Հավելված Դ. – Մի քանի անվանի մարդկանց վկայություններ Մխիթարյան Միաբանության կողմից կատարված հայանպաստ գործունեության մասին
-
01
-
-
02
-
- Մխիթարը հասնում է Էջմիածին – Այն ժամանակվա Նահապետ Կաթողիկոսը – Աչքի սաստիկ ցավ է ունենում
- Մեկնում է Էջմիածնից և նախ Խորվիրապի վանքն այցելելով, ուղևորվում է դեպի Սևանի կղզին և վանքը – Այնտեղ իրեն երևում է Սուրբ Աստվածածինը
- Թողնում է Սևանը և գնում Բասենի վանք, ուր եկեղեցու լուսարար և տղաների դաստիարակ է լինում – Սկսում է քարոզել – Վերադառնում է Սեբաստիա
-
- Սեբաստիա հասնելով, Մխիթարը գնում է Սուրբ Նշան – Նրա ուսումնասիրության ոճը
- Միաբանների առաջ հանպատրաստից քարոզ է խոսում – Մի քանի վարդապետ կրկին փորձում է իր աշակերտության գրավել նրան, բայց չի հաջողում
- Աչքերն հիվանդանում են և ցավում, մինչև իսկ կուրանալու վտանգ ստեղծելով – Մեծ դժվարությամբ բժշկվում է
- Հովնան վարդապետի հետ ուղևորվում է դեպի Հալեպ
-
- Մխիթարը հասնում է Հալեպ, ուր ծանոթանում է Հիսուսյան Հայր Անտոն կրոնավորի հետ – Նա Մխիթարին խորհուրդ է տալիս չգնալ Արևմուտք – Նրանից վկայագրեր է վերցնում և գնում Աղեքսանդրիադ
- Իտալիա գնալու համար նույն նավ է մտնում նաև Սսո Կաթողիկոսը – Նավը հանդիպում է Կիպրոս կղզի – Այնտեղ Մխիթարը ծանր հիվանդանում է
- Կղզում կրած սաստիկ վշտերը
-
- Մխիթարը թողնում է Կիպրոս կղզին և նավում դեպի Սելևկիա
- Հալեպ և Այնթապ գնալով, ուղևորվում է դեպի Սեբաստիա – Ճանապարհին կրած նեղությունները
- Բոլորովին առողջանալով՝ առանձնանում է Սուրբ Նշան վանքում
- Մխիթարի քահանայական ձեռնադրությունը
- Նրա հոգում ծնվում է Միաբանություն հիմնելու գաղափարը – Առաջին աշակերտները
- Գնում է Պոլիս, խնդրելու Կարնեցի Խաչատուր վարդապետի աջակցությունը
- Քարոզում է Ղալաթիայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում
- Ստիպվում է թողնել Պոլիսը և վերադառնալ գավառները
-
- Դեպի Տրապիզոն նավարկելիս հանդիպում են ուժգին ալեկոծության և ստիպվում են ցամաք դուրս գալ Սամսոնում
- Մարսվան և Ամասիա քաղաքներում
- Հասնելով Կարին, գնում է Կարմիր վանք
- Երկու անգամ ծանր հիվանդանում է
- Վանքի Առաջնորդ Մարգար եպիսկոպոսից ընդունում է վարդապետական գավազանը
- Կարինում կաթողիկե հավատքը քարոզելու պատճառով քաղաքի Առաջնորդը թշնամանում է նրա դեմ
- Վերջնականապես թողնում է գավառները և երկրորդ անգամ վերադառնում Պոլիս
-
03
-
- Մխիթար վարդապետը հասնում է Պոլիս – Նրա առաքելական գործունեությունը
- Հետզհետե աճում է աշակերտների թիվը, որոնցից ոմանց քահանա ձեռնադրել տալով՝ առաքելության է ուղարկում գավառները
- Հրատարակում է մի քանի հոգևոր գիրք – Բերայում տուն է վարձում իր և աշակերտների բնակության համար
- Եփրեմ Պատրիարքի հարուցած հալածանքը – Մխիթարն ապաստանում է Վեղարավորների վանքում
- Որոշում է թողնել Պոլիսը և գնալ Միաբանություն հիմնել քրիստոնյա մի որևէ երկրում
-
- Մխիթարն աշակերտներին առաջարկում է Արևմուտք անցնելու իր մտադրությունը
- 1701 թվականի Սեպտեմբերի 8ին, Սուրբ Աստվածածնի Ծննդյան տոնի օրը, հիմնում է Միաբանությունը և այն նվիրում է Սուրբ Կույսին
- Հաստատված լինելով Մոռեա գնալու մտադրությունը, երկրի մասին տեղեկություն ստանալու նպատակով Մխիթարն այնտեղ է ուղարկում Հայր Գեորգին
- Խաղաղություն հաստատելու փորձեր են կատարվում
- Եփրեմ Պատրիարքին հաջորդում է Ավետիքը – Նրա նենգ հնարքները Մխիթարին ձեռք ձգելու համար
- Մխիթարը նախ թաքնվում է մի բարեկամի տանը, ապա փախչում է Զմյուռնիա
- Վենետիկյան մի նավով մեկնում է դեպի Մոռեա
-
- Մխիթարը, Նեապոլիս հասնելով, Միաբանության բնակության համար ընտրում է Մեթոն բերդաքաղաքը
- Միաբանական կյանքի նկարագրությունը
- Աշակերտներից երկուսին ուղարկում է Հռոմ, Միաբանության համար ստանալու Սուրբ Աթոռի հավանությունը
- Հռոմ են գնում, ճանապարհին կանգ առնելով Վենետիկում – Հռոմում, Վենետիկի դեսպանի առաջնորդությամբ, ներկայանում են Կղեմես ԺԱ Քահանայապետին
- Սկսվում է Միաբանության գործի քննությունը, բայց այլևայլ դժվարությունների պատճառով երկարելով՝ Հայր Եղիա վարդապետը վերադառնում է Մեթոն
-
- Միաբանության մեջ առաջին անգամ մուտք են գործում հիվանդություններն ու մահը
- Մխիթարը ծանր հիվանդանում է և առողջանում հուրախություն բոլորի – Հայր Մանուել վարդապետն առաքելության է ուղարկվում Եվդոկիա
- Մխիթարը, պարտքերի տակ ճնշված, ձեռնարկում է վանատան շինությանը և հաջողությամբ ավարտում է այն
- Միաբանության չափազանց չքավորությունը և տնտեսական անհաջողությունները
- Վենետիկցի իշխանների բարերարությունները – Սկսում և ավարտում է եկեղեցու կառուցումը
-
- Հակառակություններ և զրպարտություններ ընդդեմ Մխիթարի և Միաբանության
- Միաբանության համար ընտրում է Սուրբ Բենեդիկտոսի կանոնը
- Մի քանի խնդիրներ են ծագում, որոնց մեջ Մխիթարը հաղթող է հանդիսանում
- Պոլսում դարձյալ հակառակություններ են սկսվում Միաբանության դեմ և Հայր Եղիա վարդապետը ետ է կանչվում
- Մխիթարը սկսում է Սուրբ Թովմա Աքվինացու գրքի թարգմանությունը և շարունակում է դասախոսել
-
- Մխիթարը տեղեկանում է Օսմանցիների պատերազմական պատրաստություններին ընդդեմ Վենետիկի – Որոշում է Միաբանությունը տեղափոխել Վենետիկ
- Ճամփորդության նախապատրաստությունները
- Մեկնում են Վենետիկ
- Նկարագրություն Վենետիկ քաղաքի և պատմական ակնարկ տեղի Հայ գաղթականության
- Մխիթարը ժամանակավոր տուն է վարձում Սուրբ Մարտին եկեղեցուն կից
-
- Օսմանցիները սկսում են պատերազմը Վենետիկցիների դեմ – Հայր Մանուել և Հայր Թովմաս վարդապետները թողնում են Մեթոնը և գնում Վենետիկ
- Մեթոնի առումը
- Զինվորները հարձակվում են Մխիթարի վանատան վրա, ձերբակալում են այնտեղ եղած մարդկանց և նրանց վաճառում են հայերին – Արևելք են տարվում և փրկանքով ազատվում շնորհիվ Հայր Պողոս և Հայր Գեորգ վարդապետների – Ողջ և առողջ հասնում են Վենետիկ
- Միաբանության կյանքն այդ օրերին
-
- Մխիթարը ծերակույտից քաղաքում վանատեղի է խնդրում – Խնդրանքը օրենքներին հակառակ լինելով՝ չի ընդունվում
- Խնդրում է և իրեն շնորհվում է Սուրբ Ղազար կղզին
- 1717 թվականի Սեպտեմբերի 8ին մտնելով Սուրբ Ղազար, կատարում են ամենաանհրաժեշտ նորոգությունները և 1718 թվականի Ապրիլի վերջին բոլոր միաբանները փոխադրվում են այնտեղ
- Պոլսում այլևայլ կրոնական խնդիրներ են առաջանում և նորանոր ամբաստանություններ են լինում Միաբանության դեմ
-
- Մխիթարը ճանապարհ է ընկնում դեպի Հռոմ – Ճանապարհին այցելում է Լիվոռնոյի Հայերին
- Հռոմ հասնելով, ներկայանում է Ծիրանավորներին և Սրբազան Քահանայապետին
- Տպագրում է իր ջատագովությունը – Միաբանության խնդիրների քննության համար գումարվում է Ծիրանավորների ժողովը
- Աբբահայրը Սուրբ Հակոբ Մծբնացուն վերագրված «Զգօն» գիրքը նվիրում է Սրբազան Քահանայապետին – Սրբազանից նվերներ է ստանում և հաղթանակած վերադառնում է Վենետիկ
-
- Ազգիս ընդհանուր կրոնական խեղճ վիճակը
- Մխիթարի գլխավոր նպատակներից մեկը առաքելությունն էր
- Խնդրագրեր են հասնում ամեն կողմից
- Ինչպե՞ս էին պատրաստվում և առաքվում քարոզիչները
- Ինչպիսի ուսուցումներ էր տալիս Մխիթարն իր աշակերտներին նամակներով
- Մխիթարյանների գործունեությունը Պոլսում
- Մխիթարյան առաքելությունները Հայաստանի գավառներում
- Մխիթարյան առաքելությունը Բելգրադում
- Մխիթարյանները Տրանսիլվանիայում
-
- Սուրբ Ղազարի եկեղեցու նորոգությունը և հիմնական փոփոխությունները
- Խորանների շինությունը
- Սուրբ Հովսեփի խորանը Ավանդատան մեջ – Նորոգություններ եկեղեցու գավիթում
- Եկեղեցու վերանորոգումը հաջորդ Աբբաների օրոք
- Քահանաների բնակությանը սահմանված սենյակների շինությունը
- Նորընծայարանի և Վարժարանի շենքերի կառուցումը
- Սեղանատունը
- Սուրբ Բենեդիկտոսի մատուռը – Գրադարանը, Ձեռագրատունն ու Թանգարանը
- 1740 թվականին ավարտվում է վանքի ամբողջական շինությունը
- Սուրբ Ղազար կղզու ընդարձակումը
-
- Աշակերտների ընտրության պայմանները
- Ուսանող պատանիների զգեստավորումը – Նորընծաների և վարժարանականների առանձին բնակությունն իրենց առանձին դաստիարակներով, ուսուցիչներով և կանոններով
- Նկարագրություն Մխիթարի տված դաստիարակության
- Հոգևոր և ուսումնական կրթությունները
- Սքեմառության և ուխտադրության հանդեսները – Քահանայական Ձեռնադրությունը և վարդապետական գավազանի ստացումը
- Վանական մի քանի սովորություններ և հանգստի պահերը
-
- 04
-
05
-
06
-
-
-
- 1) Հայր Միքայել Չամչյան (1738-1823)
- 2) Հայր Գաբրիել Ավետիքյան (1751-1827)
- 3) Հայր Մկրտիչ Ավգերյան (1762-1854)
- 4) Հայր Մանուել Ջախջախյան (1770-1835)
- 5) Հայր Արսեն Բագրատունի (1790-1866)
- 6) Հայր Պողոս Հովնանյան (1802-1884)
- 7) Հայր Ղևոնդ Հովնանյան (1817-1897)
- 8) Հայր Հովսեփ Գաթըրճյան (1820-1882)
- 9) Հայր Ղևոնդ Ալիշան (1820-1901)
- 10) Հայր Մանուել Քաջունի (1823-1903)
- 11) Հայր Կղեմես Սիպիլյան (1824-1878)
- 12) Հայր Արսեն Այտընյան (1825-1902)
- 13) Հայր Գարեգին Զարբհանալյան (1827-1901)
- 14) Հայր Գրիգորիս Գալեմքյարյան (1862-1917)
- 15) Հայր Գաբրիել Մենևիշյան (1864-1936)
- 16) Հայր Հակոբոս Տաշյան (1866-1933)
- 17) Հայր Արսեն Ղազիկյան (1870-1932)
- 18) Հայր Վարդան Հացունի (1870-1944)
- 19) Հայր Ներսես Ակինյան (1883-1963)
- 20) Հայր Ղևոնդ Տայան (1884-1968)
- 21) Հայր Վահան Հովհաննեսյան (1884-1977)
- 22) Հայր Համազասպ Ոսկյան (1895-1968)
- 23) Հայր Վահան Ինգլիզյան (1897-1968)
- 24) Հայր Մեսրոպ Ճանաշյան (1908-1974)
-
-
-
Մի քանի անվանի մարդկանց վկայություններ Մխիթարյան Միաբանության կողմից կատարված հայանպաստ գործունեության մասին:
***
Օտար ջրերում հայացյալ Կղզի,
Հայոց հին լույսն է քեզնով նորանում.
Գիտեմ, տքնում ես, այն էլ դարեցդար,
Հայրենիքից դուրս, հայրենյաց համար:
Հովհաննես Շիրազ
***
Ո՛չ մէկ հայկական հաստատութիւն ա՛յնքան ինքնատիպ, ա՛յնքան խորունկ ու տեւական ազդեցութիւն ունեցած չէ Հայոց վրայ արեւմտեան ոգիին, ճաշակին եւ ազնիւ բարքերուն մեր մէջ տարածման տեսակէտով, որքան Մխիթարի տունը:
Արշակ Չօպանեան
***
Եթե Մխիթար Սեբաստացին ուրիշ ոչինչ արած չլիներ, ապա հոյակապ, անօրինակ և անծերանալի Հայկազեան Բառարանը՝ 18րդ դարի հայ գրական կյանքի առաջին ամենամեծ կոթողը բավական էր, որպեսզի անմահանար Մխիթար Սեբաստացու անունը:
Պրոֆ. Շուշանիկ Նազարյան
***
Մխիթար Աբբան – Հիմնադիրը Մխիթարյան Հաստատության – ամբողջ մի դարագլուխ է կազմում մեր մտավոր զարգացման պատմության մեջ և որը տարբերում է իրանից առաջ եղած բոլոր հայ մարդկանցից:
Լէօ
***
Մխիթարեանները իրենց գործը կատարած են ո՛չ միայն իրենց հրատարակած գիրքերով, այլ – աւելի ընդարձակ ու կենսունակ ձեւի մը մէջ – իրենց հասցուցած աշակերտներով: Պէտք չունիմ հոս մանրամասնօրէն բացատրելու դերը, զոր կատարած են արդի Հայութեան կազմակերպումին մէջ Պէշիկթաշլեան, Հէքիմեան, Թէրզեան, Ծերենց, Մամուրեան, եւ այլն: Անոնք հիմնած են հայ թատրոնը, անոնք գրած են ամէնէն յղկուած ու նրբացած, ամէնէն արւեստագէտ ձեւով բանաստեղծութիւնները, զոր հայերէն լեզուն ունեցած ըլլար մինչեւ իրենց օրը, զարգացուցած են վէպն ու լրագրական քրոնիկը, ռոմանթիք գրականութիւնը հասցուցած են Հայոց՝ գեղեցիկ թարգմանութիւններով: Մխիթարեան աշակերտներու դերը անհուն է թրքահայ հասարակութեան բարքերու եւրոպացման մէջ: [...] Արուեստագէտ եւ եւրոպացի. ահա՛ ինչ որ եղած են Մխիթարեանները եւ իրենց աշակերտները:
Արշակ Չօպանեան
***
Մինչեւ այսօր՝ Վենետիկ (Մխիթարեաններու կեդրոնը) կը մնայ Հայ մտքի կարեւորագոյն կեդրոններէն մէկը, եւ Մխիթարեան Հայրերու հոյլը կը շարունակէ հայ իմացական կեանքի բոլոր ճակատներուն (բանասիրական, կրթական, մշակութային, եւ այլն) բերել իր ամբողջական մասնակցութիւնը: Վանք մըն է Սբ. Ղազարը ու մենք այդ Միաբանութեան անդամներուն կողմէ՝ մեր գրականութեան ընծայուած ամէն ճիգ ու նպաստ կþողջունենք հպարտութեամբ:
Մինաս Թէօլէօլեան
***
Հայտնի է, թե ի՛նչ ահագին դեր է կատարել Մխիթարյան Միաբանությունը հայ ազգին մեջ: Վստահ կարելի է ասել, որ մի ամբողջ դար, մինչեւ ԺԹ. դարու կեսը, դա միակ հիմնարկությունն էր, որ լույս և գիտություն էր մատակարարում հայերին: Մի անօրինակ բեղմնավոր գրական գործունեությամբ՝ Սբ. Ղազարի վանքը դարձավ մի երևույթ, որի նմանը չէ տեսել մեր ամբողջ պատմությունը:
Լէօ
***
Եթէ Հայ Եկեղեցին հայութեան համար եղաւ պատնէշ մը, որու ետին դարեր շարունակ հայերը կրցան պատսպարուիլ եւ սպասել ազգային զգացումի վերազարթնումին, պէտք է խոստովանիլ, որ այս զարթօնքը կարելի պիտի չըլլար գուցէ, առանց Մխիթարեան Հաստատութեան սքանչելի գործին, ստեղծուած Հայորդիի մը (Մխիթարի) կողմէ, որուն նմանները ամէնէն աւելի ուժեղ կերպով իրենց անձնական կնիքը դրոշմեցին Հայ ժողովուրդի ճակատագրին վրայ:
Պրոֆ. Յ. Փաստրմաճյան
***
Մխիթարեանները, տոգորուած դասական ոգիով, յունական եւ լատինական մշակոյթով, ճառագայթեցին հայ կեանքի բոլոր մարզերուն մէջ եւ կարգաւորում մտցուցին հոն: Մինչ Վենետիկի Մխիթարեանները նուիրուեցան առաւելաբար գրական աշխատանքներու, Վիեննացիները, ազդուած գերմանական գիտական ոգիէն, հետամուտ եղան պատմագիտական, լեզւաբանական եւ հնագիտական ուսումնասիրութեանց, իրենց աշխատանքին մէջ դնելով ա՛յն խղճմտութիւնն ու ճշգրտութիւնը, որոնք յատկանիշը կը կազմեն արեւմտեան (եւրոպական) գիտութեան:
Արշակ Չօպանեան
***
Զգուշորեն քայլիր Մխիթարյան Հայրերի նվիրական կղզում. քայլերիցդ յուրաքանչյուրը կարող է մի հանճարի աճյունին դպչել. և իմ փոխարեն, աղաչում եմ քեզ, Ալիշանի գերեզմանը համբուրիր, և վստահ եղիր, որ շուրթերդ զգալու են այն նույն ջերմությունը, որն իմ սիրտն է զգում, երբ հպվում եմ այդ սուրբ քարին:
Դանիէլ Վարուժան[1]
***
Իր ժամանակների այս մեծ մարդը, որ մեծ է նաև իր ժամանակներից դուրս, իր համակողմանի գործի ընդարձակությամբ շփոթեցնում է ինձ: Օ՜հ, ի՜նչ մտքի տեր է եղել: Աստվա՜ծ իմ, մտքի ինչպիսի՜ խորության տեր է այս Սեբաստացի Հայը: Մի մարդ, որ համալսարանական ոչ մի կրթություն չէր ստացել և իր կյանքի ընթացքում գոնե մի հանգիստ պահ չէր ունեցել ուսանելու համար: Ընդհակառակն, հալածվել է, թափառել է խավարով շրջապատված, բայց այդուհանդերձ՝ նրան միշտ ընկերակցել է մի վսեմ ներշնչանք: Մեծերի մեջ մեծ, տաղանդով ու ձիրքերով լի այս Հայը ուսուցանեց այնքան, որ բավական եղավ մի համալսարան հիմնելու համար: Իր գլխավոր նախաձեռնություններից մեկում՝ Հայկազյան Բառարանում, նա իր սիրտը հեղեց հորդառատ գետի նման: Այդ հրաշալի մտածումներում նա ցույց է տալիս, թե ինչպես է հնարավոր փրկել Հայոց լեզուն: [...] Եթե Աստված մեզ պարգևած չլիներ այս բառարանը, սակավ ժամանակում մեր լեզուն լիովին կկորցներ իր արժանապատվությունը և կկործանվեր ամբողջովին:
Շավարշ Նարդունի[2]
***
Մենք եկանք հասանք մի իսկապես մեծ մարդու, որ մի ամբողջ դարագլուխ է կազմում: [...] Մխիթարի դերը Հայոց պատմության մեջ անհունապես մեծ է: [...] Վստահ կարելի է ասել, որ մի ամբողջ դար, որ գիտություն և լույս էր մատակարարում, մեր մտավոր զարգացման պատմության մեջ՝ կարելի էր և պե՛տք է անվանել ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ ԴԱՐ: Այդ մեծ դպրոցի հիմքը դրվեց Մխիթարի ձեռքով և նրա ծրագրով, նրա ավանդներով է գործում մինչև այսօր:
Լէօ