Իրենեուս Լուգդունացի (Սուրբ, Եկեղեցու Հայր, Մարտիրոս) – Հանրագիտարան – Mashtoz.org
encyclopedia_letter Ի
Իրենեուս Լուգդունացի (Սուրբ, Եկեղեցու Հայր, Մարտիրոս)

Իրենեուսը (հին հունարեն՝ Εἰρηναῖος, որ նշանակում է «խաղաղ», կամ նաև՝ խաղաղասեր, որ կարող է նշանակել նաև անդրդվելի, անառարկելի. լատիներեն՝ Irenaeus. հայերեն՝ Երանոս) (Զմյուռնիա, 130 թ. - Լիոն, 202 թ.) եղել է քրիստոնյա եպիսկոպոս ու աստվածաբան, փիլիսոփա ու ջատագով, հեղինակը « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » և « Ցուցաբերում Առաքելական Քարոզչության » աշխատությունների։ Առաքելական շրջանից հետո եղել է քրիստոնյա առաջին աստվածաբանը, որ ներկայացրել է Քրիստոնեության համապարփակ մի ամփոփում, որպես ժառանգություն թողնելով իր հարուստ աստվածաբանությունը։ Որպես Սուրբ է մեծարվում և՛ Արևելքում, և՛ Արևմուտքում. Լատին տոնացույցում նրա հիշատակը կատարվում է Հունիսի 28-ին, Հայկական տոնացույցում ՝ Խաչի 4րդ Կիրակիին հաջորդող երկուշաբթի օրը։

 

Կենսագրությունը

 

Իրենեուսը ծնվել է 125-130 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում, Փոքր Ասիայի Զմյուռնիա քաղաքում, արդեն Քրիստոնեություն ընդունած ընտանիքում, և կրոնական, փիլիսոփայական և աստվածաբանական կուռ դաստիարակություն ու կրթություն է ստացել Զմյուռնիայի եպիսկոպոս Պողիկարպոսի (ըստ ավանդության՝ Հովհաննես Առաքյալի անմիջական աշակերտի), Պապիաս Հիերապոլսեցու, Մեղիտոնես Սարդիացու և ուրիշների դպրոցներում։ Իր կյանքի ընթացքում միշտ վառ է պահել իր ուսուցչի՝ Պողիկարպոսի պատվելի հիշատակը, ինչպես երևում է իր նամակներից մեկում, ուր գորովալի սիրո խոսքեր է ասում Պողիկարպոսի հիշատակին. « Ես կարող եմ ասել քեզ տեղը, ուր երանելի Պողիկարպոսը սովոր էր նստել՝ մեզ խոսելու համար, [...] ժողովրդին ուղղված ճառերը, թե ինչպես էր պատմում Հովհաննես [Առաքյալ]ի և Տիրոջն իրենց աչքերով տեսած մյուս անձանց հետ ունեցած իր հարաբերությունների մասին, թե ինչպես էր հիշում նրանց խոսքերը և թե ինչեր էր լսել նրանցից Տիրոջ, Նրա հրաշքների ու Նրա ուսուցումների մասին »։

Մեզ անհայտ է տարին, երբ նա Զմյուռնիայից տեղափոխվել է Լուգդուն (Լիոն), ինչպես նաև անհայտ են պատճառները, որոնցից մղված՝ ինքը կամ իր ողջ ընտանիքը, տեղափոխվել են այնտեղ (թերևս հենց քարոզչական նպատակներով, քանի որ հենց այդ տարիներին էր հիմնվել Լուգդունի քրիստոնեական համայնքը)։ Գիտենք միայն, որ 177 թվականին արդեն մաս էր կազմում Լուգդունի քահանայից դասին և, տեղի համայնքի կողմից «Քրիստոսի կտակին նախանձախնդիր» անվանվելով, որպես պատգամավոր ուղարկվել է Հռոմ, Էլեուտերիուս Պապի օրոք, մոնտանական հերետիկոսությանը վերաբերվող ուսմունքային որոշ խնդիրների լուծման նպատակով։ Երբ այդ նույն 177 թվականին, Մարկուս Աուրելիուս կայսեր օրոք, մարտիրոսանում է Լուգդունի առաջին եպիսկոպոսը՝ Սուրբ Պոթինուսը, ուրիշ 47 մարտիրոսների հետ միասին, Իրենեուսը, հազիվ ետ վերադարձած, հաջորդում է նրան և դառնում Լուգդունի երկրորդ եպիսկոպոսը։ Ըստ որոշ տեղեկությունների, որ վերաբերվում են Իրենեուսի հռոմեական ճամփորդությանը, նրա ամենաանվանի աշակերտներից մեկն է լինում Հիպպողիտոս Հռոմեացին։

Ինքը հույն և հելլենական հարուստ մշակույթի կրող լինելով հանդերձ, հովվական գերազանց հոգատարություն դրսևորելով՝ չցանկացավ պարտադրել հունարենը, այլ՝ սովորեց ''բարբարոսների'' լեզուները, Գաղղիայի կելտերին ու գերմաններին ավետարանել կարողանալու համար։ Այս առումով հարկավոր է ի նկատի ունենալ պատմական այն փաստը, որ այդ ժամանակներում, ամենայն հավանականությամբ, Իրենեուսը քրիստոնյա միակ Եպիսկոպոսն է եղել Գաղղիայի ու մերձգերմանական տարածքներում։ Սբ. Գրիգոր Տուրսացին, 6րդ դարում, «Պատմություն Ֆրանկների» իր աշխատությունում գրում է, որ Իրենեուսը « կարճ ժամանակվա ընթացքում, իր քարոզչության շնորհիվ, քրիստոնյա էր դարձրել Լուգդունի ողջ բնակչությանը » (Historia Francorum, I, 27)։

Եկեղեցական ավանդության համաձայն, Իրենեուսը նույնպես մարտիրոսացել է (202 կամ 203 թվականին, Սեպտիմուս Սեվերուս կայսեր օրոք), թեև իր կյանքի ու մահվան վերաբերյալ պատմական տեղեկությունները խիստ սակավաթիվ են։ Թաղվել է Լուգդունի Սբ. Հովհաննես եկեղեցում, որն ավելի ուշ վերանվանվել է և կոչվել Սբ. Իրենեուսի եկեղեցի։ Սուրբ Հայրապետի գերեզմանը քանդվել է 1562 թվականին, Հուգենոտների բողոքական-կալվինիստական շարժմանը հարողների կողմից, և նրա մասունքները ոչնչացվել են։

 

Գործերը

 

Իրենեուսի միտքն ու աշխատությունները անմիջական կերպով ազդեցություն են կրել Սբ. Պողիկարպոս Զմյուռնիացու կողմից, ով իր հերթին անմիջական աշակերտն է եղել Սբ. Հովհաննես Ավետարանիչ Առաքյալի։ Հետևաբար, Իրենեուսի աշխատություններում գտնում ենք ամենաուղղակի վկայությունները Առաքելական Ավանդության, որն այդ ժամանակ գործի էր լծված՝ հարթելու տարբեր հերետիկոսությունների կողմից ի հայտ բերված ուսմունքային խութերը, ի մասնավորի՝ գնոստիկության կողմից, որի ուժեղ ընդդիմախոսներից մեկն է եղել Իրենեուսը, և իր աշխատություններն անվանվել են «քրիստոնեական վարդապետության ամենահին դասագրքերը»։ Դրանցից միայն երկուսն են մեզ հասել ամբողջությամբ.

– « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » (« Adversus haereses »). բաղկացած հինգ մասերից, որոնցում Իրենեուսը քննարկում և հերքում է գնոստիկության գլխավոր ուսուցումները։ Գնոստիկ հերետիկոսներն արհամարհում էին Եկեղեցու պարզ ու բացահայտ հավատքը, և իրենց կողմից ուսուցանում էին, թե փրկությանը հնարավոր է հասնել միայն սակավաթիվ ընտրյալների (ինիցիատների) հայտնված գերճանաչողության, գիտության (գնոսիսի) միջոցով, որն, ուստի, էլիտային է, ինտելեկտուալիստական, և արտահայտվում է բազմաթիվ ''ճշմարտություններով'', որոնք փաստացի հակասում էին մեկը մյուսին։ Ի պատասխան գնոստիկական այս գոռոզ էլիտականությանը, Իրենեուսը պատասխանում էր, որ Ճշմարտությունը մեկ և միակ է, պարզ, հրապարակային և բոլորին հասանելի, ավանդված՝ Առաքյալների հաջորդների, այսինքն՝ Եպիսկոպոսների կողմից, Սուրբ Հոգու առաջնորդությամբ։ Լուգդունի եպիսկոպոսի հիմնական հետաքրքրությունն էր հերքել երկու Քրիստոսների գոյությունը, – մեկը՝ աստվածային բնության, իսկ մյուսը՝ մարդկային բնության, որոնք ծնունդ են առել երկու տարբեր էոններից (սկզբնածին Աստվածության արտաբխումներից), – գաղափար, որ շատ սիրելի ու հոգեհարազատ էր գնոստիկությանը։ Հետևաբար, Իրենեուսը ընդգծում և պնդում է Քրիստոսի պատմական կերպարի միակության ու միության վրա։ Աշխատության ամբողջական տեքստը մեզ հասել է միայն լատիներեն թարգմանությամբ (հավանաբար 4րդ դարի), մինչ հունարեն բնագրից պահպանվել են միայն պատառիկներ, թեև դրանք էլ բավական բազմաթիվ են։ 4րդ և 5րդ մասերը (գրքերը) պահպանվել են նաև հայերեն գրաբար թարգմանությամբ (հավանաբար 6րդ դարի)։ « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » անունը պայմանական է և ամփոփումն է աշխատության լրիվ վերնագրի. « Կեղծ գիտության [ գնոսիս] դիմակազերծումն ու հերքումը »։ Հարկավոր է, համենայն դեպս, ընդգծել, որ Իրենեուսի էջերում թեև ակնհայտ երևում է հեղինակի մեծ ջատագով լինելը, ո՛չ նվազ չափով երևում է նրա նկարագիրը որպես հոգատար հովիվ, որի գլխավոր նպատակը ո՛չ թե սխալվողին ստորացնելն է, այլ՝ ուղղելը և կրկին հայրական տուն վերադարձնելը։

– « Ցուցաբերում Առաքելական Քարոզչության » (« Demonstratio apostolicae praedicationis »). պարունակում է Քրիստոնեության ուղղափառ Վարդապետության ամփոփ ու ճշգրիտ ներկայացումը, որ պահպանվել է միայն 6րդ դարի հայերեն գրաբար թարգմանությամբ։

 

Ուսմունքը

 

Իրենեուսը քրիստոնյա առաջին աստվածաբանն է, որ փորձել է մշակել Քրիստոնեության մի համապարփակ ամբողջական համադրություն, պատմական մի ժամանակաշրջանի համատեքստում, որի մշակութային երկու գլխավոր բնորոշիչ յուրահատկություններն էին.

– գնոստիկության ներկայությունը քրիստոնեական միջավայրում.

– հեթանոսական աշխարհում նորպլատոնականության տարածումը, որն առավել ընդարձակ շնչառության տեր փիլիսոփայություն էր և բազմաթիվ ընդհանրություններ ուներ Քրիստոնեության հետ։

Իրենեուսն իր աշխատություններում պայքարեց գնոստիկության դեմ, մինչդեռ նորպլատոնականության նկատմամբ բացվեց երկխոսության հնարավորությանը և տրամադիր գտնվեց ընդունելու այդ փիլիսոփայության ընդհանուր սկզբունքներից մի քանիսը։

Իրենեուսը քրիստոնյա առաջին աստվածաբանն է, որ գործածել է Առաքելական Հաջորդության սկզբունքը՝ իր ընդդիմախոսներին հակառակվելու համար։ Հենց « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » աշխատության մեջ նա գրում է.

« Առաքյալների ավանդությունը, որն ամբողջ աշխարհում բացահայտ է, յուրաքանչյուր Եկեղեցում ներկայացվում է բոլոր նրանց, ովքեր կամենում են տեսնել ճշմարտությունը, և մենք կարող ենք թվարկել այն Եպիսկոպոսներին, որոնց Առաքյալները կարգեցին Եկեղեցիներում, և նրանց հաջորդներին մինչև մեր օրերը։ ... [Առաքյալները] կամեցան, արդարև, որ բացարձակապես կատարյալ ու ամեն ինչում անստգտանելի լինեն նրանք, որոնց իրենք թողնում էին որպես իրենց հաջորդներ, նրանց ավանդելով ուսուցանելու իրենց սեփական առաքելությունը։ Եթե նրանք անսխալ կերպով հասկացած լինեին, դրանից մեծ օգտակարություն շահած կլինեին. իսկ եթե ձախողվեին, դրանից մեծագույն վնաս կստանային » (Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 3,1: PG 7, 848)։

Իրենեուսն, ապա, Առաքելական Հաջորդության շղթան մատնանշում է որպես երաշխիք՝ Տիրոջ Խոսքի մեջ հարատևելու համար, և իր ուշադրությունը կենտրոնացնում է այն « գերագույն ու հնագույն և բոլորին հայտնի » Եկեղեցու վրա, որը « Հռոմում հիմնվել ու կարգվել է Պետրոս և Պողոս փառավորագույն Առաքյալների կողմից », շեշտը դնելով Հավատքի Ավանդության վրա, որը նրանում մինչև այսօր հասել է Առաքյալներից սկսած, Եպիսկոպոսների հաջորդության միջոցով։ Եվ հենց Առաքելական Ավանդությունն է Իրենեուսի համար անվիճարկելի կետը. Եպիսկոպոսներն են, Հռոմի Եպիսկոպոսի հետ հաղորդության մեջ գտնվելով, որ հանդիսանում են ժառանգները, շարունակողներն ու պահապանները այն Ավանդության, որն « հանրային » է (այսինքն՝ ո՛չ խմբակային, ո՛չ էլիտային, ո՛չ ծածուկ, ո՛չ քչերին վերապահված), « միակ » (գոյություն ունի միայն մեկ ճշմարտություն և, հետևաբար, միայն մեկ Ընդհանրական Եկեղեցի, որն ապրում և գործում է աշխարհագրական ու մշակութային տարբեր միջավայրերում, բոլորի մեջ ստեղծելով հոգու և սրտի էական միություն), « պնեումատիկ » (այսինքն՝ Սուրբ Հոգու կողմից առաջնորդված, որովհետև Եկեղեցու կյանքի ու գործի երաշխիքը քիչ թե շատ կրթված մարդիկ չեն, այլ՝ ավանդված Հավատքի հանդեպ հավատարմությունը)։ Փրկության պատմության միությունն օգնում է հասկանալ նաև մարդու էության միությունը. « Արդարև, Աստծո փառքը կենդանի մարդն է, իսկ մարդու կյանքը՝ Աստծուն տեսնելը » (Ընդդեմ հերետիկոսությունների, IV, 20, 7)։ Այդպիսով – Իրենեուսի և Ընդհանրական Եկեղեցու համար – Հռոմի Եկեղեցու եպիսկոպոսական հաջորդությունը դառնում է Առաքելական Հավատքի անընդմեջ ավանդման նշանը, չափանիշն ու երաշխիքը.

« Այս Եկեղեցուն, իր յուրահատուկ գլխավորության պատճառով (propter potiorem principalitatem), անհրաժեշտ է, որ համաձայնվի Եկեղեցիներից յուրաքանչյուրը, որովհետև նրանում Առաքյալների Ավանդությունը միշտ պահպանվել է » (Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 3, 2: PG 7, 848)։

Առաքելական Հաջորդությունը, – որի իսկությունը ստուգվում է Հռոմի Եկեղեցու հետ նրա հաղորդության հիմքի վրա, – այն չափանիշն է, հետևաբար, որի համաձայն առանձին Եկեղեցիները հարատևում են Առաքելական Հավատքի համընդհանուր Ավանդության մեջ, որն իր հերթին այն միակ խողովակն է, որի միջոցով այդ Հավատքը կարողանում է մինչև մեզ հասնել՝ սկզբից սկսած.

« Այս կարգով և այս հաջորդությամբ է մինչև մեզ հասել Ավանդությունը, որ Եկեղեցու մեջ է Առաքյալներից սկսած, և ճշմարտության քարոզումը։ Եվ սա ամենաամբողջական փաստն է այն բանի, որ մեկ և միևնույն է Առաքյալների կենարար Հավատքը, որ պահպանվել և ավանդվել է ճշմարտությամբ » (Ընդդեմ հերետիկոսությունների, III, 3, 3: PG 7, 851)։

Մի առանձին ակնարկի է արժանի նաև Իրենեուսի մարեմական խորաթափանց ուսմունքը, որն անբաժանելի կերպով միավորում է Մորը Փրկիչ Որդու գործին, և հանդիսանում է Առաքելական ամենահին ժամանակների վկայություններից մեկն այս ուղղությամբ։ Իրենեուսը (հիշենք՝ Պողիկարպոսի աշակերտը, որն իր հերթին Հովհաննես Առաքյալի աշակերտն էր) հանձինս Մարիամի ամբողջովին յուրահատուկ դերակատարություն էր տեսնում փրկության պատմության ներսում և, ինչպես Պողոս Առաքյալն էր Քրիստոսին ներկայացնում որպես Նոր Ադամ, Իրենեուսն էլ իր հերթին գրում էր. « Եվայի անհնազանդության քարկապը քանդվեց Մարիամի հնազանդությամբ. այն, ինչը որ կույս Եվան կապել էր իր անհավատությամբ, կույս Մարիամը քանդեց իր հավատքով »։ Սրա համար էլ Մարիամին վերագրեց քրիստոնյաների « փաստաբան », « դատապաշտպան » տիտղոսը, որը դարերի ընթացքում շատ հոգեհարազատ տիտղոս էր դառնալու հավատացյալների համար.

« Եվան, սատանայի խոսքերից մոլորվելով, անհնազանդ գտնվեց աստվածային խոսքին և հեռացավ Աստծուց։ Մարիամը, հրեշտակի ավետիսով առաջնորդվելով, հնազանդվեց աստվածային խոսքին և արժանացավ Աստծուն իր արգանդում կրելու։ Եվան համաձայնվեց գայթակղությանը և անհնազանդ գտնվեց. Մարիամը համաձայնվեց Աստծո խոսքին և հնազանդվեց։ Այդպիսով կույս Մարիամը կարողացավ դառնալ կույս Եվայի փաստաբանը » (Ընդդեմ հերետիկոսությունների, V, 19, 1)։

« Ինչո՞ւ, ուրեմն, Աստված կրկին հողի զանգվածից չվերցրեց, այլ՝ կամեցավ, որ [Հիսուսի] այս ծնունդը կատարվեր Մարիամի միջոցով։ Որպեսզի մի ա՛յլ արարած չլիներ նա, որ փրկվելու էր, այլ՝ վերստին բովանդակվեր այն նույնը, պահպանելով նրա նմանությունը։ [...] Բոլոր նրանք, որ ասում են, թե Հիսուս Քրիստոսը պարզապես մի մարդ է՝ Հովսեփից ծնված, շարունակում են հին անհնազանդության ստրկության մեջ մնալ և մեռնում են » (Նույն

 

Ա՛յլ մեջբերումներ Իրենեուսի « Ընդդեմ Հերետիկոսությունների » աշխատությունից

 

« Եկեղեցին, թեև տարածված է ամբողջ աշխարհում, մինչև երկրի ծայրերը, Առաքյալներից ու նրանց աշակերտներից ստացած լինելով Հավատքը, [...] այս քարոզչությունն ու այս Հավատքը պահպանում է հոգատարությամբ և, կարծես մեկ միակ տան մեջ բնակվելով, հավատում է համանման միևնույն ձևով, կարծես միայն մեկ հոգի և միայն մեկ սիրտ ունենար, և Հավատքի ճշմարտությունները քարոզում, դրանք ուսուցանում ու ավանդում է միաբան ձայնով, կարծես միայն մեկ բերան ունենար » (I, 10, 1-2: SC 264, 154-158; PG 7, 550-551)։

« Արդարև, թեև աշխարհի լեզուները տարբեր են, Ավանդության բովանդակությունը, սակայն, միակ և համանման է։ Եվ ա՛յլ Հավատք կամ ա՛յլ Ավանդություն չունեն ո՛չ այն Եկեղեցիները, որ Գերմանիայում են, ո՛չ նրանք, որ Իսպանիայում են, ո՛չ նրանք, որ Կելտերի մոտ են [Գաղղիայում], ո՛չ էլ Արևելքի, Եգիպտոսի, Լիբիայի Եկեղեցիները, ո՛չ էլ Եկեղեցիները, որ աշխարհի կենտրոնում են » (I, 10, 2: SC 264, 158-160; PG 7, 531-534)։

« Եկեղեցու պատգամը, հետևաբար, ճշմարտախոս է ու ամրակուռ, քանի որ ամբողջ աշխարհին մատնացույց է անում փրկության միայն մեկ ճանապարհ » (V, 20, 1: SC 153, 254-256; PG 7, 1177)։

« Հոգատարությամբ պահպանենք այս Հավատքը, որ ստացել ենք Եկեղեցուց, որովհետև, Աստծո Հոգու ներգործությամբ, այն, ինչպես մի մեծարժեք ավանդ, թանկարժեք անոթի մեջ ամփոփված, շարունակ երիտասարդանում է և երիտասարդացնում է նաև անոթը, որն իրեն պարունակում է » (III, 24, 1: SC 211, 472; PG 7, 966)։

« Արդ, նրանք [Առաքյալները] ո՛չ ուսուցանել, ո՛չ էլ ճանաչել են գաղտնածածուկ խորհուրդներ, որոնք պետք է առանձին և ծածուկ կերպով ուսուցանեին կատարյալներին [...] ։ Բայց քանի որ չափազանց երկար կլիներ այս աշխատության մեջ թվարկել բոլոր Եկեղեցիների [եպիսկոպոսական] հաջորդությունները, որպես օրինակ կվերցնենք մեծագույն և հնագույն և բոլորին հայտնի Եկեղեցին՝ երկու փառավորագույն Առաքյալներ Պետրոսի ու Պողոսի կողմից Հռոմում հիմնված ու հաստատված Եկեղեցին։ [...] Ուստի, Եկեղեցին հիմնելուց և կառուցելուց հետո, Երանելի Առաքյալները եպիսկոպոսական ծառայությունը հանձնեցին Լինուսին. այդ Լինուսի մասին Պողոսը հիշատակումներ ունի Տիմոթեոսին ուղղված նամակներում (հմմտ. 2Տմ 4, 21)։ Նրան հաջորդել է Անակլետուսը։ Նրանից հետո, Առաքյալներիս սկսած երրորդ տեղում, եպիսկոպոսությունը վիճակվում է Կղեմեսին, որն անձամբ տեսել էր Առաքյալներին և հանդիպել էր նրանց հետ և տակավին իր ականջներում պահպանում էր նրանց քարոզությունը, իսկ աչքերի առաջ՝ նրանց Ավանդությունը։ Եվ նա միակը չէր, քանի որ տակավին շատերը կենդանի էին նրանցից, ովքեր ուսանել էին Առաքյալներից։ Ուստի, այս Կղեմեսի օրոք, քանի որ ո՛չ փոքր հակառակություն էր ծագել Կորնթոսի եղբայրների միջև, Հռոմի Եկեղեցին Կորնթացիներին ուղարկեց մի կարևորագույն նամակ՝ նրանց խաղաղության մեջ կրկին հաշտեցնելու, նրանց հավատքը վերանորոգելու և Առաքյալներից ստացած Ավանդությունը հռչակելու նպատակով։ [...] Այս Կղեմեսին հաջորդեց Էվարիստուսը, իսկ Էվարիստուսին՝ Ալեքսանդրը։ Ապա, որպես վեցերորդ՝ Առաքյալներից սկսած, հաստատվեց Սիքստոսը. նրանից հետո՝ Տելեսֆորոսը, ով փառավոր կերպով տվեց իր վկայությունը. ապա Հյուգինուսը, հետո Պիուսը, իսկ նրանից հետո՝ Անիկետոսը։ Անիկետոսին Սոտերիուսի հաջորդելուց հետո, այժմ, Առաքյալներից սկսած տասներկուերորդ տեղում, եպիսկոպոսության պաշտոնը կատարում է Էլեուտերիուսը։ Այս կարգով և այս հաջորդություններով է մինչև մեզ հասել Ավանդությունը, որ Եկեղեցու մեջ է Առաքյալներից սկսած, և ճշմարտության քարոզումը։ Եվ սա ամենաամբողջական փաստն է այն բանի, որ մեկ և միևնույն է Առաքյալների կենարար Հավատքը, որ պահպանվել և ավանդվել է ճշմարտությամբ » (III, 3, 1-3)։

« Աստծո փառքը տալիս է կյանքը, ուստի նրանք, ովքեր տեսնում են Աստծուն, ստանում են կյանքը։ Եվ սրա համար Նա, Ով անիմանալի է, անըմբռնելի ու անտեսանելի, դառնում է տեսանելի, ըմբռնելի ու իմանալի մարդկանց համար, տալու համար կյանքը նրանց, ովքեր Իրեն հասկանում են ու տեսնում։ Անհնարին է ապրել առանց կյանքը ստանալու, բայց կյանքը ստանում ենք միմիայն աստվածային գոյությանը մասնակցելով։ Արդ, այդ մասնակցությունը կայանում է Աստծուն տեսնելու և Նրա բարությունը վայելելու մեջ։ Մարդիկ, հետևաբար, Աստծուն տեսնելու են ապրելու համար, և Աստծո տեսության զորությամբ դառնալու են անմահ ու աստվածային։ Սա, ինչպես արդեն ասացի, մարգարեների կողմից հայտնվել էր պատկերավոր կերպով, այսինքն՝ որ Աստված տեսնվելու էր այն մարդկանց կողմից, ովքեր կրում են Իր Հոգին և միշտ սպասում են Իր գալստյանը։ Ինչպես Մովսեսն ասում է Երկրորդումն Օրինաց գրքում. ''Այսօր տեսանք, որ Աստված կարող է խոսել մարդու հետ և մարդը կյանքն ունենա'' (հմմտ. 2Օր 5, 24)։ Նա, Ով ամեն ինչ գործում է ամենքի մեջ Իր մեծության ու զորության համաձայն, անտեսանելի ու աննկարագրելի է Իր կողմից ստեղծված բոլոր արարածների համար, բայց անծանոթ չի մնում. բոլորն, արդարև, Նրա Բանի (*) միջոցով, սովորում են, որ Հայրը միակ Աստված է, որ բովանդակում է բոլոր բաները և բոլորին տալիս է գոյությունը, ինչպես գրված է Ավետարանում. ''Աստծուն ոչ ոք երբևէ չի տեսել, այլ՝ Միածին Որդին, որ Հոր ծոցում է, Նա հայտնեց Նրան'' (Հվհ 1, 18)։ Սկզբից ևեթ, ուրեմն, Որդին Հոր հայտնիչն է, որովհետև սկզբից ևեթ Հոր հետ է և մարդկային ցեղին ամենահարմար ժամանակին ցույց տվեց մարգարեական տեսիլքները, պարգևաշնորհների տարբերությունը, պաշտոնեություններն ու Հոր փառավորումը ըստ Իր ծրագրի, որն ամբողջությամբ կարգ ու ներդաշնակություն է։ Եվ ուր կա կարգ, այնտեղ կա նաև ներդաշնակություն, և ուր կա ներդաշնակություն, կա նաև պատեհ ժամանակ, և ուր կա պատեհ ժամանակ, կա նաև նպաստ և օգտակարություն։ Այս պատճառով Բանը (*) դարձավ Հոր շնորհի բաշխիչ՝ մարդկանց օգտակարության համար, որոնց ի նպաստ կանոնակարգեց փրկության ողջ տնօրենությունը, Աստծուն ցույց տալով մարդկանց և մարդուն ներկայացնելով Աստծուն։ Պահպանեց, սակայն, Հոր անտեսանելիությունը, որպեսզի մարդը չարհամարհի Աստծուն և միշտ մի բան ունենա, որին պետք է ձգտի։ Միաժամանակ տեսանելի դարձրեց Աստծուն մարդկանց՝ նախախնամական բազմաթիվ միջամտություններով, որպեսզի մարդն ամբողջովին զրկված չլիներ Աստծուց, և այդպիսով չընկներ իր ոչնչության մեջ, քանի որ կենդանի մարդն է Աստծո փառքը, իսկ մարդու կյանքը Աստծուն տեսնելն է։ Եթե, արդարև, արարչության միջոցով կատարվող Աստծո հայտնությունը կյանք է տալիս երկրի վրա գտնվող բոլոր էակներին, շա՜տ ավելի Բանի (*) միջոցով կատարվող Հոր հայտնությունը կյանքի պատճառ է նրանց համար, ովքեր տեսնում են Աստծուն » (IV, 20, 5-7: SC 100, 640-642.644-648)։

« [Եկեղեցու] ուսուցումը նույնն է ամենուր՝ ժամանակի և տարածքի մեջ. այն հիմնված է մարգարեների, առաքյալների և բոլոր աշակերտների վկայության վրա՝ սկզբում, միջնամասում և վերջում, այսինքն՝ Աստծո ամբողջ գործի միջոցով, որ նպատակաուղված է մեր փրկությանը և մեր հավատքին։ Այս Հավատքը, որ մեր ստանում ենք Եկեղեցուց, որի զորությամբ Սուրբ Հոգին նրան անդադար երիտասարդացնում է, [...] այս Հավատքը Աստծո պարգև է, որ վստահվել է Եկեղեցուն, իբրև կյանքի սկզբունք նրա անդամների համար։ Սրանով ենք մենք հաղորդության մեջ մնում Քրիստոսի հետ, Սուրբ Հոգու միջոցով, որ անապականության երաշխիք է, մեր Հավատքի նեցուկ, սանդուղք, որով բարձրանում ենք Աստծո մոտ։ Քանի որ Եկեղեցու մեջ է, ինչպես ասում է Պողոս Առաքյալը, որ Աստված կարգել է առաքյալներին, մարգարեներին, վարդապետներին. այնտեղ է, որ կատարվում է Սուրբ Հոգու գործը, որից բացառված են բոլոր նրանք, ովքեր չեն դիմում Եկեղեցուն, այլ՝ իրենք իրենց զրկում են կյանքից՝ իրենց սխալների, իրենց ուսմունքի և իրենց վարքի պատճառով։ Ուր որ Եկեղեցին է, այնտեղ է Աստծո Հոգին. և ուր որ Աստծո Հոգին է, այնտեղ է Եկեղեցին և նրա հետ բոլոր շնորհները, և Հոգին ճշմարտությունն է։ Նրանք, ովքեր չեն մասնակցում Եկեղեցուն և կյանքը չեն հայթայթում իրենց մոր կրծքից, ձեռք չեն բերում այն հրաշալի աղբյուրը, որ բխում է Քրիստոսի Մարմնից, այլ՝ իրենց համար ծակ ջրավազաններ են փորում և ցեխոտ փոսերից նեխած ջուր են խմում » (III, 18, 7)։

« Հայրը պատվիրեց մեզ հետևել Բանին (*) ո՛չ այն պատճառով, որ իբրև թե կարիքն ուներ մեր ծառայութան, այլ՝ տալու համար մեզ փրկությունը։ Փրկչին հետևել, արդարև, նշանակում է մասնակցել փրկությանը, ինչպես որ լույսին հետևել՝ նշանակում է շրջապատվել լուսավորությամբ։ Ով գտնվում է լույսի մեջ, անշուշտ ինքը չէ, որ լուսավորում է լույսը և շողացնում է այն, այլ՝ լույսն է, որ լուսավորում է նրան և նրան դարձնում է լուսավոր։ Նա ոչինչ չի տալիս լույսին, այլ՝ լույսից է, որ ստանում է պայծառության բարիքը և մյուս բոլոր օգտակարությունները։

Այսպես է նաև Աստծուն մատուցված ծառայության դեպքում. ոչինչ չի տալիս Աստծուն, և մյուս կողմից՝ Աստված մարդկանց կողմից Իրեն մատուցված ծառայության կարիքը չունի. բայց նրանց, ովքեր ծառայում են Իրեն և հետևում են Իրեն, Նա տալիս է հավիտենական կյանքը, անապականությունն ու փառքը։ [...] Աստված ակնկալում է ծառայություն ստանալ մարդկանց կողմից, որպեսզի հնարավորությունն ունենա – Նա, որ բարի է ու ողորմած – Իր բարերարությունները հեղելու նրանց վրա, ովքեր հարատևում են Իրեն մատուցվող ծառայության մեջ։ Մինչ Աստված ոչնչի կարիքը չունի, մարդը կարիքն ունի Աստծո հետ հաղորդության։ Մարդու փառքը կայանում է Աստծուն մատուցված ծառայության մեջ հարատևելու մեջ։

Սրա համար էր Տերն ասում Իր աշակերտներին. « Դուք չէ, որ ընտրել եք ինձ, այլ՝ ես եմ, որ ընտրել եմ ձեզ » (Հվհ 15, 16)։ [...] Եվ տակավին. '' Կամենում եմ, որ նաև նրանք, որոնց տվեցիր ինձ, իմ հետ լինեն այնտեղ, ուր ես եմ, որպեսզի տեսնեն իմ փառքը '' (Հվհ 17, 24)։ [...] Նրանց մասին է Աստված ասում Եսայի մարգարեի գրքում. '' Ասելու եմ հյուսիսին. 'Վերադարձրո՛ւ նրանց', և հարավին. 'Մի՛ պահիր նրանց'. վերադարձրո՛ւ որդիներիս հեռվից, և դուստրերիս՝ երկրի ծայրերից. նրանց, որ կրում են իմ անունը և որոնց իմ փառքի համար եմ ստեղծել '' (Ես 43, 6-7) » (IV, 14)։

 

---------------------------------

 

ՀԱՎԵԼՎԱԾ.

Ն.Ս. Բենեդիկտոս Տասնվեցերորդ Պապի 2007թ.ի Մարտի 28-ի քարոզը Հռոմի Սուրբ Պետրոս հրապարակում, ի հիշատակ Սուրբ Իրենեուսի։

 

Սիրելի եղբայրներ և քույրեր,

առաջին դարերի Եկեղեցու մեծ անձնավորությունների շուրջ խորհրդածելով այսօր հասել ենք Սբ. Իրենեուս Լուգդունացու ակնառու անձնականությանը։ Նրա վերաբերյալ կենսագրական տեղեկությունները մենք ստանում ենք իր իսկ վկայությամբ, որը մեզ ավանդել է Եվսեբիոսն իր Եկեղեցական Պատմության հինգերորդ գրքում։ Երանոսն ամենայն հավանականությամբ ծնվել է Զմյուռնիայում, մոտավորապես 135-140 թվականների միջև, որտեղ, երբ տակավին երիտասարդ էր, աշակերտել է Պողիկարպոս Եպիսկոպոսին, որն էլ իր հերթին եղել է Հովհաննես Առաքյալի աշակերտը։ Չգիտենք, թե երբ է Փոքր Ասիայից տեղափոխվել Գաղղիա, բայց այդ տեղափոխությունը պետք է որ համընկած լինի Լիոնի քրիստոնեական համայնքի սկզբնավորման հետ. այդտեղ, 177 թվականին, Իրենեուսին գտնում ենք այդ քաղաքի քահանայից դասի անվանացանկում։ Այդ նույն տարվա ընթացքում իսկ ուղարկվում է Հռոմ, Լիոնի համայնքի կողմից նամակ փոխանցելու Էլեուտերիուս Պապին։ Հռոմեական առաքելության բերումով Իրենեուսն ազատվեց Մարկուս Աուրելիուսի կողմից սանձազերծված հալածանքից, որի ժամանակ մարտիրոսացան առնվազն քառասունութ հոգի, որոնց շարքին նաև Լիոնի Եպիսկոպոսը՝ իննսունամյա Պոթինուսը, ով կրած կտտանքների պատճառով մահացավ բանտում։ Ուստի, հազիվ վերադարձած, Իրենեուսն ընտրվեց քաղաքի Եպիսկոպոս։ Նոր Հովիվն անմնացորդ կերպով նվիրվեց եպիսկոպոսական ծառայությանը, որն ավարտեց 202 կամ 203 թվականին, որոշ տեղեկությունների համաձայն՝ կարծես թե ինքն էլ մարտիրոսանալով։

Իրենեուսն առաջին հերթին հավատքի այր է և Հովիվ։ Բարի Հովվի հատկություններից ունի չափավորության զգացումը, ուսմունքի հարստությունը, առաքելական հրայրքը։ Որպես գրող, նա երկու նպատակներ է հետապնդում. պաշտպանել Ճշմարիտ Ուսմունքը հերետիկոսների հարձակումներից, և հստակ բառապաշարով ներկայացնել հավատքի ճշմարտությունները։ Այս երկու նպատակներին ճշգրիտ կերպով համապատասխանում են այն երկու աշխատությունները, որ մեզ են հասել իրենից. « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » հինգ գրքերը և « Ցուցաբերում առաքելական քարոզչության » հատորը (որը կարող ենք անվանել «Քրիստոնեական կրոնի ամենահին դասագիրքը»)։ Վերջին հաշվով, Իրենեուսը հերետիկոսությունների դեմ մղվող պայքարի մրցանակակիրն է։ Երկրորդ դարի Եկեղեցին ենթակա էր այսպես կոչված գնոսիսի սպառնալիքներին, մի ուսմունք, որին հարողներն ասում էին, թե Եկեղեցու կողմից ուսուցանված հավատքը սոսկ սիմվոլիզմ էր պարզամիտների համար, որոնք ի վիճակի չէին հասկանալու դժվար իրականությունները. ինիցիատները, մինչդեռ, ինտելեկտուալները – որ իրենք իրենց անվանում էին գնոստիկներ – իբրև թե կարողանում էին հասկանալ այն, ինչ գտնվում էր այդ սիմվոլների ետևում, և այդպիսով կազմում էին մի տեսակ էլիտային, ինտելեկտուալ քրիստոնեություն։ Բնականաբար, այդ ինտելեկտուալ քրիստոնեությունը միշտ ավելի ու ավելի էր մասնատվում մտքի տարբեր հոսանքների միջև, որոնք հաճախ բավականին տարօրինակ ու արտառոց գաղափարներ էին պաշտպանում, որոնք սակայն գրավիչ էին դառնում ոմանց համար։ Այդ տարբեր հոսանքների միջև ընդհանուր տարրերից մեկը դուալիզմն էր, այսինքն՝ գաղափարը, որով մերժվում էր միակ Աստծո՝ բոլորի Հոր, մարդու և աշխարհի Արարչի ու Փրկչի հանդեպ հավատքը։ Աշխարհում չարիքի առկայությունը բացատրելու համար նրանք ընդունում էին, բարի Աստծո կողքին, նաև մի բացասական սկզբունքի գոյությունը։ Այդ բացասական սկզբունքն էր, ըստ գնոստիկների, արտադրել նյութական գոյությունները, մատերիան։

Արարչության աստվածաշնչյան ուսմունքի մեջ հաստատահիմն կերպով արմատավորված, Իրենեուսը հերքում է դուալիզմն ու գնոստիկական հոռետեսությունը (պեսսիմիզմ), որոնք ստորացնում ու արժեզրկում էին մարմնական իրականությունները։ Նա վճռական կերպով պաշտպանում էր մատերիայի, մարմնի, նյութականության սկզբնական սրբությունը, որն ոչնչով նվազ չէր, քան հոգունը։ Բայց նրա գործը գնում է հերետիկոսության հերքումից շատ անդին. արդարև, կարելի է ասել, որ Իրենեուսը ներկայանում է որպես Եկեղեցու առաջին մեծ աստվածաբանը, ով դրել է համակարգված (սիստեմատիկ) աստվածաբանության հիմքերը։ Նա ինքն իսկ իր աշխատություններում խոսում է աստվածաբանության համակարգի, այսինքն՝ ողջ հավատքի ներքին հետևողականության (ոչ-հակասականության) մասին։ Իրենեուսի ուսմունքի կենտրոնում գտնվում է «Հավատքի կանոնի» և դրա ավանդման հարցը։ Իրենեուսի համար «Հավատքի կանոնը» նույնանում է Առաքյալների Հավատամքի պրակտիկայի հետ, և մեզ տալիս է Ավետարանի մեկնաբանման բանալին։ Առաքելական Հավատքի Հանգանակը, որն իրենից ներկայացնում է Ավետարանի մի տեսակ համադրություն (սինթեզ), օգնում է մեզ հասկանալու, թե ի՛նչ է ուզում ասել Ավետարանը և թե ինչպե՛ս պետք է կարդանք Ավետարանն ինքը։

Փաստացի, Իրենեուսի կողմից քարոզված Ավետարանը այն նույնն է, որ նա ստացել էր Զմյուռնիայի Եպիսկոպոս Պողիկարպոսից, իսկ Պողիկարպոսի Ավետարանը այն նույնն է, որ նա ստացել էր Հովհաննես Առաքյալից, որի աշակերտն էր եղել Պողիկարպոսը։ Եվ այսպիսով, ճշմարիտ ուսուցումը այն մեկը չէ, որ հորինվել է ինչ-ինչ ինտելեկտուալների կողմից, Եկեղեցու պարզ հավատքից հեռու։ Ճշմարիտ Ավետարանը դա Եպիսկոպոսների կողմից քարոզված Ավետարանն է, որը նրանք ստացել են Առաքյալներից սկիզբ առած անընդհատ շղթայով։ Եպիսկոպոսներն ա՛յլ բան չեն ուսուցանում, եթե ո՛չ միայն՝ այս պարզ հավատքը, որը նաև Աստծո Հայտնության ճշմարիտ խորությունն է։ Այսպիսով, – ասում է մեզ Իրենեուսը, – ոչ մի գաղտնի ուսմունք գոյություն չունի Եկեղեցու ընդհանրական Հավատքի ետևում։ Գոյություն չունի մի ավելի բարձրակարգ քրիստոնեություն, որ իբրև թե վերապահված է ինտելեկտուալներին։ Եկեղեցու կողմից հրապարակայնորեն դավանված Հավատքը բոլորի համար ընդհանուր Հավատքն է։ Միայն այս Հավատքն է առաքելական, գալիս է Առաքյալներից, այսինքն՝ Հիսուսից ու Աստծուց։ Հարելով այս Հավատքին, որն Առաքյալների կողմից բացահայտ կերպով ավանդվել է իրենց հաջորդներին, քրիստոնյաները պետք է հետևեն այն բաներին, որոնք ասվում են Եպիսկոպոսների կողմից, պետք է յուրահատուկ համարում ունենան Հռոմի Եկեղեցու ուսուցման հանդեպ, որին անվանում է «գերագույն ու հնագույն»։ Այս Եկեղեցին, իր հնագույն լինելու փաստով, առավել առաքելականություն ունի, արդարև՝ սկիզբ է առել Առաքյալների Խմբի սյուներից՝ Պետրոսից ու Պողոսից։ Հռոմի Եկեղեցու հետ պետք է համաձայնվեն բոլոր Եկեղեցիները, նրանում ճանաչելով Առաքելական ճշմարիտ Ավանդության, Եկեղեցու համընդհանուր միակ Հավատքի սահմանումը։ Նման պատճառաբանումներով, որոնք այստեղ խիստ համառոտ կերպով ներկայացրեցինք, Իրենեուսը հիմքից ևեթ հերքում է այդ գնոստիկների, այդ ինտելեկտուալների հավակնությունները. նախևառաջ այն, որ նրանք չունեն ոչ մի ճշմարտություն, որ կարող է գերազանցել համընդհանուր Հավատքին, քանի որ այն, ինչ իրենք ասում են, առաքելական ծագում չունի, այլ՝ հորինված է իրենց իսկ կողմից. երկրորդ հերթին, ճշմարտությունն ու փրկությունը քչերի վերապահված առանձնաշնորհություն ու մենաշնորհ չէ, այլ՝ բոլորը կարող են դրանց հասնել Առաքյալների հաջորդների, և հատկապես՝ Հռոմի Եպիսկոպոսի քարոզչության միջոցով։ Ի մասնավորի, – կրկին քննադատելով գնոստիկական դիրքորոշման «գաղտնի» նկարագիրը և ցույց տալով դրա բազմապիսի ու միմյանց միջև հակասական արդյունքները, – Իրենեուսը հոգատարություն է դրսևորում լուսաբանելու Առաքելական Ավանդության վավերական գաղափարը, որը կարող ենք համառոտել երեք կետերում.

ա) Առաքելական Ավանդությունը «բացահայտ» է, ո՛չ թե՝ մասնավոր կամ գաղտնի։ Իրենեուսը բնավ կասկածներ չունի այն հարցում, որ Եկեղեցու կողմից ավանդված Հավատքի բովանդակությունն այն է, որը նա ստացել է Առաքյալներից և Հիսուսից՝ Աստծո Որդուց։ Ուրիշ ոչ մի ուսուցում գոյություն չունի, քան միայն սա։ Ուստի, ով կամենում է ճանաչել ճշմարիտ ուսմունքը, բավական է, որ ճանաչի « Ավանդությունը, որ գալիս է Առաքյալներից, և մարդկանց ավետված Հավատքը ». Ավանդություն և Հավատք, որ « մինչև մեզ են հասել Եպիսկոպոսների հաջորդության միջոցով » («Ընդդեմ հերետիկոսությունների», III, 3, 3-4)։ Այսպիսով, Եպիսկոպոսների հաջորդությունը (անձնական սկզբունք) և Առաքելական Ավանդությունը (ուսմունքային սկզբունք) համընկնում են։

բ) Առաքելական Ավանդությունը «միակ» է։ Արդարև, մինչ գնոստիկությունը ենթաբաժանված է բազմաթիվ աղանդների, Եկեղեցու Ավանդությունը մեկ և միակ է իր հիմնական բովանդակության մեջ, որը – ինչպես արդեն տեսանք – Իրենեուսն անվանում է «Հավատքի կանոն» կամ «Ճշմարտության կանոն». և այսպես, քանի որ մեկ և միակ է, միություն է ստեղծում ժողովուրդների միջև, տարբեր մշակույթների միջև, տարբեր ազգությունների միջև. համընդհանուր բովանդակություն է, ինչպես ճշմարտությունը, չնայած լեզուների ու մշակույթների զանազանությանը։ Մի շատ թանկարժեք խոսք կա « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » աշխատության առաջին մասում. « Եկեղեցին, թեև տարածված է ամբողջ աշխարհում, մինչև երկրի ծայրերը, Առաքյալներից ու նրանց աշակերտներից ստացած լինելով Հավատքը, [...] այս քարոզչությունն ու այս Հավատքը պահպանում է հոգատարությամբ և, կարծես մեկ միակ տան մեջ բնակվելով, հավատում է համանման միևնույն ձևով, կարծես միայն մեկ հոգի և միայն մեկ սիրտ ունենար, և Հավատքի ճշմարտությունները քարոզում, դրանք ուսուցանում ու ավանդում է միաբան ձայնով, կարծես միայն մեկ բերան ունենար։ [...] Արդարև, թեև աշխարհի լեզուները տարբեր են, Ավանդության բովանդակությունը, սակայն, միակ և համանման է։ Եվ ա՛յլ Հավատք կամ ա՛յլ Ավանդություն չունեն ո՛չ այն Եկեղեցիները, որ Գերմանիայում են, ո՛չ նրանք, որ Իսպանիայում են, ո՛չ նրանք, որ Կելտերի մոտ են [Գաղղիայում], ո՛չ էլ Արևելքի, Եգիպտոսի, Լիբիայի Եկեղեցիները, ո՛չ էլ Եկեղեցիները, որ աշխարհի կենտրոնում են » (I, 10, 1-2)։ Այս խոսքի մեջ արդեն տեսնում ենք – գրվել է 200 թ.ի մոտակայքում – Եկեղեցու տիեզերականությունը, նրա ընդհանրականությունը և ճշմարտության միավորող զորությունը, որը միմյանց է միավորում այսքա՜ն տարբեր իրականություններ՝ Գերմանիայից, Իսպանիայից, Իտալիայից, Եգիպտոսից, Լիբիայից, համընդհանուր ճշմարտության մեջ, որ հայտնել է մեզ Քրիստոսը։

գ) Ի վերջո, Առաքելական Ավանդությունը – ինչպես Իրենեուսն ասում է հունարեն լեզվով, որով գրել է իր աշխատությունները – «պնեումատիկ» է, այսինքն՝ Սուրբ Հոգու կողմից առաջնորդված (հունարենում «հոգի»ն ասվում է «պնեումա»)։ Արդարև, խոսքը չի վերաբերվում մի ավանդության, որ հանձնվել է առավել կամ նվազ հանճարեղ մարդկանց հմտությանը, այլ՝ Սուրբ Հոգուն, Ով երաշխավորում է Հավատքի ավանդման հավատարմությունը։ Սա՛ է Եկեղեցու «կյանքը», այն, ինչը որ Եկեղեցուն միշտ թարմ ու երիտասարդ է դարձնում, այսինքն՝ բազմաթիվ ու բազմապիսի պարգևաշնորհներով արգասավոր։ Եկեղեցին և Սուրբ Հոգին Իրենեուսի համար անբաժանելի են. « Այս Հավատքը », տակավին կարդում ենք « Ընդդեմ հերետիկոսությունների » աշխատության երրորդ մասում, « մենք ստացել ենք Եկեղեցուց և հոգատարությամբ պահպանում ենք այն. Հավատքը, Աստծո Հոգու ներգործությամբ, ինչպես մի մեծարժեք ավանդ, թանկարժեք անոթի մեջ ամփոփված, շարունակ երիտասարդանում է և երիտասարդացնում է նաև անոթը, որն իրեն պարունակում է։ [...] Ուր որ է Եկեղեցին, այնտեղ է Աստծո Հոգին. և ուր որ է Աստծո Հոգին, այնտեղ է Եկեղեցին և բոլոր շնորհները » (III, 24, 1)։

Ինչպես տեսնում ենք, Իրենեուսը չի սահմանափակվում Ավանդության հասկացողությունը սահմանելով։ Ավանդությունը, որի մասին նա խոսում է, լիովին տարբերվում է ավանդապաշտությունից։ Դա մի Ավանդություն է, որ անդադար ներքուստ ոգևորվում է Սուրբ Հոգու կողմից, Ով այն դարձնում է կենդանի իրականություն և ապահովում է նրա ուղիղ ընկալումը Եկեղեցում։ Իրենեուսի ուսուցման համաձայն, Եկեղեցու Հավատքը պետք է ավանդվի այնպես, որ երևա այնպիսին, ինչպիսին պետք է որ լինի, այսինքն՝ «բացահայտ», «միակ ու միասնական», «պնեումատիկ, հոգևոր»։ Այս բնորոշ հատկություններից յուրաքանչյուրից մեկնելով, հնարավոր է արդյունալի կշռադատություն կատարել Հավատքի վավերական ավանդման վերաբերյալ՝ այսօրվա Եկեղեցում։ Առավել ընդհանուր ձևով, Իրենեուսի ուսմունքի մեջ մարդու արժանապատվությունը – մարմնով ու հոգով – հաստատապես խարսխված է մնում աստվածային արարչագործության մեջ, Քրիստոսի պատկերի մեջ և Սուրբ Հոգու սրբագործող մնայուն ներգործության մեջ։ Այդ ուսմունքը «ուղղաշավիղ պողոտայի» նման է, բոլոր բարի կամքի տեր մարդկանց հետ հստակեցնելու համար արժեքների շուրջ ծավալվող երկխոսության առարկան ու սահմանները, և միշտ նոր եռանդ հաղորդելու համար Եկեղեցու առաքելական հանձնառությանը, Ճշմարտության ուժին, որն աղբյուրն է աշխարհի բոլոր ճշմարիտ արժեքների։

(*) Գրաբարյան «բան» եզրը (հունարեն՝ լոգոս), որ սովորաբար թարգմանվում է որպես «խոսք», բայց կարող է նշանակել նաև «միտք», «իմաստ», բան-ականության, բան-ավորության արմատն է, որով մատնանշվում է գոյություն ունեցող ամեն ինչի գոյութենական իմաստը և հակառակվում է անիմաստությանը, ան-բան-ությանը, ան-բան-ականությանը։ Հատկանշական է, որ հայերենում գոյություն ունեցող ամեն ինչ մատնացույց է արվում որպես «մի բան», այսինքն՝ իր մեջ բանականություն պարունակող միավոր։ Գրվելով մեծատառով, «Բան» («Լոգոս»), հասկանում ենք Աստվածային Միտքը, Իմաստությունը, Խոսքը (Ամենասուրբ Երրորդության երկրորդ Անձը՝ Որդին), որը ստեղծված որևէ բանականության արմատն ու աղբյուրն է, որից կտրվելու, հեռանալու դեպքում ամեն բան դառնում է անբան, իմաստազուրկ, հակասական, անտրամա-բան-ական։

Կայքին օգնելու համար կարող եք դիտել / ունկնդրել այս տեսանյութը։
Շնորհակալություն կանխավ։