Մխիթարը հասնում է Հալեպ, ուր ծանոթանում է Հիսուսյան Հայր Անտոն կրոնավորի հետ – Նա Մխիթարին խորհուրդ է տալիս չգնալ Արևմուտք – Նրանից վկայագրեր է վերցնում և գնում Աղեքսանդրիադ
-
01
-
-
02
-
- Մխիթարը հասնում է Էջմիածին – Այն ժամանակվա Նահապետ Կաթողիկոսը – Աչքի սաստիկ ցավ է ունենում
- Մեկնում է Էջմիածնից և նախ Խորվիրապի վանքն այցելելով, ուղևորվում է դեպի Սևանի կղզին և վանքը – Այնտեղ իրեն երևում է Սուրբ Աստվածածինը
- Թողնում է Սևանը և գնում Բասենի վանք, ուր եկեղեցու լուսարար և տղաների դաստիարակ է լինում – Սկսում է քարոզել – Վերադառնում է Սեբաստիա
-
- Սեբաստիա հասնելով, Մխիթարը գնում է Սուրբ Նշան – Նրա ուսումնասիրության ոճը
- Միաբանների առաջ հանպատրաստից քարոզ է խոսում – Մի քանի վարդապետ կրկին փորձում է իր աշակերտության գրավել նրան, բայց չի հաջողում
- Աչքերն հիվանդանում են և ցավում, մինչև իսկ կուրանալու վտանգ ստեղծելով – Մեծ դժվարությամբ բժշկվում է
- Հովնան վարդապետի հետ ուղևորվում է դեպի Հալեպ
-
- Մխիթարը հասնում է Հալեպ, ուր ծանոթանում է Հիսուսյան Հայր Անտոն կրոնավորի հետ – Նա Մխիթարին խորհուրդ է տալիս չգնալ Արևմուտք – Նրանից վկայագրեր է վերցնում և գնում Աղեքսանդրիադ
- Իտալիա գնալու համար նույն նավ է մտնում նաև Սսո Կաթողիկոսը – Նավը հանդիպում է Կիպրոս կղզի – Այնտեղ Մխիթարը ծանր հիվանդանում է
- Կղզում կրած սաստիկ վշտերը
-
- Մխիթարը թողնում է Կիպրոս կղզին և նավում դեպի Սելևկիա
- Հալեպ և Այնթապ գնալով, ուղևորվում է դեպի Սեբաստիա – Ճանապարհին կրած նեղությունները
- Բոլորովին առողջանալով՝ առանձնանում է Սուրբ Նշան վանքում
- Մխիթարի քահանայական ձեռնադրությունը
- Նրա հոգում ծնվում է Միաբանություն հիմնելու գաղափարը – Առաջին աշակերտները
- Գնում է Պոլիս, խնդրելու Կարնեցի Խաչատուր վարդապետի աջակցությունը
- Քարոզում է Ղալաթիայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում
- Ստիպվում է թողնել Պոլիսը և վերադառնալ գավառները
-
- Դեպի Տրապիզոն նավարկելիս հանդիպում են ուժգին ալեկոծության և ստիպվում են ցամաք դուրս գալ Սամսոնում
- Մարսվան և Ամասիա քաղաքներում
- Հասնելով Կարին, գնում է Կարմիր վանք
- Երկու անգամ ծանր հիվանդանում է
- Վանքի Առաջնորդ Մարգար եպիսկոպոսից ընդունում է վարդապետական գավազանը
- Կարինում կաթողիկե հավատքը քարոզելու պատճառով քաղաքի Առաջնորդը թշնամանում է նրա դեմ
- Վերջնականապես թողնում է գավառները և երկրորդ անգամ վերադառնում Պոլիս
-
03
-
- Մխիթար վարդապետը հասնում է Պոլիս – Նրա առաքելական գործունեությունը
- Հետզհետե աճում է աշակերտների թիվը, որոնցից ոմանց քահանա ձեռնադրել տալով՝ առաքելության է ուղարկում գավառները
- Հրատարակում է մի քանի հոգևոր գիրք – Բերայում տուն է վարձում իր և աշակերտների բնակության համար
- Եփրեմ Պատրիարքի հարուցած հալածանքը – Մխիթարն ապաստանում է Վեղարավորների վանքում
- Որոշում է թողնել Պոլիսը և գնալ Միաբանություն հիմնել քրիստոնյա մի որևէ երկրում
-
- Մխիթարն աշակերտներին առաջարկում է Արևմուտք անցնելու իր մտադրությունը
- 1701 թվականի Սեպտեմբերի 8ին, Սուրբ Աստվածածնի Ծննդյան տոնի օրը, հիմնում է Միաբանությունը և այն նվիրում է Սուրբ Կույսին
- Հաստատված լինելով Մոռեա գնալու մտադրությունը, երկրի մասին տեղեկություն ստանալու նպատակով Մխիթարն այնտեղ է ուղարկում Հայր Գեորգին
- Խաղաղություն հաստատելու փորձեր են կատարվում
- Եփրեմ Պատրիարքին հաջորդում է Ավետիքը – Նրա նենգ հնարքները Մխիթարին ձեռք ձգելու համար
- Մխիթարը նախ թաքնվում է մի բարեկամի տանը, ապա փախչում է Զմյուռնիա
- Վենետիկյան մի նավով մեկնում է դեպի Մոռեա
-
- Մխիթարը, Նեապոլիս հասնելով, Միաբանության բնակության համար ընտրում է Մեթոն բերդաքաղաքը
- Միաբանական կյանքի նկարագրությունը
- Աշակերտներից երկուսին ուղարկում է Հռոմ, Միաբանության համար ստանալու Սուրբ Աթոռի հավանությունը
- Հռոմ են գնում, ճանապարհին կանգ առնելով Վենետիկում – Հռոմում, Վենետիկի դեսպանի առաջնորդությամբ, ներկայանում են Կղեմես ԺԱ Քահանայապետին
- Սկսվում է Միաբանության գործի քննությունը, բայց այլևայլ դժվարությունների պատճառով երկարելով՝ Հայր Եղիա վարդապետը վերադառնում է Մեթոն
-
- Միաբանության մեջ առաջին անգամ մուտք են գործում հիվանդություններն ու մահը
- Մխիթարը ծանր հիվանդանում է և առողջանում հուրախություն բոլորի – Հայր Մանուել վարդապետն առաքելության է ուղարկվում Եվդոկիա
- Մխիթարը, պարտքերի տակ ճնշված, ձեռնարկում է վանատան շինությանը և հաջողությամբ ավարտում է այն
- Միաբանության չափազանց չքավորությունը և տնտեսական անհաջողությունները
- Վենետիկցի իշխանների բարերարությունները – Սկսում և ավարտում է եկեղեցու կառուցումը
-
- Հակառակություններ և զրպարտություններ ընդդեմ Մխիթարի և Միաբանության
- Միաբանության համար ընտրում է Սուրբ Բենեդիկտոսի կանոնը
- Մի քանի խնդիրներ են ծագում, որոնց մեջ Մխիթարը հաղթող է հանդիսանում
- Պոլսում դարձյալ հակառակություններ են սկսվում Միաբանության դեմ և Հայր Եղիա վարդապետը ետ է կանչվում
- Մխիթարը սկսում է Սուրբ Թովմա Աքվինացու գրքի թարգմանությունը և շարունակում է դասախոսել
-
- Մխիթարը տեղեկանում է Օսմանցիների պատերազմական պատրաստություններին ընդդեմ Վենետիկի – Որոշում է Միաբանությունը տեղափոխել Վենետիկ
- Ճամփորդության նախապատրաստությունները
- Մեկնում են Վենետիկ
- Նկարագրություն Վենետիկ քաղաքի և պատմական ակնարկ տեղի Հայ գաղթականության
- Մխիթարը ժամանակավոր տուն է վարձում Սուրբ Մարտին եկեղեցուն կից
-
- Օսմանցիները սկսում են պատերազմը Վենետիկցիների դեմ – Հայր Մանուել և Հայր Թովմաս վարդապետները թողնում են Մեթոնը և գնում Վենետիկ
- Մեթոնի առումը
- Զինվորները հարձակվում են Մխիթարի վանատան վրա, ձերբակալում են այնտեղ եղած մարդկանց և նրանց վաճառում են հայերին – Արևելք են տարվում և փրկանքով ազատվում շնորհիվ Հայր Պողոս և Հայր Գեորգ վարդապետների – Ողջ և առողջ հասնում են Վենետիկ
- Միաբանության կյանքն այդ օրերին
-
- Մխիթարը ծերակույտից քաղաքում վանատեղի է խնդրում – Խնդրանքը օրենքներին հակառակ լինելով՝ չի ընդունվում
- Խնդրում է և իրեն շնորհվում է Սուրբ Ղազար կղզին
- 1717 թվականի Սեպտեմբերի 8ին մտնելով Սուրբ Ղազար, կատարում են ամենաանհրաժեշտ նորոգությունները և 1718 թվականի Ապրիլի վերջին բոլոր միաբանները փոխադրվում են այնտեղ
- Պոլսում այլևայլ կրոնական խնդիրներ են առաջանում և նորանոր ամբաստանություններ են լինում Միաբանության դեմ
-
- Մխիթարը ճանապարհ է ընկնում դեպի Հռոմ – Ճանապարհին այցելում է Լիվոռնոյի Հայերին
- Հռոմ հասնելով, ներկայանում է Ծիրանավորներին և Սրբազան Քահանայապետին
- Տպագրում է իր ջատագովությունը – Միաբանության խնդիրների քննության համար գումարվում է Ծիրանավորների ժողովը
- Աբբահայրը Սուրբ Հակոբ Մծբնացուն վերագրված «Զգօն» գիրքը նվիրում է Սրբազան Քահանայապետին – Սրբազանից նվերներ է ստանում և հաղթանակած վերադառնում է Վենետիկ
-
- Ազգիս ընդհանուր կրոնական խեղճ վիճակը
- Մխիթարի գլխավոր նպատակներից մեկը առաքելությունն էր
- Խնդրագրեր են հասնում ամեն կողմից
- Ինչպե՞ս էին պատրաստվում և առաքվում քարոզիչները
- Ինչպիսի ուսուցումներ էր տալիս Մխիթարն իր աշակերտներին նամակներով
- Մխիթարյանների գործունեությունը Պոլսում
- Մխիթարյան առաքելությունները Հայաստանի գավառներում
- Մխիթարյան առաքելությունը Բելգրադում
- Մխիթարյանները Տրանսիլվանիայում
-
- Սուրբ Ղազարի եկեղեցու նորոգությունը և հիմնական փոփոխությունները
- Խորանների շինությունը
- Սուրբ Հովսեփի խորանը Ավանդատան մեջ – Նորոգություններ եկեղեցու գավիթում
- Եկեղեցու վերանորոգումը հաջորդ Աբբաների օրոք
- Քահանաների բնակությանը սահմանված սենյակների շինությունը
- Նորընծայարանի և Վարժարանի շենքերի կառուցումը
- Սեղանատունը
- Սուրբ Բենեդիկտոսի մատուռը – Գրադարանը, Ձեռագրատունն ու Թանգարանը
- 1740 թվականին ավարտվում է վանքի ամբողջական շինությունը
- Սուրբ Ղազար կղզու ընդարձակումը
-
- Աշակերտների ընտրության պայմանները
- Ուսանող պատանիների զգեստավորումը – Նորընծաների և վարժարանականների առանձին բնակությունն իրենց առանձին դաստիարակներով, ուսուցիչներով և կանոններով
- Նկարագրություն Մխիթարի տված դաստիարակության
- Հոգևոր և ուսումնական կրթությունները
- Սքեմառության և ուխտադրության հանդեսները – Քահանայական Ձեռնադրությունը և վարդապետական գավազանի ստացումը
- Վանական մի քանի սովորություններ և հանգստի պահերը
-
- 04
-
05
-
06
-
-
-
- 1) Հայր Միքայել Չամչյան (1738-1823)
- 2) Հայր Գաբրիել Ավետիքյան (1751-1827)
- 3) Հայր Մկրտիչ Ավգերյան (1762-1854)
- 4) Հայր Մանուել Ջախջախյան (1770-1835)
- 5) Հայր Արսեն Բագրատունի (1790-1866)
- 6) Հայր Պողոս Հովնանյան (1802-1884)
- 7) Հայր Ղևոնդ Հովնանյան (1817-1897)
- 8) Հայր Հովսեփ Գաթըրճյան (1820-1882)
- 9) Հայր Ղևոնդ Ալիշան (1820-1901)
- 10) Հայր Մանուել Քաջունի (1823-1903)
- 11) Հայր Կղեմես Սիպիլյան (1824-1878)
- 12) Հայր Արսեն Այտընյան (1825-1902)
- 13) Հայր Գարեգին Զարբհանալյան (1827-1901)
- 14) Հայր Գրիգորիս Գալեմքյարյան (1862-1917)
- 15) Հայր Գաբրիել Մենևիշյան (1864-1936)
- 16) Հայր Հակոբոս Տաշյան (1866-1933)
- 17) Հայր Արսեն Ղազիկյան (1870-1932)
- 18) Հայր Վարդան Հացունի (1870-1944)
- 19) Հայր Ներսես Ակինյան (1883-1963)
- 20) Հայր Ղևոնդ Տայան (1884-1968)
- 21) Հայր Վահան Հովհաննեսյան (1884-1977)
- 22) Հայր Համազասպ Ոսկյան (1895-1968)
- 23) Հայր Վահան Ինգլիզյան (1897-1968)
- 24) Հայր Մեսրոպ Ճանաշյան (1908-1974)
-
-
-
Հալեպ քաղաքը գտնվում է Անտիոքի և Եփրատ գետի միջև, ճիշտ կես ճանապարհին: Հին ժամանակներում հույները քաղաքը կոչում էին Քաղիբոն կամ Քալյուբոս, որ միջին կարևորություն ունեցող բնակավայր էր, բայց արաբների և օսմանցիների տիրապետությունից հետո, Հալեպ անվան ներքո, դարձավ հյուսիսային Սիրիայի ամենաճոխ ու ճարտարվեստ քաղաքը: Արևելքի և Արևմուտքի առևտրական առնչությունների ու ճանապարհորդությունների կենտրոն էր, և նույնիսկ քաղաքական տեսակետից մեծ կարևորություն ուներ: Քաղաքում բազմաթիվ եվրոպացիներ էին բնակվում, այդ իսկ պատճառով լատին բազմաթիվ կրոնավորներ ու քահանաներ էին գտնվում այնտեղ, որոնք կրոնի հետ միասին՝ այդ կողմերում տարածում էին եվրոպական քաղաքակրթությունը:
Մխիթարն ու Հովնան վարդապետը, Հալեպ հասնելով, իջևանեցին Հայոց եկեղեցում: Նրանք հաճախ այցելության էին գնում լատին կրոնավորներին, մանավանդ՝ Հիսուսյան Միաբանության կրոնավորներին, որոնք ֆրանսիական պետության հովանավորության շնորհիվ՝ քաղաքում շատ ազդեցիկ դիրք ունեին: Նրանց մեջ առաքինությամբ և իր աստվածաբանական հմտությամբ նշանավոր էր Հայր Անտոն Բովոլլիեն, որն երկար տարիներ քարոզելով Հնդկաստանում, փորձառու էր արևելցիների բնավորությանը և ծանոթ էր տաճկերենին: Երկուսն էլ, թե՛ Հովնան վարդապետը և թե՛ Մխիթար սարկավագը, սերտորեն մտերմացան Հիսուսյան այդ կրոնավորի հետ, խոստովանեցին և կաթողիկե հավատքի դավանություն տվեցին նրա առաջ:
Արտաքին գործունեությունն արգելք չեղավ Մխիթարին իր ամբողջ էությամբ կենտրոնանալու ներքին և հոգևոր մտածումների վրա, կույր՝ աշխարհին, խուլ՝ նրա խոստումներին: Իր գաղտնի ճգնությունների թիվն ու աստիճանը հետզհետե այնքան աճեց, որ դրանցից մի քանիսը մեծագույն Սրբերի վարքերում անգամ հազվադեպ են հանդիպում, և իրենց խստությամբ՝մարդկային բնության վրա սարսափ են ազդում, ինչպես, օրինակի համար, այս մեկը, որ Հ. Մատթեոս Եվդոկիացին պատմում է իր Ժամանակագրության մեջ:
Մխիթարը կոպիտ մազերի թելով հյուսված խայթոցավոր շապիկ էր հագնում վերնաշապիկի տակից, բայց դժգոհ էր, որովհետև խայթոցները բավական բազմաթիվ չէին, իսկ շապիկի թելն իր ուզածի չափ կոպիտ չէր: Ուստի, Հալեպում եղած ժամանակ, դիմեց մի բարեկամի և գաղտնապահության խոստումը ստանալուց հետո՝ պատրաստել տվեց մաշկեղեն մի նոր ներքնազգեստ, որ պետք է կրեր մերկ մարմնի վրա: Ներքնազգեստի վրա, թիկունքի կողմից, կողք կողքի շարված էին երկաթե սուր խայթոցներ, որոնք միասին մեծ խաչ էին պատկերում: Երկու խաչեր էլ կրծքի վրա կային, նույնանման խայթոցներով շինված:
Արդարև, կան Սրբեր, որոնք եթե Դիոկղետիանոսի կամ Ներոնի ժամանակ ապրեին, քրիստոնյաներին հալածող այդ կայսրերին կարող էին որևէ հոգսից ու մտքից ազատել, քանի որ իրենք իրենց համար արդեն հնարել էին ամենանոր ու ամենաանգութ տանջանքները:
Մխիթարը Հայր Բովոլլիեին հայտնեց Արևմուտք գնալու և այնտեղ կրթություն ստանալու իր մտադրությունը: Նա, սակայն, արևելցիների բնավորությունը սեփական փորձառությամբ լավ ճանաչելով և ողջամտությունից միայն դրդված, հավանություն չտվեց Մխիթարի այդ մտադրությանը և ամեն կերպ ջանաց փոխել երիտասարդ սարկավագի միտքը, այդ քայլը համարելով Հայ Ազգին բոլորովին անօգուտ: Իսկ Մխիթարի տիրապետած գիտելիքներն, ասում էր, որ բավարար էին ժողովրդի լուսավորության համար: Մինչդեռ, հազիվ ոտք դներ Արևմուտք, խառնվելու էր օտար տարրերի հետ, փոխելու էր իր լեզուն, բնավորությունը և կամա-ակամա Ազգից հեռանալու էր հոգով ու սրտով: Այդ դեպքում ի՞նչ օգուտ կարող էր ծնվել իր գիտությունից: Այս և նմանատիպ խոսքեր էին, որ Հայր Անտոնը ստեպ կրկնում էր Մխիթարին: Բայց նա, Հռոմի միայն անունով արդեն դյութված, բուռն թափով մղված դեպի այն բարձր գաղափարականը, որն իր մտքի միակ երազանքն էր դարձել այլևս, – ճոխանալ Արևմուտքի գիտությամբ և հայրենիք վերադառնալով լուսավորել Ազգը, – ուշադրություն չէր դարձնում նրա խոսքերին: Հռոմ գնալու մի վկայագիր էր ուզում միայն, և ուրիշ ոչինչ: Կրոնավորը լռեց, երբ տեսավ, որ Մխիթարն իր ասածները հասկանալու ցանկություն չունի, և 1695 թվականի Մայիսի 30ին նրան լատիներեն լեզվով գրված երկու վկայագիր տվեց, մեկը՝ փակ և կնքված, իր Միաբանության առաջնորդին հասցեագրված, որի մեջ հիացմունքով վկայում է Մխիթարի շնորհալիության և հոգու կատարելությունների մասին. իսկ մյուսը՝ մի բաց հանձնարարագիր, որով բոլոր հանդիպողներին խնդրում է ամեն ինչով ձեռնտու լինել և բոլոր հնարավոր միջոցներով օգնել նրան: Հանձնարարական այդ նամակի ներքո ստորագրում են նույն քաղաքում գտնվող լատին կրոնավորների մյուս Մեծավորները ևս: Մխիթարը կարծեց, թե իր առաջ վերջապես բացվեցին հաջողության դռները և օր առաջ շտապում էր ճանապարհ ընկնել, առանց բնավ իմանալու, թե դեռ որքա՜ն նեղություններ էր կրելու, առանց տակավին հասնելու իր փափաքին: Նրա մտքով անգամ չէր անցնում, որ հոգևոր կյանքի և ուսման այն լուսավոր առաջնորդը, որին ինքն այդքա՜ն հետամուտ էր հասնելու, հենց ի՛նքն էր լինելու, որին Աստված պատրաստում էր Հայ Ազգի համար:
Հալեպում երեք ամիս մնալուց հետո, Մխիթար սարկավագն ու Հովնան վարդապետը գնացին Աղեքսանդրիադ[1], որն Հալեպի նավահանգիստն էր, ուր ֆրանսիական մի նավ գտնելով, պատրաստվեցին ճանապարհ ընկնել դեպի Կիպրոս:
[1] Իսսյան ծովածոցում շինված և Կիլիկիո սահմանակից այդ նավահանգիստն այժմ կոչվում է Իսքենդերուն: