Երանի՜ սրտով մաքուրներին

Ա Ա Ա

Մաքրությունը, որի մասին խոսվում է այստեղ, հոգևոր աղքատության նման` ներքին խորը դիրքորոշում է, հոգու մի վիճակ, դիտավորությունների կատարյալ ուղղամտություն, ներքին հոգևոր հայացքի պարզություն, որ որոշ կերպով նախապես տրամադրում և պատրաստում է Աստծո տեսությանը: Սրտի այս մաքրությունն էր Սկիտեի վանականների գաղափարականը, ինչպես որ Կասսիանոսն ասել է տալիս նրանցից մեկին՝ Աբբա Մովսեսին, երբ մեջբերում է վեցերորդ երանությունը^[1]: Առաջին հայացքից, սա ապոֆտեգմաներում այնքան էլ ակնհայտ չէ, այն աստիճան, որ Հայրերի խոսքերում երբեք մեջբերված չէ սրտով մաքուրների երանությունը: Գիտենք, որ Եգիպտոսի անապատներում ապրելու քաշվողները փնտրում էին փրկությունը, բայց արդյոք ձգտո՞ւմ էին հասնելու ներքին մաքրությանը այնպես, ինչպես այն կիրառում էին նորպլատոնական ճգնավորները, այսինքն` Աստծո տեսությանը այս կյանքում իսկ հասնելու հեռանկարով:

Ուշագրավ ապոֆտեգմաներից մեկը գեղեցիկ կերպով ընդգծում է հելլենական միստիկայի և քրիստոնեության էության միջև եղած հակասությունը: Մի հեթանոս քահանա, Սկիտեից անցնելիս, հյուրընկալվում է Աբբա Օլիմպիոսի կողմից: Տեսնելով վանականների խիստ կենցաղն ու մեծամեծ ճգնությունները, հեթանոս քահանան զարմանում է, թե ինչպե՛ս այդ բոլոր գործերն իբրև հետևանք չունեն Աստծո տեսությունը ներկա կյանքում. «Անկասկած, եթե տեսիլքներ չեք տեսնում, ուրեմն ձեր սրտերում սնուցում եք չար մտածումներ, որոնք անջատում են ձեզ ձեր Աստծուց: Այդ պատճառով է, որ Նա չի հայտնում ձեզ Իր խորհուրդները»: Այս նկատողությունը մեծ զարմանք է պատճառում ծերերին, որովհետև իրոք «անմաքուր մտքերը բաժանում են Աստծուն մարդկանցից»^[2]: Ամենօրյա կյանքից քաղված այս միջադեպը ցույց է տալիս, որ Անապատի Հայրերը տեսիլքներ ու հայտնություններ չէին ակնկալում, բայց ողջ սրտով մերժում էին անմաքուր մտքերը, որոնք կարող էին իրենց բաժանել Աստծուց: Աստծուց բաժանվելը նրանց համար ամենավատթար իրականությունն էր, ինչպես հստակ կերպով երևում է Աբբա Ագաթոնի հակազդեցությունից. երբ իրեն մեղադրում են պոռնկության և հպարտության, շատախոսության և չարախոսության մեջ, անմեղ լինելով հանդերձ՝ ընդունում է մեղադրանքները, բայց երբ մեղադրում են հերետիկոսության մեջ, վճռականորեն մերժում է. «Հերետիկոսությունը` Աստծուց բաժանված լինելու վիճակն է, իսկ ես չեմ ուզում Աստծուց բաժանված լինել»^[3]: «Ի՛նչ նեղությամբ էլ եղբայրդ չարչարի քեզ, եթե բարկանում ես, ունայն է բարկությունդ: Բայց եթե ցանկանում է բաժանել քեզ Աստծուց, բարկացի՛ր»^[4]: Իրականում, նման դեպքի հնարավորությունը ծայրաստիճան անհավանական էր անապատում, ուր վանականը քաշվել էր հենց հեռանալու նպատակով այն բոլոր անձերից ու այն բոլոր առարկաներից, որոնք կարող էին իր համար մեղքի առիթ հանդիսանալ: «Ազատվելով երեք պատերազմներից, այսինքն` լսելուց, խոսելուց և տեսնելուց, (վանականին) մնում է միայն մեկ պատերազմ. սիրտը»^[5], այսինքն` պայքարը չար մտքերի դեմ, որոնց կենտրոնն ու աղբյուրն է սիրտը, Մատթեոս 15, 19 հատվածի համաձայն: «Աղաչում եմ ձեզ, եղբայրներ. հեռացել ենք (չար) գործերից, հեռանանք նաև ցանկություններից»^[6]:

Ինչպես էլ որ անվանվեն – չար, ամբարիշտ, անմաքուր – մատքերը, որոնց դեմ վանականը պայքարում է, կարող են լինել ողջախոհության դեմ մտքերը^[7], բայց ո՛չ միշտ և ո՛չ էլ հաճախ, ինչպես հետևում է ապոֆտեգմաների ամբողջական քննությունից: Ընդհանուր կերպով, խոսքը վերաբերվում է որևէ մտքի, որ բարի չէ^[8], այլ՝ «օտար» է կամ «թշնամի»^[9], որովհետև գալիս է ո՛չ թե Աստծուց, այլ՝ սատանայից: Բոլոր այն մտածումներն են, որոնք մեզնում գտնում են կրքերից որևէ մեկի գործակցությունը, մեղսակցությունը, և որ միշտ ձգտում են քաշելու մեզ դեպի մեղքը: Ապոֆտեգմաները երբեք չեն ակնարկում այն մտածումներին, որոնք Եվագրիոսի կողմից անվանվում են «պարզ մտածումներ», այսինքն՝ այն մտածումները, որոնք իրենքըստինքյանց չար չեն, բայց ի զորու են խոչընդոտելու աղոթքի կատարյալ մաքրությունը^[10]: Ուրիշ խոսքերով, Անապատի Հայրերի կողմից փնտրված սրտի մաքրությունը երբեք «մտային մաքրությունը» չէ, այն «մտքի մերկությունը, որի մասին խոսում է իմաստասեր վանականը»^[11], այլ` հնարավոր չափով կատարյալ բարոյական մաքրությունը, ըստ յուրաքանչյուրի ջանքի և կարողության^[12], աստվածային շնորհի օգնությամբ:

Գիտենք, թե ինչպիսի կարևոր դեր է խաղում ապոֆտեգմաներում «պայքարը մտքերի դեմ»^[13], բայց այս փաստից մեկնելով` այն չպետք է չափազանց անհրաժեշտ նկատենք վանականի կյանքում: Իրականում, ինքնին կերպը, որով Հայրերը խոսում են իրենց պայքարների մասին, թույլատրում է նկատել, որ այդ պայքարները չեն լցրել նրանց ամբողջ կյանքը, ո՛չ էլ եղել են նրանց հոգևոր գործունեության էական մասը: Երբ Սրբերից մեկը հաստատում է, թե տասը տարի պայքարել է, որպեսզի օտար ոչ մի միտք մուտք չգործեր իր սրտից ներս, մենք իսկույն հասկանում ենք, որ տասը տարիների պայքարով հասել է մի հրաշալի մաքրության: Նմանատիպ ուրիշ ապոֆտեգմաներ հայտնում են հատկապես խղճի փափկանկատությունը, որին հասել էին Սիլվանոսը, Ագաթոնը, Նիսթերոնը և ուրիշ շատեր^[14], շնորհիվ այն հոգատարության, որով հսկում էին իրենց անձերի վրա և գործադրում էին «սրտի պահպանությունը»^[15]:

Հնագույն ժողովածուների մեծամասնության մոտ պահպանված մի ապոֆտեգմայի համաձայն, որոշ փիլիսոփաներ, վանականներից մեկի համբերությանն ու խոնարհությանը ի տես հիացած, հարցնում են. «Անապատում մեզնից ավելի ի՞նչ եք անում»: Ծերը պատասխանում է. «Հուսալով Աստծո շնորհին` պահպանում ենք մեր հոգին»^[16]: Ապոֆտեգմաներից շատերն, իրոք, ցույց են տալիս, որ եթե Անապատի Հայրերը պայքարում էին մտքերի դեմ, ամենից ավելի` իրենց հույսն Աստծո վրա էին դնում` սրտի մաքրությանը հասնելու համար: «Եղբայրներից մեկը հայր Պիմենին հարցրեց անմաքուր մտքերի մասին, և նա պատասխանեց. “Մեծ է Աստծո օգնությունը, որ հասնում է մարդուն [...] “»^[17]: «Եթե մարդը հարատևում է իր զուսպ կենցաղում, Տերը կպարգևի նրան երկյուղն ու սրտի մաքրությունը, և մարդը լի կլինի Տիրոջ հրաշալիքներով»^[18]: Թվում է, թե ծերերից ոմանց համար բավական էր իրենցից հեռացնել արտաքին «առևտուրը», չար գործերը, և «ուղղել մարմնի հակումները», որպեսզի սիրտը դառնար մաքուր^[19]. իրոք, «եթե տան Տերը մտնում է, օտարները փախչում են դուրս»^[20]: Աբբա Հովհաննես Քելիացու համաձայն, բավական է պարզապես կամենալ բժշկվել, ինչպես Երուսաղեմի ավազանի մոտ պառկած անդամալույծը. եթե մարդը կամենում է, Հիսուսը նրան լսում է, փրկում է նրան և նրանից հեռացնում է չար մտածումները^[21], ինչպես Ղազարոսը գերեզմանից դուրս ելավ Տիրոջ հրամանով. «Եթե լսենք Հիսուսին, Նա կարձակի մեզ այս բոլոր կապանքներից և կազատի մեզ այս բոլոր չար մտածումների ստրկությունից»^[22]: «Օրհնյա՜լ է Տերը, որ հաղթեց և Իրեն վերցրեց իմ սիրտը»^[23]:

Եթե հաճախ է խոսվում մաքրագործման մասին, Հայրերն այնուամենայնիվ ավելի սակավախոս են, երբ խոսքը վերաբերվում է այդ մաքրագործման արդյունքներին, կամ կերպին, որով իրագործվում է մաքրությունը: Պատճառը շատ պարզ է. «Ահա՛ այն, ինչ Տերը սիրում է. այն ամենը, որ մարդը կատարում է ծածուկ: Մի՞թե սա չէ այն, ինչը որ մաքուր է»^[24], այսինքն՝ «գործերը, որոնց խառնված չէ մարդկային ոչինչ»^[25]: Երբ Ամմա Սառան աղոթում է, որ իր սիրտը «մաքուր լինի բոլորի հետ», սա նշանակում է ազատված լինել մարդկանց հաճելի լինելու որևէ ցանկությունից^[26], որը պայմանն է` Աստծուն հաճելի լինելու համար^[27]: Ծերերից մեկն էլ իր հերթին աղոթել էր «քսան տարի [...] բոլոր մարդկանց իբրև մեկ մարդ տեսնելու համար»^[28], որովհետև «նա, ով խտրություն է կատարում, կատարյալ չէ»^[29]: Սիրո կատարելության կերպարանքներից մեկն է, որ մատնանշվում է «մարդկանց համար մեռած լինել» արտահայտությամբ. խոսքը չի վերաբերվում մերձավորների նկատմամբ անտարբեր լինելուն, այլ` ցանկությունների համար մեռած լինելուն, այդպիսով արմատականորեն անընդունակ դառնալով ուրիշների մեջ «չար»ը տեսնելուն, – ով էլ որ լինի այդ ուրիշը, – նկատելու համար միայն «այն գեղեցիկ հարաբերությունները, որ գոյություն ունեն իր և եղբոր միջև»^[30]: Այսպիսի մի խոսք «կարող էր իրեն որպես հեղինակ ունենալ միմիայն Աբբա Պիմենին»^[31], ով մի ա՛յլ տեղ կրկնում է միևնույն ճշմարտությունը ուրիշ խոսքերով. «Եթե մարդ հասնում է Առաքյալի խոսքին. “Ամեն բան մաքուր է մաքուրների համար” (Տիտ 1, 15), բոլոր արարածների մեջ իրեն կհամարի ամենավատթարը»^[32]: Ահա՛ թե այս աշխարհում ինչի էր հասնում Անապատի մեծ Հայրերի սրտի մաքրությունը. ո՛չ երկնային տեսիլքների, – որոնք Հայրերը չէին փնտրում, ո՛չ էլ փափաքում, – այլ՝ տեսությանը սեփական ոչնչության, լույսի ներքո Նրա, Ով «միակ մաքուրն է»^[33]. «Նրանց սիրտն, իրոք, միասնական և պարզ է, քանի որ հայում է միմիայն Աստծուն»^[34]:

^[1] Conl., 1, 10.

^[2] Օլիմպիոս 1; հմմտ. A. J. Festugière, L’enfant d’Agrigente, Paris 1941, p. 121.

^[3] Ագաթոն 5.

^[4] Պիմեն 118.

^[5] Անտոն 11.

^[6] Nau 83.

^[7] Հերոնտ; Nau 184, 185.

^[8] PE IV, 15, 3.

^[9] Nau 665.

^[10] I. Hausherr, Les leçons d’un contemplatif, pp. 80-82.

^[11] I. Hausherr, Noms du Christ et vaies d’Oraison, Roma 1960, p. 151.

^[12] Nau 216.

^[13] Eth. Coll., 13, 67.

^[14] Սիլվանոս 6; Eth. Coll., 13, 25; 13, 93.

^[15] Ագաթոն 8; Հերոնտ; Նիսթերոն 2.

^[16] Nau 342.

^[17] Sistematica greca, V, 10.

^[18] Eth. Coll., 14, 12.

^[19] Eth. Coll., 13, 90-91; 14, 5.

^[20] Eth. Coll., 13, 77.

^[21] Eth. Coll., 14, 41.

^[22] Eth. Coll., 14, 42.

^[23] Eth. Coll., 14, 54.

^[24] Eth. Coll., 13, 7.

^[25] Հովսեփ Թեբեացի.

^[26] Սառռա 5.

^[27] Eth. Coll., 13, 40.

^[28] Nau 105.

^[29] Paradise, II, 448.

^[30] Eth. Coll., 13, 45.

^[31] Eth. Coll., 13, 48-49.

^[32] Պիմեն 97.

^[33] Զենոն 4.

^[34] Nau 362.

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։

Շնորհակալություն կանխավ։