Հիսնակացի Առաջին Քարոզ, « Սովորեցրու մեզ հաշվել մեր օրերը », 04.12.2020

 

 

 

 

 

 

Սրբազան Հայր, Մեծապատիվ Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր։

Իտալացի բանաստեղծներից մեկը՝ Ջուզեպպե Ունգարետթին, Առաջին Համաշխարհային Պատերազմի ժամանակ խրամատներում գտնվող զինվորների հոգեվիճակը նկարագրում է մի բանաստեղծությամբ, որն ընդամենը յոթ բառերից է կազմված.

 

Այնպես ենք,

ինչպես աշնանը

տերևները

ծառերի վրա։

 

Այսօր ողջ մարդկությունն է, որ փորձառությամբ ճաշակում է կյանքի խարխուլ անկայունության այս զգացումը համաճարակի պատճառով։ «Տերը», գրում է Սբ. Գրիգոր Մեծը, «երբեմն կրթում է մեզ խոսքերով, երբեմն էլ՝ կյանքի պատահարներով»⁽¹⁾։ Այս տարվա ընթացքում, որն իր վրա կրում է թագավարակի համատարած ու ահարկու ''պատահարի'' կնիքը, ջանանք ընդունել ուսուցումը, որ նրանից կարող է քաղել մեզնից յուրաքանչյուրն իր անձնական և հոգևոր կյանքի համար։ Խորհրդածություններ են, որ կարող ենք կատարել մենք մեր՝ հավատացյալներիս միջև, բայց որոնց վերաբերյալ հասարակության որոշ հատվածների մոտ չափազանց խոսելը թերևս կարող է հակառակ ազդեցությունն ունենալ, չավելացնելու համար գրգռվածությունն ու դժվարությունները, որոնց հավատքը հանդիպում է համաճարակի երկարատևության պատճառով։ Հավիտենական ճշմարտությունները, որոնց շուրջ կամենում ենք խորհրդածել, սրանք են. առաջին, որ բոլորս մահկանացու էակներ ենք և «այստեղ ներքևում կայուն բնակավայր չունենք». երկրորդ, որ հավատացյալի կյանքը չի վերջանում մահով, քանի որ մեզ սպասում է հավիտենական կյանքը. երրորդ, որ միայնակ չենք մեր մոլորակի փոքրիկ նավակի մեջ, քանի որ «Բանը մարմին եղավ և եկավ բնակվելու մեր մեջ»։ Այս ճշմարտություններից առաջինը՝ մահը, փորձառության առարկա է, մինչ մյուս երկուսը առարկա են հավատքի և հույսի։

 

 

Սկսենք՝ խորհրդածելով այսօր այս «հավիտենական ստուգություններից» առաջինի մասին. Մահը։ «Memento mori». Հիշիր, որ մահանալու ես։ Տռապպիստ վանականներն այս հորդորն ընտրել են որպես իրենց Միաբանության նշանաբան և այն արձանագրում են իրենց վանքերի բոլոր միջանցքներում։ Բայց այն, բնականաբար, վավերական է մեր բոլորիս համար։ «Memento mori»։ Մահվան մասին հնարավոր է խոսել երկու տարբեր եղանակով. կա՛մ ավետարանման ուղղությամբ, կա՛մ իմաստասիրական։ Առաջինը կայանում է հռչակելու մեջ, որ Քրիստոսն հաղթել է մահվանը. որ մահն այլևս մի պարիսպ չէ, որին բախվելով ամեն ինչ փշրվում է. այլ՝ կամուրջ է դեպի հավիտենական կյանքը։ Իմաստասիրական կամ գոյաբանական եղանակը, մինչդեռ, կայանում է մահվան իրականության մասին մտորելու մեջ, այնպես՝ ինչպես այն ներկայանում է մարդկային փորձառությանը, բայց քաղելու համար նրանից դասեր՝ ճիշտ ապրելու համար։ Եվ սա՛ է ուղղությունը, որով մենք ընթանալու ենք այսօրվա մեր խորհրդածության մեջ։

Սա եղանակն է, որով մահվան մասին խոսվում է Հին Կտակարանում և, ի մասնավորի, իմաստասիրական գրքերում. «Սովորեցրու մեզ հաշվել մեր օրերը և կհասնենք սրտի իմաստությանը», Աստծուց խնդրում է սաղմոսերգուն (Սղմ 90, 12)։ Մահվանը դիտելու այդ կերպը չի ավարտվում Հին Կտակարանում, այլ՝ շարունակում է նաև Քրիստոսի Ավետարանի մեջ։ Հիշենք Իր զգուշացումը. «Զգոն եղեք, որովհետև չգիտեք ո՛չ օրը, ո՛չ էլ ժամը» (Մտթ 25, 13)։ Հիշենք նաև վերջաբանն այն առակի, ուր պատմվում է մի հարուստի մասին, ով ծրագրում էր ավելի մեծ շտեմարաններ կառուցել իր հունձքի համար. «Անմիտ, այս գիշեր իսկ կյանքդ պահանջվելու է քեզնից։ Եվ այն, ինչ պատրաստել ես, ո՞ւմն է լինելու» (Ղկս 12, 20)։ Եվ տակավին Իր խոսքը. «Ի՞նչ օգուտ մարդուն, եթե ամբողջ աշխարհը շահի, բայց իր կյանքը կորցնի» (հմմտ. Մտթ 16, 26)։

Եկեղեցու ավանդությունն իրենն է դարձրել այս ուսուցումը։ Անապատի Հայրերը շարունակ խորհում էին մահվան մասին, այնքան, որ այն դարձնում էին մշտական պրակտիկա և այն վառ էին պահում բոլոր միջոցներով։ Նրանցից՝ Անապատի Հայրերից մեկը, որ աշխատում էր բուրդ մանելով, սովորություն էր դարձրել ժամանակ առ ժամանակ ձեռքից վար դնել իլիկը և «մահն իր աչքերի առաջ դնել՝ իլիկը կրկին իր ձեռքն առնելուց առաջ»⁽²⁾։ «Առավոտյան», հորդորում է Նմանության գիրքը, «մտածիր, որ կարող է և չհասնես երեկոյան։ Իսկ երեկոյան մի՛ համարձակվիր խոստանալ քեզ հասնել առավոտվան» (Ա 23)։ Սբ. Ալֆոնսոս Մարիա դե Լիգուորին շարադրել է մի ձեռնարկ, որն անվանել է «Պատրաստություն մահվան», որը դարեր շարունակ եղել է կաթոլիկ հոգեկանության դասական գրվածքներից մեկը։ Բազմաթիվ Սրբեր, 16-րդ դարից սկսած, սրբապատկերներում ներկայացվում են գանգի դիմաց խորհրդածելիս։

Մահվան մասին խոսելու այդ իմաստասիրական եղանակը գտնվում է բոլոր մշակույթներում, այն միայն Աստվածաշնչում ու Քրիստոնեության մեջ չէ։ Այն գտնվում է, աշխարհիկացված կերպարանքով, նաև արդի մտածողության մեջ։ Արժե համառոտ կերպով ակնարկել եզրակացություններին, որոնց հասել են երկու մտածողներ, որոնց ազդեցությունը մինչև օրս էլ ուժգին է մեր մշակույթի վրա։

Առաջինը Ժան-Պոլ Սարթրն է։ Նա գլխիվայր շրջել է էության և գոյության միջև դասական հարաբերությունը, պնդելով, թե նախ գոյությունն է և ավելի կարևոր է, քան էությունը։ Պարզ բառերով ասած, սա նշանակում է, որ գոյություն չունի առարկայական և ամեն ինչի նկատմամբ առաջնային արժեքների աստիճանակարգ, – Աստված, բարին, արժեքները, բնական օրենքը, – որին մարդը պետք է համապատասխանեցնի իր վարքը, այլ՝ որ ամեն ինչ պետք է մեկնի սեփական անհատական գոյությունից ու սեփական ազատությունից։ Յուրաքանչյուր անձ պետք է հորինի և իրագործի իր ճակատագիրը՝ ինչպես գետը, առաջ հոսելով, միայնակ փորում է իր հունը։ Կյանքը մի ծրագիր է, որ գրված չէ ոչ մի տեղ, այլ՝ որոշվում է սեփական ազատ ընտրություններով։

Գոյությունն ընկալելու այս կերպն ամբողջովին անգիտանում է մահվան տվյալը և հետևաբար հերքվում է իրականության իսկ կողմից այն գոյության, որը որ ցանկանում է հաստատել։ Ի՞նչ կարող է ծրագրել մարդը, եթե չգիտի անգամ, և դա իրենից կախում չունի, թե վաղը տակավին կենդանի լինելո՞ւ է։ Նրա փորձը նման է այն բանտարկյալին, որն ամբողջ ժամանակն անցկացնում է ծրագրելով լավագույն ճանապարհը, որով կարող է անցնել իր բանտախցի մի պատից մինչև մյուս պատը հասնելու համար։

Ավելի հավատալի է, այս կետում, միտքը անցյալ դարի մի ա՛յլ փիլիսոփայի՝ Մարտին Հայդըգգերի, որը նույնպես մեկնում է համանման նախադրյալներից և շարժվում է էքզիստենցիալիզմի միևնույն հունով։ Մարդուն սահմանելով որպես «էակ-մահվան-համար», նա մահը դարձնում է ո՛չ թե մի պատահար, որով վերջ է դրվում կյանքին, այլ՝ կյանքի գոյացությունն իսկ, այսինքն՝ այն, ինչից կյանքը պատրաստված է։ Ապրելը մեռնել է։ Մարդը չի կարող ապրել առանց այրելու և կարճացնելու կյանքը։ Անցնող յուրաքանչյուր րոպեն խլվում է կյանքից և հանձնվում է մահվանը, ինչպես, ճանապարհն ինքնաշարժով անցնելիս տեսնում ենք, թե ինչպես են ծառերն ու տները սրընթաց անհետանում մեր ետևում։ Ապրել մահվան համար՝ նշանակում է, որ մահը կյանքի ո՛չ միայն վախճանը, այլ նաև նպատակն է։ Ծնվում ենք մեռնելու համար, ուրիշ ո՛չ մի բանի⁽³⁾։

Ուրեմն ո՞րն է – այս կետում հարցնում է փիլիսոփան – այն «կայուն, հաստատ ու անգերազանցելի կորիզը», դեպի որը մարդուն կանչում է իր գիտակցությունը և որի վրա մարդը պետք է հիմնի իր գոյությունը, եթե կամենում է «վավերական» լինել։ Պատասխանն է. իր ոչնչությունը։ Մարդկային բոլոր հնարավորություններն իրականում անհնարինություններ են։ Ինքնածրագրավորման ու ինքնաբարձրացման յուրաքանչյուր փորձ մի ցատկ է, որ մեկնում է ոչնչից և ավարտվում է ոչնչի մեջ։ Մնում է միայն համակամվել, և ինչպես ասվում է՝ հարկավորությունն առաքինություն դարձնել, և մանավանդ թե՝ սիրել սեփական ճակատագիրը։ Ստոիկների կողմից բանաձևված «amor Fati»-ի, Ճակատագրի հանդեպ սիրո արդի մի տարբերակն է⁽⁴⁾։

Սբ. Օգոստինոսը կանխավ մտածել էր նաև մահվան մասին արդի մտքի այս զգացողության շուրջ, բայց ամբողջովին ա՛յլ եզրակացության հանգելու համար. ո՛չ նիհիլիզմը, այլ՝ հավատքը հավիտենական կյանքի հանդեպ։

Երբ մի մարդ ծնվում է, – գրում է նա, – բազմաթիվ վարկածներ են առաջ քաշվում. թերևս գեղեցիկ կլինի, թերևս՝ տգեղ. թերևս հարուստ կլինի, թերևս՝ աղքատ. թերևս երկար կյանք կունենա, թերևս՝ ո՛չ ... ։ Բայց ոչ մեկի վերաբերյալ չի ասվում. թերևս կմահանա, կամ՝ թերևս չի մահանա։ Սա կյանքի միակ բացարձակապես հաստատ բանն է։ Երբ իմանում ենք, որ մի մարդ հիվանդ է ջրգողությամբ (որն այն ժամանակ անբուժելի հիվանդություն էր, այսօր ուրիշ հիվանդություններ են անբուժելի), ասում ենք. «Խեղճ մարդ, մեռնելու է, դատապարտված է, ճար չկա»։ Բայց մի՞թե նույն խոսքերը չպետք է ասենք նրա մասին, ով ծնվում է. «Խեղճ մարդ, մեռնելու է, դատապարտված է, ճար չկա»։ Ի՞նչ տարբերություն, եթե դա տեղի է ունենալու մի քիչ ավելի ուշ, կամ մի քիչ ավելի շուտ։ Մահն այն մահացու հիվանդությունն է, որով մարդիկ վարակվում են ծնվելիս⁽⁵⁾։

Դանտե Ալիգիերին օգոստինյան այս տեսությունը խտացրել է մի նախադասության մեջ. նա երկրի վրա մարդկային կյանքը սահմանել է որպես «գոյություն, որ ընթացք է դեպի մահը»⁽⁶⁾։

 

 

Տեխնոլոգիաների զարգացման և գիտության նվաճումների ալիքի վրա գտնվելով, մենք ենթարկվում ենք վտանգին՝ լինելու առակի այն մարդու նման, ով ինքն իրեն ասում է. «Անձն իմ, տրամադրությանդ տակ բազում ունեցվածք ունես, բազմաթիվ տարիների համար։ Հանգստացիր, խեր, խմիր և զվարճացիր» (Ղկս 12, 19)։ Ներկա աղետը եկել է մեզ հիշեցնելու, թե որքան քիչ բան կախում ունի մարդու ''ծրագրելուց'' և սեփական ապագան հավատքից դուրս որոշելուց։

Մահվան շուրջ իմաստասիրական մտորումները Քրիստոսից հետո պահպանում են իրենց այն գործառույթը, որն ունի օրենքը շնորհի գալստից հետո։ Այն նույնպես ծառայում է սերն ու շնորհը պահպանելու գործին։ Օրենքը – գրված է – տրվել էր մեղավորների համար (հմմտ. 1Տմ 1, 9), և մենք տակավին մեղավոր ենք, այսինքն՝ ենթակա ենք աշխարհի ու տեսանելի իրողությունների հրապույրին, միշտ ենթակա ենք «այս աշխարհին կերպարանակից լինելու» փորձությանը (հմմտ. Հռմ 12, 2), ինչպես կասեր Պողոս Առաքյալը։ Աշխարհը, ինքներս մեզ և բոլոր իրադարձություններն իրենց ճշմարտության մեջ տեսնելու ավելի լավ դիտակետ չկա, քան մահվան դիրքը։ Այնտեղից ամեն ինչ տեսնվում է իր ճշմարիտ տեղում։

Աշխարհն հաճախ ներկայանում է որպես անարդարությունների ու անկարգության անքակտելի խուրձ։ Ամեն բան թվում է, թե տեղի է ունենում պատահաբար և որ չկա ոչ մի հետևողականություն կամ ինչ որ մի նպատակ։ Մի տեսակ անկերպարանք նկար, որի մեջ բոլոր տարրերն ու գույները կարծես դրված են պատահաբար, ինչպես արդի արվեստի որոշ գործերում։ Հաճախ տեսնում ենք, որ ամբարշտությունը հաղթում է, իսկ անմեղությունը՝ պատժվում։ Բայց որպեսզի չկարծվի, թե աշխարհում գոյություն ունի կայուն կամ մնայուն ինչ որ մի բան, ահա՛ – նկատում էր Բոսսյուեն – երբեմն ականատես ենք լինում հակառակին, այսինքն՝ տեսնում ենք անմեղությունը գահին, իսկ ամբարշտությունը՝ կառափնարան բարձրացած։

Կա մի կետ, որտեղից կարող ենք դիտել այս անծայրածիր նկարը և ապակոդավորել նրա նշանակությունը։ Այո՛, դա «վերջն» է, այսինքն՝ մահը, որին անմիջապես հաջորդում է Աստծո դատաստանը (հմմտ. Եբր 9, 27)։ Այս կետից դիտված, ամեն ինչ ստանում է իր իրական արժեքը։ Մահը վերջն է բոլոր տարբերությունների ու անարդարությունների, որ գոյություն ունեն մարդկանց միջև։ Մահը, ասում էր իտալացի կատակերգու Տոտոն, մի ''փոցխ'' է, զրոյացնում է բոլոր առանձնաշնորհությունները։ Քանի՜ պատերազմներ, քանի՜ դաժանություններ նվազ կգործվեին երկրի վրա, եթե ժողովուրդների բռնատերերն ու հարստահարողները մտածեին, որ իրենք էլ շուտով մեռնելու են, որ հավիտենական չեն։

Կյանքը մահվան դիտակետից դիտելն արտակարգ օգնություն է ընձեռում ճիշտ ապրելու համար։ Քեզ տագնապեցնո՞ւմ են խնդիրներն ու դժվարությունները։ Ավելի առաջ մղվիր, կանգնիր ճիշտ տեղում. այս բաներին նայիր մահվան անկողնուց։ Այդ պահին ինչպե՞ս կուզենայիր, որ այժմ վարված լինեիր։ Ինչպիսի՞ կարևորություն կտայիր այս բաներին։ Հակասությո՞ւն ունես ինչ որ մեկի հետ։ Նայիր դրան մահվան անկողնուց։ Ի՞նչ կուզենայիր այդ ժամանակ, որ արած լինեիր այժմ. հաղթա՞ծ, թե՞ խոնարհված։ Գերակշռա՞ծ, թե՞ ներած։

Մահվան մասին միտքը թույլ չի տալիս, որ կառչենք նյութական իրողություններին, այստեղ ներքևում հաստատենք մեր սրտի օթևանը, մոռանալով, որ «կայուն բնակավայր չունենք այստեղ», ասում է Եբրայեցիներին ուղղված Նամակը (Եբր 13, 14)։ Մարդն, ասում է սաղմոսներից մեկը, «երբ մեռնում է, իր հետ ոչինչ չի տանում, և իր հետ չի գնում իր փառքը» (հմմտ. Սղմ 49, 18)։ Հնում սովորությունը կար թաղել թագավորներին իրենց թանկագին զարդերով։ Սրանով խրախուսվում էր, բնականաբար, գերեզմանակապտության պրակտիկան, գանձերը կողոպտելու նպատակով։ Գտնվել են նմանատիպ դամբաններ, ուր – գողերին հեռու պահելու համար – դագաղի վրա գրված էր. «Այստեղ միայն ես եմ»։ Քանի՜ցս ճշմարտացի է այդ գրությունը, թեև, իրականում, դագաղի մեջ զարդեր կային։ «Մարդը, երբ մեռնում է, իր հետ ոչինչ չի տանում» ... եթե ո՛չ միայն այն, ինչ բարի է գործել իր կյանքում։

 

 

Քույր Մահը, Մեծապատիվ Հայրեր ու Եղբայրներ, իսկապես լավ ավագ քույր և լավ մանկավարժ է։ Շատ բաներ է սովորեցնում մեզ, եթե միայն թե կարողանում ենք ունկնդրել ուշիմությամբ։ Եկեղեցին չի վախենում մեզ դպրոց ուղարկել նրա՝ Քույր Մահվան մոտ։ Քառասնորդացի սկզբի ծիսակատարության մեջ մի ժամամուտ կա, որի ձայներանգը բավական ուժգին է։ Ասում է. «Լավագույնս բարենորոգենք այն, ինչ չար ենք գործել անգիտությամբ։ Չպատահի, որ մահվան ժամին հասնելով հանկարծ, ժամանակ փնտրենք ապաշխարհելու, բայց չգտնենք այլևս»⁽⁷⁾։ Դեռ մի օր, միայն մի ժամ, մի լավ կատարված խոստովանանք. որքա՜ն տարբեր կերևային մեր աչքին այս բաներն այդ պահին։ Որքա՜ն կնախընտրեինք դրանք ունենալ, քան գայիսոններ ու թագավորություններ, քան երկար կյանք, հարստություն ու առողջություն։

Ասկետիկ այս ոլորտից բացի, մտքումս մի ա՛յլ ոլորտ ևս կա, ուր Քույր Մահվան անհապաղ կարիքն ունենք որպես ուսուցչուհի. դա ավետարանման ոլորտն է։ Մահվան միտքը գրեթե միակ զենքն է, որ մեր ձեռքերում մնացել է թմրածությունից ցնցելու համար այս հղփացած հասարակությունը, որին պատահել է այն, ինչ պատահել էր Եգիպտոսից ազատագրված ընտրյալ ժողովրդին. «Կերավ ու կշտացավ ... և մերժեց Աստծուն, որ ստեղծել էր իրեն» (2Օր 32, 15)։

Ընտրյալ ժողովրդի պատմության մի նուրբ պահին Աստված ասում է Եսայի մարգարեին. «Բարձրաձայն գոչիր»։ Մարգարեն պատասխանում է. «Ի՞նչ պետք է գոչեմ»։ Եվ Աստված. Որ «ամեն մարդ նման է խոտի և նրա ողջ փառքը դաշտի հարդի նման է։ Չորանում է խոտը, թառամում է ծաղիկը, երբ Տիրոջ շունչը փչում է նրանց վրա» (Ես 40, 6-7)։ Կարծում եմ, որ Աստված այսօր նույն հրահանգն է տալիս Իր մարգարեներին, և դա անում է, որովհետև սիրում է Իր զավակներին և չի կամենում, որ «ոչխարների նման ճանապարհ ընկնեն դեպի դժոխք և որ նրանց հովիվը լինի մահը» (Սղմ 49, 15)։

Կյանքի ու մահվան իմաստի շուրջ հարցադրումը նշանակալի դեր է ունեցել Եվրոպայի առաջին քրիստոնեացման գործում, և բացառված չէ, որ նման դեր կարող է ունենալ ներկա ջանքի մեջ՝ Եվրոպայի վերա-քրիստոնեացման նպատակով։ Արդարև, եթե կա մի բան, որ բնավ չի փոխվել այն ժամանակվանից մինչև այսօր, հենց սա է. որ մարդիկ պետք է մեռնեն։ Երանաշնորհ Բեդան պատմում է, թե ինչպես Քրիստոնեությունը մուտք գործեց Հյուսիսային Անգլիա, հաղթելով հեթանոսության դիմադրությանը։ Թագավորը ժողովի կանչեց իր թագավորության բոլոր նախարարներին՝ որոշելու համար, թե թույլատրել կամ արգելել քրիստոնյա քարոզիչների մուտքը իրենց երկիր (որ գալիս էին Հռոմից, Գրիգոր Մեծ Պապի կողմից առաքված)։ Իրարամերժ կարծիքներ էին հնչում, երբ ոտքի կանգնեց նախարարներից մեկը և, համառոտելով ասեմ, այս միտքն արտահայտեց.

Մարդու կյանքը երկրի վրա, ո՜վ թագավոր, կարելի է նկարագրել այսպես։ Պատկերացրու, թե ձմեռ է։ Դու ընթրիքի ես նստած դուքսերիդ ու օգնականներիդ հետ։ Սենյակի կենտրոնում պար է բռնել կրակը, որ ջերմացնում է միջավայրը, մինչ դրսում մոլեգնում է ձմեռային փոթորիկը անձրևով ու ձնով։ Մի ճնճղուկ է հանկարծակի հասնում քո պալատին. ներս է մտնում մի բացվածքից և սրընթաց դուրս է գալիս հակառակ կողմից։ Քանի դեռ ներսում է, ձմռան ցրտից պաշտպանված, վստահ է ու ապահով, բայց մի ակնթարթ հետո ահա՛ կրկին ընկղմվում է խավարի մեջ, որից որ եկել էր, և անհետանում է տեսադաշտից։ Այսպիսին է մեր կյանքը, տեր իմ։ Չգիտենք, թե ի՛նչ կա նրանից առաջ և թե ի՛նչ է սպասվում նրանից հետո։ ... Եթե այս նոր ուսմունքն ի զորու է մեզ ինչ որ մի ավելի հաստատուն բան ասել նրա մասին, կարծում եմ, որ պետք է լսենք նրան⁽⁸⁾։

Մահվան կողմից դրված հարցն էր, որ ճանապարհ բացեց Ավետարանի առաջ, ինչպես մի ճեղք, որ մշտապես բաց է մարդու սրտում։ Մահվան մերժումն է, և ո՛չ թե սեռային բնազդը, որ գտնվում է մարդկային ողջ վարքի հիմքում, գրել է մի հայտնի հոգեբան ընդդեմ Ֆրոյդի⁽⁹⁾։ ... Մահվան մերժո՛ւմը, ո՛չ թե սեռային բնազդը, ամեն ինչի հիմքում է ...

 

 

Այս կերպ վարվելով մենք չենք վերականգնում մահվան հանդեպ սարսափը։ Հիսուսն, ասում է Եբրայեցիներին ուղղված Նամակը, եկել է «ազատելու նրանց, ովքեր մահվան սարսափով ստրկացվել էին իրենց ողջ կյանքի ընթացքում» (հմմտ. Եբր 2, 15)։ Եկել է ազատելու մեզ մահվան սարսափից, ո՛չ թե՝ այդ սարսափն ավելացնելու։ Հարկավոր է, սակայն, ճանաչած լինել այդ սարսափը՝ նրանից ազատվել կարողանալու համար։ Հիսուսը եկել է ուսուցանելու հավիտենական մահվան վախը նրանց, ովքեր միայն մարմնական մահվան վախն էին ճանաչում։

Հավիտենական մահը։ «Երկրորդ մահ», այն այսպես է անվանում Հայտնության գիրքը (Հյտ 20, 6)։ Երկրորդ մահ։ Այն միակն է, որ իսկապես արժանի է այդ անվանը, քանի որ մի անցում չէ, մի Զատիկ, այլ՝ մի սարսափելի վերջին կանգառ։ Մարդկանց այս աղետից փրկելու համար է, որ որպես քրիստոնյաներ պետք է վերադառնանք՝ քարոզելու մահը։ Ֆրանցիսկոս Ասսիզացուց ավելի լավ ոչ ոք չի ճանաչել քրիստոնեական մահվան նոր, զատկական դեմքը։ Նրա մահն իսկապես զատկական անցում եղավ, մի «փոխում», ինչպես հռչակվում է ֆրանցիսկյան միաբանության ծիսակատարություններում։ Երբ իրեն մոտիկ զգաց մահվանը, Ասսիզիի Աղքատիկը բացականչեց. «Բարով թող գա, իմ Քույր Մահը»։ Եվ սակայն, իր Արարածների Տաղում, մահվան մասին քաղցրագույն խոսքերի կողքին նա մի քանի սարսափազդու խոսքեր էլ է գրել.

 

« Գովաբանված եղիր, Տեր իմ, մեր քույր մարմնական մահվան համար,

որից կենդանի ոչ մի մարդ չի կարող փախչել.

վա՜յ նրանց, որ կմեռնեն մահացու մեղքերի մեջ.

երանի՜ նրանց, որոնց կգտնի Քո սուրբ կամքի մեջ,

որովհետև երկրորդ մահը նրանց ոչ մի վնաս չի պատճառի »⁽¹⁰⁾։

 

Վա՜յ նրանց, որ կմեռնեն մահացու մեղքերի մեջ։ «Մահվան խայթոցը մեղքն է», ասում է Առաքյալը (1Կր 15, 56)։ Այն, ինչը որ մահվանը հաղորդում է իր ամենաահարկու կարողությունը՝ տագնապով պատելու հավատացյալ մարդու սիրտն ու հոգին և վախեցնելու նրան, մեղքն է։ Եթե մեկն ապրում է մահացու մեղքի մեջ, նրա համար մահը տակավին խայթոց և թույն ունի, ինչպես Քրիստոսից առաջ էր։ Խայթում է, սպանում և ուղարկում Գեհեն։ Մի՛ վախեցեք, – կասեք Հիսուսը, – մահից, որ սպանում է մարմինը և դրանից հետո ուրիշ ոչ մի բան չի կարող անել։ Վախեցեք այն մահից, որը մարմինը սպանելուց հետո կարողությունն ունի Գեհեն նետելու (հմմտ. Ղկս 12, 4-5)։ Վերացրու մեղքը և դու էլ մահվանը զրկած կլինես իր խայթոցից։

Ամենասուրբ Հաղորդությունը հաստատելով՝ Հիսուսը կանխեց Իր իսկ մահը։ Մենք կարող ենք նույնը անել։ Մանավանդ թե, Հիսուսն այս միջոցը հաստատեց՝ մեզ Իր մահվանը մասնակից դարձնելու, մեզ Իրեն միավորելու համար։ Ամենասուրբ Հաղորդությանը մասնակցելը ամենաճշմարիտ, ամենաուղիղ ու ամենաարդյունավետ ձևն է մահվանը պատրաստվելու համար։ Նրանում ծիսակատարում ենք նաեւ մեր մահը և այն ընծայում ենք, օր ըստ օրե, Հորը։ Ամենասուրբ Հաղորդության մեջ մենք կարող ենք առ Հայր բարձրացնել մեր «ամենը, այո՛ն», ուղղված այն ամեն ինչին, որ սպասվում է մեզ, մահվան այն կերպին, որ Նա կկամենա թույլատրել մեր համար։ Ամենասուրբ Հաղորդության մեջ մենք «կտակ ենք թողնում». որոշում ենք ո՛ւմ թողնել կյանքը, ո՛ւմ համար մեռնել։ Ծնվել ենք, ճիշտ է, մեռնել կարողանալու համար. մահը կյանքի միայն ավարտը չէ, այլ նաև նպատակակետը։ Սա, սակայն, դատապարտություն լինելուց հեռու, ինչպես ասում էր վերոհիշյալ փիլիսոփան, ներկայանում է որպես առանձնաշնորհություն։

«Քրիստոսն», ասում է Սբ. Գրիգոր Նյուսացին, «ծնվեց, որպեսզի կարողանա մեռնել»⁽¹¹⁾, այսինքն՝ որպեսզի կարողանա Իր կյանքը որպես փրկագին տալ բոլորի համար։ Մենք նույնպես ստացել ենք կյանքի պարգևը՝ որպեսզի ինչ որ մի բան ունենանք միակ, թանկարժեք, Աստծուն արժանի, որ կարողանանք մեր հերթին ընծայել Իրեն որպես նվեր և զոհ։ Կյանքի ավելի գեղեցիկ ինչպիսի՞ գործածություն կարող ենք մտածել, քան նվիրելն այն, հանուն սիրո, Արարչին, Ով հանուն սիրո այն նվիրել է մեզ։ Մենք կարող ենք մերը դարձնել Պատարագի ընծայաբերման ժամանակ քահանայի կողմից հացի և գինու վրա արտասանվող խոսքերը, և ասել. «Քո բարությունից ենք ստացել մեր այս կյանքը. այն ներկայացնում ենք Քեզ, որպեսզի կենդանի, սուրբ, Քեզ հաճելի զոհ դառնա» (հմմտ. Հռմ 12, 1)։

Այս խոսքերով, Մեծապատիվ Հայրեր ու Եղբայրներ, մահվան մտքից չխլեցինք իր խայթոցը՝ մեզ տագնապ ներշնչելու իր կարողությունը, որը նաև Հիսուսը կամեցավ փորձառությամբ ճաշակել Գեթսեմանիում։ Բայց գոնե ավելի պատրաստված ենք ընդունելու մխիթարիչ պատգամը, որ մեզ տրվում է Հավատքից և որը Ծեսի մեջ հռչակվում է Հոգեհանգստյան Պատարագի նախաբանում. «Քեզ հավատարիմներից, ո՜վ Տեր, կյանքը չի խլվում, այլ՝ փոխակերպվում է. և մինչ քանդվում է այս երկրային աքսորի բնակավայրը, հավիտենական օթևան է պատրաստվում երկնքում»։ Երկնային հավիտենական այդ օթևանի մասին կխոսենք, Աստծո հաջողությամբ, հաջորդ խորհրդածության ժամանակ։

 

Մեծապատիվ Հայրեր, Եղբայրներ ու Քույրեր, բարի Հիսնակաց Շրջան։