Աշակերտում է Միքայել եպիսկոպոսին և նրա հետ ուղևորվում Էջմիածին
-
01
-
-
02
-
- Մխիթարը հասնում է Էջմիածին – Այն ժամանակվա Նահապետ Կաթողիկոսը – Աչքի սաստիկ ցավ է ունենում
- Մեկնում է Էջմիածնից և նախ Խորվիրապի վանքն այցելելով, ուղևորվում է դեպի Սևանի կղզին և վանքը – Այնտեղ իրեն երևում է Սուրբ Աստվածածինը
- Թողնում է Սևանը և գնում Բասենի վանք, ուր եկեղեցու լուսարար և տղաների դաստիարակ է լինում – Սկսում է քարոզել – Վերադառնում է Սեբաստիա
-
- Սեբաստիա հասնելով, Մխիթարը գնում է Սուրբ Նշան – Նրա ուսումնասիրության ոճը
- Միաբանների առաջ հանպատրաստից քարոզ է խոսում – Մի քանի վարդապետ կրկին փորձում է իր աշակերտության գրավել նրան, բայց չի հաջողում
- Աչքերն հիվանդանում են և ցավում, մինչև իսկ կուրանալու վտանգ ստեղծելով – Մեծ դժվարությամբ բժշկվում է
- Հովնան վարդապետի հետ ուղևորվում է դեպի Հալեպ
-
- Մխիթարը հասնում է Հալեպ, ուր ծանոթանում է Հիսուսյան Հայր Անտոն կրոնավորի հետ – Նա Մխիթարին խորհուրդ է տալիս չգնալ Արևմուտք – Նրանից վկայագրեր է վերցնում և գնում Աղեքսանդրիադ
- Իտալիա գնալու համար նույն նավ է մտնում նաև Սսո Կաթողիկոսը – Նավը հանդիպում է Կիպրոս կղզի – Այնտեղ Մխիթարը ծանր հիվանդանում է
- Կղզում կրած սաստիկ վշտերը
-
- Մխիթարը թողնում է Կիպրոս կղզին և նավում դեպի Սելևկիա
- Հալեպ և Այնթապ գնալով, ուղևորվում է դեպի Սեբաստիա – Ճանապարհին կրած նեղությունները
- Բոլորովին առողջանալով՝ առանձնանում է Սուրբ Նշան վանքում
- Մխիթարի քահանայական ձեռնադրությունը
- Նրա հոգում ծնվում է Միաբանություն հիմնելու գաղափարը – Առաջին աշակերտները
- Գնում է Պոլիս, խնդրելու Կարնեցի Խաչատուր վարդապետի աջակցությունը
- Քարոզում է Ղալաթիայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում
- Ստիպվում է թողնել Պոլիսը և վերադառնալ գավառները
-
- Դեպի Տրապիզոն նավարկելիս հանդիպում են ուժգին ալեկոծության և ստիպվում են ցամաք դուրս գալ Սամսոնում
- Մարսվան և Ամասիա քաղաքներում
- Հասնելով Կարին, գնում է Կարմիր վանք
- Երկու անգամ ծանր հիվանդանում է
- Վանքի Առաջնորդ Մարգար եպիսկոպոսից ընդունում է վարդապետական գավազանը
- Կարինում կաթողիկե հավատքը քարոզելու պատճառով քաղաքի Առաջնորդը թշնամանում է նրա դեմ
- Վերջնականապես թողնում է գավառները և երկրորդ անգամ վերադառնում Պոլիս
-
03
-
- Մխիթար վարդապետը հասնում է Պոլիս – Նրա առաքելական գործունեությունը
- Հետզհետե աճում է աշակերտների թիվը, որոնցից ոմանց քահանա ձեռնադրել տալով՝ առաքելության է ուղարկում գավառները
- Հրատարակում է մի քանի հոգևոր գիրք – Բերայում տուն է վարձում իր և աշակերտների բնակության համար
- Եփրեմ Պատրիարքի հարուցած հալածանքը – Մխիթարն ապաստանում է Վեղարավորների վանքում
- Որոշում է թողնել Պոլիսը և գնալ Միաբանություն հիմնել քրիստոնյա մի որևէ երկրում
-
- Մխիթարն աշակերտներին առաջարկում է Արևմուտք անցնելու իր մտադրությունը
- 1701 թվականի Սեպտեմբերի 8ին, Սուրբ Աստվածածնի Ծննդյան տոնի օրը, հիմնում է Միաբանությունը և այն նվիրում է Սուրբ Կույսին
- Հաստատված լինելով Մոռեա գնալու մտադրությունը, երկրի մասին տեղեկություն ստանալու նպատակով Մխիթարն այնտեղ է ուղարկում Հայր Գեորգին
- Խաղաղություն հաստատելու փորձեր են կատարվում
- Եփրեմ Պատրիարքին հաջորդում է Ավետիքը – Նրա նենգ հնարքները Մխիթարին ձեռք ձգելու համար
- Մխիթարը նախ թաքնվում է մի բարեկամի տանը, ապա փախչում է Զմյուռնիա
- Վենետիկյան մի նավով մեկնում է դեպի Մոռեա
-
- Մխիթարը, Նեապոլիս հասնելով, Միաբանության բնակության համար ընտրում է Մեթոն բերդաքաղաքը
- Միաբանական կյանքի նկարագրությունը
- Աշակերտներից երկուսին ուղարկում է Հռոմ, Միաբանության համար ստանալու Սուրբ Աթոռի հավանությունը
- Հռոմ են գնում, ճանապարհին կանգ առնելով Վենետիկում – Հռոմում, Վենետիկի դեսպանի առաջնորդությամբ, ներկայանում են Կղեմես ԺԱ Քահանայապետին
- Սկսվում է Միաբանության գործի քննությունը, բայց այլևայլ դժվարությունների պատճառով երկարելով՝ Հայր Եղիա վարդապետը վերադառնում է Մեթոն
-
- Միաբանության մեջ առաջին անգամ մուտք են գործում հիվանդություններն ու մահը
- Մխիթարը ծանր հիվանդանում է և առողջանում հուրախություն բոլորի – Հայր Մանուել վարդապետն առաքելության է ուղարկվում Եվդոկիա
- Մխիթարը, պարտքերի տակ ճնշված, ձեռնարկում է վանատան շինությանը և հաջողությամբ ավարտում է այն
- Միաբանության չափազանց չքավորությունը և տնտեսական անհաջողությունները
- Վենետիկցի իշխանների բարերարությունները – Սկսում և ավարտում է եկեղեցու կառուցումը
-
- Հակառակություններ և զրպարտություններ ընդդեմ Մխիթարի և Միաբանության
- Միաբանության համար ընտրում է Սուրբ Բենեդիկտոսի կանոնը
- Մի քանի խնդիրներ են ծագում, որոնց մեջ Մխիթարը հաղթող է հանդիսանում
- Պոլսում դարձյալ հակառակություններ են սկսվում Միաբանության դեմ և Հայր Եղիա վարդապետը ետ է կանչվում
- Մխիթարը սկսում է Սուրբ Թովմա Աքվինացու գրքի թարգմանությունը և շարունակում է դասախոսել
-
- Մխիթարը տեղեկանում է Օսմանցիների պատերազմական պատրաստություններին ընդդեմ Վենետիկի – Որոշում է Միաբանությունը տեղափոխել Վենետիկ
- Ճամփորդության նախապատրաստությունները
- Մեկնում են Վենետիկ
- Նկարագրություն Վենետիկ քաղաքի և պատմական ակնարկ տեղի Հայ գաղթականության
- Մխիթարը ժամանակավոր տուն է վարձում Սուրբ Մարտին եկեղեցուն կից
-
- Օսմանցիները սկսում են պատերազմը Վենետիկցիների դեմ – Հայր Մանուել և Հայր Թովմաս վարդապետները թողնում են Մեթոնը և գնում Վենետիկ
- Մեթոնի առումը
- Զինվորները հարձակվում են Մխիթարի վանատան վրա, ձերբակալում են այնտեղ եղած մարդկանց և նրանց վաճառում են հայերին – Արևելք են տարվում և փրկանքով ազատվում շնորհիվ Հայր Պողոս և Հայր Գեորգ վարդապետների – Ողջ և առողջ հասնում են Վենետիկ
- Միաբանության կյանքն այդ օրերին
-
- Մխիթարը ծերակույտից քաղաքում վանատեղի է խնդրում – Խնդրանքը օրենքներին հակառակ լինելով՝ չի ընդունվում
- Խնդրում է և իրեն շնորհվում է Սուրբ Ղազար կղզին
- 1717 թվականի Սեպտեմբերի 8ին մտնելով Սուրբ Ղազար, կատարում են ամենաանհրաժեշտ նորոգությունները և 1718 թվականի Ապրիլի վերջին բոլոր միաբանները փոխադրվում են այնտեղ
- Պոլսում այլևայլ կրոնական խնդիրներ են առաջանում և նորանոր ամբաստանություններ են լինում Միաբանության դեմ
-
- Մխիթարը ճանապարհ է ընկնում դեպի Հռոմ – Ճանապարհին այցելում է Լիվոռնոյի Հայերին
- Հռոմ հասնելով, ներկայանում է Ծիրանավորներին և Սրբազան Քահանայապետին
- Տպագրում է իր ջատագովությունը – Միաբանության խնդիրների քննության համար գումարվում է Ծիրանավորների ժողովը
- Աբբահայրը Սուրբ Հակոբ Մծբնացուն վերագրված «Զգօն» գիրքը նվիրում է Սրբազան Քահանայապետին – Սրբազանից նվերներ է ստանում և հաղթանակած վերադառնում է Վենետիկ
-
- Ազգիս ընդհանուր կրոնական խեղճ վիճակը
- Մխիթարի գլխավոր նպատակներից մեկը առաքելությունն էր
- Խնդրագրեր են հասնում ամեն կողմից
- Ինչպե՞ս էին պատրաստվում և առաքվում քարոզիչները
- Ինչպիսի ուսուցումներ էր տալիս Մխիթարն իր աշակերտներին նամակներով
- Մխիթարյանների գործունեությունը Պոլսում
- Մխիթարյան առաքելությունները Հայաստանի գավառներում
- Մխիթարյան առաքելությունը Բելգրադում
- Մխիթարյանները Տրանսիլվանիայում
-
- Սուրբ Ղազարի եկեղեցու նորոգությունը և հիմնական փոփոխությունները
- Խորանների շինությունը
- Սուրբ Հովսեփի խորանը Ավանդատան մեջ – Նորոգություններ եկեղեցու գավիթում
- Եկեղեցու վերանորոգումը հաջորդ Աբբաների օրոք
- Քահանաների բնակությանը սահմանված սենյակների շինությունը
- Նորընծայարանի և Վարժարանի շենքերի կառուցումը
- Սեղանատունը
- Սուրբ Բենեդիկտոսի մատուռը – Գրադարանը, Ձեռագրատունն ու Թանգարանը
- 1740 թվականին ավարտվում է վանքի ամբողջական շինությունը
- Սուրբ Ղազար կղզու ընդարձակումը
-
- Աշակերտների ընտրության պայմանները
- Ուսանող պատանիների զգեստավորումը – Նորընծաների և վարժարանականների առանձին բնակությունն իրենց առանձին դաստիարակներով, ուսուցիչներով և կանոններով
- Նկարագրություն Մխիթարի տված դաստիարակության
- Հոգևոր և ուսումնական կրթությունները
- Սքեմառության և ուխտադրության հանդեսները – Քահանայական Ձեռնադրությունը և վարդապետական գավազանի ստացումը
- Վանական մի քանի սովորություններ և հանգստի պահերը
-
- 04
-
05
-
06
-
-
-
- 1) Հայր Միքայել Չամչյան (1738-1823)
- 2) Հայր Գաբրիել Ավետիքյան (1751-1827)
- 3) Հայր Մկրտիչ Ավգերյան (1762-1854)
- 4) Հայր Մանուել Ջախջախյան (1770-1835)
- 5) Հայր Արսեն Բագրատունի (1790-1866)
- 6) Հայր Պողոս Հովնանյան (1802-1884)
- 7) Հայր Ղևոնդ Հովնանյան (1817-1897)
- 8) Հայր Հովսեփ Գաթըրճյան (1820-1882)
- 9) Հայր Ղևոնդ Ալիշան (1820-1901)
- 10) Հայր Մանուել Քաջունի (1823-1903)
- 11) Հայր Կղեմես Սիպիլյան (1824-1878)
- 12) Հայր Արսեն Այտընյան (1825-1902)
- 13) Հայր Գարեգին Զարբհանալյան (1827-1901)
- 14) Հայր Գրիգորիս Գալեմքյարյան (1862-1917)
- 15) Հայր Գաբրիել Մենևիշյան (1864-1936)
- 16) Հայր Հակոբոս Տաշյան (1866-1933)
- 17) Հայր Արսեն Ղազիկյան (1870-1932)
- 18) Հայր Վարդան Հացունի (1870-1944)
- 19) Հայր Ներսես Ակինյան (1883-1963)
- 20) Հայր Ղևոնդ Տայան (1884-1968)
- 21) Հայր Վահան Հովհաննեսյան (1884-1977)
- 22) Հայր Համազասպ Ոսկյան (1895-1968)
- 23) Հայր Վահան Ինգլիզյան (1897-1968)
- 24) Հայր Մեսրոպ Ճանաշյան (1908-1974)
-
-
-
Մխիթարի սիրտն այս երկմտանքի մեջ ծփում էր, երբ լսեց, որ Սեբաստիա է եկել Ղազար անունով մի գիտուն վարդապետ: Վանքից դուրս գալով, իսկույն վազեց նրա մոտ աշակերտելու: Վարդապետը, ստուգելով տղայի գրավարժությունը, տեսնելով արթուն միտքը և շնորհալի կեցվածքը, չմերժեց տղայի խնդրանքը: Բայց քանի որ կարևոր գործով պետք է Պոլիս գնար, իսկ վերադարձին իր վանքը գնալու համար պետք է անցներ Կարինով, Մխիթարին մի նամակ տվեց, որ Կարին գնա և նամակն իր ծանոթ մի բարեպաշտ մարդու հանձնելով՝ նրա տանը մնա և սպասի իր վերադարձին: Մխիթարը շատ ուրախացավ այս անակնկալ հաջողության համար և արագորեն ճանապարհի պատրաստություն տեսավ: Ճանապարհի համար պաշար և զգեստներ վերցրեց, որոնց հետ նաև սարկավագի մի գեղեցիկ շապիկ, որի կուրծքն ու թիկունքը ոսկեհուռ դիպակից էր հյուսված, մի ոսկեհյուս ուրար, սարկավագի մի արծաթապատ սաղավարտ, որոնք մայրն էր պատրաստել տվել իր համար, ու ճանապարհ ընկավ: Նախ Եվդոկիա գնաց, ուր երկու ամիս սպասելով՝ Կարին գնացող ոչ մի կարավան չգտավ: Այդ օրերին այնտեղ էր գտնվում նաև Մխիթարի հորեղբայրը, որը Սեբաստիա վերադառնալիս չուզեց Մխիթարին այնտեղ մենակ թողնել և իր հետ տուն, Սեբաստիա վերադարձրեց: Այդպիսով, մեկնելու առաջին փորձն անհաջող անցավ:
Այդ նույն՝ 1691 թվականին Սեբաստիա հասավ ծնունդով պարսկահայ, Միքայել անունով մի եպիսկոպոս, որը Սուրբ Էջմիածնից որպես նվիրակ ուղարկվել էր այդ կողմերը: Սա նախորդի համեմատ շատ ավելի հայտնի էր և հռչակված իր գիտությամբ ու ճգնություններով: Մխիթարն իսկույն վազեց եպիսկոպոսի մոտ, հայտնեց իր փափաքը և սիրով ընդունվեց նրա կողմից: Պատանու վայելուչ կերպարանքից ու պայծառ աչքերից զգալով նրա ազնիվ բնավորությունն ու արթուն միտքը, եպիսկոպոսը խոստացավ նրան Էջմիածին տանել, որի մասին ասում էր, թե հոգևոր վարքի ու ամեն տեսակ գիտությունների վարժարան է: Սա երկու ամիս մնալով Սեբաստիայում, ամեն տեսակ հոգատարություն ու գորով ցույց տվեց իր նոր աշակերտի նկատմամբ, մերթ ընդ մերթ Ընդհանրական թղթերից հատվածներ կարդալով ու մեկնելով: Միևնույն գութն ու խնամքը շարունակեց ցույց տալ նաև Եվդոկիայում, այնպես, որ Մխիթարը գոհ մնալով իր նոր վարդապետից, իր մտքից հեռու էր վանել ապագայի վերաբերյալ ամեն մի կասկած:
Այդ նույն տարվա դեկտեմբեր ամսին, երբ առատ ձյունը ծածկել էր դաշտերն ու լեռները, երբ սարսռուն ցուրտ քամի էր փչում ձորերի մեջ, կարավանը ճանապարհ ընկավ դեպի Կարին, իր հետ վերցնելով Միքայել եպիսկոպոսին ու Մխիթարին: Կարավանը բազմաթիվ գիշերներ էր ստիպված լինում դադար առնել դրսում, բաց օդին: Այդ կայանումները շատ ծանր էին լինում Մխիթարի համար, որը 16-17 տարեկան լինելով՝ առաջին անգամ էր նման ճամփորդություն կատարում: Գիշերվա սաստիկ ցուրտն ու սառնաշունչ քամին տանջում ու անտանելի տառապանքներ էին պատճառում նրան, քանի որ անհրաժեշտ տաք հագուստներ չէր վերցրել իր հետ: Առանց տաք զգեստների ու հագուստների, միայն մի ասվե վերարկուով քնում էր ձյան վրա, վերարկուի մի կեսը՝ տակը, իսկ մյուս կեսը՝ վրան առած: Եպիսկոպոսը անսպասելիորեն փոխվել էր, խիստ ու անողոք կեցվածք էր պահում Մխիթարի նկատմամբ. ո՛չ հոգ էր անում, ո՛չ հարցնում և ո՛չ էլ քուրձի մի կտոր էր տալիս, որ տղան իրեն ծածկի. անփույթ էր դարձել ու շատ անտարբեր: Մխիթարը, սակայն, ո՛չ գանգատվում էր և ո՛չ էլ ցույց էր տալիս իր նեղությունը. Աստծուն ապավինելով՝ կարողացավ կրել դժվարությունները և գրեթե հրաշքով պահպանեց առողջությունը: Երկու լռություն, մեկինը՝ համբերատար, մյուսինն՝ անկարեկից, հակապատկեր էին իրար: Մխիթարն, իր ձին չունենալով, հետիոտն էր գնում, կրելով ճանապարհի ողջ դժվարությունները: Երբ անցնում էին զառիվեր լեռների լանջերով, մեծ զգուշություն ու ճարպկություն էր անհրաժեշտ լինում, որովհետև մի սխալ քայլը կարող էր նրան անդունդ գլորել: Մի օր երեկոյան, երբ բքախառն ու սաստիկ ձյուն էր տեղում, հասան անմարդաբնակ ու ամայի մի տեղ, ծանր ու սարսափազդու լռություն էր իջել չորս կողմի վրա, ճանապարհի մի կողմում ընկած էր բարձրադիր մի բլուր, իսկ մյուս կողմում կար խորն ու գահավեժ մի ձոր: Կարավանը հարկադրված առաջ էր գնում, որովհետև մինչև գիշերվա գալը պետք է հասնեին մոտակա մի գյուղ: Օրն ի բուն հետիոտն քայլող Մխիթարը չարաչար հոգնած էր, հազիվ էր ոտքերը քարշ տալով քայլում և, ի վերջո, ուժասպառ գետին ընկավ: Ոչ ոք չկար այնտեղ իր կողքին, նա ինքն իրեն Աստծուն հանձնեց: Մի քանի րոպե հետո տեսավ, որ ինչ-որ մարդիկ էին գալիս դեպի իր կողմ. երկու այլազգի ջորեպաններ էին, որոնք տղային գթալով՝ նստեցրեցին ջորու վրա և հասցրեցին հեռացող կարավանին: Սրանք եպիսկոպոսի կողմից իրեն տրված առաջին դասերը եղան, իսկ Մխիթարի համար՝ իր Գողգոթայի առաջին աստիճանները: Կարին հասնելով, նրանք մի քանի օր այնտեղ մնացին:
Մխիթարն հեռու էր մնում բոլոր այն կրոնական վեճերից, որոնք Ազգի մեջ այդ ժամանակ մեծ աղմուկ և հուզում էին առաջացրել: Դեռ մի կարգին տեղեկություն չունենալով դրանց մասին, նա իրեն հեռու էր պահում այդօրինակ խոսակցություններից, իր ողջ ուշադրությունը սևեռելով հոգևոր կրթության ու մտավոր զարգացման վրա: Նա խորշում էր կռիվներից, մանավանդ կրոնական վեճերից, որոնք սկսվելով՝ վերջ չեն ունենում և վնասից բացի ոչ մի օգուտ չեն տալիս: Մի օր տեսավ, որ եկեղեցու դռանը գրքեր էին վաճառում: Դրանց մեջ գտավ լատիներենից թարգմանված մի հոգևոր գրքույկ, «Խոկումն քրիստոնէական» անվամբ: Մխիթարը տեսնելուն պես գնեց այն և սկսեց ուշադրությամբ կարդալ: Այդ ընթերցման պատճառած հաճույքը մոռացնել տվեց ճանապարհին կրած բոլոր նեղություններն ու դժվարությունները, մանավանդ թե՝ նման և ավելի մեծ նեղություններ կրելու մեծ փափաք վառեց նրա սրտի մեջ: Բայց այդ միակ մխիթարությունից էլ նա շուտով զրկվեց. եպիսկոպոսը տեսնելով այդ գիրքը, պատանու ձեռքից խլեց և իր մյուս գրքերի հետ արկղի մեջ փականքի տակ պահելով, ասաց. «Վարդապետներին են միայն վայելում այսօրինակ գրքերը: Դու գնա սաղմոսներ կարդա»: Մխիթարը լռեց. նա սաղմոսների կեսից ավելին բերանացի գիտեր: Աշակերտի չափազանց առաջադիմությունը կարող էր ստվեր գցել վարդապետի վրա, կամ էլ եպիսկոպոսը վախենում էր, որ եթե շատ սովորեր, Մխիթարը կարող էր իր կարիքն այլևս չզգալ և հեռանալ, մինչդեռ նա ցանկանում էր նրան տասներկու տարի որպես աշակերտ պահել, ապա նոր միայն վարդապետ ձեռնադրել,
Մխիթարի քայլվածքի, վարմունքի, խոսակցության ու ձայնի մեջ այնպիսի մի շնորհ ու համեստություն էր փայլում, որ ուր որ գնում էր, ում որ մոտենում էր, բոլորի սերն ու հիացումը դեպի ինքն էր քաշում: Թվում է, թե այդ ժամանակ անսովոր մի բան էր, որ աբեղան ամեն օր եկեղեցի գնար և քաղաքի փողոցներում չերևար: Մխիթարը, որն իր սենյակից առանց պատճառի դուրս չէր գալիս և միայն եկեղեցում էր տեսնվում, ամբողջ ժողովրդի զարմանքը շարժեց: Մի անգամ էլ սարկավագություն արեց և Ավետարան կարդաց. ձայնը՝ զորավոր ու խաղուն, ժողովուրդը զգացվեց նրա կարդալու կերպից ու ձայնի անկեղծ ելևէջներից այնքան, որ իրար հարցնում էին, թե ո՞վ է այդ սարկավագը, ո՞ր քաղաքից է: Եվ նրան մեծ համակրանքով վերաբերվեցին, որքան որ մնաց Կարինում:
Այդ ժամանակ Արևմուտքի մասին հայերի մեջ տիրում էր շատ շփոթ մի գաղափար. ազգություն ու կրոն խառնելով, Եվրոպայի բոլոր ժողովուրդներին ճանաչում էին Ֆռանկ անունով: Ով որ հայի հավատքը չէր դավանում, ֆռանկ էր: Այդ նույն մտայնության մեջ էր նաև Մխիթար սարկավագը: Կարինում մի օր հայ քահանայի զգեստով մի կրոնավոր այցելության եկավ Միքայել եպիսկոպոսին. նրան տանը չգտնելով, կրոնավորը հարցրեց Մխիթարին, թե ո՛ւր է գնացել և ե՛րբ կարող է նրան տեսնել: Մխիթարը նրա խոսքից ու շեշտից հասկացավ, որ օտարազգի քահանա էր: Հարգանքով ներս հրավիրեց և խնդրեց, որ մի փոքր սպասի, որովհետև եպիսկոպոսը շուտով վերադառնալու էր: Հարցրեց, թե ո՞վ է ինքը, ի՞նչ ազգից և որտեղի՞ց: Քահանան, որ Հիսուսյան կրոնավոր էր, պատասխանեց.
– Ես ֆռանկ քահանա եմ:
– Ի՞նչ ազգ է ֆռանկը, – հարցրեց Մխիթարը, – ի՞նչ տեսակ է իրենց քրիստոնեությունը, ունե՞ն Ավետարան, մյուս Սուրբ Գրքերը:
– Այո՛, – պատասխանեց կրոնավորը, – ձեր նման, մենք էլ ենք հավատում Քրիստոսին, ընդունում Ավետարանը և Սուրբ Գիրքը:
Այդ խոսքերը և Եվրոպայի մասին ուրիշ տեղեկություններ Մխիթարի մտքի մեջ մի լույս ծագեցին: Սիրտը թռավ դեպի Արևմուտք, ուր Քրիստոսի կրոնն ավելի ազատորեն էին պաշտում: Կարոտ զգաց մի աշխարհի հանդեպ, ուր տիրում է կարգ ու կանոն և գործում են օրենքները, ուր գիտությունն ու արվեստն են ծաղկում, և ուր մարդիկ ավելի խաղաղ ու երջանիկ են ապրում: Հեռավոր աշխարհների մասին պատանու խորհրդածություններն ընդհատվեցին, երբ վերադարձավ Միքայել եպիսկոպոսը: Մի քանի օրից թողեցին Կարինը և ուղևորվեցին դեպի Էջմիածին, կրելով ճանապարհի միևնույն նեղություններն ու տառապանքները, ինչպես առաջ: