Մխիթարյան առաքելությունները Հայաստանի գավառներում
-
01
-
-
02
-
- Մխիթարը հասնում է Էջմիածին – Այն ժամանակվա Նահապետ Կաթողիկոսը – Աչքի սաստիկ ցավ է ունենում
- Մեկնում է Էջմիածնից և նախ Խորվիրապի վանքն այցելելով, ուղևորվում է դեպի Սևանի կղզին և վանքը – Այնտեղ իրեն երևում է Սուրբ Աստվածածինը
- Թողնում է Սևանը և գնում Բասենի վանք, ուր եկեղեցու լուսարար և տղաների դաստիարակ է լինում – Սկսում է քարոզել – Վերադառնում է Սեբաստիա
-
- Սեբաստիա հասնելով, Մխիթարը գնում է Սուրբ Նշան – Նրա ուսումնասիրության ոճը
- Միաբանների առաջ հանպատրաստից քարոզ է խոսում – Մի քանի վարդապետ կրկին փորձում է իր աշակերտության գրավել նրան, բայց չի հաջողում
- Աչքերն հիվանդանում են և ցավում, մինչև իսկ կուրանալու վտանգ ստեղծելով – Մեծ դժվարությամբ բժշկվում է
- Հովնան վարդապետի հետ ուղևորվում է դեպի Հալեպ
-
- Մխիթարը հասնում է Հալեպ, ուր ծանոթանում է Հիսուսյան Հայր Անտոն կրոնավորի հետ – Նա Մխիթարին խորհուրդ է տալիս չգնալ Արևմուտք – Նրանից վկայագրեր է վերցնում և գնում Աղեքսանդրիադ
- Իտալիա գնալու համար նույն նավ է մտնում նաև Սսո Կաթողիկոսը – Նավը հանդիպում է Կիպրոս կղզի – Այնտեղ Մխիթարը ծանր հիվանդանում է
- Կղզում կրած սաստիկ վշտերը
-
- Մխիթարը թողնում է Կիպրոս կղզին և նավում դեպի Սելևկիա
- Հալեպ և Այնթապ գնալով, ուղևորվում է դեպի Սեբաստիա – Ճանապարհին կրած նեղությունները
- Բոլորովին առողջանալով՝ առանձնանում է Սուրբ Նշան վանքում
- Մխիթարի քահանայական ձեռնադրությունը
- Նրա հոգում ծնվում է Միաբանություն հիմնելու գաղափարը – Առաջին աշակերտները
- Գնում է Պոլիս, խնդրելու Կարնեցի Խաչատուր վարդապետի աջակցությունը
- Քարոզում է Ղալաթիայի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում
- Ստիպվում է թողնել Պոլիսը և վերադառնալ գավառները
-
- Դեպի Տրապիզոն նավարկելիս հանդիպում են ուժգին ալեկոծության և ստիպվում են ցամաք դուրս գալ Սամսոնում
- Մարսվան և Ամասիա քաղաքներում
- Հասնելով Կարին, գնում է Կարմիր վանք
- Երկու անգամ ծանր հիվանդանում է
- Վանքի Առաջնորդ Մարգար եպիսկոպոսից ընդունում է վարդապետական գավազանը
- Կարինում կաթողիկե հավատքը քարոզելու պատճառով քաղաքի Առաջնորդը թշնամանում է նրա դեմ
- Վերջնականապես թողնում է գավառները և երկրորդ անգամ վերադառնում Պոլիս
-
03
-
- Մխիթար վարդապետը հասնում է Պոլիս – Նրա առաքելական գործունեությունը
- Հետզհետե աճում է աշակերտների թիվը, որոնցից ոմանց քահանա ձեռնադրել տալով՝ առաքելության է ուղարկում գավառները
- Հրատարակում է մի քանի հոգևոր գիրք – Բերայում տուն է վարձում իր և աշակերտների բնակության համար
- Եփրեմ Պատրիարքի հարուցած հալածանքը – Մխիթարն ապաստանում է Վեղարավորների վանքում
- Որոշում է թողնել Պոլիսը և գնալ Միաբանություն հիմնել քրիստոնյա մի որևէ երկրում
-
- Մխիթարն աշակերտներին առաջարկում է Արևմուտք անցնելու իր մտադրությունը
- 1701 թվականի Սեպտեմբերի 8ին, Սուրբ Աստվածածնի Ծննդյան տոնի օրը, հիմնում է Միաբանությունը և այն նվիրում է Սուրբ Կույսին
- Հաստատված լինելով Մոռեա գնալու մտադրությունը, երկրի մասին տեղեկություն ստանալու նպատակով Մխիթարն այնտեղ է ուղարկում Հայր Գեորգին
- Խաղաղություն հաստատելու փորձեր են կատարվում
- Եփրեմ Պատրիարքին հաջորդում է Ավետիքը – Նրա նենգ հնարքները Մխիթարին ձեռք ձգելու համար
- Մխիթարը նախ թաքնվում է մի բարեկամի տանը, ապա փախչում է Զմյուռնիա
- Վենետիկյան մի նավով մեկնում է դեպի Մոռեա
-
- Մխիթարը, Նեապոլիս հասնելով, Միաբանության բնակության համար ընտրում է Մեթոն բերդաքաղաքը
- Միաբանական կյանքի նկարագրությունը
- Աշակերտներից երկուսին ուղարկում է Հռոմ, Միաբանության համար ստանալու Սուրբ Աթոռի հավանությունը
- Հռոմ են գնում, ճանապարհին կանգ առնելով Վենետիկում – Հռոմում, Վենետիկի դեսպանի առաջնորդությամբ, ներկայանում են Կղեմես ԺԱ Քահանայապետին
- Սկսվում է Միաբանության գործի քննությունը, բայց այլևայլ դժվարությունների պատճառով երկարելով՝ Հայր Եղիա վարդապետը վերադառնում է Մեթոն
-
- Միաբանության մեջ առաջին անգամ մուտք են գործում հիվանդություններն ու մահը
- Մխիթարը ծանր հիվանդանում է և առողջանում հուրախություն բոլորի – Հայր Մանուել վարդապետն առաքելության է ուղարկվում Եվդոկիա
- Մխիթարը, պարտքերի տակ ճնշված, ձեռնարկում է վանատան շինությանը և հաջողությամբ ավարտում է այն
- Միաբանության չափազանց չքավորությունը և տնտեսական անհաջողությունները
- Վենետիկցի իշխանների բարերարությունները – Սկսում և ավարտում է եկեղեցու կառուցումը
-
- Հակառակություններ և զրպարտություններ ընդդեմ Մխիթարի և Միաբանության
- Միաբանության համար ընտրում է Սուրբ Բենեդիկտոսի կանոնը
- Մի քանի խնդիրներ են ծագում, որոնց մեջ Մխիթարը հաղթող է հանդիսանում
- Պոլսում դարձյալ հակառակություններ են սկսվում Միաբանության դեմ և Հայր Եղիա վարդապետը ետ է կանչվում
- Մխիթարը սկսում է Սուրբ Թովմա Աքվինացու գրքի թարգմանությունը և շարունակում է դասախոսել
-
- Մխիթարը տեղեկանում է Օսմանցիների պատերազմական պատրաստություններին ընդդեմ Վենետիկի – Որոշում է Միաբանությունը տեղափոխել Վենետիկ
- Ճամփորդության նախապատրաստությունները
- Մեկնում են Վենետիկ
- Նկարագրություն Վենետիկ քաղաքի և պատմական ակնարկ տեղի Հայ գաղթականության
- Մխիթարը ժամանակավոր տուն է վարձում Սուրբ Մարտին եկեղեցուն կից
-
- Օսմանցիները սկսում են պատերազմը Վենետիկցիների դեմ – Հայր Մանուել և Հայր Թովմաս վարդապետները թողնում են Մեթոնը և գնում Վենետիկ
- Մեթոնի առումը
- Զինվորները հարձակվում են Մխիթարի վանատան վրա, ձերբակալում են այնտեղ եղած մարդկանց և նրանց վաճառում են հայերին – Արևելք են տարվում և փրկանքով ազատվում շնորհիվ Հայր Պողոս և Հայր Գեորգ վարդապետների – Ողջ և առողջ հասնում են Վենետիկ
- Միաբանության կյանքն այդ օրերին
-
- Մխիթարը ծերակույտից քաղաքում վանատեղի է խնդրում – Խնդրանքը օրենքներին հակառակ լինելով՝ չի ընդունվում
- Խնդրում է և իրեն շնորհվում է Սուրբ Ղազար կղզին
- 1717 թվականի Սեպտեմբերի 8ին մտնելով Սուրբ Ղազար, կատարում են ամենաանհրաժեշտ նորոգությունները և 1718 թվականի Ապրիլի վերջին բոլոր միաբանները փոխադրվում են այնտեղ
- Պոլսում այլևայլ կրոնական խնդիրներ են առաջանում և նորանոր ամբաստանություններ են լինում Միաբանության դեմ
-
- Մխիթարը ճանապարհ է ընկնում դեպի Հռոմ – Ճանապարհին այցելում է Լիվոռնոյի Հայերին
- Հռոմ հասնելով, ներկայանում է Ծիրանավորներին և Սրբազան Քահանայապետին
- Տպագրում է իր ջատագովությունը – Միաբանության խնդիրների քննության համար գումարվում է Ծիրանավորների ժողովը
- Աբբահայրը Սուրբ Հակոբ Մծբնացուն վերագրված «Զգօն» գիրքը նվիրում է Սրբազան Քահանայապետին – Սրբազանից նվերներ է ստանում և հաղթանակած վերադառնում է Վենետիկ
-
- Ազգիս ընդհանուր կրոնական խեղճ վիճակը
- Մխիթարի գլխավոր նպատակներից մեկը առաքելությունն էր
- Խնդրագրեր են հասնում ամեն կողմից
- Ինչպե՞ս էին պատրաստվում և առաքվում քարոզիչները
- Ինչպիսի ուսուցումներ էր տալիս Մխիթարն իր աշակերտներին նամակներով
- Մխիթարյանների գործունեությունը Պոլսում
- Մխիթարյան առաքելությունները Հայաստանի գավառներում
- Մխիթարյան առաքելությունը Բելգրադում
- Մխիթարյանները Տրանսիլվանիայում
-
- Սուրբ Ղազարի եկեղեցու նորոգությունը և հիմնական փոփոխությունները
- Խորանների շինությունը
- Սուրբ Հովսեփի խորանը Ավանդատան մեջ – Նորոգություններ եկեղեցու գավիթում
- Եկեղեցու վերանորոգումը հաջորդ Աբբաների օրոք
- Քահանաների բնակությանը սահմանված սենյակների շինությունը
- Նորընծայարանի և Վարժարանի շենքերի կառուցումը
- Սեղանատունը
- Սուրբ Բենեդիկտոսի մատուռը – Գրադարանը, Ձեռագրատունն ու Թանգարանը
- 1740 թվականին ավարտվում է վանքի ամբողջական շինությունը
- Սուրբ Ղազար կղզու ընդարձակումը
-
- Աշակերտների ընտրության պայմանները
- Ուսանող պատանիների զգեստավորումը – Նորընծաների և վարժարանականների առանձին բնակությունն իրենց առանձին դաստիարակներով, ուսուցիչներով և կանոններով
- Նկարագրություն Մխիթարի տված դաստիարակության
- Հոգևոր և ուսումնական կրթությունները
- Սքեմառության և ուխտադրության հանդեսները – Քահանայական Ձեռնադրությունը և վարդապետական գավազանի ստացումը
- Վանական մի քանի սովորություններ և հանգստի պահերը
-
- 04
-
05
-
06
-
-
-
- 1) Հայր Միքայել Չամչյան (1738-1823)
- 2) Հայր Գաբրիել Ավետիքյան (1751-1827)
- 3) Հայր Մկրտիչ Ավգերյան (1762-1854)
- 4) Հայր Մանուել Ջախջախյան (1770-1835)
- 5) Հայր Արսեն Բագրատունի (1790-1866)
- 6) Հայր Պողոս Հովնանյան (1802-1884)
- 7) Հայր Ղևոնդ Հովնանյան (1817-1897)
- 8) Հայր Հովսեփ Գաթըրճյան (1820-1882)
- 9) Հայր Ղևոնդ Ալիշան (1820-1901)
- 10) Հայր Մանուել Քաջունի (1823-1903)
- 11) Հայր Կղեմես Սիպիլյան (1824-1878)
- 12) Հայր Արսեն Այտընյան (1825-1902)
- 13) Հայր Գարեգին Զարբհանալյան (1827-1901)
- 14) Հայր Գրիգորիս Գալեմքյարյան (1862-1917)
- 15) Հայր Գաբրիել Մենևիշյան (1864-1936)
- 16) Հայր Հակոբոս Տաշյան (1866-1933)
- 17) Հայր Արսեն Ղազիկյան (1870-1932)
- 18) Հայր Վարդան Հացունի (1870-1944)
- 19) Հայր Ներսես Ակինյան (1883-1963)
- 20) Հայր Ղևոնդ Տայան (1884-1968)
- 21) Հայր Վահան Հովհաննեսյան (1884-1977)
- 22) Հայր Համազասպ Ոսկյան (1895-1968)
- 23) Հայր Վահան Ինգլիզյան (1897-1968)
- 24) Հայր Մեսրոպ Ճանաշյան (1908-1974)
-
-
-
Նույն հալածանքները քիչ թե շատ կային նաև գավառներում, թշվառությունը տիրում էր ամենուրեք, բայց աշխատելու ընդարձակ ասպարեզ կար. «հունձք բազում էին և մշակք սակաւ», հետևաբար՝ այնտեղ առաքելությունն ավելի արգասավոր եղավ: Մխիթարի քարոզիչները, կրոնի և լուսավորության այդ առաքյալները, Պոլսից բաժանվում էին իրարից և հստակ որոշված մի ուղեգծով, – որպեսզի միևնույն տեղերը չգնային քարոզելու, – իրենց քայլերն ուղղում էին դեպի հայաբնակ գյուղերն ու քաղաքները. Բյութանիայից սկսած մինչև Միջագետքի կողմերը, և այնտեղից, Փոքր և Մեծ Հայքերն ընդգրկելով, մինչև Կովկասի լեռնաշղթան: Զգուշանալով հալածանքներից ու մատնություններից, որոնք ընդհանրապես կաթողիկե քահանաների դեմ էին ուղղված, Մխիթարյան քարոզիչները ստիպված էին լինում կերպարանափոխվել, վաճառականի կամ ուրիշ արհեստավորների զգեստների մեջ ծպտվել ուղևորությունների ժամանակ[1]: Մի քաղաք կամ գյուղ հասնելով, հազիվ էին իրենց ո՛վ լինելը բացահայտում, մի ահագին բազմություն ուղղակի վազում էր խրատ և քարոզ լսելու, – այնքա՜ն որ մեծ էր ժողովրդի ծարավը, – և Սուրբ Խորհուրդներն ընդունելու, որոնցից զուրկ էին մնացել տարիներով: Մխիթարյան քարոզիչների եռանդուն և հոգելից խոսքերը որքա՜ն անզեղջներ ու մոլորվածներ էին դարձի բերում, քանիների՜ միտքն էին լուսավորում: Հայր Եղիա վարդապետը, Տրապիզոնում իր առաջին քարոզության ժամանակ, 1701 թվականին, մեծ մեղավորների դարձի պատճառ է լինում, և ժողովուրդը, որ նախապես չէր ուզում նրան քաղաքում ընդունել, հետո չէր թողնում, որ գնա, նրա հոգեշահ քարոզների համն առած լինելով[2]: Միևնույն արդյունքներն էին ունենում նաև Հայր Հովհաննես վարդապետի քարոզությունները Բուրսա, Մանիսսա և Թիվատիր քաղաքներում, ուր աղոթքով բժշկում էր այսահարներին և արմատախիլ բնաջինջ էր անում զեղծումներն ու նախապաշարումները[3]: Հայր Մանուելը, Եվդոկիայում, հայրաբար խնամում էր աղքատներին ու տկարներին, դաստիարակում էր պատանիներին, և բոլորի համար մի քաղցր, սփոփիչ կամ կրթիչ խոսք ուներ՝ յուրաքանչյուրի տարիքի ու աստիճանի համեմատ: Իսկ Հայր Ստեփանոսը աղոթքով առողջացնում էր հիվանդներին, իր կյանքի ու անմեղության դեմ լարված թակարդներից անվնաս էր մնում, և գետակուր լինելուց ազատվում էր ջրերը խաչակնքելով[4]: Հայր Հակոբ Կարնեցին իր առաջին իսկ քարոզով փափկացնում էր քարացած սրտերը, հարուստների գանձերը բացել էր տալիս աղքատների առաջ, և մի անդամալույծի է առողջացնում Ամենասուրբ Հաղորդության Խորհրդի զորությամբ. այդուհետև հիվանդները խուռնընթաց նրա մոտ էին վազում բժշկվելու համար, և հուսախաբ չէին մնում. աղոթքից բացի, նա գիտեր դեղերով ևս բուժել սովորական հիվանդությունները[5]:
Նրանք այնքան հմուտ և գիտակ էին աստվածաբանական գիտություններին, որ բազմաթիվ ունկնդիրների առաջ ճառում էին կրոնական ամենանուրբ խնդիրների մասին, վիճաբանում էին բարձրագույն վարժարաններում ուսանած նշանավոր աստվածաբանների հետ, և երբեք ամոթով չէին մնում: Մխիթարի երիտասարդ միաբաններից մեկը՝ Հայր Գաբրիել Կարնեցին, եռանդուն և կրոնական խնդիրներին հմուտ մի անձ, Պոլսում գտնված ժամանակ վիճաբանության է բռնվում Ջահկեցի Հայր Դավիթ անունով մի քահանայի հետ, որը պնդում էր, թե Հայոց Պատարագը ճշմարիտ Պատարագ չէ, նրանց տված Մկրտությունը վավերական չէ, և նմանատիպ ա՛յլ անմիտ բաներ: Հայր Գաբրիելը նրա մոլար կարծիքները հերքելու համար այնպիսի զորավոր փաստեր ու վկայություններ է մեջբերում, որ հակառակորդն ափ ի բերան է մնում, իսկ լսողներն ուրախանում են Մխիթարյան վարդապետի հաղթանակով և ուժգին ծափահարում են նրան[6]:
Եվ սակայն, այսպիսի անձնվեր, եռանդուն, բարերար և ուսյալ քարոզիչներն ամենուր չէ, որ սիրալիր ընդունելություն էին գտնում, երբեմն ուղղակի վտարվում էին, իսկ երբեմն էլ՝ հակառակորդների պատճառով նրանց քաղցած էին թողնում կամ անայցելու, որպեսզի հարկադրված թողնեին ու հեռանային: Հայր Թովմասը, Տրապիզոնում հռչակվելով իր սրբությամբ ու քարոզներով, ամբողջ ժողովրդի սիրտը նրան էր կապվել: Տեղի Առաջնորդը, նախանձելով նրան, ժողովրդին սպառնալիքներով ստիպեց, որ վարդապետին կերակուր չտան, իրենց տներում նրան որպես հյուր չընդունեն, որպեսզի ստիպվի քաղաքից հեռանալ[7]: Նրանց ճանապարհների վրա, տների մեջ, ամեն կողմ դարանակալում էին թշնամիները: Հայր Գաբրիելը, հակառակորդների ձեռքից ազատվելու համար, ստիպված եղավ երկար ժամանակ թաքնվել նեղ, մութ ու խոնավ մի թաքստոցում[8]: Իսկ Հայր Փիլիպպոսը, գրեթե հրաշքով, հազիվ ազատվեց իրեն փնտրողների ձեռքից, երբ գիշեր ժամանակ փախչում էր Եվդոկիայից դեպի Սեբաստիա. իրեն առաջնորդողը, մթության մեջ սխալվելով, բանուկ արահետի փոխարեն նրան տանում էր անհարթ ու դժվարագնաց մի ճանապարհով. ճիշտ այդ նույն ժամին, հետապնդողները նրան փնտրում էին բանուկ արահետի վրա, և չգտնելով՝ ետ են վերադառնում[9]: Բայց բոլորից ավելի վիշտ, նեղություն ու հալածանք է կրել վերոհիշյալ Հայր Թովմաս վարդապետը: Տերենտե քաղաքում գտնված ժամանակ, տեղի ազգայինները նրան մատնում են թուրք դատավորի ձեռքը, որը նրան բանտարկել է տալիս. ոտքերն ու պարանոցը շղթայված, օրերով սոված ու ծարավ մնում է զնդանում նետված: Եվ երբ ոչ մի տեղից ազատության հույս այլևս չուներ, դատավորի օգնականի գութն է շարժվում, դրամ է պահանջում վարդապետից և երկու ոսկի ստանալով ազատում է նրան[10]: Ուրիշ վարդապետներ իրենց անմնացորդ անձնվիրության զոհն էին դառնում, ինչպես երիտասարդ Հայր Գաբրիելը, որի Կարին գտնված ժամանակ ժանտախտի համաճարակ է տարածվում ժողովրդի մեջ, և նա մի հիվանդից մյուսի մոտ էր վազում, մխիթարում էր, Սուրբ Խորհուրդները մատակարարում, մինչև որ ինքն էլ վարակվեց միևնույն հիվանդությամբ և քաջությամբ կնքեց իր կյանքը, որքա՜ն գեղեցիկ հույսեր տանելով իր հետ գերեզման[11]:
Ավելորդ է այստեղ հիշել այսպիսի անձանց դեմ եղած անհիմն ու անտեղի զրպարտությունները, որոնք երբեմն կարողացան նույնիսկ մահացու հարվածներ տալ, բայց ընդհանուր առմամբ ծառայեցին նրանց անունն ու արդյունքներն առավել ևս պայծառացնելու գործին, քանի որ մեկ կամ երկու աննշան անձանց զրպարտությունների փոխարեն՝ հարյուրավորներ և հազարավորներ, նույնիսկ եպիսկոպոսներ և հեղինակավոր անձինք, բարձրացնում էին իրենց ձայնը՝ պաշտպան հանդիսանալու նրանց անմեղությանը և հռչակելու այդքան բազմաթիվ արդյունքները: Չուզենալով ընթերցողին տաղտուկ պատճառել՝ բազմաթիվ բարի վկայություններն ու դրվատիքների ամբողջ տարափն այստեղ մեջբերելով, գոհանանք դրանցից մի քանիսը միայն հիշելով, պարզապես ցույց տալու համար, թե ինչպիսի համարում կար նրանց հանդեպ:
Պոլսի կաթողիկեների գլխավորները 1717 թվականի Հոկտեմբերի 20ին մի նամակ են գրում Խաչատուր վարդապետին, ուր ասում են. «Հայր Եղիա և Հայր Գեորգ վարդապետներն ընտիր անձինք են, բավական գիտուն, հմուտ աստվածաբաններ, ուղղափառ և ճշմարիտ կրոնի ջատագովներ, մոլորյալներին ըմբերանողներ, խենեշ և անկարգ վարք ունեցողներին ուղղողներ: Ժիր են սուրբ գործերի և հոգիներին շահելու մեջ: Նրանց հասարակության մարդիկ ո՛ւր որ գնացել են, միշտ օգտակար են եղել և բոլորից էլ միշտ բարի վկայություններ ենք լսել»: Եվդոկիացի կաթողիկեները նույնպես, որոնք վայելել էին Մխիթարի և նրա աշակերտների արդյունքները, նույն վարդապետին 1717 թվականի Հունիսի 1ին գրած նամակում վկայում են, թե «Աստված այցելեց մեր Ազգին սույն հասարակության միջոցով, և յուրաքանչյուր քաղաքից ընտրեց այսպիսի բարեսեր անձինք և միմյանց միացրեց, որպեսզի միաշունչ և միակամ աշխատեն մեր Ազգի հոգևոր պայծառության համար: [...] Նրանք ո՛չ միայն քարոզությամբ, այլ՝ իրենց աստվածահաճո վարքով ևս արևի նման փայլեցին մեր մեջ: [...] Վկայում ենք դարձյալ, որ երբ Հայր Գեորգ, Հայր Եղիա, Հայր Հովհաննես և Հայր Մանուել վարդապետները քարոզում էին մեր քաղաքում, օրեցօր նվազում էր հակառակությունը և աճում էր եղբայրական սերը»: Քաղդեացիների Պատրիարք Հովսեփ Երկրորդը 1706 թվականի Մարտի 22ին նամակ է գրում Մխիթար Աբբահորը, ուր ասում է. «Սակավաթիվ տողերով հայտնում եմ այն մեծ համարումն ու հարգանքը, որ ունեմ Ձեր նկատմամբ: Ձեր կողմից առաքված քարոզիչը եկավ այս կողմերը, և շատ մեծ պտուղներ առաջ բերեց Քրիստոսի այգում: Ուստի աղաչում եմ Ձեզ, որ չմոռանաք քարոզիչներ առաքել այս կողմերը, առաջինի նման, որն Աստծո շնորհով լուսավորեց շատերին, որոնք թաղված էին մեղքերի խավարի մեջ: [...] Ե՛վս առավել ուրախ եմ, որ հոգևոր ուսումնարան եք հիմնել, որտեղից հուսով եմ, որ մեծամեծ և սուրբ անձինք դուրս պիտի գան»: Միևնույն զգացումներով, 1706 թվականի Հունվարի 24ին Մխիթար Աբբահորը նամակ է գրում նաև Մարդինի առաքելական քարոզիչ Թասբաս վարդապետը, որն իրենց քաղաքում Հայր Գեորգի քարոզությունն ու արդյունքները պատմելուց հետո՝ ավելացնում է. «Շատ ուրախացա լսելով, որ այդ կողմերն եք փոխադրվել[Մոռեա], ուր նպատակ ունեք Միաբանություն և ուսումնարան հիմնել, որպեսզի կրթեք և ուսուցանեք և ընտիր անձինք հասցնեք մեր Ազգին»:
Արևելքի առաքելությունների մասին այսպես թռուցիկ պատկերացում կազմելուց հետո, արդ մեր հայացքն ուղղենք դեպի Արևմուտք, տեսնելու, թե Մխիթարի Միաբանությունն այնտեղ ևս ի՞նչ արդյունքներ ունեցավ: