմ, որ կյանքս ծաղրի առարկա դարձրեցի»^[19]:

^[1] Conl., 10, 11.

^[2] Խոստովանություններ, Ը 14.

^[3] Հմմտ. Լեռան քարոզը, Ա 2.

^[4] Հմմտ. J. Dupont, Le beatitudini, Roma 1973 e 1977, vol. I, pp. 521-575.

^[5] D. J. Chitty, The desert a city, p. XVI.

^[6] Ագաթոն 21.

^[7] Nau 592/25.

^[8] Պիմեն 49.

^[9] Սինքլետիկա 27.

^[10] Հովհաննես Թեբայիդացի.

^[11] Nau 558.

^[12] Դորոթեոս 37.

^[13] Մեգեթոն 1-2.

^[14] Սիզոե 16.

^[15] Սիզոե 14; հմմտ. Սիզոե 49.

^[16] Արսեն 3.

^[17] Մաթոե 3.

^[18] Պամբո 8.

^[19] Eth. Coll., 13, 82.

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։