Հիսնակացի Երկրորդ Քարոզ, « Ձեզ ավետում ենք հավիտենական կյանքը », 11.12.2020

 

 

 

 

 

«Մխիթարեցե՛ք, մխիթարեցե՛ք իմ ժողովրդին, ասում է ձեր Աստվածը» (Ես 40, 1)։ Եսայի մարգարեի այս խոսքերով էր սկսվում Հիսնակացի Երկրորդ Կիրակի օրվա աստվածաշնչային առաջին ընթերցումը։ Սա մի հրավեր է, մանավանդ թե՝ մի հրաման, մշտապես այժմեական, ուղղված Եկեղեցու հովիվներին ու քարոզիչներին։ Այսօր մեր փափագն է ընդունել այդ հրավերը և խորհրդածել այն ավետիսի շուրջ, որը մեզ ընծայվում է Քրիստոսի հանդեպ հավատքի կողմից և բացարձակ կերպով ամենամխիթարականն է։

Երկրորդ «հավիտենական ճշմարտությունը», որին համավարակի այսօրվա իրադրությունը երևան հանեց, ամեն ինչի խարխուլ անկայունությունն ու անցողիկությունն է։ Ամեն ինչ անցնում է. հարստություն, առողջություն, գեղեցկություն, ֆիզիկական ուժ ... ։ Սա մի բան է, որ ամեն վայրկյան մեր աչքի առաջ է։ Բավական է համեմատել այսօրվա լուսանկարները – մեր կամ հայտնի անձնավորությունների – քսան կամ երեսուն տարի առաջվա լուսանկարների հետ, և իսկույն կհամոզվենք դրանում։ Արդի կյանքի ռիթմից զգայազուրկ դարձած, մենք ուշադրություն չենք դարձնում այս բաներին, կանգ չենք առնում սրանց վրա՝ պատշաճ հետևություններ կայացնելու համար։

Բայց ահա՛, հանկարծակի, այն ամենն, ինչը որ բնականաբար ապահովված էինք համարում, երևաց որպես դյուրաբեկ իրականություն, ինչպես սառույցի մի շերտ, որի վրա ուրախ-զվարթ սահում էինք չմուշկներով, բայց անակնկալ կերպով կոտրվեց մեր ոտքերի տակ ու մենք սուզվեցինք դեպի հատակը։ «Փոթորիկը», ասում էր Սրբազան Քահանայապետը անցած Մարտի 27-ի իր հիշարժան քարոզի ժամանակ, «դիմակազերծում է մեր խոցելիությունը և քողը քաշում-հանում է այն կեղծ ու ավելորդ ապահովությունների վրայից, որոնց վրա կառուցել ենք մեր օրակարգերը, մեր ծրագրերը, մեր սովորություններն ու առաջնահերթությունները»։

Համաշխարհային ճգնաժամը, որ ապրում ենք, կարող է առիթ հանդիսանալ՝ հոգու սփոփանքով վերաբացահայտելու, որ կա, հակառակ ամեն ինչի, մի անսասան կետ, մի ամուր հող, մանավանդ թե՝ մի վեմ, որի վրա կարող ենք հիմնել մեր երկրային գոյությունը։ Զատիկ բառը – եբրայեցերեն՝ Փեսախ – նշանակում է անցում։ Այս բառը նույնպես հիշեցնում է ինչ որ մի բան, որ «անցողիկ» է, «վաղանցուկ», հետևաբար՝ մի բան, որ կարող է բացասական լինել։ Սուրբ Օգոստինոսը զգացել էր այս դժվարությունը և այն լուծել է մի ձևով, որ լուսավորող է։ Զատիկ անել, բացատրում է, այո՛, նշանակում է անցնել, բայց «անցնել այն բանին, որ չի անցնում», նշանակում է «անցնել աշխարհից՝ աշխարհի հետ չանցնելու համար»։ Անցնել սրտով, մարմնով անցնելուց առաջ⁽¹⁾։

Այն, ինչը որ «չի անցնում երբեք», իր սահմանումով իսկ՝ հավիտենությունն է։ Պետք է վերաբացահայտենք կյանքի անդենականության հանդեպ հավատքը։ Սա մեկն է այն մեծ օժանդակություններից, որ կրոնները միասին կարող են տալ ավելի լավ ու ավելի եղբայրական աշխարհ կառուցելու ջանքին։ Այն մեզ հասկացնում է, որ բոլորս ճամփորդության ընկերներ ենք, որ քայլում ենք դեպի բոլորիս ընդհանուր հայրենիքը, որտեղ գոյություն չունեն ցեղերի կամ ազգերի բաժանումներ։ Մեր համար ընդհանուր չէ միայն ճանապարհը, այլ՝ նաև նպատակակետը։ Միմյանցից բավականին տարբեր ձևակերպումներով և տարբեր կոնտեքստներում, սա համընդհանուր ճշմարտություն է բոլոր մեծ կրոնների համար, առնվազն այն կրոնների համար, որոնք հավատում են անձնավորված մի Աստծո։ «Արդարև, ով մերձենում է Աստծուն, պետք է հավատա, որ Նա գոյություն ունի և որ հատուցում է նրանց, ովքեր Իրեն փնտրում են» (Եբր 11, 6)։ Այս խոսքերով Եբրայեցիներին ուղղված Նամակը համառոտում է որևէ հավատքի և որևէ կրոնի ընդհանուր հիմքը՝ մի տեսակ համընդհանուր նվազագույն բնորոշիչը։

Քրիստոնյաների համար հավիտենական կյանքի հանդեպ հավատքը չի հիմնվում հոգու անմահության վերաբերյալ փիլիսոփայական վիճելի պատճառաբանումների վրա։ Հիմնվում է մի ճշգրիտ դեպքի՝ Քրիստոսի Հարության վրա, և Իր խոստման. «Իմ Հոր տանը բազմաթիվ օթևաններ կան։ [...] Գնում եմ ձեր համար տեղ պատրաստելու։ Երբ գնամ և ձեր համար տեղ պատրաստեմ, կրկին ձեր մոտ կգամ և ձեզ իմ հետ կվերցնեմ, որպեսզի ուր ես եմ, այնտեղ նաև դուք լինեք» (Հվհ 14, 2-3)։ Մեր՝ քրիստոնյաներիս համար հավիտենական կյանքը վերացական դասակարգ չէ, այլ ավելի շուտ՝ մի Անձ։ Նշանակում է գնալ Հիսուսի հետ լինելու, Իր Մարմնին ''պատվաստվելու'', կիսելու Հարուցյալի Իր վիճակը երրորդութենական կյանքի անճառելի լիության ու երանության մեջ. «Ցանկանում եմ հեռանալ այս կյանքից՝ Քրիստոսի հետ լինելու համար», ասում էր Պողոս Առաքյալը իր թանկագին փիլիպպեցիներին (Փլպ 1, 23)։

 

 

Բայց ի՞նչ է պատահել – հարցնում ենք ինքներս մեզ – հավիտենական կյանքի քրիստոնեական ճշմարտությանը։ Մեր դարաշրջանում, ֆիզիկայի ու տիեզերաբանության տիրապետության ներքո, աթեիզմն արտահայտվում է հատկապես որպես մերժում աշխարհի Արարչի գոյության. 19րդ դարում այն նախընտրում էր արտահայտվել որպես անդենական կյանքի մերժում։ Հեգելն ասում էր, թե «քրիստոնյաները երկնքի վրա են մսխում այն էներգիաները, որոնք սահմանված են երկրին»⁽²⁾։ Հետևելով այս քննադատությանը, Ֆոյերբախն ու հատկապես Մարքսը պայքարեցին մահից հետո կյանքի հավատքի դեմ, պնդելով, թե այն մարդուն օտարացնում է երկրային պարտականություններից։ Աստծո մեջ անձնական գոյապահպանման գաղափարը նրանք փոխարինեցին ապագա տեսակի և ապագա հասարակության մեջ գոյապահպանման գաղափարով։

Կամաց կամաց, կասկածի հետ, «հավիտենություն» բառի վրա իջան մոռացությունն ու լռությունը։ Աշխարհիկացումն արեց գործի մնացած մասը, այն աստիճան, որ մինչև իսկ անվայել է համարվում, որ կիրթ ու ժամանակի հետ համաքայլ ապրող մարդկանց միջև տակավին խոսք բացվի հավիտենության մասին։ Աշխարհիկացումը բաղադրյալ ու բազմաշերտ երևույթ է։ Կարող է մատնանշել երկրային իրականությունների ինքնավարությունը և բաժանումը Աստծո արքայության ու Կեսարի թագավորության միջև, և այս իմաստով այն ո՛չ միայն հակառակ չէ Ավետարանին, այլ՝ հենց Ավետարանի մեջ է գտնում իր ամենախորը արմատները։ Աշխարհիկացում բառը կարող է, սակայն, մատնանշել նաև կրոնին ու հավատքին ընդդիմացող դիրքորոշումների մի ամբողջություն։ Այս առումով նախընտրաբար գործածվում է սեկոլարիզմ եզրը։ Սեկոլարիզմը աշխարհիկացման հետ այն նույն հարաբերությունն ունի, ինչ շիենտիզմը՝ գիտականության և ռացիոնալիզմը՝ բանականության հետ (բացասական չափազանցությունն է)։

Նաև այս կերպ սահմանված, աշխարհիկացման երևույթը ներկայանում է բազմաթիվ դիմագծերով, ըստ այն ոլորտների, ուր արտահայտվում է. աստվածաբանությունը, գիտությունը, բարոյագիտությունը, աստվածաշնչյան ուսումները, մշակույթը, առօրյա կյանքը։ Իր սկզբնական իմաստը, այնուամենայնիվ, մեկն է և հստակ է։ «Սեկոլարիզմը» սերում է լատիներեն «saeculum» բառից, որն ընդհանուր բառապաշարում մատնանշում է ներկա ժամանակը – ներկա դարաշրջանը՝ էոնը, ըստ Աստվածաշնչի – , ի հակադրություն հավիտենության – գալիք դարաշրջանի՝ էոնի, կամ «հավիտյանների հավիտյանի», ինչպես այն անվանում է Աստվածաշունչը։ Այս իմաստով, սեկոլարիզմը տեմպորալիզմի՝ ժամանակավորության հոմանիշ է, իրականի սահմանափակումը միայն երկրային տարածքին։ Նշանակում է հավիտենության հորիզոնի արմատական ջնջում։

Այս ամենը հստակ հետևանքներ է ունեցել հավատացյալների հավատքի վրա։ Այն, այս կետում, դարձել է երկչոտ ու անհամարձակ։ Ե՞րբ ենք լսել վերջին քարոզը հավիտենական կյանքի մասին։ Իրավացի էր փիլիսոփա Քիերքըգորը. «Անդենականը դարձել է մի կատակ, մի այնքան անորոշ պահանջ, որ ո՛չ միայն ոչ ոք չի հարգում այն, այլ մանավանդ թե՝ և ո՛չ իսկ այլևս դնում է իր առաջ։ Այն աստիճան, որ մինչև իսկ զվարճանում ենք այն մտքից, որ կար մի ժամանակ, երբ այս գաղափարն իր կնիքը թողնում էր մարդու ողջ կյանքի վրա»⁽³⁾։ Շարունակում ենք արտասանել Հավատամքի մեջ. «Հավատում եմ մեռյալների հարությանը և հավիտենական կյանքին», բայց առանց շատ կշիռ տալու այս խոսքերին։ Հավիտենության հորիզոնի կորուստը քրիստոնեական հավատքի վրա այն նույն ազդեցությունն ունի, ինչ կրակի վրա լցված ավազը. խեղդում է նրան, հանգցնում։

Ո՞րն է հավիտենության գաղափարի այս խավարման գործնական հետևանքը։ Պողոս Առաքյալը գրի է առել կյանքի նպատակը նրանց, ովքեր չեն հավատում մեռյալների հարությանը. «Ուտենք, խմենք, քանի որ վաղը մեռնելու ենք» (1Կր 15, 32)։ Միշտ ապրելու բնական ցանկությունը, խեղված, դառնում է ցանկություն, կամ ջղագրգիռ հետապնդում, լավ, այսինքն՝ հաճելի կերպով ապրելու, նաև ուրիշների հաշվին, եթե հարկավոր է։ Երկիրն ամբողջ դառնում է այն, ինչը որ Դանտե Ալիգիերին ասում էր իր ժամանակվա Իտալիայի մասին. «Ածուն, որ մեզ այսքա՜ն արյունարբու է դարձնում»⁽⁴⁾։ Հավիտենության հորիզոնը կորցնելով, մարդկային տառապանքը դառնում է կրկնակի ու անբուժելի կերպով անհեթեթ։ Աշխարհը նմանվում է «փշրվող մրջնանոցի», իսկ մարդը՝ «ծովի ափին ալիքներից մեկի կողմից նկարված պատկերի, որին հաջորդ ալիքը ջնջում է»։

 

 

Հավիտենական կյանքի հանդեպ հավատքը Ավետարանի քարոզչության հնարավորության պայմաններից մեկն է։ «Եթե Քրիստոսը հարություն չի առել», գրում է Պողոս Առաքյալը, «ունայն է մեր քարոզչությունը, ունայն է նաև ձեր հավատքը։ [...] Եթե մենք հույս ենք տածել Քրիստոսի հանդեպ միայն այս կյանքի համար, ուրեմն բոլոր մարդկանցից ավելի թշվառ ենք» (1Կր 15, 14.19)։ Հավիտենական կյանքի ավետիսի մեջ է կայանում քրիստոնեական քարոզչության ուժն ու ամենաազդեցիկ կետը։

Տեսնենք, թե ի՛նչ տեղի ունեցավ քրիստոնեական ամենաառաջին քարոզչության ժամանակ։ Հունա-հռոմեական հեթանոսության մեջ ամենահին ու ամենատարածված գաղափարն այն էր, որ ճշմարիտ կյանքն ավարտվում է մահով. դրանից հետո կա միայն թրթուռանման մի գոյություն, ստվերների մի ցնդող ու անգույն աշխարհում։ Հայտնի են խոսքերը, որոնք Հռոմի Ադրիանոս կայսրը ուղղել է ինքն իրեն, երբ արդեն մահամերձ էր, իր գերեզմանի վրա քանդակված արձանագրության համաձայն.

 

Փոքրիկ հոգի իմ, մոլորված ու անուշ,

մարմնի ընկեր և հյուր,

այժմ ահա՛ մոտ ես իջնելու վայրեր

անգույն, դժնդակ ու անպաճույճ,

ուր այլևս չես ունենալու զվարճանքները,

որոնց սովոր էիր։

Մի ակնթարթ ևս,

դիտենք միասին ափերն ընտանի,

բաներն, որոնք անշուշտ չենք տեսնելու

այլևս երբեք։

 

Մի մարդու համար, ով իր կյանքի ընթացքում իր համար կառուցել էր անհավատալի շքեղության պալատներ (հարկավոր է այցելել Թիվոլիի մոտ գտնվող Վիլլա Ադրիանան՝ դրանում համոզվելու համար), այս հեռանկարը ներկայանում էր է՛լ ավելի տխուր, քան պարզ մահկանացուների համար։ Որպես իր դամբան նա կառուցել էր Ադրիանոսի Դամբարանը, այժմյան Սուրբ Հրեշտակապետի Ամրոցը, բայց քաջ գիտակցում էր, որ դրանով չէր փոխելու իր ճակատագիրը՝ իջնելու «անգույն և զվարճանքներից զուրկ վայրեր»։

Այս համատեքստում հասկանալի է դառնում, թե ինչպիսի՛ ազդեցություն պետք է գործած լինի քրիստոնեական ավետիսը, որ մահից հետո կա մի կյանք, որ անսահմանորեն ավելի լիակատար ու լուսավոր է, քան այսօրվա երկրային կյանքը, այլևս առանց արցունքների, առանց մահվան, առանց տանջանքների (հմմտ. Հյտ 21, 4)։ Հասկանալի է դառնում նաև, թե ինչո՛ւ հավիտենական կյանքի թեման ու խորհրդապատկերները – սիրամարգը, արմավենու ճյուղը, «հավիտենական հանգիստ» խոսքերը – այսքա՜ն հաճախակի են կատակոմբների քրիստոնեական գերեզմաններում։

Հավիտենական կյանքի ավետիսը տալիս մենք կարող ենք գործածել ո՛չ միայն մեր հավատքի լծակը, այլ՝ նաև նրա համապատասխանությունը մարդկային սրտի ամենախորին իղձերին։ Մենք, արդարև, «սահմանափակ էակներ ենք՝ անսահմանին ընդունակ» (ens finitum, capax infiniti). մահկանացու էակներ՝ օժտված անմահության բնածին բաղձանքով։ Իր արգենտինացի ընկերներից մեկին, ով իրեն հանդիմանում էր, թե գրեթե գոռոզամտության ու հավակնոտության մի ձև է հավիտենության խնդրի շուրջ իր փնտրտուքը, Միգել դե Ունամունոն – ով անշուշտ քրիստոնեության ջատագով չէր – իր նամակներից մեկում պատասխանեց.

«Չեմ ասում, թե արժանի ենք անդենական կյանքի, ո՛չ էլ՝ թե տրամաբանությունը փաստում է նրա գոյությունը. ասում եմ, որ նրա կարիքն ունենք, արժանի լինենք թե ո՛չ, և վերջ։ Ասում եմ, որ այն՝ ինչն անցողիկ է, ինձ չի գոհացնում, որ ծարավի եմ հավիտենության, և որ առանց սրա՝ ամեն ինչ իմ համար միևնույնն է։ Նրա կարիքն ունեմ, նրա կարիքն ունեմ։ Առանց նրա չկա այլևս ապրելու ուրախություն և ապրելու ուրախությունն այլևս ոչինչ չունի ինձ տալու։ Չափազանց հեշտ է ասել. ''Հարկավոր է ապրել, հարկավոր է գոհանալ կյանքով''։ Իսկ նրանք, որ այդքանով չեն գոհանո՞ւմ»։

Հավիտենությունը փափագողը չէ, – հավելում էր նույն մտավորականը, – որ արհամարհում է աշխարհն ու այստեղի կյանքը, այլ ընդհակառակը՝ նա, ով այն չի փափագում. «Այն աստիճան եմ սիրում կյանքը, որ այն կորցնելը ինձ թվում է ամենավատթար չարիքը։ Կյանքն իսկապես չեն սիրում նրանք, ովքեր այն վայելում են, օր օրի ետևից, առանց հոգատարությունն ունենալու՝ իմանալու, թե արդյոք այն ամբողջովին կորցնելո՞ւ են, թե՞ ո՛չ»⁽⁵⁾։

Սուրբ Օգոստինոսը նույն բանն էր ասում. «Ի՞նչ օգուտ ունի լավ ապրելը, եթե տրված չէ միշտ ապրել»⁽⁶⁾։ Իտալացի բանաստեղծներից մեկը երգում էր. «Ամեն բան, հավիտենությունից բացի, աշխարհում ունայնություն է»⁽⁷⁾։ – Լավ կլիներ, որ հաճախ կրկնեինք այս խոսքերը. «Աշխարհում ամեն բան, հավիտենությունից բացի, ունայնություն է»։ Եթե ուզում եք, երբեմն կարող եք փոխել բառերը, ես այսպես եմ ասում. «Աշխարհում ամեն բան, Հիսուսից բացի, ունայնություն է»։ – Մեր ժամանակվա մարդկանց, ովքեր իրենց սրտի խորքում զգում են հավիտենության այս կարիքը, թերևս առանց քաջությունն ունենալու՝ խոստովանելու դա անգամ իրենք իրենց, մենք կարող ենք կրկնել այն, ինչ Պողոս Առաքյալն ասում էր աթենացիներին. «Այն, ինչը որ դուք մեծարում եք առանց ճանաչելու, ես գալիս եմ դա ձեզ ավետելու» (հմմտ. Գրծ 17, 23)։

 

 

Հավիտենության հանդեպ նորոգված հավատքը մեզ օգտակար չէ միայն քարոզչության նպատակով, այսինքն՝ ուրիշներին տրվելիք ավետիսի համար. դրանից առաջ, այն մեզ օգտակար է նորոգ սլացք հաղորդելու համար սրբացման մեր անձնական ընթացքին։ Նրա առաջին պտուղը մեզ ազատ դարձնելն է, հնարավորություն ընձեռելով չկառչելու անցողիկ բաներին, սեփական ունեցվածքներն ու սեփական փառասիրությունն ավելացնելուն։

Պատկերացնենք մի այսպիսի իրավիճակ։ Մի մարդ դատական հարկադիր կատարմամբ պետք է կարճ ժամանակում ազատի բնակարանը, ուր ապրում է։ Բարեբախտաբար, նրան հնարավորություն է տրվում իսկույն ստանալու մի նոր տուն։ Իսկ ինքն ի՞նչ է անում։ Ունեցած բոլոր գումարները ծախսում է ձևափոխելու և գեղեցկացնելու համար այն տունը, որը պետք է թողնի, փոխանակ կահավորելու այն մյուսը, ուր պետք է տեղափոխվի։ Սա մի՞թե անխելքություն չէր լինի։ Արդ, մենք բոլորս ''դատական հարկադիր կատարման'' ենթականեր ենք այս աշխարհում և նմանվում ենք այդ անխելք մարդուն, եթե մտածում ենք միայն, թե ինչպես գեղեցկացնենք մեր երկրային տունը, առանց մտահոգվելու՝ կատարելու բարի գործեր, որոնք կընկերակցեն մեզ մահից հետո։

Հավիտենության գաղափարի տկարացումն ազդում է հավատացյալների վրա, նվազեցնելով նրանց մեջ կարողությունը՝ քաջությամբ դիմագրավելու տառապանքին և կյանքի նեղություններին։ Պետք է վերագտնենք մի քիչ Սուրբ Բեռնարդոսի և Սուրբ Իգնատիոս Լոյոլացու հավատքից։ Որևէ իրավիճակում և որևէ խոչընդոտի դիմաց նրանք ասում էին իրենք իրենց. «Ի՞նչ է սա հավիտենության համեմատ» («Quid hoc ad aeternitatem?»)։

Մտածենք մի մարդու մասին՝ ձեռքին մի կշեռք։ Այն հին կշեռքներից, որ բռնում էին մեկ ձեռքով և որ մի կողմից ունեն թաթը, որի վրա դրվում են կշռելիք առարկաները, իսկ մյուս կողմից՝ թաթը, որի վրա դրվում են կշռաքարերը։ Եթե գետին է ընկնում, կամ կորցնում ենք կշռաքարերը, ինչ էլ որ դնենք կշեռքի թաթի վրա, վեր է բարձրացնում սլաքը և դեպի վար է քաշում կշեռքի թաթը։ Ամեն ինչ գերակշռում է, անգամ մի բուռ փետուրը։

Այսպես ենք նաև մենք, երբ կորցնում ենք ամեն ինչի կշռաքարը, որն հավիտենությունն է. երկրային իրողություններն ու տառապանքները հեշտությամբ գետին են նետում մեր հոգին։ Ամեն ինչ մեզ չափազանց ծանր է թվում։ Հիսուսն ասում էր. «Եթե ձեռքդ խանգարում է քեզ, կտրիր այն. եթե աչքդ խանգարում է քեզ, հանիր այն. ավելի լավ է կյանքի մեջ մտնես միայն մի ձեռքով կամ միայն մի աչքով, քան թե երկուսն էլ ունենաս, բայց հավիտենական կրակի մեջ նետվես» (հմմտ. Մտթ 18, 8-9)։ Մենք, մինչդեռ, մեր աչքի առջևից հավիտենությունը կորցրած լինելով, արդեն իսկ անտանելի չափազանցություն ենք համարում, եթե պահանջվում է փակել մեր աչքերը անբարո տեսարանի առաջ, կամ լռությամբ կրել ինչ որ մի փոքրիկ խաչ։

Պողոս Առաքյալը համարձակվում է գրել. «Մեր տառապանքի վայրկենական, թեթև ծանրությունը մեզ անսահմանափակ քանակի ու հավիտենական փառք է հայթայթում, քանի որ մեր հայացքը մենք չենք սևեռում տեսանելի իրողությունների, այլ՝ անտեսանելիների վրա։ Տեսանելի բաները վայրկենական են, իսկ անտեսանելիները՝ հավիտենական» (2Կր 4, 17-18)։ Նեղության ծանրությունը «թեթև» է հենց այն պատճառով, որ վայրկենական է, անցողիկ, իսկ փառքի կշիռն անսահմանափակ է հենց այն պատճառով, որ հավիտենական է։ Սրա համար է, որ նույն Առաքյալը կարողանում է ասել. «Կարծում եմ, որ ներկա ժամանակի տառապանքները համաչափ արժեք չունեն այն փառքի համեմատ, որ բացահայտվելու է մեր մեջ» (Հռմ 8, 18)։

Շատերն են հարցնում. «Ինչպիսի՞ն է լինելու հավիտենական կյանքը և ի՞նչ ենք անելու երկնքում»։ Պատասխանը Առաքյալի ապոֆատիկ խոսքերում է. «Աչքը չի տեսել, ականջը չի լսել և մարդու սրտի մեջ երբեք չի մտել այն, ինչ Աստված պատրատել է նրանց համար, ովքեր սիրում են Իրեն» (հմմտ. 1Կր 2, 9)։ Եթե հարկավոր է ինչ որ մի բան թոթովել, կասենք, որ ապրելու ենք Ամենասուրբ Երրորդության սիրո անափ ու անհատակ օվկիանոսի մեզ ընկղմված։ «Բայց չենք ձանձրանա՞»։ Հարցնենք իսկապես սիրահարված անձանց, թե արդյոք ձանձրանո՞ւմ են, երբ գտնվում են իրենց սիրո գագաթնակետին, թե՞ ընդհակառակը՝ տենչում են, որ այդ ակնթարթը տևի հավետ։

 

 

Ավարտելուց առաջ պետք է փարատենք մի կասկած, որ ծանրանում է հավիտենական կյանքի հավատքի վրա։ Քրիստոնյայի համար հավիտենությունը միայն խոստում և հույս չէ, կամ ինչպես կարծում էր Կառլ Մարքսը՝ երկրի հուսախաբ մնացած սպասումները երկինք տեղափոխելը։ Հավիտենությունը նաև ներկայություն է և փորձառություն։ Հանձինս Քրիստոսի «հավիտենական կյանքը, որ Հոր մոտ էր, դարձել է տեսանելի»։ Մենք, ասում է Հովհաննես Ավետարանիչը, լսել ենք այն, տեսել ենք մեր աչքերով, դիտել ենք, շոշափել (հմմտ. 1Հվհ 1, 1-3)։

Քրիստոսի՝ մարմնացած Բանի հետ, հավիտենությունը ներխուժել է ժամանակից ներս։ Նրա փորձառությունն ենք ունենում ամեն անգամ, երբ հավատքի ճշմարիտ դավանություն ենք կատարում Քրիստոսի հանդեպ, քանի որ ով հավատում է Նրան, արդեն իսկ հավիտենական կյանքն ունի (հմմտ. 1Հվհ 5, 13). ամեն անգամ, երբ մերձենում ենք Ամենասուրբ Հաղորդությանը, քանի որ նրանում «մեզ տրվում է գալիք փառքի գրավականը». ամեն անգամ, երբ ունկնդրում ենք Ավետարանի խոսքերը, որոնք «հավիտենական կյանքի խոսքեր» են (հմմտ. Հվհ 6, 68)։ Սբ. Թովմա Աքվինացին ասում է, որ «շնորհը փառքի սկիզբն է»⁽⁸⁾։

Ժամանակի մեջ հավիտենության այս ներկայությունը Սուրբ Հոգին է։ Նա անվանվում է «մեր ժառանգության գրավականը» (Եփս 1, 14; 2Կր 5, 5), և մեզ պարգևվել է, որպեսզի նախաճաշակը ստացած լինելով՝ մենք փափագենք լիությանը։ «Քրիստոսը», գրում է Սբ. Օգոստինոսը, «մեզ տվել է Սուրբ Հոգու գրավականը, որով Ինքը, որ համենայն դեպս չէր կարող խաբել մեզ, կամեցավ ապահովություն ներշնչել մեզ, որ կատարվելու է Իր խոստումը։ Ի՞նչ է Նա խոստացել։ Խոստացել է հավիտենական կյանքը, որի գրավականն է Սուրբ Հոգին, որ տվել է մեզ»⁽⁹⁾։

Ժամանակի մեջ ապրված հավատքի կյանքի և հավիտենական կյանքի միջև կա համանման մի հարաբերություն, ինչպիսին կա մայրական արգանդում գտնվող սաղմի և լույս աշխարհ եկած մանկան միջև։ Բյուզանդացի միջնադարյան մեծ աստվածաբան Նիկոլա Քաբասիլասը գրում է. «Այս աշխարհն իր արգանդում սաղմի նման կրում է ներքին, նոր, ըստ Աստծո ստեղծված մարդուն, մինչև որ նա այստեղ կաղապարված, ձևավորված ու կատարյալ դարձած կծնվի այն կատարյալ աշխարհին, որ չի ծերանում։ Սաղմի նման, որը մինչ գտնվում է անլույս ու հեղհեղուկ գոյության մեջ, բնությունը նրան պատրաստում է լույսի մեջ ապրվելիք կյանքին, այդպիսին է Սրբերի պարագան։ [...] Սաղմի համար, սակայն, ապագա կյանքը բացարձակ կերպով ապագա է. նրան չի հասնում լույսի ոչ մի ճառագայթ, ոչինչ այն բաներից, որոնք այս կյանքինն են։ Այսպես չէ մեր դեպքում, քանի որ գալիք աշխարհը կարծես հեղվել ու խառնվել է ներկա աշխարհին։ [...] Ուստի այժմ արդեն Սրբերին տրված է ո՛չ միայն տրամադրվել ու նախապատրաստվել կյանքին, այլ՝ ապրել և գործել նրա մեջ»⁽¹⁰⁾։

Մի հոգեշահ պատմվածք կա, որ լուսաբանում է այս համեմատությունը հղիության ու ծնունդի միջև, և ինձ թույլ եմ տալիս պատմել այն իր պարզության մեջ։

Զույգ քույր ու եղբայր կային, որոնք այնքան խելացի էին, որ իրենց մոր արգանդում արդեն զրուցում էին իրար հետ։ Քույրը եղբորը հարցնում էր. «Ըստ քեզ, կյանք լինելո՞ւ է ծնունդից հետո»։ Եղբայրը պատասխանում էր. «Ծիծաղելի մի՛ եղիր։ Ինչի՞ց ես ենթադրում, որ կարող է ինչ որ մի բան գոյություն ունենալ այս նեղ ու խավար վայրից բացի, ուր գտնվում ենք»։ Քույրը, քաջությամբ լցվելով, պատասխանում էր. «Ո՞վ գիտի, թերևս գոյություն ունի մի մայր, մի խոսքով՝ ինչ որ մեկը, որ դրել է մեզ այստեղ և որ խնամելու է մեզ հետո»։ Իսկ եղբայրը. «Դու մի մոր գոյության հետքեր ես տեսնո՞ւմ ինչ որ մի տեղ»։ Քույրը կրկին. «Մի՞թե երբեմն դու էլ չես զգում կարծես մի սեղմում կրծքիդ վրա, որ օրըստօրե ավելի է աճում և մեզ դեպի առաջ մղում»։ «Ճիշտն ասած», պատասխանում է եղբայրը, «ճիշտ ես ասում. դա անդադար զգում եմ»։ «Տեսնո՞ւմ ես», հաղթական եզրափակում է քույրը, «այս ցավը չի կարող անիմաստ լինել։ Ես կարծում եմ, որ այն մեզ պատրաստում է ինչ որ մի առավել մեծ բանի, քան այս հեղձուցիչ տարածքն է»։

Եկեղեցին պետք է որ այդ քույրիկը լինի, որ օգնում է մարդկանց գիտակցելու իրենց այս չխոստովանված և երբեմն մինչև իսկ ծիծաղի առարկա դարձված բաղձանքը։ Պետք է բացարձակ կերպով հերքենք նաև մեղադրանքը, որից սկիզբ է առել հավիտենական կյանքի գաղափարի դեմ ուղղված արդի կասկածը. այն, որի համաձայն՝ հավիտենության ակնկալիքը շեղում է մարդկանց ուշադրությունը երկրից և բնության նկատմամբ հոգատարությունից։ Նախքան կպատահեր այն, որ արդի ընկերություններն իրենք կստանձնեին առողջությանն ու մշակույթին զարկ տալու, հողատարածքների մշակումն ու մարդկանց կյանքի պայմանները բարելավելու գործը, ո՞վ է այդ ամեն ինչով ավելի և ավելի լավ զբաղվել դարեր շարունակ, քան քրիստոնյա վանականները, ովքեր ապրում էին հավիտենական կյանքի հավատքով։

Քչերը գիտեն, որ Ֆրանցիսկոս Ասսիզացու «Արարածների Տաղը» ծնունդ է առել հավիտենական կյանքի հավատքի մեջ խայտանքից։ Ֆրանցիսկյան աղբյուրներն այսպես են նկարագրում այդ տաղի ծնունդը։ Մի գիշեր, մինչ Ֆրանցիսկոսը յուրահատուկ կերպով տառապում էր իր բազմաթիվ ու ցավաշատ հիվանդությունների պատճառով, իր սրտի խորքում ասում է. «Տեր, օգնության հասիր իմ տկարությանը, որպեսզի ես կարողանամ կրել դրանք համբերությամբ»։ Եվ իր հոգում իսկույն լսում է այս խոսքերն. «Ֆրանցիսկոս, ասա՛ ինձ. եթե մեկը, քո հիվանդություններին ու տառապանքներին որպես հատուցում նվիրեր քեզ մի վիթխարի թանկարժեք գանձ, դու իբրև ոչինչ չէի՞ր համարի, այդ գանձի համեմատ, երկիրն ու քարերն ու ջրերը։ Մեծապես երջանիկ չէի՞ր լինի դրանով»։ Ֆրանցիսկոսը պատասխանում է. «Տեր, դա իսկապես մեծ ու աննման, թանկարժեք ու սիրելի ու ցանկալի գանձ կլիներ»։ Եվ ձայնը եզրակացնում է. «Ուրեմն երջանիկ եղիր ու ցնծա հիվանդություններիդ ու վշտակրություններիդ մեջ. այսուհետև հոգիդ անդորրի մեջ պահիր, կարծես արդեն իսկ մտած լինեիր Իր Արքայություն»։

Առավոտյան վեր կենալով, Ֆրանցիսկոսն ասում է իր ընկերներին. «Ես պետք է հիմա շատ վայելեմ իմ հիվանդությունների ու ցավերի մեջ, միշտ երախտագիտություն հայտնեմ Աստծուն այսքա՜ն մեծ շնորհի ու օրհնության համար, որ պարգևել է ինձ։ Նա, արդարև, բարեհաճեց Իր ողորմությամբ պարգևել ինձ՝ Իր անարժան փոքրիկ ծառային, որ տակավին ապրում է այստեղ՝ ներքևում, Իր հավիտենական Արքայությունն ունենալու վստահությունը։ Կամենում եմ, հետևաբար, Իր գովքի և իմ մխիթարության և մերձավորի հոգևոր կերտման համար շարադրել մի նոր ''Գովք Տիրոջ'' Իր արարածների համար։ Ամեն օր գործածում ենք արարածներին և առանց նրանց չենք կարող ապրել։ Եվ ամեն օր ապերախտություն ենք դրսևորում այս մեծ պարգևի համար, և հարկ եղածի պես չենք գովաբանում մեր Արարչին»։ Եվ անկողնու մեջ նստելով, միտքը կենտրոնացնելով սկսեց մտածել և ապա ասաց. «Վեհագույն, Ամենակալ, Բարի Տեր ... »։ Հավիտենական կյանքի միտքը նրան արհամարհանք չէր ներշնչել այս աշխարհի ու արարածների նկատմամբ, այլ՝ է՛լ ավելի մեծ խանդավառություն ու երախտագիտություն դրանց համար, և առավել տանելի էր դարձրել ներկա ցավերը⁽¹¹⁾։

Հավիտենության մասին մեր այսօրվա խորհրդածությունը մեզ անշուշտ չի ազատում զգալուց և կրելուց, երկրագնդի մյուս բոլոր բնակիչների հետ միասին, դժնդակությունն այն փորձության, որին ենթակա ենք. պետք է որ, սակայն, առնվազն օգնի մեզ՝ հավատացյալներիս, չճզմվելու փորձության ծանրության տակ և նաև ընդունակ լինելու քաջություն և հույս ներշնչելու նրանց, ովքեր չունեն հավատքի սփոփանքը։ Ավարտենք Ծեսի գեղեցիկ աղոթքներից մեկով.

«Ո՜վ Աստված, որ մեկ միակ կամքի մեջ միավորում ես հավատացյալների մտքերը, պարգևիր Քո ժողովրդին սիրել այն, ինչ Դու պատվիրում ես, և փափագել այն, ինչ Դու խոստանում ես, որպեսզի աշխարհի դեպքերի ու իրադարձությունների միջից այնտե՛ղ սևեռվեն մեր սրտերը, ուր գտնվում է ճշմարիտ ուրախությունը։ Շնորհիվ Քրիստոսի՝ մեր Տիրոջ։ Ամեն»⁽¹²⁾։