Սուրբ Պետրոս Առաքյալը (արամայերեն` Shimoun Bar Younah, Հովհանի որդի Սիմոն) նաև հայտնի որպես Պետրոս Առաքյալ, Սիմոն Պետրոս, Սիմեոն, Շմավոն կամ Կեփաս (արամայերեն` Kipa, որ նշանակում է ժայռ կամ քար, վեմ), Տեր Հիսուս Քրիստոսի Տասներկու Առաքյալներից մեկն էր և վաղ շրջանի Քրիստոնեական Եկեղեցու առաջնորդներից մեկը: Պետրոսի մասին տեղեկություններ կան Նոր Կտակարանի բոլոր չորս Ավետարաններում և Գործք Առաքելոց գրքում: Ընդհանրական (Կաթոլիկ) և Բյուզանդական (Օրթոդոքս) ավանդությունները Պետրոսին ճանաչում են որպես Հռոմի առաջին եպիսկոպոսը, այսինքն` Պապը, և Անտիոքի առաջին եպիսկոպոսը: Քրիստոնեական Ավանդության համաձայն, Պետրոսը խաչվել է Հռոմում, Ներոն կայսեր օրոք: Բոլոր քրիստոնեական հնագույն Եկեղեցիները Պետրոսին պատվում են որպես մեծ Սրբի, որպես Հռոմի և Անտիոքի եկեղեցիների հիմնադրի, բայց տարբեր դիրքորոշումներ ունեն նրա հաջորդների հեղինակության վերաբերյալ: Ընդհանրական (Կաթոլիկ) Ավանդության համաձայն, Տերը Պետրոսին առանձնահատուկ դիրք է շնորհել Իր Եկեղեցում (Մտթ 16, 13-20): Նոր Կտակարանում Սիմոն Պետրոս կրկնակի անվանը հանդիպում ենք 19 անգամ: Նա Սուրբ Անդրեաս Առաքյալի եղբայրն էր, և երկուսն էլ ձկնորսներ էին: Ավանդաբար կարծիք կա, որ հատկապես Մարկոսի Ավետարանում կարելի է տեսնել Պետրոս Առաքյալի քարոզչության՝ ականատեսի հիշողությունները: Նրա մասին գրում է նաև Պողոս Առաքյալը` գործածելով Պետրոս կամ Կեփաս անունները, Կորնթացիներին ուղղված Առաջին և Գաղատացիներին ուղղված Նամակներում: Նոր Կտակարանում կան նաև երկու Նամակներ` Պետրոսի Առաջին և Երկրորդ Նամակները, որոնք ավանդաբար վերագրվում են իրեն:

Հիմնվելով ժամանակակից պատմական տեղեկությունների վրա` կարելի է ենթադրել, որ Պետրոսի պապական ծառայությունը Հռոմում տևել է  30թ.-ից մինչև իր կյանքի վերջը, 34-38 տարի:

Սուրբ Իրենեուսը (մոտ 130-202) Պետրոսի մասին գրում է իր «Ընդդեմ հերետիկոսությունների» աշխատության Երրորդ մասում: Ըստ նրա, Պետրոսն ու Պողոսը հիմնադրել ու կազմակերպել են Հռոմի եկեղեցին:

Պետրոս Առաքյալին են վերագրվել նաև մի քանի պարականոն գրքեր, ինչպիսիք են Պետրոսի Գործերը, Պետրոսի Ավետարանը, Պետրոսի Քարոզչությունը, Պետրոսի Հայտնությունը, Պետրոսի Դատաստանը, թեև ուսումնասիրողները համոզված են, որ սրանք կեղծ վերագրումներ են:

 

 

Նոր Կտակարանում կարդում ենք, որ Պետրոսի սկզբնական անունը Սիմոն էր (հուն.` Σίμων), միայն երկու հատվածներում է հանդիպում Սիմեոն (Συμεών) ձևը (Գրծ 15, 14; 2Պտ 1, 1): Այս տարբերության մեջ արտացոլված է հրեաների հայտնի սովորությունը՝ տղա երեխաներին անվանելու Հին Կտակարանի հայտնի նահապետներից մեկի, տվյալ դեպքում՝ Սիմեոնի (հայ.՝ Շմավոն) անունով: Հիսուսը նրան տվեց Կեփաս անունը (արամայերեն՝ Kipa), որ նշանակում է վեմ: Նոր Կտակարանի բնագիր հունարեն տեքստում պահպանվել է (9 անգամ) արամայերեն Կեփաս (Κηφᾶς) ձևը, մինչդեռ ավելի շատ (156 անգամ) հանդիպում է Պետրոս (Πέτρος) ձևը, որ նշանակում է քար, վեմ, ժայռ (լատիներեն համարժեքն է «Petrus»): Արամայերեն «Կեփաս» բառի հստակ իմաստը վիճելի է. որոշ մասնագետներ կարծում են, որ նշանակում է «ժայռ, վեմ», մյուսներն ավելի կողմնակից են «քար» իմաստին, որով Հիսուսը մականվանել է Պետրոսին՝ թանկարժեք զարդի իմաստով: Բայց շատ ա՛յլ մասնագետներ համաձայն են, որ այդ եզրը Հիսուսը գործածել է՝ Պետրոսի ամուր բնավորությունն ընդգծելու համար, որի վրա «պետք է շիներ Իր Եկեղեցին», Իր խոսքերով ասած: Համենայն դեպս, արամայերեն և ասորերեն բառարաններում գրված են երկու իմաստներն էլ՝ և՛ քարի, և՛ վեմի:

Նոր Կտակարանում 19 անգամ հանդիպում է նաև միացյալ Սիմոն Պետրոս ձևը:

 

 

Պետրոսի կենսագրությունը վերակազմելու համար գործածվող աղբյուրները կարելի է բաժանել երեք խմբի.

1) Նոր Կտակարանի գրվածքները՝ կանոնական Ավետարանները և Գործք Առաքելոցը, Պողոսի նամակները (որտեղ Պողոսը նրան անվանում է Կեփաս և Պետրոս), Պետրոսի նամակները.

2) Պարականոն գրվածքները, ինչպես օրինակ՝ Պետրոսի Ավետարանը, Պետրոսի Քարոզչությունը, Պետրոսի Գործերը, Պետրոսի ու Անդրեասի Գործերը, Պետրոսի և Տասներկուսի Գործերը, Պետրոսի ու Պողոսի Գործերը, Պետրոսի նամակը Փիլիպպոսին, Պետրոսի նամակը Հակոբոս Արդարին, Պետրոսի Հայտնությունը, Պետրոսի Ղպտական Հայտնությունը: Ուսումնասիրողները համաձայն են, որ սրանք ուշ շրջանի կեղծ վարքագրություններ են՝ պատմական քիչ արժեք ունեցող, բայց, այնուամենայնիվ, դրանց մեջ կարելի է գտնել որոշ օգտակար պատմական տեղեկություններ:

3) Առաքելաշավիղ Հայրերի և Եկեղեցու Հայրերի գրվածքները, ինչպես օրինակ՝ Պապիաս Հիերոպոլսեցու, Կղեմես Առաջին Պապի, Պողիկարպոսի, Իգնատիոս Անտիոքացու և Իրենեուսի գրվածնքերը:

Նոր Կտակարանում Պետրոսը առաջին աշակերտներից է, որոնք կանչվեցին Հիսուսի կողմից: Պետրոսը դարձավ ցուցակի մեջ առաջին արձանագրված Առաքյալը՝ վաղ շրջանի Եկեղեցում: Նոր Կտակարանում առկա Տասներկու Առաքյալների բոլոր ցանկերում նրա անունը հիշատակվում է առաջին տեղում, մինչդեռ մյուսներինը փոխվում է։

 

 

Պետրոսը հրեա ձկնորս էր, որին Հիսուսը հանդիպեց Բեթսաիդայում (Հվհ 1, 44): Հովհաննեսն ու Մատթեոսը նրան անվանում են Սիմոն՝ Հովնանի որդի: Երեք համատես Ավետարանները պատմում են, թե ինչպե՛ս Հիսուսը Կաֆառնաում քաղաքում բուժեց Պետրոսի զոքանչին (Մտթ 8, 14-17; Մրկ 1, 29-31; Ղկս 4, 38). այս հատվածից հետևում է, որ Պետրոսը ամուսնացած էր: 1Կր 9, 5-ը ևս, ըստ երևույթին, ակնարկում է, որ Պետրոսն ամուսնացած էր: Համատես Ավետարանները վկայում են, որ Պետրոսը ձկնորսություն էր անում իր եղբոր՝ Անդրեասի, և Զեբեդեոսի որդիներ Հակոբոսի ու Հովհաննեսի հետ միասին: Հովհաննեսի Ավետարանում ևս Պետրոսը ձկնորսությամբ է զբաղվում, նույնիսկ Հիսուսի Հարությունից հետո (153 ձկների որսի պատմության մեջ՝ Հվհ 21, 1-14): Մատթեոսի և Մարկոսի Ավետարաններում Սիմոնը և նրա եղբայր Անդրեասը Հիսուսի կողմից կանչվում են դառնալու «մարդկանց որսորդներ», բառացի՝ «մարդկանց ձկնորսներ» (Մտթ 4, 18-19; Մրկ 1, 16-17):

Ինչպես նկարագրում են Համատես Ավետարանները (Մտթ 16, 13-20; Մրկ 8, 27-30; Ղկս 9, 18-21), երբ Հիսուսն աշակերտներին հարցնում է, թե ո՞վ է Ինքը, Պետրոսը դավանում է, որ Հիսուսը Քրիստոսն է՝ Մարգարեների կողմից խոստացված Մեսսիան: Այդ դրվագում՝ Փիլիպպյան Կեսարիայում է, որ նա Հիսուսից ստանում է արամայերեն Կեփաս կամ հունարեն Պետրոս անունը՝ հենց այդ հավատքի դավանությունից հետո:

Ղուկասի Ավետարանում Սիմոն Պետրոսն ունի մի ձկնորսական նավակ, որը Հիսուսը գործածում է՝ ժողովրդի բազմությանը քարոզելու համար՝ Գեննեսարեթի լճափին (Ղկս 5, 3): Այդ դրվագում Հիսուսը զարմացնում է Պետրոսին և նրա ընկերներ Հակոբոսին ու Հովհաննեսին, երբ խնդրում է նրանց նորից ծովը նետել ուռկանները, և նրանք, Հիսուսին լսելով, մեծ քանակությամբ ձուկ են որսում: Դրանից անմիջապես հետո նրանք հետևում են Նրան (Ղկս 5, 4-11):

Հովհաննեսը Պետրոսի կոչման մեկ ա՛յլ պատմություն է ներկայացնում (Հվհ 1, 35-42), ըստ որի՝ Հովհաննես Մկրտչի երկու աշակերտները՝ Անդրեասը և ևս մեկը, որի անունը վկայված չէ, երբ լսում են, թե ինչպե՛ս է Մկրտիչը Հիսուսին մատնացույց անելով ասում, որ Նա է Աստծո Գառը, հետևում են Հիսուսին: Ապա Անդրեասը գտնում է իր եղբայր Սիմոնին և ասում է նրան. «Գտանք Մեսսիային», և ապա Սիմոնին տանում է Հիսուսի մոտ, Ով Սիմոնին տեսնելով՝ իսկույն նրան անվանում է «Կեփաս» (Հվհ 1, 42):

Մատթեոսը, Մարկոսը և Հովհաննեսը պատմում են ջրերի վրայով Հիսուսի քայլելու մասին, բայց միայն Մատթեոսն է ավելացնում Պետրոսին այդ դրվագի մեջ, վկայելով, որ Պետրոսը Հիսուսի մոտ գնաց ջրի վրայով քայլելով, բայց քամուց վախենալով՝ սկսեց սուզվել և օգնության կանչեց Տիրոջը (Մտթ 14, 28-31):

Վերջին Ընթրիքի ժամանակ, երբ Հիսուսը լվանում էր Իր աշակերտների ոտքերը, Պետրոսը չէր ուզում թույլ տալ, որ Տերը լվանա իր ոտքերը, բայց երբ Հիսուսը պատասխանեց. «Եթե քեզ չլվանամ, իմ հետ մաս չես ունենա», Պետրոսը տեղի տվեց ու ասաց. «Տե՜ր, ո՛չ միայն ոտքերս, այլև ձեռքերս և գլուխս էլ լվա» (Հվհ 13, 2-11): Ոտնլվայի այս դրվագը ծիսականորեն կրկնվում է Մեծ Պահքից հետո, Ավագ Հինգշաբթի օրը:

Երեք Համատես Ավետարաններն էլ վկայում են, որ երբ Հիսուսը ձերբակալվեց, Նրա աշակերտներից մեկը սուրը քաշեց և կտրեց Քահանայապետի ծառայի ականջը (Մտթ 26, 51; Մրկ 14, 47; Ղկս 22, 50): Հովհաննեսն իր Ավետարանում ևս պատմում է այդ մասին և ավելացնում է, որ ականջը կտրողը Պետրոսն էր, իսկ տուժող ծառայի անունը Մաղքոս էր (Հվհ 18, 10): Ղուկասը գրում է, որ Հիսուսը դպավ կտրված ականջին և այն անմիջապես բուժեց (Ղկս 22, 49-51): Ծառայի ականջի այս բուժումը վերջինն է Հիսուսի երեսունյոթ հրաշքներից, որոնց մասին պատմում են Ավետարանները:

Սիմոն Պետրոսը, Հովհաննեսի հետ միասին, երկու անգամ մեղադրվել է հրեական Ատյանի առաջ և կտրականապես մերժել է մեղադրանքները (Գրծ 4, 7-22; 5, 18-42): Աստծուց մի տեսիլք ստանալով առ այն, որ կարելի է ուտել նախապես արգելված կենդանիների միսը, Պետրոսը առաքելական ճամփորդություն է կատարել դեպի Լիդդա, Հոպպե և Կեսարիա (Գրծ 9, 32 - 10, 2), այդպիսով մեծ դեր ստանձնելով հեթանոսների ավետարանացման գործում: Սիմոն Պետրոսն այդ տեսիլքի ուղերձն ընկալեց որպես հեթանոսների նկատմամբ անխտրական վերաբերմունքի անհրաժեշտություն, ասելով, որ «Աստված կողմնակալ չէ»:

Համաձայն Գործք Առաքելոց գրքի, Պետրոսը և Հովհաննեսը Երուսաղեմից ուղարկվեցին Սամարիա (Գրծ 8, 14): Սիմոն Պետրոսը համառոտակի հիշատակված է Պողոս Առաքյալի Գաղատացիներին ուղղված Նամակի առաջին գլխում, որտեղ գրված է, որ Պողոսը ճամփորդել է Երուսաղեմ, որտեղ հանդիպել է Պետրոսին (Գղտ 1, 18): Գաղատացիներին ուղղված Նամակում Պետրոսի մասին վկայված է, որ տասնչորս տարի անց Պողոսը (արդեն Բառնաբասի և Տիտոսի հետ միասին) վերադարձել է Երուսաղեմ (Գղտ 2, 7-9): Երբ Պետրոսը եկավ Անտիոք, Պողոսը հանդիմանեց նրան բոլորի առաջ, որովհետև «Պետրոսը մեղադրելի ընթացքի մեջ էր» (Գղտ 2, 11), քանի որ հրեաների ներկայությամբ խուսափել էր հեթանոսությունից դարձի եկածների հետ սեղան նստելուց:

Գրծ 12-ը պատմում է, թե ինչպե՛ս Պետրոսը Երուսաղեմում բանտարկվեց Ագրիպպասի կողմից (42-44թթ.), բայց ազատվեց՝ հրեշտակի շնորհիվ: Իր ազատագրումից հետո Պետրոսը Երուսաղեմից հեռացավ (Գրծ 12, 1-18): Եղած աղբյուրներում Պետրոսի հետագա գործունեության մասին բավարար տեղեկություններ այլևս չկան, այլ՝ առանձին պատառիկներ միայն:

 

 

Համատես Ավետարանները գրում են, որ Պետրոսն ուներ զոքանչ, և որ Հիսուսն այդ կնոջը բուժեց ջերմությունից: Բայց Ավետարանները ոչ մի տեղեկություն չեն հաղորդում Պետրոսի կնոջ մասին: Կղեմես Ալեքսանդրացին գրում է, որ Պետրոսի կինը հռոմեական իշխանությունների ձեռամբ նահատակվել է իր հավատքի համար, բայց չի նշում, թե ե՛րբ և որտե՛ղ: Մեկ ա՛յլ կարծիքի համաձայն, Պետրոսի կինը մահացել էր, երբ Պետրոսը հանդիպեց Հիսուսին, այնպես որ՝ նա արդեն այրի էր:

 

 

 

 

Ավետարաններն ու Գործք Առաքելոց գիրքը Պետրոսին պատկերում են որպես ամենաականավոր Առաքյալը, հակառակ այն փաստի, որ նա երեք անգամ ուրացավ Հիսուսին՝ Նրա չարչարանքներից առաջ: Ավանդության համաձայն, Հիսուսը Հարությունից հետո երևաց Պետրոսին և նրան վերականգնեց նրա ուրացումներից հետո (հմմտ. Հվհ 21, 15-19): Պետրոսը համարվում է վաղ շրջանի Եկեղեցու առաջին գլուխը: Պետրոսի առաջնորդությունը հիմքն է Առաքելական Հաջորդության և ուղղափառությունը հաստատող իշխանության, որ վստահված է Պետրոսի Հաջորդներին, այսինքն՝ Հռոմի Սուրբ Աթոռի Գահակալներին, որոնք Պետրոսի նման այն վեմն են, որի վրա կառուցված է Տիրոջ Եկեղեցին:

 

 

Ավետարաններում և Գործք Առաքելոց գրքում Պետրոսը միշտ առաջինն է վկայվում Առաքյալների անվանացանկերում: Պետրոսը, Զեբեդյան Հակոբոսն ու Հովհաննեսը Տասներկուսի մեջ կազմում են մի առանձին, կարևոր եռյակ. Հիսուսը միայն նրանց թույլատրեց ներկա գտնվել Իր առաքելության ընթացքում տեղի ունեցած նշանակալի երեք իրադարձությունների. Հայրոսի աղջկա վերակենդանացումը, Հիսուսի Պայծառակերպությունը և Գեթսեմանիի պարտեզում կատարված աղոթքը: Պետրոսը հաճախ է դավանում իր համոզմունքն առ այն, որ Հիսուսը սպասված Մեսսիան է:

Պետրոսը Ավետարաններում հաճախ հանդես է գալիս որպես բոլոր աշակերտների խոսնակը: Նոր Կտակարանի մասնագետ Ջոն Վիդմարը գրում է. «Կաթոլիկ ուսումնասիրողները համաձայն են, որ Պետրոսի հեղինակությունն ավելին էր, քան մյուս Առաքյալներինը: Պետրոսն է, որ խոսում է նրանց փոխարեն՝ մի քանի դեպքերում, նա է վարում Մատաթիայի ընտրությունը, Նրա կարծիքը դարձի եկող հեթանոսների վերաբերյալ քննարկումներում վճռական է»^[1]:

Գործք Առաքելոց գրքի հեղինակը (Ղուկաս Ավետարանիչը) ևս գրում է, որ Պետրոսը առանցքային կերպար էր վաղ շրջանի քրիստոնեական համայնքում:

 

 

 

 

Բոլոր չորս կանոնական Ավետարանները պատմում են, որ Վերջին Ընթրիքի ժամանակ Հիսուսը նախապես ասաց, որ Պետրոսն Իրեն ուրանալու էր երեք անգամ՝ մինչև աքաղաղի կանչելը («մինչև աքաղաղը կկանչի երկու անգամ», ըստ Մարկոսի. 14, 30): Երեք Համատես Ավետարանիչները և Հովհաննեսը ուրացումը նկարագրում են հետևյալ կերպ.

1) Ուրացումն այն ժամանակ, երբ Քահանայապետի աղախինը ճանաչեց Պետրոսին, ասելով, որ նա էլ Հիսուսի հետ էր: Ըստ Մարկոսի (բայց ո՛չ բոլոր ձեռագրերում), այդ պահին «աքաղաղը կանչեց»: Միայն Ղուկասն ու Հովհաննեսն են նշում, որ Պետրոսը տաքանում էր կրակի մոտ՝ ա՛յլ մարդկանց հետ միասին: Ըստ Ղուկասի, Պետրոսը նստած էր, իսկ ըստ Հովհաննեսի, նա կանգնած էր:

2) Ուրացումն այն ժամանակ, երբ Պետրոսը դարպասներից դուրս էր եկել՝ հեռանալով կրակից, նույն աղախինը (ըստ Մարկոսի), կամ մեկ ա՛յլ աղախին (ըստ Մատթեոսի), կամ մի տղամարդ (ըստ Ղուկասի և նաև Հովհաննեսի, ում համար, սակայն, սա երրորդ ուրացումն է) հայտնեց անցորդներին, որ Պետրոսը Հիսուսի հետևորդներից մեկն էր: Հովհաննեսի համաձայն, «աքաղաղը կանչեց»: Հովհաննեսը երկրորդ ուրացումը դարձյալ դնում է կրակի մոտ, իսկ երրորդ ուրացումը կապում է մեկի հետ, որ տեսել էր Պետրոսին Գեթսեմանիի պարտեզում, երբ Հիսուսը ձերբակալվեց:

3) Պետրոսն ուրացավ, երբ նրա գալիլեական խոսվածքը մատնեց իրեն, որ ինքն էլ Հիսուսի աշակերտներից էր: Ըստ Մատթեոսի, Մարկոսի և Ղուկասի, «աքաղաղը կանչեց»: Մատթեոսը ավելացնում է, որ խոսվածքն էր, որ մատնեց Պետրոսին: Ղուկասը փոքր-ինչ շեղվում է այս կետում և ասում, որ ո՛չ թե ամբոխը, այլ՝ մի երրորդ անձ է մեղադրում Պետրոսին: Հովհաննեսը չի նշում Պետրոսի գալիլեական խոսվածքի մասին:

 

Ղուկասի Ավետարանում Հիսուսը Պետրոսին ասում է. «Սիմո՜ն, Սիմո՜ն, ահա՛ սատանան ուզեց մաղել ձեզ ցորենի նման: Բայց ես աղոթեցի քո համար, որպեսզի քո հավատքը չպակասի, և դու, երբ կրկին ինձ դառնաս, հաստատես քո եղբայրներին» (Ղկս 22, 31-32): Հովհաննեսի Ավետարանի վերջում, արդեն Հարուցյալ Հիսուսի հետ երկխոսության ժամանակ, Պետրոսը երեք անգամ դավանում է, որ սիրում է Հիսուսին:

 

 

Պողոս Առաքյալի Կորնթացիներին ուղղված Առաջին Նամակում կա հարուցյալ Հիսուսի երևումների մի ցանկ, որտեղ վկայված է, որ Հիսուսն առաջինը Պետրոսին երևաց: Այստեղ Պողոսն ակնհայտորեն հետևում է մի հին ավանդության, ըստ որի՝ Պետրոսն առաջինն էր, որ տեսավ Հարուցյալ Հիսուսին. այս ավանդությունը, ըստ երևույթին, չի հասել մինչև Ավետարանների գրման ժամանակը:

Հովհաննեսի Ավետարանում Պետրոսն առաջինն է, որ մտնում է դատարկ գերեզմանը, թեև կանայք և սիրելի աշակերտը դատարկ գերեզմանը տեսել էին նրանից առաջ: Ղուկասի Ավետարանում դատարկ գերեզմանի մասին կանանց պատմությունները լուրջ չեն ընդունվում աշակերտների կողմից, և միայն Պետրոսն է, որ վազում է գերեզման՝ անձամբ ստուգելու այդ տեղեկությունները: Պատանքը տեսնելով՝ Պետրոսը վերադառնում է տուն, ըստ երևույթին, ոչինչ չասելով աշակերտներին:

Հովհաննեսի Ավետարանի վերջում, Հարուցյալ Հիսուսի երևումներից մեկի ժամանակ Պետրոսը երեք անգամ դավանում է, որ սիրում է Հիսուսին՝ հակակշռելով իր երեք ուրացումներին, և Հիսուսը վերահաստատում է Պետրոսի դիրքը՝ Առաքյալների մեջ:

 

 

Պողոս Առաքյալը Գաղատացիներին ուղղված Նամակում (2, 9) Պետրոսին, Հակոբոս Տեառնեղբոր և Հովհաննես Առաքյալի հետ միասին, անվանում է «Եկեղեցու սյուներ»: Ըստ երևույթին, Հիսուսի խոսքերով լիազորված՝ Պետրոսը ստանձնել է Հիսուսի առաջին հետևորդների առաջնորդությունը՝ կազմակերպելով Պողոսի հիշատակած Երուսաղեմի Եկեղեցին (ekklesia): Շուտով, սակայն, Երուսաղեմի համայնքում այս գործառույթով Պետրոսից առաջ անցավ Հակոբոս Տեառնեղբայրը: Ըստ ուսումնասիրող Լյուդեմանի, սրա պատճառը կարող է լինել հրեական օրենքին հետևելու անհրաժեշտության մասին հարցերի քննարկումը, երբ Հակոբոսի ավելի պահպանողական խումբը ավելի մեծ ազդեցություն ձեռքբերեց հրեաների մոտ: Ջեյմս Դաննի կարծիքով, սա չի նշանակում, թե Պետրոսին զրկել են իշխանությունից, այլ՝ դա հետևանքն էր հեթանոսների մեջ սկսած Պետրոսի առաքելության: Վաղ շրջանի Եկեղեցու պատմաբան Եվսեբիոսը գրի է առել Կղեմես Ալեքսանդրացու հետևյալ վկայությունը.

«Որովհետև ասում են, թե Պետրոսը, Հակոբոսը (Զեբեդյան) և Հովհաննեսը, որոնց ևս նախընտրեց Տերը, պատվի չէին ձգտում, այլ՝ Հակոբոս Արդարին ընտրեցին որպես Երուսաղեմի եպիսկոպոս»:

Ջեյմս Դաննը առաջարկում մի վարկած, ըստ որի՝ Պետրոսը կամրջի դեր էր կատարում Պողոսի հակառակ կարծիքների և Հակոբոս Տեառնեղբոր միջև.

«Որովհետև Պետրոսը, հավանաբար, ըստ էության և գործնականում այն կամրջողն էր (Pontifex Maximus^[2]), ով ավելի շատ բան արեց, քան որևիցէ ա՛յլ մեկը, միասնական պահելու համար Առաջին դարի Քրիստոնեության բազմազանությունը»:

Պողոսը գրում է, որ Պետրոսը հատուկ առաքելություն ունի՝ լինելու հրեաների Առաքյալը, իսկ ինքը՝ հեթանոսներինը: Ոմանք պնդում են, թե Հակոբոս Տեառնեղբայրը Երուսաղեմի եպիսկոպոսն էր, իսկ Պետրոսը՝ Հռոմի, և այդ պարագաներում Հակոբոսն ուներ առավելություն՝ որոշ, բայց ո՛չ բոլոր իրավիճակներում:

 

 

Հիսուսը մի օր (Մտթ 16, 13-19) հարցրեց իր աշակերտներին. «Դուք ի՞նչ եք ասում, ո՞վ եմ ես»։ Սիմոն Պետրոսը պատասխանեց. «Դու Քրիստոսն ես, կենդանի Աստծո Որդին»: Եվ ապա Հիսուսն ասաց. «Երանի՜ քեզ, Սիմոն, Հովնանի որդի, որովհետև ո՛չ թե մարդիկ հայտնեցին քեզ դա, այլ՝ իմ Հայրը, որ երկնքում է: Ես էլ քեզ ասում եմ, որ դու վեմ ես, և այդ վեմի վրա եմ կառուցելու իմ Եկեղեցին, և դժոխքի դռները նրան չեն կարողանալու հաղթել: Քեզ տալու եմ Երկնքի Արքայության բանալիները. ինչ որ կապես երկրի վրա, կապված կլինի երկնքում, և ինչ որ արձակես երկրի վրա, արձակված կլինի երկնքում»:

«Վեմ» բառով Տերը չէր կարող ի նկատի ունենալ Ինքն Իրեն, այլ՝ միայն Պետրոսին: Տիրոջ միտքը մեկ բացատրություն ունի. այն, որ Նա ուզում էր Պետրոսին դարձնել գլուխը այն ամբողջ համայնքի, որ կազմված է նրանցից, ովքեր հավատում են, որ Ինքն է Քրիստոսը կամ Մեսսիան. որ Պետրոսի հիմքի վրա կառուցված Քրիստոսի Թագավորությունն աննվաճելի էր լինելու չարի ուժերի համար. և որ հավատացյալների հոգևոր առաջնորդությունը դրվեց Պետրոսի ձեռքերի մեջ՝ որպես Քրիստոսի հատուկ Ներկայացուցչի: Այս իմաստն է՛լ ավելի հստակ է դառնում, երբ հիշում ենք, որ «կապել» և «արձակել» բառերը փոխաբերական իմաստ չունեն, այլ՝ հրեական իրավական հասկացություններ են: Նաև պարզ է դառնում, որ Պետրոսի դիրքը՝ Առաքյալների մեջ և քրիստոնեական համայնքում, այն հիմքն է, որի վրա Քրիստոսը երկրի վրա կառուցում է Աստծո Թագավորությունը՝ Իր Եկեղեցու միջոցով: Պետրոսը անձնապես Քրիստոսի կողմից դրվեց որպես Առաքյալների Գլուխ: Ընդհանրական (Կաթոլիկ) Եկեղեցու վարդապետության համաձայն, Եկեղեցու համար այդ հիմքը կամ վեմը, որ դրվեց Եկեղեցու Հիմնադրի՝ Քրիստոսի կողմից, չէր կարող անհետանալ Պետրոսի անձի հետ միասին՝ նրա մահվամբ, այլ՝ պետք է շարունակվեր և շարունակվեց (ինչպես տեսնում ենք պատմության ընթացքում) Հռոմի Սուրբ Աթոռի և Հռոմի Եպիսկոպոսների կամ Պապերի միջոցով:

Օրթոդոքս Եկեղեցիներն այս հատվածը մեկնաբանում են այնպես, որ Տերը հատուկ կարևորություն տվեց ո՛չ թե Պետրոսի անձին, այլ՝ նրան որպես բոլոր Առաքյալների ներկայացուցչի: «Վեմ» բառն, ըստ այդմ, նշանակում է «մեծ զանգվածի մի փոքր կտոր» և ո՛չ թե՝ ամբողջ զանգվածը: Օրթոդոքս Ավանդությունն, այսպիսով, և մի շարք ա՛յլ Արևելյան Եկեղեցիներ, Տիրոջ կողմից գործածված «դու վեմ ես» արտահայտությունը և դրա շարունակությունը մեկնաբանում են որպես զուտ Առաքելական Հավատքի վերաբերյալ հաստատում և ուրիշ ոչինչ, ո՛չ մի արտոնություն կամ առավելություն Պետրոսի անձի հանդեպ:

Նման ձևով են մտածում նաև բողոքականները՝ ասելով, թե Առաքյալների մեջ Պետրոսի առաջնային դիրքով չի կարելի հիմնավորել Հռոմի Եպիսկոպոսների առաջնայնությունը՝ ողջ քրիստոնեական աշխարհում: Բայց այս մտածողության կաթոլիկ հակաթեզն այն է, որ ինչպես Տասներկու Առաքյալների մահվամբ ամբողջությամբ չի անհետացել նրանց գործի հսկայական ավանդը՝ կառուցելու և տարածելու Տիրոջ Եկեղեցին, այդպես էլ, վստահաբար, չի կարող ամբողջովին անհետանալ Պետրոսի առաքելական առաջնայնությունը կամ գլխավորությունը: Ինչպես ծրագրել էր Տերը, այն պետք է շարունակվեր եկեղեցական պատշաճ հաստատության տեսքով, ճիշտ ինչպես Առաքյալների գործը շարունակվեց պատշաճ եկեղեցական հաստատությունների տեսքով:

Առարկություններ են արվել նաև վերոհիշյալ խնդրո առարկա հատվածի տեքստի հարազատության վերաբերյալ, բայց ձեռագրերը, ա՛յլ Ավետարանների համանման հատվածները և մինչ-Կոստանդինյան շրջանի հայրաբանական գրականությունը խոսում են այդ տեքստի բառերի հարազատ բնօրինակը լինելու մասին՝ առանց աղճատումների^[3]:

 

 

Պետրոսի առաջնորդությունը կազմում է Առաքելական Հաջորդության և ուղղադավանության հաստատութենական հիմքը և երաշխավորությունը, գրավականը՝ հաստատված Տիրոջ կողմից, ըստ Ավետարանների: Պետրոսի առաջնորդությունը նաև երաշխիքն է հավատքի կորիզի և հիմնարար վարդապետությունների ուղղադավանության և միաձևության պահպանության՝ հիմնվելով դարձյալ Տիրոջ խոսքերի վրա, որ ասաց Պետրոսին. «Երբ կրկին ինձ դառնաս, կհաստատես քո եղբայրներին» (Ղկս 22, 32), նաև երեք անգամ հրամայեց նրան. «Արածեցրո՛ւ իմ ոչխարներին» (Հվհ 21, 15-17):

 

 

Գաղատացիներին ուղղված նամակի համաձայն (2, 11), Պետրոսը գնացել է Անտիոք, որտեղ Պողոսը հանդիմանել է նրան՝ այն պահպանողական կեցվածքի համար, որ Պետրոսն այդ առթիվ դրսևորել էր հեթանոսների դարձի գալու պայմանների վերաբերյալ, հեթանոսների հետ կամ նրանցից զատ ճաշելու առնչությամբ: Հետագայում ձևավորված Ավանդությունը պնդում է, որ Պետրոսը Անտիոքի Եպիսկոպոսն էր: Ըստ Որոգինեսի և Եվսեբիոսի գրվածքների, Պետրոսն է հիմնել Անտիոքի Եկեղեցին: 9-րդ դարով թվագրվող գավազանագրքերից մեկը նշում է, որ Պետրոսը յոթ տարի ծառայել է որպես Անտիոքի Եպիսկոպոս, և որ, հնարավոր է, իր ընտանիքն այդ քաղաքում է թողել՝ Հռոմ մեկնելուց առաջ: Առաջին դարում շրջանառության մեջ է եղել մի ավանդություն, որի համաձայն՝ Պետրոսից հետո Անտիոքում են մնացել և ապրել իր զավակները:

«Կղեմեսյան գրականության» մեջ, որը Չորրորդ դարի գրվածքների հավաքածու է (բայց կա նաև համոզմունք առ այն, որ հավաքածույի մեջ կան նաև ավելի վաղ շրջանի նյութեր), Պետրոսի մասին փոխանցվում են տեղեկություններ, որոնք, գուցե, ավելի հին շրջանի ավանդություններից են սերում: Համաձայն դրանցից մեկի, Պետրոսն ունեցել է 12-16 հետևորդներից բաղկացած մի խումբ: Մեկ ա՛յլ ավանդություն պատմում է Պետրոսի ճամփորդության մասին՝ Ծովային Կեսարիայից դեպի Անտիոք, որտեղ նա վիճաբանում է իր հակառակորդ Սիմոն մոգի հետ: Պետրոսն այդ ճամփորդության ժամանակ Կեսարիայի եպիսկոպոս է ձեռնադրում Զակքեոսին, իսկ Տրիպոլիի եպիսկոպոս՝ Մառոնին:

Հնարավոր է, որ Պետրոսը եղել է նաև Կորնթոսում, և, գուցե, այնտեղ գոյություն է ունեցել Կեփասի կողմնակիցների մի խումբ. այս մասին կարելի է ենթադրել Պողոսի Կորնթացիներին ուղղված Առաջին Նամակից:

Կորնթոսի եպիսկոպոս Դիոնիսիոսը Երկրորդ դարում Հռոմի Եկեղեցուն գրած իր նամակում ասում է, որ Պետրոսը և Պողոսը հիմնադրել են Հռոմի և Կորնթոսի եկեղեցիները և որոշ ժամանակ ապրել են Կորնթոսում և հետո մեկնել են Իտալիա, որտեղ էլ նահատակվել են. «Երկուսն էլ հիմնել և նմանապես ուսուցանել են մեզ՝ մեր Կորնթոսում: Եվ նույն կերպ՝ ուսուցանել են նաև Իտալիայում և նահատակվել նույն ժամանակում»:

 

 

 

 

Վաղ շրջանի Եկեղեցու ավանդության համաձայն, Պետրոսը Պողոսի հետ միասին հիմնադրել է Հռոմի Եկեղեցին, եղել այդ Եկեղեցու եպիսկոպոսը, այնտեղ գրել է երկու Նամակ, և հետո այնտեղ նահատակվել է Պողոսի հետ միասին:

Ընդհանրական (Կաթոլիկ) Եկեղեցին Հռոմի Պապին (կամ Եպիսկոպոսին) համարում է Սուրբ Պետրոսի իրավահաջորդը: Այս վստահության հիմնավորումն այն է, որ Պետրոսը եղել է Հռոմի առաջին եպիսկոպոսը կամ Պապը:

Իրենեուս Լուգդունացին իր «Ընդդեմ հերետիկոսությունների» աշխատության (մոտ՝ 180թ.) Երրորդ գլխում Պետրոսի հաջորդ է համարում Լինուսին, որին Ընդհանրական Եկեղեցին համարում է Հռոմի երկրորդ Պապ, որին հաջորդել են Անակլետուսը, Կղեմես Հռոմեացին, Էվարիստուսը, Ալեքսանդրոսը, Սիքստուսը, Թելեսֆորուսը, և այդպես շարունակ՝ մինչև ներկայիս Պապը: Եվսեբիոս Կեսարացին ևս իր «Եկեղեցական Պատմության» մեջ գրում է, որ Լինուսը հաջորդեց Պետրոսին՝ որպես Հռոմի Եպիսկոպոս. «Ինչ վերաբերվում է նրա մյուս հետևորդներին, Պողոսը վկայում է, որ Կրեսկեսն ուղարկվեց Գաղատիա, բայց Լինուսը, որի մասին, որպես Հռոմում իր ուղեկցի, գրում է Տիմոթեոսին ուղղված Երկրորդ Նամակում, Պետրոսի հաջորդն էր՝ որպես Եպիսկոպոս, այնտեղ, ինչպես արդեն ասել ենք»^[4]:

Տերտուղիանոսի «Հրահանգներ հերետիկոսների դեմ» աշխատության 32-րդ գլխում գրված է, որ Կղեմեսը Պետրոսի կողմից ձեռնադրվեց որպես Հռոմի Եպիսկոպոս. « [...] ինչպես նաև Հռոմի Եկեղեցին, որի մասին ասվում է, որ Կղեմեսը նույնպես ձեռնադրվեց Պետրոսի կողմից»:

Սբ. Կղեմես Հռոմեացին Պետրոսին և Պողոսին ճանաչում է որպես հավատքի ականավոր հերոսներ:

 

 

Աստվածաշնչյան ոչ մի ակնհայտ վկայություն չկա այն մասին, թե Պետրոսը երբևէ եղել է Հռոմում, բայց Պետրոսի Առաջին Նամակը նշում է, որ «ձեզ ողջունում է Բաբելոնում գտնվող և ձեր նման ընտրյալ եկեղեցին, ինչպես նաև՝ իմ որդի Մարկոսը» (1Պտ 5, 13): Պարզ չէ, թե արդյո՞ք այստեղ խոսքը աշխարհագրական Բաբելոնի մասին է, թե՞ Հռոմի, որն այդ ժամանակ քրիստոնյաների կողմից «Բաբելոն» էր կոչվում, թե՞, գուցե, հրեական սփյուռքի մասին է ընդհանրապես, ինչպես ենթադրում է ժամանակակից տեսություններից մեկը^[5]: Բայց ավանդական և ամենահավանական տարբերակը երկրորդն է, այսինքն՝ որ Բաբելոն անվան տակ տվյալ դեպքում հասկացվում է Հռոմեական Կայսրության մայրաքաղաք Հռոմը։

Պողոսն իր Հռոմեացիներին ուղղված նամակում, որ գրվել է մոտ 57թ.ին, անուններով ողջունում է մոտ հիսուն մարդու, որ Հռոմում էին, բայց ո՛չ Պետրոսին: Պետրոսի մասին հիշատակություն չկա նաև Պողոսի երկու տարի Հռոմում մնալու ընթացքում՝ Գրծ 28-րդ գլխում, մոտ 60-62թթ.ին, թեև 28-րդ գլխում հատուկ ձևով նշված չեն Պողոսի այցելուների անունները: Սա, ուսումնասիրողների գրեթե միաձայն կարծիքով, նշանակում է, որ Պետրոսը Հռոմ է ժամանել դրանից հետո, 63 կամ 64 թվականին։

 

 

Սբ. Իգնատիոս Անտիոքացին (35-107) Հռոմի քրիստոնյաներին ուղղված իր Նամակում գրում է Պետրոսի և Պողոսի մասին, որ հորդորում են Հռոմի հավատացյալներին, և խոսում է Հռոմում Պետրոսի ներկայության մասին:

Արդեն ասվեց, որ Իրենեուս Լուգդունացին (130-202) գրում է^[6], որ Պետրոսը և Պողոսը Հռոմի Եկեղեցու հիմնադիրներն էին և որ Պետրոսը Լինուսին ձեռնադրել էր որպես իրեն հաջորդող եպիսկոպոս:

Կղեմես Ալեքսանդրացին (150-215) գրում է^[7], որ «Պետրոսը հրապարակավ քարոզում էր Աստծո Խոսքը Հռոմում», մոտ 190թ.ին:

Որոգինեսի և Եվսեբիոսի համաձայն, «Պետրոսը, նախ հիմնելով Անտիոքի Եկեղեցին, մեկնեց Հռոմ՝ քարոզելու Ավետարանը, և Անտիոքի Եկեղեցին [առաջնորդելուց] հետո առաջնորդեց նաև Հռոմի Եկեղեցին՝ մինչև իր մահը»^[8]:

Լակտանցիուսն իր «Թե ինչպե՛ս մեռան հալածիչները» գրքում, գրված մոտ 318թ.ին, վկայում է. «Ներոնի կառավարման ժամանակ Պետրոս Առաքյալը եկավ Հռոմ, և Աստծո կողմից իրեն տրված զորությամբ որոշ հրաշքներ գործեց և շատերին դարձի բերելով դեպի ճշմարիտ կրոնը՝ հավատարիմ և կայուն տաճար կառուցեց Տիրոջ համար»^[9]:

 

 

 

 

Եվսեբիոս Կեսարացին (260/265-339/340) պատմում է, որ Պետրոսը Սիմոն մոգին հանդիպել է Հուդեայում (Գրծ 8), որից հետո Սիմոն մոգը փախել է Հռոմ, որտեղ հռոմեացիները սկսել են նրան վերաբերվել որպես աստծո: Բայց նրա բախտը երկար չի տևել, որովհետև Աստված Պետրոսին ուղարկեց Հռոմ, և Առաքյալի քարոզչությամբ Սիմոնի մոգությունը չեզոքացվեց և նրա համբավը կորավ^[10]:

Ըստ Սբ. Հերոնիմոսի (327-420), «Պետրոսը Հռոմ գնաց Կլաուդիուսի երկրորդ տարում՝ կործանելու Սիմոն մոգին, և այնտեղ քսանհինգ տարի զբաղեցրեց Սրբազան Աթոռը՝ մինչև վերջ, այսինքն՝ մինչև Ներոնի տասնչորսերորդ տարին»^[11]:

 

 

Հովհաննեսի Ավետարանի վերջաբանում Տերը Պետրոսի հետ զրույցի մեջ ակնկարկում է, թե ի՛նչ մահով է նա մեռնելու. « [...] երբ ծերանաս, ձեռքերդ վեր կբարձրացնես, և ուրիշները քեզ գոտի կկապեն և կտանեն ո՛ւր չես կամենա» (Հվհ 21, 18): Որոշ մասնագետներ այս խոսքերը մեկնաբանում են որպես Պետրոսի խաչելության մասին ակնարկություն: Դ.Ֆ. Ռոբինսոնը և Ու.Մ. Սմոլցը ենթադրում են, թե Գրծ 12, 1-17 հատվածի պատմությունը՝ բանտից Պետրոսի ազատման մասին, երբ «հրեշտակն ազատեց» նրան, և նա «գնաց մեկ ա՛յլ տեղ», գաղափարական ձևով ներկայացնում է Պետրոսի մահը, որ կարող էր տեղի ունեցած լինել Երուսաղեմում, 44 թվականին: Սա, սակայն, պատմական հիմքերից զուրկ ենթադրություն է։

Վաղ քրիստոնեական ավանդության համաձայն, Պետրոսը նահատակվել է խաչելությամբ՝ Հռոմի մեծ հրդեհի ժամանակ, 64 թվականին: Դա, հավանաբար, տեղի է ունեցել երեք ամիս անց՝ այն աղետալի հրդեհից, որը կործանեց Հռոմի մի մասը, և որի համար Ներոն կայսրը մեղադրեց քրիստոնյաներին: Ըստ ավանդության, հռոմեական իշխանությունները Պետրոսին մահապատժի են ենթարկել Վատիկանի բլրի վրա: Պարականոն «Պետրոսի Գործեր» գրության մեջ պատմվում է, որ Պետրոսին խաչել են գլխիվայր: Ավանդությունը Պետրոսի թաղման տեղը մատնանշում է այժմյան Սուրբ Պետրոսի տաճարի տեղում՝ Ավագ Խորանի տակ: Սբ. Կղեմես Հռոմեացի Պապը († 99թ.) իր «Կորնթացիներին ուղղված Նամակի» (գրված՝ 80-98 թթ.ի միջև) Հինգերորդ գլխում գրում է. «Օրինակ առնենք մեր սերնդից: Նախանձի ու խանդի պատճառով Եկեղեցու մեծագույն ու արդարագույն սյուները հալածվեցին և մինչև իսկ սպանվեցին: [...] Պետրոսը, անարդար նախանձի պատճառով ո՛չ թե մեկ կամ երկու, այլ՝ բազում տառապանքներ կրեց և, ի վերջո, իր վկայությունը տալով՝ մեկնեց իրեն արժանի փառքի վայրը»:

Երկրորդ դարով թվագրվող պարականոն «Պետրոսի Գործեր» գրությունը աղբյուրն է Պետրոսի հայտնի լատիներեն խոսի ավանդության՝ «Quo vadis, Domine?» (հունարեն՝ Κύριε, ποῦ ὑπάγεις), հայերեն՝ «Տե՜ր, ո՞ւր ես գնում» (գրաբար՝ «Տէր, յո՞ երթաս»), որի համաձայն Պետրոսը, հալածանքների պատճառով Հռոմից փախչելիս, հանդիպում է Հարուցյալ Հիսուսին, Ով խաչը ուսին գնում էր Հռոմ: Պետրոսը հարցնում է Տիրոջը, թե ո՞ւր է գնում, և Տերը պատասխանում է. «Գնում եմ Հռոմ՝ նորից խաչվելու»: Այս խոսքերից Պետրոսը քաջալերվում է և վերադառնում Հռոմ՝ շարունակելու իր առաքելությունը և այնտեղ էլ նահատակվում է:

Պետրոսի նահատակության մասին պատմում է նաև Տերտուղիանոսը (155-240) իր «Հրահանգներ ընդդեմ հերետիկոսների» աշխատության վերջում, գրելով, որ Պետրոսն իր Տիրոջ նման չարչարանքներ կրեց. «Որքա՜ն երջանիկ է այդ եկեղեցին, [...] որտեղ Պետրոսը չարչարանքներ կրեց իր Տիրոջ նման, իսկ Պողոսը պսակվեց Հովհաննեսի^[12] նման մահով»: Նույն հեղինակն իր «Հակաթույն կարիճների խայթոցների դեմ» աշխատության 15-րդ գլխում ևս գրում է Պետրոսի մահվան մասին. «Նախ Ներոնը արյունով ներկեց նորաբողբոջ հավատքը Հռոմում: Այնտեղ Պետրոսը գոտևորվեց մեկ ա՛յլ արյամբ, որովհետև կապվեց խաչին»:

Որոգինեսը (184-253) իր «Ծննդոց գրքի Երրորդ գլխի մեկնության» մեջ, որից մեջբերում է Եվսեբիոսն իր «Եկեղեցական Պատմության» մեջ, ասում է. «Պետրոսը խաչվեց Հռոմում՝ գլխիվայր, քանի որ նա ինքն ուզեց այդպես տառապել»: Մեկ ա՛յլ պատմության համաձայն, Պետրոսն իրեն անարժան համարեց խաչվել իր Տիրոջ նման, և խնդրեց գլխիվայր խաչել իրեն, որպեսզի կարողանար տեսնել աշխարհն այնպես, ինչպես այն տեսնում է մարդկանց մեծամասնությունը, այսինքն՝ գլխիվայր:

Պետրոս Ալեքսանդրացին († 311թ.), ով Ալեքսանդրիայի եպիսկոպոսն էր, ապաշխարության մասին գրած իր մի նամակում ասում է. «Պետրոսը՝ առաջինը Առաքյալների մեջ, հաճախ ձերբակալված և բանտ նետված լինելով, խայտառակված լինելով, վերջին խաչվածն էր Հռոմում»:

Հերոնիմոսը (327-420) գրում է, որ «Պետրոսն իր նահատակության պսակը ստացավ Ներոնի ձեռքից՝ խաչվելով գլուխը դեպի վար, իսկ ոտքերը՝ դեպի վեր, ասելով, որ ինքն արժանի չէր խաչվելու իր Տիրոջ նման»:

Հայ Ծեսի Շարակնոցում, «Սուրբ Տասներկուսի և գլխավոր Առաքյալներ Պետրոսի և Պողոսի» տոնի օրվա Առավոտյան ժամերգության շարականում երգվում է. « [...] Սուրբ Պետրոս Առաքյալը արիությամբ համբերելով՝ Քեզ խաչակից եղավ [...] »։ Սա ցույց է տալիս, որ Հայ Եկեղեցու ավանդության մեջ երբեք կասկած չի եղել առ այն, որ Պետրոս Առաքյալը մարտիրոսացել է Հռոմում խաչվելով։

 

 

 

 

Ավանդության համաձայն, Պետրոսի խաչելությունը տեղի է ունեցել Ներոնի պարտեզներում, և նրա գերեզմանն էլ դրանց մոտակայքում է եղել: Գայիուս անունով քրիստոնյա մի հեղինակ իր «Վիճաբանություն ընդդեմ Պրոկղի» գրքում (198թ.), որը մասամբ պահպանվել է Եվսեբիոսի կողմից, Պետրոսի և Պողոսի մասունքների ամփոփման վայրի մասին պատմում է հետևյալը. «Ես կարող եմ մատնացույց անել Առաքյալների մասունքները: Որովհետև եթե ուզենաք գնալ Վատիկան կամ դեպի Օստիա տանող ճանապարհը, ապա կգտնեք այս եկեղեցու հիմնադիրների մասունքները»:

Հերոնիմոսն իր «Ականավոր այրերի մասին» աշխատության մեջ (392թ.) գրում է. «Պետրոսը թաղվեց Հռոմում՝ Վատիկանի մեջ, Հաղթանակի ճանապարհի մոտ, որտեղ նրան պատվում է ողջ աշխարհը»:

Չորրորդ դարասկզբում, Կոստանդիանոս Առաջին կայսրը որոշեց Պետրոսին պատվել՝ մի մեծ բազիլիկ տաճար կառուցելով նրա գերեզմանի վրա: Պետրոսի թաղման տեղը հստակ հիշում էին Հռոմի քրիստոնյաները: Սուրբ Պետրոսի բազիլիկ տաճարի կենտրոնում՝ Ավագ Խորանի տակ է գտնվում Սուրբ Պետրոսի գերեզմանը:

Պետրոսի գանգը, ըստ ավանդության, Իններորդ դարից ամփոփված է Հռոմի Լաթերանյան թաղամասում գտնվող Սուրբ Հովհաննես Մայր Տաճարում, Սուրբ Պողոսի գանգի հետ միասին: 1950թ.ին Սուրբ Պետրոսի տաճարի Ավագ Խորանի տակ գտնվել են մարդկային ոսկորներ, որոնք, շատերի կարծիքով, Պետրոսի ոսկորներն են: 1953թ.ին, երբ Երուսաղեմում պեղեցին և գտան մի գերեզման, որը, ոմանց կարծիքով, Պետրոսի գերեզմանն էր, առաջ եկավ հակաթեզ՝ Հռոմում Պետրոսի գերեզմանի դեմ: Բայց Երուսաղեմի այդ պեղումների ժամանակ Պետրոսի անունը կրող գերեզմանի կողքին գտնվեցին նաև ա՛յլ գերեզմաններ, որոնք կրում էին Հիսուսի, Մարիամի, Հովհաննեսի, Հակոբոսի և ա՛յլ աշակերտների անուններ, ինչից պարզ է դառնում, որ դրանք Ավետարանում հիշվող նույն անձանց չեն պատկանում, քանի որ դրանք հրեական հասարակության մեջ լայնորեն կիրառվող անուններ էին:

1960-ականներին Սուրբ Պետրոսի տաճարի պեղումների ժամանակ գտնված ոսկորները վերստին ուսումնասիրվեցին և եզրակացվեց, որ դրանք մոտ 61 տարեկան տղամարդու ոսկորներ են՝ Առաջին դարից: Սա հիմք հանդիսացավ, որ 1968թ.ին Պողոս Վեցերորդ Պապը հայտարարի, որ դրանք, ամենայն հավանականությամբ, Սուրբ Պետրոսի մասունքներն էին: 2013թ. Նոյեմբերի 24-ին Ֆրանցիսկոս Պապը Սուրբ Պետրոսի հրապարակում մատուցված Սուրբ Պատարագի ժամանակ առաջին անգամ հրապարակային ձևով ներկայացրեց այդ մասունքների մի մասը: 2019թ. Հուլիսի 9-ին հայտարարվեց, որ Ֆրանցիսկոս Պապն այդ մասունքներից իննը կտոր բրոնզե մասնատուփով նվիրել է Կոստունդնուպոլսի Հունաց Պատրիարք Բարդուղիմեոսին: Վերջինս այս քայլը մեկնաբանեց որպես «քաջ և համարձակ» որոշում: Ֆրանցիսկոս Պապն ասաց, որ իր այդ որոշումը «աղոթքից մղված էր» և նշան էր այն շարունակական աշխատանքի, որ տարվում է Ընդհանրական և Բյուզանդական Եկեղեցիների միջև լիակատար հաղորդության վերահաստատման ուղղությամբ: Սուրբ Պետրոսի մասունքների մեծ մասը, սակայն, շարունակում է պահպանվել Սուրբ Պետրոսի Ավագ Խորանի տակ:

 

 

 

 

Հռոմեական Հայսմավուրքը Հունիսի 29-ը սահմանում է որպես և՛ Պետրոս և՛ Պողոս Առաքյալների տոն: Սբ. Օգոստինոս Հիպպոնացին իր 295-րդ քարոզում գրում է. «Մեկ օր է նշանակված՝ երկու Առաքյալների մարտիրոսության տոնի համար, որովհետև այդ երկուսը մեկ են: Թեև նրանք նահատակվել են տարբեր օրերի, նրանք մեկ են»:

Արևելյան Օրթոդոքս Եկեղեցիներում, Հայ Կաթողիկէ (Ընդհանրական, Կաթոլիկ) և Հայ Առաքելական Եկեղեցիներում ևս նրանց երկուսի տոնը նշվում է միասին:

Հռոմեական ծիսական օրացույցում Սուրբ Պետրոսին նվիրված ա՛յլ տոներ էլ կան: Սուրբ Պետրոսի Գահի տոնը նշվում է Փետրվարի 22-ին, իսկ Նոյեմբերի 18-ին նշվում է Սուրբ Պետրոսի և Սուրբ Պողոսի Տաճարների օծման տոնը:

Օրթոդոքս Եկեղեցու Ժամագրքում յուրաքանչյուր հինգշաբթի նվիրված է Առաքյալների հիշատակին, որոնց մեջ նաև Պետրոսն է: Կան նաև երեք տոներ, որոնք նվիրված են Պետրոսին.

1) Հունվարի 16-ին նշում են Սուրբ և Փառավորյալ Պետրոս Առաքյալի Թանկարժեք Շղթաների հարգման տոնը, երբ հիշատակվում են և՛ այն շղթաները, որոնք հրաշքով ընկան Պետրոսի ձեռքերից (Գրծ 12, 1-11), և՛ այն շղթաները, որոնցով Պետրոսը տարվեց նահատակության՝ Ներոնի օրոք.

2) Հունիսի 29-ին նշում են Սուրբ Պետրոսի և Սուրբ Պողոսի տոնը, որին նախորդում է պահոց մի շրջան, որ կոչվում է Առաքյալների Պահք.

3) Հունիսի 30-ին տոնում են Տասներկու Առաքյալների տոնը:

Հայոց Տոնացույցի համաձայն, Սուրբ Պետրոսի և Սուրբ Պողոսի միասնական հիշատակությունը տոնվում է տարվա մեջ երկու անգամ. առաջինը՝ Հոգեգալստին հաջորդող հինգերորդ շաբաթ օրը՝ «Սուրբ Տասներկուսի և գլխավոր Առաքյալներ Պետրոսի և Պողոսի» անունով, իսկ երկրորդը՝ Սուրբ Ծննդյան և Աստվածահայտնության տոնին նախորդող Ավագ տոների շարքում, որպես երրորդ Ավագ տոն՝ «Սուրբ Առաքյալներ Պետրոսի և Պողոսի» անունով։

 

 

Սբ. Պետրոս Առաքյալի մասին Ն.Ս. Բենեդիկտոս Տասնվեցերորդ Պապի երեք քարոզները կարող եք կարդալ հետևյալ հղումներով. 1) «Պետրոս ձկնորսը», 2) «Պետրոս առաքյալը», 3) «Պետրոս վեմը, որի վրա Քրիստոսը հիմնեց Եկեղեցին»։