Առաջաբան
-
01
-
-
02
-
- Մխիթարը հասնում է Էջմիածին – Այն ժամանակվա Նահապետ Կաթողիկոսը – Աչքի սաստիկ ցավ է ունենում
- Մեկնում է Էջմիածնից և նախ Խորվիրապի վանքն այցելելով, ուղևորվում է դեպի Սևանի կղզին և վանքը – Այնտեղ իրեն երևում է Սուրբ Աստվածածինը
- Թողնում է Սևանը և գնում Բասենի վանք, ուր եկեղեցու լուսարար և տղաների դաստիարակ է լինում – Սկսում է քարոզել – Վերադառնում է Սեբաստիա
-
- Սեբաստիա հասնելով, Մխիթարը գնում է Սուրբ Նշան – Նրա ուսումնասիրության ոճը
- Միաբանների առաջ հանպատրաստից քարոզ է խոսում – Մի քանի վարդապետ կրկին փորձում է իր աշակերտության գրավել նրան, բայց չի հաջողում
- Աչքերն հիվանդանում են և ցավում, մինչև իսկ կուրանալու վտանգ ստեղծելով – Մեծ դժվարությամբ բժշկվում է
- Հովնան վարդապետի հետ ուղևորվում է դեպի Հալեպ
-
- Մխիթարը հասնում է Հալեպ, ուր ծանոթանում է Հիսուսյան Հայր Անտոն կրոնավորի հետ – Նա Մխիթարին խորհուրդ է տալիս չգնալ Արևմուտք – Նրանից վկայագրեր է վերցնում և գնում Աղեքսանդրիադ
- Իտալիա գնալու համար նույն նավ է մտնում նաև Սսո Կաթողիկոսը – Նավը հանդիպում է Կիպրոս կղզի – Այնտեղ Մխիթարը ծանր հիվանդանում է
- Կղզում կրած սաստիկ վշտերը
-
- Մխիթարը թողնում է Կիպրոս կղզին և նավում դեպի Սելևկիա
- Հալեպ և Այնթապ գնալով, ուղևորվում է դեպի Սեբաստիա – Ճանապարհին կրած նեղությունները
- Բոլորովին առողջանալով՝ առանձնանում է Սուրբ Նշան վանքում
- Մխիթարի քահանայական ձեռնադրությունը
- Նրա հոգում ծնվում է Միաբանություն հիմնելու գաղափարը – Առաջին աշակերտները
- Գնում է Պոլիս, խնդրելու Կարնեցի Խաչատուր վարդապետի աջակցությունը
- Քարոզում է Ղալաթիայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում
- Ստիպվում է թողնել Պոլիսը և վերադառնալ գավառները
-
- Դեպի Տրապիզոն նավարկելիս հանդիպում են ուժգին ալեկոծության և ստիպվում են ցամաք դուրս գալ Սամսոնում
- Մարսվան և Ամասիա քաղաքներում
- Հասնելով Կարին, գնում է Կարմիր վանք
- Երկու անգամ ծանր հիվանդանում է
- Վանքի Առաջնորդ Մարգար եպիսկոպոսից ընդունում է վարդապետական գավազանը
- Կարինում կաթողիկե հավատքը քարոզելու պատճառով քաղաքի Առաջնորդը թշնամանում է նրա դեմ
- Վերջնականապես թողնում է գավառները և երկրորդ անգամ վերադառնում Պոլիս
-
03
-
- Մխիթար վարդապետը հասնում է Պոլիս – Նրա առաքելական գործունեությունը
- Հետզհետե աճում է աշակերտների թիվը, որոնցից ոմանց քահանա ձեռնադրել տալով՝ առաքելության է ուղարկում գավառները
- Հրատարակում է մի քանի հոգևոր գիրք – Բերայում տուն է վարձում իր և աշակերտների բնակության համար
- Եփրեմ Պատրիարքի հարուցած հալածանքը – Մխիթարն ապաստանում է Վեղարավորների վանքում
- Որոշում է թողնել Պոլիսը և գնալ Միաբանություն հիմնել քրիստոնյա մի որևէ երկրում
-
- Մխիթարն աշակերտներին առաջարկում է Արևմուտք անցնելու իր մտադրությունը
- 1701 թվականի Սեպտեմբերի 8ին, Սուրբ Աստվածածնի Ծննդյան տոնի օրը, հիմնում է Միաբանությունը և այն նվիրում է Սուրբ Կույսին
- Հաստատված լինելով Մոռեա գնալու մտադրությունը, երկրի մասին տեղեկություն ստանալու նպատակով Մխիթարն այնտեղ է ուղարկում Հայր Գեորգին
- Խաղաղություն հաստատելու փորձեր են կատարվում
- Եփրեմ Պատրիարքին հաջորդում է Ավետիքը – Նրա նենգ հնարքները Մխիթարին ձեռք ձգելու համար
- Մխիթարը նախ թաքնվում է մի բարեկամի տանը, ապա փախչում է Զմյուռնիա
- Վենետիկյան մի նավով մեկնում է դեպի Մոռեա
-
- Մխիթարը, Նեապոլիս հասնելով, Միաբանության բնակության համար ընտրում է Մեթոն բերդաքաղաքը
- Միաբանական կյանքի նկարագրությունը
- Աշակերտներից երկուսին ուղարկում է Հռոմ, Միաբանության համար ստանալու Սուրբ Աթոռի հավանությունը
- Հռոմ են գնում, ճանապարհին կանգ առնելով Վենետիկում – Հռոմում, Վենետիկի դեսպանի առաջնորդությամբ, ներկայանում են Կղեմես ԺԱ Քահանայապետին
- Սկսվում է Միաբանության գործի քննությունը, բայց այլևայլ դժվարությունների պատճառով երկարելով՝ Հայր Եղիա վարդապետը վերադառնում է Մեթոն
-
- Միաբանության մեջ առաջին անգամ մուտք են գործում հիվանդություններն ու մահը
- Մխիթարը ծանր հիվանդանում է և առողջանում հուրախություն բոլորի – Հայր Մանուել վարդապետն առաքելության է ուղարկվում Եվդոկիա
- Մխիթարը, պարտքերի տակ ճնշված, ձեռնարկում է վանատան շինությանը և հաջողությամբ ավարտում է այն
- Միաբանության չափազանց չքավորությունը և տնտեսական անհաջողությունները
- Վենետիկցի իշխանների բարերարությունները – Սկսում և ավարտում է եկեղեցու կառուցումը
-
- Հակառակություններ և զրպարտություններ ընդդեմ Մխիթարի և Միաբանության
- Միաբանության համար ընտրում է Սուրբ Բենեդիկտոսի կանոնը
- Մի քանի խնդիրներ են ծագում, որոնց մեջ Մխիթարը հաղթող է հանդիսանում
- Պոլսում դարձյալ հակառակություններ են սկսվում Միաբանության դեմ և Հայր Եղիա վարդապետը ետ է կանչվում
- Մխիթարը սկսում է Սուրբ Թովմա Աքվինացու գրքի թարգմանությունը և շարունակում է դասախոսել
-
- Մխիթարը տեղեկանում է Օսմանցիների պատերազմական պատրաստություններին ընդդեմ Վենետիկի – Որոշում է Միաբանությունը տեղափոխել Վենետիկ
- Ճամփորդության նախապատրաստությունները
- Մեկնում են Վենետիկ
- Նկարագրություն Վենետիկ քաղաքի և պատմական ակնարկ տեղի Հայ գաղթականության
- Մխիթարը ժամանակավոր տուն է վարձում Սուրբ Մարտին եկեղեցուն կից
-
- Օսմանցիները սկսում են պատերազմը Վենետիկցիների դեմ – Հայր Մանուել և Հայր Թովմաս վարդապետները թողնում են Մեթոնը և գնում Վենետիկ
- Մեթոնի առումը
- Զինվորները հարձակվում են Մխիթարի վանատան վրա, ձերբակալում են այնտեղ եղած մարդկանց և նրանց վաճառում են հայերին – Արևելք են տարվում և փրկանքով ազատվում շնորհիվ Հայր Պողոս և Հայր Գեորգ վարդապետների – Ողջ և առողջ հասնում են Վենետիկ
- Միաբանության կյանքն այդ օրերին
-
- Մխիթարը ծերակույտից քաղաքում վանատեղի է խնդրում – Խնդրանքը օրենքներին հակառակ լինելով՝ չի ընդունվում
- Խնդրում է և իրեն շնորհվում է Սուրբ Ղազար կղզին
- 1717 թվականի Սեպտեմբերի 8ին մտնելով Սուրբ Ղազար, կատարում են ամենաանհրաժեշտ նորոգությունները և 1718 թվականի Ապրիլի վերջին բոլոր միաբանները փոխադրվում են այնտեղ
- Պոլսում այլևայլ կրոնական խնդիրներ են առաջանում և նորանոր ամբաստանություններ են լինում Միաբանության դեմ
-
- Մխիթարը ճանապարհ է ընկնում դեպի Հռոմ – Ճանապարհին այցելում է Լիվոռնոյի Հայերին
- Հռոմ հասնելով, ներկայանում է Ծիրանավորներին և Սրբազան Քահանայապետին
- Տպագրում է իր ջատագովությունը – Միաբանության խնդիրների քննության համար գումարվում է Ծիրանավորների ժողովը
- Աբբահայրը Սուրբ Հակոբ Մծբնացուն վերագրված «Զգօն» գիրքը նվիրում է Սրբազան Քահանայապետին – Սրբազանից նվերներ է ստանում և հաղթանակած վերադառնում է Վենետիկ
-
- Ազգիս ընդհանուր կրոնական խեղճ վիճակը
- Մխիթարի գլխավոր նպատակներից մեկը առաքելությունն էր
- Խնդրագրեր են հասնում ամեն կողմից
- Ինչպե՞ս էին պատրաստվում և առաքվում քարոզիչները
- Ինչպիսի ուսուցումներ էր տալիս Մխիթարն իր աշակերտներին նամակներով
- Մխիթարյանների գործունեությունը Պոլսում
- Մխիթարյան առաքելությունները Հայաստանի գավառներում
- Մխիթարյան առաքելությունը Բելգրադում
- Մխիթարյանները Տրանսիլվանիայում
-
- Սուրբ Ղազարի եկեղեցու նորոգությունը և հիմնական փոփոխությունները
- Խորանների շինությունը
- Սուրբ Հովսեփի խորանը Ավանդատան մեջ – Նորոգություններ եկեղեցու գավիթում
- Եկեղեցու վերանորոգումը հաջորդ Աբբաների օրոք
- Քահանաների բնակությանը սահմանված սենյակների շինությունը
- Նորընծայարանի և Վարժարանի շենքերի կառուցումը
- Սեղանատունը
- Սուրբ Բենեդիկտոսի մատուռը – Գրադարանը, Ձեռագրատունն ու Թանգարանը
- 1740 թվականին ավարտվում է վանքի ամբողջական շինությունը
- Սուրբ Ղազար կղզու ընդարձակումը
-
- Աշակերտների ընտրության պայմանները
- Ուսանող պատանիների զգեստավորումը – Նորընծաների և վարժարանականների առանձին բնակությունն իրենց առանձին դաստիարակներով, ուսուցիչներով և կանոններով
- Նկարագրություն Մխիթարի տված դաստիարակության
- Հոգևոր և ուսումնական կրթությունները
- Սքեմառության և ուխտադրության հանդեսները – Քահանայական Ձեռնադրությունը և վարդապետական գավազանի ստացումը
- Վանական մի քանի սովորություններ և հանգստի պահերը
-
- 04
-
05
-
06
-
-
-
- 1) Հայր Միքայել Չամչյան (1738-1823)
- 2) Հայր Գաբրիել Ավետիքյան (1751-1827)
- 3) Հայր Մկրտիչ Ավգերյան (1762-1854)
- 4) Հայր Մանուել Ջախջախյան (1770-1835)
- 5) Հայր Արսեն Բագրատունի (1790-1866)
- 6) Հայր Պողոս Հովնանյան (1802-1884)
- 7) Հայր Ղևոնդ Հովնանյան (1817-1897)
- 8) Հայր Հովսեփ Գաթըրճյան (1820-1882)
- 9) Հայր Ղևոնդ Ալիշան (1820-1901)
- 10) Հայր Մանուել Քաջունի (1823-1903)
- 11) Հայր Կղեմես Սիպիլյան (1824-1878)
- 12) Հայր Արսեն Այտընյան (1825-1902)
- 13) Հայր Գարեգին Զարբհանալյան (1827-1901)
- 14) Հայր Գրիգորիս Գալեմքյարյան (1862-1917)
- 15) Հայր Գաբրիել Մենևիշյան (1864-1936)
- 16) Հայր Հակոբոս Տաշյան (1866-1933)
- 17) Հայր Արսեն Ղազիկյան (1870-1932)
- 18) Հայր Վարդան Հացունի (1870-1944)
- 19) Հայր Ներսես Ակինյան (1883-1963)
- 20) Հայր Ղևոնդ Տայան (1884-1968)
- 21) Հայր Վահան Հովհաննեսյան (1884-1977)
- 22) Հայր Համազասպ Ոսկյան (1895-1968)
- 23) Հայր Վահան Ինգլիզյան (1897-1968)
- 24) Հայր Մեսրոպ Ճանաշյան (1908-1974)
-
-
-
Հասարակ մահկանացուների գերեզմանի շուրջ հսկում են լռությունն ու մոռացությունը, մինչ մեծ մարդիկ, ընդհակառակն, իրենց դամբանների միջից էլ դեռ ապրում են ու գործում: Այդ մեծերից է նաև Մխիթարը: Արդեն երկու հարյուր վաթսունհինգ տարի է, որ նա հանգչում է իր կառուցած վանքում, և այն օրից, որ շիրիմ իջավ, կյանքի մի նոր շրջան սկսվեց նրա համար. մեծ, փառավոր և ընդարձակ: Մարդ այնքան է ապրում, որքան տևում է իր գործը: Մխիթարի հիմնած վանքը տևում է, տևում են նրա գրքերը, տևում է նրա վարքի սրբությունը, տևում է նրա գաղափարականը, տևում են նրա աշակերտները: Զանազան նշանավոր գրողներ անմահացրեցին նրա վարքն ու գործերը, այլևայլ լեզուներով հրատարակվեցին նրա կերպարն ու դրվատիքը, և ուր որ գնացին-հասան հայկական գաղթօջախները, իրենց հետ տարան նաև Մխիթարի անունը: Բոլորն էլ, օտարներն ու ազգակիցները, հիանում են նրա գործունեությամբ. նրա գիտության համբավն անաղարտ մնաց. ոչ ոք չհանդգնեց բիծ դնել նրա վարքի սրբությանը. միայն նրա կրոնական համոզումների մասին եղան ոմանք, որոնք այլընդայլո խոսեցին. մարդիկ, որոնք չեն ճանաչել նրան և բնավ չեն ըմբռնել նրա հոգին: Այսպիսով, Մխիթարն իր գործերով եղել է աշխարհածանոթ անձնավորություններից մեկը, որոնց կյանքի ու գործերի մի մութ կողմ չի մնացել, որի վրա հարկավոր լիներ մի նոր լույս սփռել:
– Ուրեմն ինչո՞ւ այս նոր հրատարակությունը, – կարող են հարցնել շատերը:
Մի քանի խոսքով միայն բացատրենք այն պատճառները, որոնցից մղված՝ պատշաճ նկատվեց ներկա հրատարակությունը: Ճիշտ է, որ զանազան առիթներով, ազգային և եվրոպական թերթեր, պատմական կամ մատենագրական դասագրքեր, բառարաններ, առանձին գրքեր և նույնիսկ ամենահեղինակավոր Հանրագիտարանները համառոտ կամ ընդարձակ կերպով նկարագրել են Երանաշնորհ Հիմնադրի կյանքը, գործունեությունն ու գրական արգասիքը, բայց ներկայումս փաստն այն է, որ այդ գրություններից շատերը, ամենատարբեր պատճառներով, առավել կամ նվազ անհասանելի են դարձել մեր ներկա սերնդին: Երկրորդ պատճառն այն է, որ բոլոր այդ գրությունները կա՛մ գրաբար լեզվով են, կա՛մ աշխարհաբար արևմտահայերենով, կա՛մ էլ օտար լեզուներից որևէ մեկով: Արդարև, սա առաջին անգամն է, որ Մխիթար Սեբաստացու լիակատար կենսագրությունը լույս է տեսնում աշխարհաբար արևելահայերեն լեզվով: Երրորդ և ամենակարևոր պատճառն այն է, որ նախորդ գրքերի ու հոդվածների հեղինակների մի նշանակալի մասը օտարներ լինելով, կամ առնվազն՝ Մխիթարի հոգևոր ընտանիքից չլինելով, չեն կարողացել լիովին ընկալել նրա պատգամի ողջ տարողությունը, հատկապես կրոնական խնդիրների վերաբերյալ, և կամա թե ակամա՝ ընդհանրապես անճիշտ կարծիքներ էլ են կազմել նրա կերպարի շուրջ: Հետևաբար, հարկավոր էր ուղղել այդ սխալ կարծիքները, ցույց տալով Մխիթարի իրական դիմագիծը, հատկապես նրա նամակների օգնությամբ, որոնց մեջ նրա հոգին իրոք փայլում է անաղարտ հստակությամբ:
Այս ամենն ի նկատի ունենալով, և քանի որ լրացավ Երանաշնորհ Հիմնադրի դեպի Երկինք փոխման 265ամյակը (1749-2014), հարմարագույն առիթ համարվեց իրականացնել ներկա հրատարակությունը, ուր մեզնից ավելի՝ խոսելու է Մխիթարն ինքը, խոսելու են իրեն մոտիկից ճանաչողներն ու գնահատողները, խոսելու են վկայագրերը, նամակները, և այլն:
Ներկա աշխատության համար որպես հիմք են ծառայել 1) Գերպ. Ագոնցի հեղինակած Վարքը. 2) Մխիթար Աբբահոր ձեռագիր կենսագրությունը, որ շարադրել է Հ. Մատթեոս Վրդ. Եվդոկիացին, ով Մխիթարի առաջին աշակերտներից մեկն էր և նրա քարտուղարը. և 3) Միաբանության առաջին հիսուն տարիների Ժամանակագրությունը, որը նույնպես անտիպ է և նույնպես շարադրվել է Հ. Մատթեոս Վրդ. Եվդոկիացու կողմից: Այս հիմնական աղբյուրներից բացի, օգտակար են եղել Մխիթար Աբբահոր խրատները, որոնք գրի են առել իր անմիջական աշակերտները. Նամականին, ինչպես նաև ուրիշների կողմից Մխիթարին ուղղված նամակները:
Ամբողջ հատորը, որ շատ ընդարձակ չէ և որքան կարելի է պարզ ոճով է գրվել, բաղկացած է երեք մասից: Առաջին մասում նկարագրվում է Մխիթարի առանձնական կյանքը, ծննդյան օրից մինչև Միաբանության հիմնումը (1676-1701թթ.): Երկրորդ մասում, որն ամենաընդարձակն է, նկարագրվում է Մխիթարի հրապարակային կամ գործուն կյանքը, Միաբանության հիմնումից մինչև իր մահը (1701-1749թթ.): Գրքի երրորդ մասում համառոտ կերպով ներկայացվում է նրա գրական կյանքը և կատարած գլխավոր հրատարակությունները:
Առավել քան վստահ լինելով, որ Մխիթարի կյանքը տակավին պահպանում է իր թարմ արդիականությունը մեր ազգային կյանքում, մաղթում ենք, որ նրա մեծ միտքը, սիրտը և հոգին օրինակ ու ներշնչանք հանդիսանան մեր երիտասարդ սերնդին, վստահասիրտ քայլելու համար դեպի Ապագան:
