Մխիթարի արտաքին նկարագիրը – Տապանի առաջին փոխադրումը – Մխիթարի առաջին երկու հրաշքները

Մխիթարի առաջին ականատես կենսագիրները հետևյալ կերպ են նկարագրում նրա արտաքին տեսքը. միջահասակ էր, ո՛չ շատ գեր և ո՛չ շատ նիհար, անձնագեղ և վայելուչ: Կազմվածքով զորեղ էր. խառնվածքով՝ տաքարյուն. դեմքը՝ փոքր ինչ երկայներես, բայց մեծարո և պատկառելի: Նայվածքը՝ քաղցր և միաժամանակ խիստ. քիթը՝ կանոնավոր և վայելուչ, և գրեթե արծվեռունգ. հոնքերը՝ բարեձև, ո՛չ շատ թավ և ո՛չ շատ նոսր: Դեմքի գույնը՝ թուխի և շառագույնի միջև. կերպարանքը՝ զվարթ, դեմքին ունենալով հակնթագույն մանրաթել երակներ, բայց առիթի համեմատ՝ քաղցր կամ խիստ: Ձայնը զորավոր էր և հնչեղ. խոսվածքը՝ ազդու և գրավիչ. քայլվածքը՝ ծանր ու վսեմ. կենակցությունն՝ ախորժելի: Ով առնում էր նրա խոհական ու անուշ ընկերության համը, սիրում էր և կապվում հետը: Այդ պատճառով է, որ շատ մեծամեծ և նշանավոր անձինք, միայն մեկ անգամ տեսակցելով նրա հետ, նրա ընտանի ու սերտ բարեկամներն էին դառնում:

Մխիթարի մահից մի տարի անց, երբ եկեղեցում նորոգություններ կատարելով՝ բեմը բարձրացվեց և Ավագ Խորանը ետ տարվեց, Մխիթարի երախտապարտ զավակները բեմի վրա, ճիշտ Ավագ Խորանի առաջ, շինեցին նոր, վիմակերտ, շքեղ մի տապան և նրա մարմինը, որ տակավին անեղծ ու անապական էր մնացել, փոխադրեցին այնտեղ: Տապանի վրա դրվեց երկնագույն մարմարե գեղեցիկ մի կափարիչ, վրան քանդակելով հետևյալ արձանագրությունը.

Մխիթարի դամբարանը շուտով ուխտատեղի է դառնում: Նրա անունը տարեցտարի տարածվում և հարգվում է Վենետիկում և շրջակա քաղաքներում ու գյուղերում, մանավանդ՝ մոտակա Քիոջջա քաղաքում: Շաբաթ չէր անցնում, որ մի քանի քիոջջացի ընտանիք ուխտի չգար նրա շիրիմին, չնայելով չորս-հինգ ժամվա ճանապարհի հեռավորությանը, հաճախ էլ՝ անձրևոտ կամ մրրկալից եղանակին, երբ Սուրբ Ղազարի շրջակա լճակն ամբողջովին ալեկոծ վիճակում է: Այստեղ կամենում ենք պատմել այն առաջին երկու բժշկումների մասին, որոնք կատարվեցին Երանաշնորհ Հիմնադրի բարեխոսությամբ: Երկուսն էլ արձանագրված են ականատես ու արժանահավատ վկաների կողմից և երբեք երկբայության առարկա չեն եղել: Առաջինը պատահել է Մխիթարի Հաջորդի՝ Մելգոնյանի Աբբայության ժամանակ:

Վենետիկում տասներկու տարեկան մի պատանի կար, ազնվական ընտանիքի զավակ: Մի օր պատանին այնպես սաստիկ հիվանդացավ, որ բժիշկները հուսահատվեցին նրա կյանքը փրկելու մտքից: Հայազգի պարոն Խաչիկ Ջուղայեցին, որ շատ մտերիմ էր պատանու ծնողներին, ցավակցության գնալով նրանց տուն, Մխիթար Աբբահոր փոքրադիր պատկերը տվեց նրանց, ասելով. «Հավատքով դիմեցեք Աստծո այս Ծառայի հզոր բարեխոսությանը: Մխիթար Աբբահայրն է, որ թաղված է Հայոց Սուրբ Ղազար վանքում»: Բարեպաշտ ծնողները երեկոյան աղոթեցին և Մխիթար Աբբահոր պատկերը դրեցին հոգեվարքի մեջ գտնվող պատանու բարձի տակ: Որքա՜ն մեծ եղավ ծնողների զարմանքն ու ուրախությունը, երբ հաջորդ առավոտյան իրենց զավակին բոլորովին առողջացած գտան: Պատանին այդ նույն օրն իսկ անկողնուց ելնելով՝ քայլեց, ախորժակով կերավ, զարմացնելով բոլոր տեսնողներին ու լսողներին, և նույնիսկ բժշկին: Երրորդ օրը ծնողներն իրենց տղային վանք բերեցին և երախտագետ սրտով համբուրելով Մխիթար Աբբահոր դամբարանը, ուխտի Սուրբ Պատարագ մատուցել տվեցին^[1]:

Երկրորդը Տիկին Նէվիլի բժշկությունն է, որ կատարվեց Մխիթարի դամբանի վրա, ինչպես իր գեղեցիկ գրքերից մեկում պատմում է Տիկին Ավգուստուս Քրավեն^[2]:

«Վենետիկ, հինգշաբթի, Ապրիլ 1847.

[...] Երկու շաբաթից ավելի է արդեն, որ քեզ գրելու համար ազատ մի պահ եմ փնտրում: Ավագ Շաբաթվա տոնական օրերի զբաղումներն ինձ ժամանակ չթողեցին, բայց քեզ հաղորդելու շատ կարևոր մի լուր ունեմ իմ սիրելի հիվանդի մասին, որի վիճակն իմ վերջին նամակից հետո գնալով վատացել էր: Քեզ գրելուցս հետո, թե սկսել է լավանալ, հաջորդ օրն, ընդհակառակն, այնքան վատացավ, որ մեզ մեծ տագնապի մեջ գցեց. և այդ օրվանից այս հյուծիչ հիվանդությունն այնքան արագորեն խորացավ, որ բժիշկը հայտարարեց, թե այլևս ոչ մի դեղ նրան չի օգնի: Կարող ես երևակայել նրա բարեկամների տագնապը: Եվ իրոք, զգալի կերպով հալվում ու մաշվում էր, և այդ ակնհայտ հյուծումը բոլորովին հուսահատեցնում էր մեզ: Մեր վշտացած սրտերը, սակայն, տակավին օրորվում էին մի հրաշքի հույսով: Նախորդ օրը, երեկոյան ուշ ժամի, կարդացել էի Մարգարիտ Մարիամ Ալաքոքի միջնորդությամբ ընդունված երեք այսպիսի մեծ շնորհների պատմությունը: Մտքումս ասում էի. «Եթե ավելի կենդանի հավատք ունենայի, իննօրյա ջերմեռանդություն կանեի»: Բայց ժամանակն այլևս անցել էր, և հիվանդությունը չափազանց առաջ էր գնացել: Տարակույս չկար, որ նրաուժերը բոլորովին սպառվել էին, և չէր կարողանում որևէ կերակուր ուտել: Ի վերջո, ամսի 23ի երեկոյան, բժիշկը հայտնեց, որ այլևս հույս չկար և հրաժարվեց իր դեղերն ու դարմանները շարունակել: [...]

Ամսի 24ին, առավոտյան ժամը 9ին, դեռ սենյակումս էի: Մի գոնդոլա կանգ առավ մեր դռան առաջ: Ստեփանիա Նէվիլը, շնչակտուր վազելով, հանկարծ սենյակս մտավ և խնդրեց, որ շուտով վար իջնեմ, որովհետև մի բան պիտի ցույց տա ինձ, «մի բան», ասում էր, «որ չեմ կարող վեր բերել, այսքան բարձր»:

Իր հետ վար իջա և մոտեցա գոնդոլային: Գուշակիր, թե ի՞նչ գտա այնտեղ ... իմ սիրելի մայրիկս, հրաշքով բժշկված, որ հուզմունքից դեռ տրոփող սրտով, եկել էր իմացնելու իր թոռնիկին: Այդ շնորհն ընդունել էր Սուրբ Մխիթարի դամբանի վրա, Սուրբ Ղազարի վանքում, ուր իրեն տարել էին իր իսկ ցանկությամբ: Մնացած մանրամասնությունները կիմանաս Վենետիկում, իսկ այս մի քանի տողերը գրում եմ միմիայն այն նպատակով, որ գալու և մեզ տեսնելու փափաքդ արթնացնեմ»: