Մահը քրիստոնյաների համար

^[1] Adalbert Hamman, La vita quotidiana nell'Africa di Agostino, pp. 284-291.

^[2] «Անգլերեն ''Halloween'' անունը միջնադարյան ծագում ունի: Իր սկզբնական ձևով այն ասվում էր ''All Hallows'' (Ամենայն Սրբոց), հետագայում դառնալով ''All Hallows Even'' և ''Halloween'' (Ամենայն Սրբոց նախատոնակ): Նախատոնակը դա կրոնական մեծ տոներին նախորդող երեկոյան արարողություններն են: Ահա թե ինչու Հոկտեմբերի 31ը տոնակատարվում է Նոյեմբերի 1ի՝ “Ամենայն Սրբոց” տոնի սպասումով»: Այս տոնը, ինչպես արդեն ասացինք, հաստատվել է նաև փոխարինելու համար հեթանոսական «Սամհային տոնին, որը կելտական ժողովուրդների օրացույցի ամենակարևոր տոներից մեկն էր, քանի որ նշում էր ամառվա ավարտը և նոր տարվա սկիզբը»: Իսկ ի՞նչ էր տեղի ունենում քրիստոնեական տոնացույցի կողմից ջնջված հեթանոսական այդ տոնի ժամանակ: «Տոնակատարությունները սկսվում էին Սամհայինից երեք օր առաջ և ավարտվում էին երեք օր հետո: Հոկտեմբեր ամսվա վերջին գիշերը կելտերի համար մոգական ժամանակ էր, որում անդենական աշխարհի էակներն ու աստվածությունները թափառում էին մահկանացուների երկրի վրա և Ռոսքոմմոնի կոմսությունում գտնվող Քրուախհայինի կախարդական քարանձավից դուրս էր գալիս ոգիների մի բանակ, որին առաջնորդում էր “Մեծ Թագուհի” Մորվիգանը: Սամհայինի ժամանակ ավանդությունը նախատեսում էր մարդկային և կենդանական զոհաբերություններ ի պատիվ ցորենի և հողագործության աստված Քրոմ Քրուախի: Հողագործությունը կելտական ժողովուրդների գոյապահպանման գլխավոր աղբյուրն էր և այդ առիթը օգտագործվում էր, որպեսզի մահկանացուները զոհերի մատուցմամբ ոգիներին երախտագիտություն հայտնեին ամառվա հունձքի համար: Սամհայինի այս տոնակատարությունները նվիրված էին արոտավայրերից հոտերի վերադարձին, կամ էլ՝ հունձքին: Այս տոնի կարևորությունը ընդգծվում էր կելտական օրենքների վերահաստատմամբ, հաջորդ տարվա համար կրակի վերարծարծմամբ, գուշակությունների միջոցով, որոնք այդ օրվա համար կանխատեսում էին մեռած հոգիների այցելությունը ողջերի տներին: Այս տոնակատարությամբ հիշատակվում էր նաև մուտքը տարվա երկրորդ կես, որն ամենամթինն է, ամենաամուլը, նվազ արգասավորը: Ուստի հավատում էին, թե ամառվա այդ վերջին գիշերվա մեջ մեռյալների աշխարհի և ողջերի աշխարհի միջև բաժանումը դառնում էր նվազ հստակ, այն աստիճան, որ հոգիները կարողանում էին վերադառնալ երկիր, այնպես՝ որ մայրամուտից մինչև արևածագ “մեռյալների թագավորությունը” տիրում էր “ողջերի թագավորությանը”: Տարվա մեջ այն գիշերն էր, երբ գերագույն աստիճանի էին հասնում գերբնականի և երկրայինի միջև շփումները, որոնք համարվում էին միմյանց զուգահեռ աշխարհներ, թեև երբեմն նկատվում էին որպես միմյանց միջև ընդհարման մեջ գտնվող աշխարհներ: Աշնանային այս տոնակատարությունն, ուստի, կրում էր ձախավեր նկարագիր, ուրվականներով, վհուկներով, հուշկապարիկներով, ոգիներով, դևերով և ամեն տեսակի տարօրինակ թափառական էակներով: Սամհայինի տոնի կապակցությամբ հագնում էին հատուկ դիմակներ, որոնք ներկայացնում էին ամեն տեսակի չար էակների, որոնցից Կելտերը սարսափում էին և որոնց ընծաներ էին նվիրաբերում: Այդպիսով փորձում էին հունձքը և հոտերը պաշտպանել դիվային ազդեցություններից, որոնք տարվա այդ ժամանակահատվածում ավելի էին սանձազերծվում:  Հարկավոր էր սիրաշահել բնության ընթացքը կառավարող գերբնական զորություններին: Հոկտեմբերի 31ին կատարվող Սամհայինի տոնը միակ օրն էր, երբ, եթե մեկը չէր ստացել Աստծո օգնությունը, կարող էր խնդրել դևերի և չար ուժերի պաշտպանությունը, ընծաներ նվիրաբերելով և խնդրանքներ ներկայացնելով ամուսնությունների, հաջողության, առողջության և մահվան համար: Գիտե՞ք վհուկների և նրանց մեծ կաթսայի մասին: Որովհետև Սամհայինը, դրուիդների հսկողության ներքո, նաև ռազմիկների տոնն էր, որի ժամանակ տեղի էր ունենում կաթսայի արարողությունը: Գունդեստրուպի կաթսայի վրա փորագրված է մյուսներից ավելի բարձրահասակ մի մարդ, որը զինված ռազմիկների ներկայությամբ՝ մի մարդու սուզում է կաթսայի մեջ: Արդյոք գերի բռնված մեկի զոհաբերությո՞ւնն է ջրահեղձման միջոցով, թե՞ ռազմիկներից մեկի վերակենդանացումն է կաթսայի մեջ սուզելով: Փաստն այն է, որ պատմական գրավոր բոլոր աղբյուրները վկայում են մոխրագույն մազերով կանանց մասին, որոնք պատերազմի գերիներին տանում էին 1.400 լիտր տարողություն ունեցող մի կաթսայի մոտ, ուր նրանց սանդուղքով վեր էին բարձրացնում և այնտեղ կտրում էին նրանց կոկորդը: Կաթսայի մեջ թափվող արյան միջոցով անում էին իրենց գուշակությունները: Կաթսայի մեծությունն անհավանական է թվում, բայց իռլանդական ավանդությունը հիշատակում է Քոնքհոլար Արադախ անունը, որ նշանակում է “նա, ով սանդուղք է կրում”: Սերնդե սերունդ ավանդվելով, այսպես է, որ Հալլոուինը համարվել է ամենանպաստավոր առիթը Կելտերի գուշակությունների համար, որովհետև դա մի գիշերային տոն էր, որում ոգեկոչվում էին մեռյալները» («Oltre magazine» պարբերական, թիվ 9, Հոկտեմբեր 2002):