Աստծո խաղաղությունը և Աստծո զինադադարը

Բայց հատկապես ուշ Միջնադարում է, որ իրավիճակը սկսում է ավելի արագ ու ավելի արդյունավետ կերպով փոխվել: Տասնմեկերորդ դարի սկզբին հարավային Ֆրանսիայում ծնունդ է առնում «եկեղեցական իշխանությունների կողմից սկզբնավորված խաղաղասիրական մի շարժում, որի նպատակն էր վերջ դնել կամ գոնե զսպել անվերջանալի բռնություններին, որոնք բնորոշ էին ավատատիրական հասարակությանը և որոնց թագավորական իշխանությունը չէր կարողանում հսկողության տակ պահել: Եկեղեցին առավել իրավացիությամբ միջամտում է այդ հարցին, քանի որ այդ բռնություններին զոհ գնացողների թվում քիչ չէին նաև եկեղեցականները: Խաղաղարար երկու ուղղությունները մատնանշելու համար խոսվում է “Աստծո խաղաղության” և “Աստծո զինադադարի մասին”: Առաջինը պատերազմական բռնություններից զերծ էր պահում որոշակի մարդկանց և որոշակի վայրեր, իսկ երկրորդը արգելում էր պատերազմական գործողություններ կատարել որոշակի ժամանակաշրջաններում (1037-1041 թվականներին Արլսում գումարված Ժողովը արգելում է պատերազմել չորեքշաբթի օրվա մայրամուտից մինչև երկուշաբթի օրվա լուսաբացը): Աստծո խաղաղության շարժումը սկիզբ առավ 987 թվականին Լը Փյուիի եպիսկոպոսի նախաձեռնությամբ, որն իր թեմի ասպետներին հավաքելով՝ նրանց պարտադրեց խաղաղասիրության երդում տալ: Երկու տարի անց՝ 989 թվականին, շարժումն արդեն զգալիորեն ծավալվել էր. Շարթրուի Ժողովի ժամանակ այլևս ո՛չ թե միայն մի եպիսկոպոս, այլ՝ Բորդոյի եկեղեցական նահանգի բոլոր եպիսկոպոսներն ու Լիմոժի եպիսկոպոսը նզովքի գերագույն պատժով սպառնում են բոլոր նրանց, ովքեր կհամարձակվեն բռնագրավել կամ գողանալ գյուղացիների ունեցվածքները կամ բռնություն գործադրել անզեն կրոնավորների նկատմամբ: Հաջորդ տարիներին ուրիշ Ժողովներ էլ են գումարվում Աքուիտանիայում և Բուրգոնիայում, որտեղ հավաքված Եպիսկոպոսները ազնվականներից ու ասպետներից պահանջում են խոստանալ՝ հարգել Աստծուց կամեցված խաղաղությունը: 1016 թվականին Վերդան-սյուղ-լը-Դու քաղաքում ժողովի հավաքված Եպիսկոպոսները բուրգոնիացի ասպետներին պարտադրում են Սրբերի մասունքների վրա երդվել, որ հարգելու են անզեն բնակչությանը, պաշտամունքի վայրերը, իսկ եկեղեցիների ու վանքերի հարակից տարածքները համարվելու են ապաստանի վայր»^[1]:

Աստծո խաղաղության հետ միասին, – որն անվանում էին նաև «խաղաղության դաշինք» («pactum pacis»), «խաղաղության վերահաստատում» («restauratio pacis»), – հաստատվում է նաև Աստծո զինադադարը («tregua Dei»), որը «պարտավորեցնում էր դադարեցնել զենքերի գործածումը ծիսական օրացույցի բազմաթիվ տոների կապակցությամբ, ինչպես նաև շաբաթվա որոշ օրերում: [...] Ի հիշատակ Քրիստոսի Չարչարանքների և Հարության, արգելվում է մարտնչել հինգշաբթիից մինչև Կիրակի, այսինքն՝ չորեքշաբթի օրվա մայրամուտից մինչև երկուշաբթի օրվա արևածագը: Սրանից բացի, արգելվում է զենք գործածել Հիսնակաց և Քառասնորդաց, Զատկվա, Համբարձման, Հոգեգալստյան ծիսական ժամանակներում և Աստվածածնին ու որոշ Սրբերի նվիրված տոնական օրերին»^[2]:

Ակնհայտ է, որ Եկեղեցու կողմից հաստատված այս կանոնները միշտ չէ, որ հարգվում էին, բայց անժխտելի է, որ Եկեղեցու կողմից առաջ տարված քարոզչությունը հսկայական ու եզակի դեր էր խաղում ժողովրդին ու ազնվականներին խաղաղության ու հարգանքի գաղափարին վարժեցնելու, խաղաղության արժեքների համաձայն դաստիարակելու, ավատատիրական դարաշրջանի բռնությունները հնարավորինս սահմանափակելու և հատկապես՝ ասպետի կերպարը արմատապեսփոխակերպելու գործում. մինչ այդ որպես անխիղճ ու անօրեն թափառաշրջիկ ավազակ ճանաչված այդ հեծյալին Եկեղեցին վերադաստիարակեց, դարձրեց պատվի գաղափարը կրող և տկարներին պաշտպանող ասպետ, այն աստիճան, որ այդ անունը դարձավ վեհ գաղափարներ կրող մարդու հոմանիշ^[3]: Բայց ամեն ինչից ավելի, Աստծո խաղաղությունը «բացառիկ կերպով նպաստեց հաստատելու այն գաղափարը, որ զենք չկրողները և նրանց ունեցվածքները բնական իրավունքով իսկ անձեռնմխելի են: Աստծո խաղաղության ուղղակի հետևանքը այն եղավ, որ կազմվեց և ընդունվեց ցանկը այն անձանց, ովքեր պատերազմի ժամանակ “ընդհանուր ապահովագրություն”, այսինքն՝ անձեռնմխելիություն էին վայելում. եկեղեցականները, եպիսկոպոսներից սկսած մինչև ուխտավորները, մատրանապետները, վանականներն ու միայնակյաց ճգնավորները, “հողագործներն ու բոլոր դաշտերում աշխատողները”, վաճառականները, ծերերը, երեխաները և կանայք»^[4]:

Խաղաղասիրական այս շարժման ընդհանուր հետևանքը եղավ այն, որ Միջնադարում տեղի չունեցավ ոչ մի դասակարգային պատերազմ (ինչպես, օրինակ, ստրուկների մեծամասշտաբ ապստամբություններն էին Հռոմեական Կայսրությունում), ոչ մի «գերիշխանական պատերազմ, որի նպատակն է միայն մի ժողովրդի կամ մի տոհմի տիրապետությունը վիթխարի տարածքների վրա». Միջնադարը չունեցավ զանգվածային զինվորագրության համակարգը, որը բնորոշ էր Հռոմեական Կայսրությանը և հետո բնորոշ դարձավ արդի պետությունների համար, այլ՝ կար «մասնագիտացած ռազմիկների մի փոքրամասնություն», ինչպես նաև՝«բնակչության մեծամասնությունը կազմող զանգվածը», որն անվանվում էր «անզեն» («inermis»), շատ հազվադեպ մասնակից դարձվեց բախումներին: Սա նշանակում է, որ բազմաթիվ տարածաշրջաններում բնակչությունը «Միջնադարի կենտրոնական դարերի ընթացքում վայելեց պատերազմների եթե ո՛չ ամբողջական անհետացումը, գոնե դրանց տևական սահմանագծումը, ուստի նույնիսկ եթե պատերազմ էր բռնկվում, դրա հետևանքները չէին տարածվում ողջ բնակչության վրա»^[5]: Ինչը որ կրկնակի դրական հետևանք ունեցավ հասարակության համար. առաջինը ժողովրդագրական ուղղությամբ, ավելի քիչ թվով երիտասարդներ պատերազմի երախը նետելով, հետևաբար՝ ավելի բազմաթիվ նոր ընտանիքների ձևավորումը հնարավոր դարձնելով, որի հետևանքն էլ, բնականաբար, ավելի շատ երեխաների ծնունդն էր և հասարակության թարմացումը. երկրորդ, որը առաջինի ուղղակի հետևանքն է, ժողովրդագրական աճը ապահովեց տնտեսական աճ և հարստության գրանցում, որովհետև բնակչության մեծ մասն իր ժամանակն անցկացնում էր ո՛չ թե պատերազմելով, այլ՝ աշխատելով և իր երկիրը շենացնելով:

 

Այս ամենով է բացատրվում նաև պատմական այն հանգամանքը, որ Տասնմեկերորդ դարի սկզբից Իտալիայում և ապա նաև ամբողջ Կաթողիկե Եվրոպայում կարողացան ծնունդ առնել և սքանչելի զարգացում ապրել Քրիստոնյա Միջնադարի հրաշալիքները. ճարտարապետական գլուխգործոցներ հանդիսացող վիթխարի տաճարները, համալսարանները, եղբայրակցությունները, հիվանդանոցները, գրականության, գեղարվեստի, երաժշտության գլուխգործոցները, և այն բոլոր բարի ու գեղեցիկ ժառանգությունը, որն այդ դժվարին, բայց լույսերով գերհարուստ դարաշրջանը ստեղծել ու ավանդել է մինչև մեր օրերը (և որոնց մասին գոնե համառոտ կերպով կխոսենք Տասնչորսերորդ գլխում):