Պատասխան. – Շատ բարդ հարցով ենք սկսում մեր քննարկումը։ Փիլիսոփայական, աստվածաբանական, մարդաբանական, հոգեբանական, հոգեվերլուծական ամբողջական հատորներ են գրվել այս հարցին պատասխանել կարողանալու համար և այդ հատորներն այնքան են, որ ամբողջական գրադարաններ են դրանցով լցվել։
Եթե կամենանք համառոտել հնարավոր պատասխանները մեկ բանաձևի մեջ, – հատկապես քրիստոնեական տեսանկյունից դիտված, – պետք է ուրեմն ասենք, որ մարդն ինքն իր համար, ինքն իր ներսում մի բարդագույն էնիգմա է, առեղծված։ Մարդը անձնավորված, այսինքն՝ գիտակցությամբ, ինքնագիտակցությամբ, բանականությամբ ու ազատ կամքով օժտված էակ է, միակն է երկրագնդի վրա, և տիեզերքում։ Նրա մարմնի, մտքի, հոգու (փսիխէ) փոխհարաբերությունները միմյանց միջև, և այս ամբողջի, այսինքն՝ իր ամբողջ էության հարաբերությունները արտաքին աշխարհի հետ, կազմում են էնիգմաների մի վիթխարի աշխարհ, որի բացահայտման համար մարդը (պատկերավոր ասած) ''ճանապարհ է ընկնում'' իր գոյության առաջին իսկ պահից սկսած։ Այդպիսով հիմնվում է փիլիսոփայությունը, հայերեն ասած՝ իմաստասիրությունը, այսինքն՝ իմաստի որոնումը։
Հին հույները, որոնք իրենց խուզարկու հայացքն ուղղել էին բնության վրա (առավելաբա՛ր բնության վրա), կարողացել էին հիանալ արարչության մեջ տիրող կարգուկանոնով և այն անվանել էին «կոսմոս», որ նշանակում է «կարգ», «կարգուկանոն», և «քաոսի» հակառակն է։ Քրիստոնյա մտածողները, մինչդեռ, որ իրենց հայացքն ուղղել էին առավելաբար մարդու վրա, որին Աստվածաշնչի լույսի ներքո ճանաչել էին որպես կոսմոսի արքա, այդ նույն զարմանահրաշ կարգուկանոնը տեսել էին նաև մարդու էության մեջ (ազատելով, դուրս բերելով մարդու կյանքն ու գոյությունը ամենատարբեր աստվածությունների ու համաստեղությունների քմահաճ ու անբանական ազդեցության սին հավատալիքներից), և ուստի մարդուն անվանել էին «միկրո-կոսմոս», մի փոքրիկ կոսմոս, ինքնագիտակցությամբ օժտված մի փոքրիկ տիեզերք, որ ապրում է նյութական վիթխարի տիեզերքում։ Ավելի ուշ, սակայն, երբ քրիստոնյա մտածողների գաղափարներն ավելի զարգացվեցին, հատկապես միստիկ հեղինակների կողմից, «միկրո-կոսմոսի» փոխարեն (կամ նաև միաժամանակ) մարդն անվանվեց «մակրո-կոսմոս» (օրինակ՝ Սբ. Մաքսիմոս Խոստովանողի կողմից), այսինքն՝ մեծ տիեզերք, քանի որ թեև իր մարմնով մարդն ավելի փոքր է, քան նյութական տիեզերքը, այդուամենայնիվ՝ իր մտքով գերազանցում է նյութական արարչությանը, իր մտքում ընդունակ է տիրապետելու նյութական աշխարհի «բան»երին՝ գաղափարներին («լոգոս»ներին), որովհետև միայն ինքն է, որ ստեղծվել է Աստվածային Բանի՝ Բանականության՝ Լոգոսի նմանությամբ և ինքն էլ «լոգիկոս» է, բանական, տրամաբան։ (Այս տեսակետը 17-րդ դարում է՛լ ավելի զարգացվեց քրիստոնյա մեծ միստիկ և նաև մեծ գիտնական Բլեզ Պասկալի կողմից)։
Քրիստոնյա Հայրապետները (օրինակ՝ Սբ. Գրիգոր Նյուսացին) հասան մարդուն մինչև իսկ «միկրո-թեոս», այսինքն՝ «Փոքրիկ Աստված» սահմանելու, անշուշտ իրավացիորեն, բայց դա արդեն ուրիշ թեմա է։ Ամփոփելով, ուրեմն, մարդը – քրիստոնեական տեսանկյունից դիտված – իր մարմնով «միկրո», իր հոգով «մակրո» կոսմոս է, որը, սակայն, ադամական անկումից հետո բնորոշվում է իր էնիգմատիկ՝ առեղծվածային նկարագրով։

Հարց. – Մարդ-բնություն, մարդ-մարդ, մարդ-տիեզերք հարաբերություններն ինչպիսի՞ն են՝ օրինաչափությունից մինչև հարաբերությունների ազատականացում, շուկայացում:

Պատասխան. – Խոսելով մարդու անհատական հարաբերությունների մասին, որոնք կարող են լինել ինքն իր հետ, իր նմանների հետ, բնության, տիեզերքի հետ, և ի վերջո՝ սեփական Արարչի հետ, հստակ տարբերակում պետք է մտցնենք այն սկզբնական ծրագրի, որի համաձայն Աստված ստեղծել է աշխարհն ու մարդուն, և այն այժմյան վիճակի միջև, որի մեջ գտնվում են մարդն ու արարչությունը։ Խոսքը սկզբնական, այսպես կոչված ադամական անկման մասին է։ Այժմյան օրինաչափությունները մարդու և բնության օրիգինալ օրինաչափությունները չեն. այն, ինչը խոսակցական լեզվում անվանվում է «բնական», իրականում ո՛չ թե բնական է, այլ՝ ստորբնական, բնականից ցածր, ներքև ընկած վիճակն է, այն վիճակն է, որն Աստվածաշնչում և հոգևոր հեղինակների մոտ անվանվում է «շնորհից զրկված» կամ «Աստծո փառքից զրկված» կամ «Սուրբ Հոգուց զրկված» կամ մանավանդ՝ «մեղքին ստրկացած» վիճակ (այս գաղափարները, սոսկ մի օրինակ հիշելու համար, լավագույն կերպով զարգացրել է կիլիկյան շրջանի հայ մեծ աստվածաբաններից Գրիգոր Սկևռացին)։
Ուստի, թեև մարդն իր մեջ պահպանում է Աստծո պատկերը, այդ հավիտենական ու անջնջելի կնիքը իր հոգու վրա, և բնական մղումով ձգտում է դեպի այն ամենն, ինչը որ համապատասխանում է իր բնությանը – անսահման ու բացարձակ Բարուն, Գեղեցիկին, Սիրույն, Արդարությանը, Կյանքին, Երանությանը, և այլն – այդուհանդերձ՝ շարունակ բախվում է ստրկության իր վիճակի սահմաններին, որոնցից չի կարողանում – և չի էլ կարող – ազատվել սոսկ իր ուժերով։ Եվ այս անսահման ձգտումն ու ծայրահեղ անկարողությունը ևս կազմում են մարդու գոյության ամենաէնիգմատիկ, ամենաառեղծվածային տեսանկյուններից մեկը։ Օրինակ, երազում է անդորր վայելել իր ներաշխարհում, բայց տառապալի փորձառությամբ տեսնում է, որ ոչինչ չի կարողանում մնայուն կերպով հագեցնել իր ներքին քաղցն ու ծարավը, իսկ շատ անգամներ էլ ցավով տեսնում է, որ անհաշտ ընդդիմություն, մինչև իսկ թշնամություն կա իր սեփական մտքի, սրտի ու կամքի միջև. երազում է խաղաղություն հաստատել իր ընտանիքում, իր ազգակիցների միջև, համայն մարդկության մեջ, բայց բախվում է գրեթե ամենօրյա դառնագույն խռովքների՝ սեփական ընտանիքի, դասակարգերի, հայրենակիցների, ազգերի ու ժողովուրդների, ամենատարբեր խմբավորումների միջև. երազում է ներդաշնակություն իր և բնության միջև, և սակայն, ամեն քայլափոխի խախտված է տեսնում հավասարակշռությունը իր և բնության միջև. ինչ որ մի տեղ մարդիկ են շահագործում բնությունը, այն այլանդակելով, կեղտոտելով, թունավորելով, գրեթե անբնակելի դարձնելով, ուրիշ դեպքերում էլ բնությունն է հարձակվում մարդու վրա ու սպանում, լինի գիշատիչ կենդանիների, լինի այսպես կոչված ''բնական'' արհավիրքների ու աղետների միջոցով։
Այս ամենի մեջ, անշուշտ, վատթարագույնը այն է, որ Աստվածային Բնօրինակն իրենց մտահորիզոնից կորցնելով, մարդիկ սկսում են առարկայականացնել, առարկայի վերածել ամեն բան, նաև իրենց նմաններին, նաև իրենք իրենց։ Իսկ ի՞նչ է արվում առարկաների հետ. առարկաները հանվում են շուկա, վաճառքի. ահա՛ և տեսնում ենք, թե ինչպես են այսօր վաճառքի հանվում կյանքի ամենանվիրական իրողությունները, որոնք իրենց սրբազան բովանդակությունից դատարկվելով, դատարկվում են որևէ արժեքից, նկատվում են սոսկ իբրև առարկա, ուստի սահմանված՝ շուկայական հարաբերությունների ու վաճառքի. սոսկ մի ակնհայտ օրինակ տալու համար վերցնենք կնոջ մարմինը. խոսքը միայն այն բանի մասին չէ, որ կնոջ մարմինը, իր կենսատու ամբողջ խորհրդից դատարկվելով, ծառայեցվում է սոսկ իբրև էրոտիկ պատկեր ինչ որ մի ապրանք գովազդելու համար. ո՛չ, միայն սրա մասին չէ խոսքը. խոսքը նաև վարձակալվող արգանդների մասին է (այսպես կոչված սուրոգատ մայրության, որն իր էությամբ իսկ մի սոսկալի, անբարոյական հասկացողություն է). խոսքը ձվաբջիջների (ու նաև սերմնաբջիջների) առքուվաճառքի մասին է, ինչին ամեն տարի զոհ են գնում – բառիս բուն իմաստով են զոհ գնում, այսինքն՝ մահանում են – հազարավոր երիտասարդ աղջիկներ, իսկ ուրիշ հազարավորներ էլ ձեռք են բերում մարմնական ու հոգեկան անբուժելի հիվանդություններ ու ամլություն, և՛ հորմոնային ահռելի չափերի հասնող ներարկումների պատճառով, և՛ խիստ վտանգավոր վիրահատական միջամտությունների պատճառով. և՛ աբորտի պատճառով. և այլն, և այլն, և այլն։

Հարց. – Քրիստոնյան մարդու լինելության ցանկալի բազմաթիվ ձևերից մե՞կն է, թե՞ միակը:

Պատասխան. – Նախևառաջ կարծում եմ, որ պետք է ճշգրտենք, թե ի՞նչ ենք հասկանում ասելով «քրիստոնյա»։ Ցավալի փաստն այն է, որ դարերի ընթացքում այսպես ասած ''գծվել'' և շրջանառության մեջ են դրվել քրիստոնեական ինքնության բազմաթիվ ծաղրանկարներ, որոնք մինչև օրս էլ, ցավոք, տակավին շրջանառության մեջ են։ Գիտեք, բոլոր թանկարժեք իրերը ենթարկվում են կեղծարարությունների, մաքսանենգների կողմից, որոնք այդ կեղծարարություններով լցնում են շուկան այն աստիճան, որ մարդիկ իրենց վստահությունը կորցնում են նույնիսկ այն դեպքում, երբ հանդիպում են օրիգինալ, անխարդախ իրը ներկայացնողի։
Ցավոք նման մի իրավիճակ է տիրում նաև հոգևոր ոլորտում, ուր կեղծարարությունները առավել քան բազմաթիվ են, չնայած նրանց վրա էլ հոգևոր մաքսանենգների կողմից փակցվում է ''քրիստոնյա'' պիտակը։ Այս ճշգրտումը կատարելուց հետո, կարծում եմ կարող ենք հաստատել, որ քրիստոնյան, ճշմարի՛տ քրիստոնյան մարդու լինելության միակ ձևն է, միակ վայրն է, եթե կարող ենք այսպես արտահայտվել, ուր գոյութենական բոլոր ճշմարտությունները հանդիպում ու համերաշխ միավորվում են միմյանց։ Ինչպես ասում էր Պասկալը. «Ոչ ոք այնքան երջանիկ, այնքան բանական, այնքան առաքինի, այնքան սիրելի չէ, որքան ճշմարի՛տ քրիստոնյան»: Պասկալի այս խոսքը շատ կարևոր է հասկանալ իր մասերի ամբողջության մեջ. օրինակ, կան մտահամակարգեր, որոնք մարդկանց խոստանում են երջանկություն, բայց այդ մտահամակարգերի դրույթները քննելով տեսնում ես, որ ո՛չ բանական են, ո՛չ էլ առաքինի, այսինքն՝ երջանկություն են փնտրում ոտնահարելով բանականությունն ու առաքինությունը. հետևաբար, սիրելի էլ չեն։ Կան մտահամակարգեր, որոնք ձգտում են առաքինությանը, բայց զուրկ են բանականությունից ու երջանկությունից. հետևաբար՝ կրկին սիրելի չեն։
Միակը, որ ներդաշնակ կերպով միավորում է մարդկային ինքնության բոլոր տարրերը միասին, դա Քրիստոնեությունն է, բայց չպետք է հոգնենք կրկնելուց ու ընդգծելուց. ճշմարի՛տ, անխարդա՛խ Քրիստոնեությունը։
Եթե ավելի ցանկանայինք խորացնել այս նյութը, – որովհետև սա մեծապես ընդարձակ թեմա է, – կարող էինք ակնարկել հարցի միստիկ կողմին, որը շատ կարևոր է և որի բացառումից են ծագում բոլոր շեղումները։ Միմիայն Քրիստոնեությունն է, որ չի սահմանում մարդուն, այլ՝ շարունակ ընդգծում է նրա «խորհուրդ» լինելը։ Միակ սահմանումը, որ Քրիստոնեության կողմից տրվում է մարդուն, դա նրա «Աստծո պատկեր» լինելն է։ Բայց եթե մի պահ մտածենք, սրանից ավելի խորհրդավոր սահմանում չի կարող լինել։ Այս առումով հետաքրքիր կլինի մեջբերել Եկեղեցու մեծագույն Հայրերից Սբ. Գրիգոր Նյուսացու այս խոսքը. «Պատկերը ճշմարտապես պատկեր չէ, եթե չունի իր բնօրինակի բոլոր հատկությունները: [...] Աստվածության բնորոշ հատկանիշն անըմբռնելի լինելն է. պատկերը պետք է արտահայտի նաև այս հատկությունը: Եթե պատկերի էությունը հնարավոր լիներ ըմբռնել, մինչ իր բնօրինակը ենթակա չէ որևէ ըմբռնումի, այդպիսի տարբերությունը նրան կզրկեր բնօրինակի պատկերը կոչվելու իրավունքից: Բայց մենք երբեք չենք հասնում սահմանելու մեր հոգևոր մասի բնությունը, ճիշտ ինչպես երբեք չենք հասնում սահմանելու մեր Արարչի բնությունը. [...] սա նշանակում է, հետևաբար, որ մենք այն խորհրդի մեջ, որ մեր ներսում է, կրում ենք անըմբռնելի աստվածության դրոշմը» (Սբ. Գրիգոր Նյուսացի, Մարդու արարման մասին, 11)։ Ուրիշ ոչ մի մտահամակարգ – կրոնական կլինի, փիլիսոփայական, թե այսպես կոչված գիտական – նման մոտեցում չունի մարդու վերաբերյալ։

Հարց. – Այդ դեպքում ինչո՞ւ բնությանն ու մարդուն հասցված ամենամեծ վնասը հենց քրիստոնեական՝ արևմտյան աշխարհից են գալիս:

Պատասխան. – Սա ժամանակակից հանրության մեջ տարածված ամենաանհիմն կարծիքն է, թե իբր բնությանն ու մարդուն հասցված ամենամեծ վնասը քրիստոնեական աշխարհից է գալիս։ Այս թյուրըմբռնումի պատճառն այն է, որ մարդկանց մտքում Արևմուտքը տակավին նույնացվում է Քրիստոնեության հետ, ինչը որ բնավ ճիշտ չէ։
Արդեն երեք հարյուր տարի է, Ֆրանսիական Հեղափոխությունից սկսած, ինչ Արևմուտքը սկսել է իր ապաքրիստոնեականացման գործընթացը, իսկ Տասնիններորդ դարի վերջավորությանն ի հայտ եկած քաղաքական շարժումները՝ սոցիալիզմից սկսած մինչև կոմունիզմ, ռասսիզմից (ցեղակրոնությունից) սկսած մինչև նացիզմ ու ֆաշիզմ, և նրանց ճյուղավորումները, մինչև այսօրվա տարածուն ռելատիվիզմն ու արմատական նիհիլիզմը, միացած՝ հոգևոր արժեքներ չճանաչող կապիտալիզմին ու սպառողական լայիցիզմին, հասարակական իմաստով գրեթե լիովին ապաքրիստոնեականացրել են Արևմուտքը։ Ժամանակակից Եվրոպան, Ամերիկան և նրանց մոդելով կազմակերպված երկրներն իրավացիորեն այլևս սահմանվում են որպես հետ-քրիստոնեական երկրներ։ Նրանց արդյունաբերական քաղաքականություններն էլ, վայրագ կապիտալիզմի գաղափարախոսության հիմքի վրա կառուցված լինելով, կամ արևելքում՝ վայրագ կոմունիզմի գաղափարախոսության հիմքի վրա, վերջին հարյուր տարվա ընթացքում մոլորակը կանգնեցրել են էկոլոգիական աղետի դիմաց։
Ուստի բնավ տեղին չէ ասել, թե էկոլոգիական արդի խնդիրները բխում են քրիստոնեական երկրներից։ Ո՛չ, դրանք բխում են քրիստոնեությունը փաստացի ուրացած երկրներից, ինչպես վերջերս ուժգին ձայներանգով շարունակ կրկնում ու ընդգծում է Հռոմի Սրբազան Պապ Ֆրանցիսկոսը։

Հարց. – Այսօր աշխարհում շատ է խախտված ներդաշնակությունը։ Աշխարհի քրիստոնյա հանրությունը որքանո՞վ է դրանում մեղավոր և ի՞նչ քայլեր կարող է նախաձեռնել՝ իրավիճակը շտկելու համար։

Պատասխան. – Այո՛, քրիստոնյա հանրությունը որոշակի մեղքի բաժին ունի աշխարհում ներդաշնակության խախտման հարցում, բայց անմիջապես պետք է ճշտել և ընդգծել, որ մեղքի բաժին չունի որպես «քրիստոնյա» (այսինքն, մեղքի բաժինը չի բխում իր «քրիստոնյա» լինելուց, մեղավոր չէ՝ որովհետև՛ քրիստոնյա է), այլ ընդհակառակն՝ քրիստոնյաները մեղքի բաժին ունեն որպես անհատներ, որոնք կամովին կամ ակամա, գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար ետ են ընկրկել իշխող գաղափարախոսությունների, իդեոլոգիաների դիմաց։
Այսօր, սոսկ մի օրինակ հիշելու համար, նաև այստեղ՝ մեր Հայաստանում, բազմաթիվ քրիստոնյաներ (նաև եկեղեցականներ) վարակված են մարքսիստական գաղափարներով (ոմանց մոտ դրանք թեթև բնույթ են կրում, իսկ ոմանց մոտ՝ ճգնաժամային ծանր վարակի մասին է խոսքը)։ Արժեքային համակարգը լիովին խաթարված է, նաև սոսկ անունով քրիստոնյա կոչվողների մոտ, նաև նրանց մոտ, ովքեր բազմում են եկեղեցական իշխանության ամենաբարձր գահերի վրա. Աստված և Մարդը դուրս են բերվել իրենց պատկանող կենտրոնական դիրքից, իսկ նրանց հետ, անխուսափելիորեն, դուրս է բերվել նաև հարգանքը բնության նկատմամբ, որն Աստծո արարչությունն է և Մարդու տունը։
Աստծո և Մարդու թափուր մնացած տեղը գրավել է Փող կուռքը, որի առաջ ստրկացած մարդիկ պատրաստակամ են զոհաբերելու ամեն բան. բնությունը, մարդկանց՝ իրենց նմաններին, իրենց իսկ սեփական զավակների ապագան և ներկա առողջությունը, մի խելագար դանդաղ ինքնասպանական գործընթացով։
Միայն մի բուժում կա ստեղծված իրավիճակին. Դարձ, վերադարձ հոգևոր արժեքներին, մտաբերում և իրագործում ավետարանական երկու ոսկեղեն խրատների. «Մարդը միայն հացով չէ, որ ապրում է» և «Երկու տիրոջ չեք կարող ծառայել. կա՛մ անիրավ փողին պիտի ծառայեք, կա՛մ Աստծուն ու մարդկությանը»։ Ուստի, իրավիճակը շտկելու համար՝ ճշմարիտ քրիստոնյան պետք է երկու ուղղությամբ մաքրի իր միտքը. մի կողմից վայրագ կոմունիզմի, մյուս կողմից՝ վայրագ կապիտալիզմի գաղափարախոսական վարակից ու մրուրից (նստվածքներից)։
Այս ուղղությամբ կուզենայի տեղեկացնել բոլոր նրանց, ովքեր կարդում են այս տողերը, որ թարգմանել և համացանցում հրատարակել եմ երկու կարևորագույն գրքեր, որոնց հեղինակը իտալացի պատմաբան Ֆրանչեսկո Ա՛նյոլին է, ուր քննարկվում են հենց այս թեմաները։ Այդ գրքերը բոլորը անվճար կարող են ընթերցել հետևյալ հղումներով. « Ինչու չենք կարող լինել աթեիստ » և « Հետաքննություն Քրիստոնեության մասին »։ Ովքեր դեռ չեն կարդացել այս գրքերը, անպայման խորհուրդ եմ տալիս ընթերցել։

Հարց. – Ինչպե՞ս վերականգնել աշխարհի վստահությունը քրիստոնեության և քրիստոնյաների հանդեպ:

Պատասխան. – Հարկավոր է ո՛չ թե ինչ որ մի բան «անել», այլ՝ ինչ որ մի բան «լինել» (անշուշտ, «լինել»ը անբաժանելիորեն կապակցված է «անել»ուն, բայց կա շեշտադրման տարբերություն, սեփական ուշադրությունն այս կամ այն կետի վրա սևեռելու տարբերություն)։ Քրիստոնեության երկուհազարամյա պատմությունը ցույց է տալիս միանշանակ կերպով, որ ամեն անգամ քրիստոնյաները շեղվել են իրենց ուղուց և, հետևաբար, կորցրել են իրենց իրական դեմքը, իրենց հարազատ ինքնությունը, երբ սկսել են մտահոգվել «ինչ որ մի բան անելով», փոխանակ մտահոգվելու՝ «լինելո՛ւ ինչ որ մի բան»։
Խորքում կարող ենք ասել, երբ մոռացել են ավետարանական կարևոր ուսուցումներից մեկը. հիշում եք, անշուշտ, որ երբ Հիսուսն Առաքյալների հետ այցելում է Ղազարոսի տուն, նրա երկու քույրերը՝ Մարթան և Մարիամը երկու տարբեր դիրքորոշումներ են դրսևորում. Մարիամը նստում է Հիսուսի ոտքերի մոտ և ուշադիր լսում է Նրա խոսքերը, իսկ Մարթան, – լավագույն նպատակներից մղված, անշուշտ, – խոհանոցից ճաշասենյակ է վազում, ճաշասենյակից՝ նկուղ, և մի պահ հանգիստ չի մնում։ Այսինքն՝ զբաղվում է ինչ որ մի բան «անելով»։ Այս պահին բավարար ժամանակ չունենք վերլուծելու ամբողջ պատմությունն իր բոլոր մանրամասնություններով. հիշենք միայն վերջավորությունը, երբ Հիսուսը հանդիսավոր կերպով հանդիմանում է Մարթային, ասելով՝ որ չափազանց շատ գործերով է զբաղված, մինչդեռ «միայն մեկ բան է անհրաժեշտ»։ Ուստի, կարծում եմ, մեր մտահոգությունը չպետք է լինի «վերականգնել աշխարհի՛ վստահությունը քրիստոնեության և քրիստոնյաների հանդեպ»։
Մեր միակ մտահոգությունը պետք է լինի միշտ ավելի՛ ու ավելի՛ հավատարմությամբ հետևել Ավետարանին (կրկին կարող ենք հիշել Ավետարանի խոսքը. «Դուք նախ Աստծո Արքայությունը փնտրեցեք և Նրա արդարությունը, և մնացածը կտրվի ձեզ ավելիով»). Ավետարանին հավատարմությամբ հետևողը ճանաչում է իրեն որպես Աստծո որդի, աշխարհը՝ որպես Աստծո մեծագույն նվերը՝ մեզ տրված, մարդկանց՝ որպես իր եղբայրներին ու քույրերին. այսպիսի դիրքորոշում ունեցողը չի կարող աղտոտել շրջակա միջավայրը, որը Աստծո արարչությունն է և մեր տունը, չի կարող չմտածել ու չմտահոգվել գալիք սերունդների մասին, մի խոսքով՝ չի կարող էգոիստ լինել։
Պատահական չէ, որ Հիսուսն Ավետարանում ասում է, որ Աստծո պատվիրանն իրականում մեկն է. «Սիրե՛լ», սիրի՛ր Աստծուն և կսիրես մարդկանց ու աշխարհը։ Ինչպես մեկնաբանում էր Սուրբ Օգոստինոսը. «Սիրի՛ր և արա՛ այն, ինչ ուզում ես»։ Այո՛, որովհետև սիրողը չի կարող վատ բան անել։ Եթե վատ բան է անում, դա միանշանակ կերպով ցույց է տալիս, որ չի սիրում։ Ինչպես ասում էր 20րդ դարի քրիստոնյա մեծ փիլիսոփաներից Գուստավ Թիբոնը. «Մարդկանց միավորելու համար բավական չէ կամուրջներ նետել (այսինքն՝ մարդկանց մեկը մյուսին հանդիպել տալ), այլ՝ հարկավոր է նաև աստիճաններ կառուցել։ (Որովհետև) Ով չի բարձրանում մինչև Աստծո մոտ, չի կարող հանդիպել իր եղբորը»։