Հիսնակացի Երկրորդ Քարոզ, « Աստված մեր սրտերից ներս ուղարկեց Իր Որդու Հոգին », 10.12.2021

 

 

 

1882 թվականին, հնեաբան Ուիլլիամ Մ. Ռամսեյը Փռյուգիական Հերապոլսում հայտնաբերեց մի հին հունական արձանագրություն, որը սուլթանի կողմից նվիրվեց Լևոն 13րդ Պապին 1892 թ.ին, Քահանայապետի հոբելյանի առթիվ։ Լաթերանյան թանգարանից արձանագրությունը հետագայում տեղափոխվել է Քրիստոնեական Բարեպաշտության Թանգարանին։

Արձանագրությունը, – որ պատմաբանների կողմից արժանացել է «քրիստոնեական արձանագրությունների թագուհի» տիտղոսին, – պարունակում է հոգևոր կտակը Աբերցիուս անունով մի եպիսկոպոսի, ով ապրել է Երկրորդ դարի վերջում։ Այդ արձանագրության մեջ հեղինակն ամփոփել է քրիստոնեական կյանքի իր ողջ փորձառությունը։ Դա արել է՝ գործածելով այդ ժամանակ պարտադիր համարվող «առեղծվածների լեզուն», այսինքն՝ գործածելով այլաբանություններ և արտահայտություններ, որոնց իմաստը միայն քրիստոնյաները կարող էին հասկանալ, առանց ծաղրի ու հալածանքի ենթարկելու իրենք իրենց և ուրիշների։ Լսենք մի հատված, որը մեզ ամենից ավելի է հետաքրքրում.

«Ես՝ Աբերցիուսս, աշակերտ եմ Մեծաչյա Սուրբ Հովվի, ով ոչխարների հոտերն արածեցնում է լեռների վրա ու հովիտների մեջ։ [...] Նա ինձ ուսուցանեց հավատքի արժանի գրվածքները. ուղարկեց ինձ Հռոմ ՝ հայելու արքունի պալատին և տեսնելու ոսկյա զգեստներ ու կոշիկներ հագած թագուհուն։ Ես այնտեղ տեսա նաև մի ժողովուրդ, որ կրում է մի լուսաշող կնիք։ Այցելեցի նաև Սիրիայի հովիտն ու իր բոլոր քաղաքները, և Եփրատից անդին՝ Նինվեն։ Ամենուր գտա եղբայրներ, [...] իմ հետ էր Պողոսը, և Հավատքն առաջնորդեց ինձ ամենուր և ինձ որպես կերակուր տվեց մի վիթխարի Ձուկ, մաքրամաքուր, որին սրբափայլ Կույսը հղացավ և որին [Հավատքը] սովոր է ամեն օր ուտելու տալ իր հավատարիմ ընկերներին, ունենալով մի գերազանց համեղ գինի, որը սովոր է ընծայել հացի հետ միասին»⁽¹⁾։

«Մեծաչյա» հովիվը Հիսուսն է, գրվածքները Աստվածաշունչն են, ոսկյա զգեստներ հագած թագուհին (ակնարկում է 45րդ սաղմոսի 10րդ տողին) Եկեղեցին է, կնիքը՝ Մկրտությունը. Պողոսը բնականաբար Առաքյալն է, Ձուկը, ինչպես բազմաթիվ հին խճանկարներում, մատնանշում է Քրիստոսին, սրբափայլ Կույսը Մարիամն է. հացն ու գինին՝ Սուրբ Պատարագի ընծաները՝ Ամենասուրբ Հաղորդությունը։ Աբերցիուսի աչքին Հռոմը ո՛չ այնքան կայսրության մայրաքաղաքն է (թեև կայսրությունն այդ պահին գտնվում էր իր հզորության գագաթնակետին), այլ՝ «արքունի պալատն» է մի ա՛յլ արքայության, հոգևոր կենտրոնն է Եկեղեցու։

Տպավորիչն այն է, այս արձանագրության մեջ, թե ինչպիսի՜ թարմությամբ, ոգևորությամբ ու հիացմունքով է Աբերցիուսը դիտում նոր աշխարհը, որն Հավատքը բացել է իր առաջ։ Իր համար այս ամենն իսկապես արտասովոր բան է։ Ճշմարիտ նորությունն է աշխարհի ու պատմության։ Եվ հենց այս պատճառով է, որ այն մեջբերեցի այսօր. որովհետև այն զգացումն է, որն ամենից ավելի կարիքն ունենք վերաբացահայտելու մենք՝ քրիստոնյաներս, այսօր։ Խոսքը վերաբերվում է, ևս մեկ անգամ, տաճարի գունապակյա պատուհաններին ներսից նայելուն, փոխանակ դրանք հանրային փողոցի կողմից դիտելու։

Աշխարհի տարբեր անկյուններում արդեն քառասուն տարուց ի վեր քարոզչական շրջագայություններ կատարելուց հետո, ես կարող եմ իմը դարձնել Աբերցիուսի կտակը, առանց անգամ կարիքն ունենալու՝ գործածելու իր առեղծվածային բառապաշարը։ Ես էլ, իմ փոքրիկ իրականության ներսում, ամենուր հանդիպել եմ այս Նոր Ժողովրդին, որին Վատիկանյան Երկրորդ Ժողովի « Lumen gentium » վավերագիրը սահմանում է իբրև «մեսսիական ժողովուրդ», որն «իրեն որպես գլուխ ունի Քրիստոսին, որպես վիճակ՝ Աստծո որդիների արժանապատվությունն ու ազատությունը, որպես օրենք՝ սիրո նոր պատվիրանը, և որպես նպատակ՝ Աստծո Արքայությունը» (հմմտ. LG, 9)։

Միևնույն Ժողովը հիշեցնում է, որ Եկեղեցին կազմված է սրբերից ու մեղավորներից. մանավանդ թե, որ ինքն իսկ – որպես պատմական և կոնկրետ իրականություն – միաժամանակ սուրբ է և մեղավոր, «սուրբ պոռնիկ», ինչպես այն անվանում են Եկեղեցու Հայրերից ոմանք, և որ այս երկու իրողությունները – մեղք և սրբություն – ներկա են իր անդամներից յուրաքանչյուրի մեջ, և ո՛չ թե միայն նրանց այս կամ այն դասակարգերի միջև⁽²⁾։ Արդարացի է, հետևաբար, որ տխրենք ու արտասվենք Եկեղեցու մեղքերի համար, բայց միաժամանակ նաև արդարացի է ու պարտավորիչ՝ ուրախանալ նրա սրբության ու նրա գեղեցկության համար։ Գոնե երբեմն մենք պետք է ընտրենք անել այս երկրորդը, որն այսօր թերևս ամենադժվարինն ու ամենաանտեսվածն է։

 

 

 

Վերադառնանք Գաղատացիներին ուղղված Նամակի տեքստին, որը մեկնաբանում ենք.

Երբ ժամանակն հասավ իր լրմանը, Աստված ուղարկեց Իր Որդուն, որ ծնվեց կնոջից, ծնվեց Օրենքի ներքո, փրկագնելու համար նրանց, ովքեր Օրենքի տակ էին, որպեսզի մենք ստանայինք որդեգրությունը։ Եվ այն, որ դուք որդիներ եք, ապացուցում է այն փաստը, որ Աստված մեր սրտերից ներս ուղարկեց Իր Որդու Հոգին, որ գոչում է. «Աբբա՜, Հա՜յր»։ Ուստի, այլևս ստրուկ չես, այլ՝ որդի, իսկ եթե որդի, նաև՝ ժառանգ, Աստծո շնորհով։

Անցյալ անգամին խորհրդածեցինք առաջին մասի շուրջ, մեր Աստծո որդիներ լինելու մասին. խորհրդածենք այժմ երկրորդ մասի շուրջ. այն դերակատարության շուրջ, որ այդ գործում ունի Սուրբ Հոգին։ Պետք է ի նկատի ունենանք և մեր ուշադրության կենտրոնում պահենք նաև Հռոմեացիներին ուղղված Նամակի 8րդ գլխի 15-16 տողերի զուգահեռ հատվածը. Դուք ստրկության հոգի չեք ստացել, որպեսզի կրկին ընկնեք վախի մեջ, այլ՝ ստացել եք Հոգին, որը մեզ դարձնում է որդեգիրներ, որի միջոցով մենք գոչում ենք. «Աբբա՜, Հա՜յր»։ Հոգին ինքը, մեր հոգու հետ միասին, վկայում է, որ մենք Աստծո որդիներ ենք։

Անցյալ անգամին խոսեցի Աստծո խոսքի կարևորության մասին՝ ճաշակելու համար այն քաղցրությունը, որ զգում ենք, երբ գիտակցում ենք, որ Աստծո որդիներն ենք, և Աստծո փորձառությունն ենք ունենում որպես բարեգութ Հայր։ Պողոս Առաքյալն այժմ մեզ ասում է, որ կա մի ուրիշ միջոց ևս, առանց որի՝ Աստծո Խոսքն անգամ դառնում է անբավարար. Սուրբ Հոգին։

Սուրբ Բոնավենտուրան իր «Մտքի ուղևորությունն առ Աստված» հատորն ավարտում է մի խորհրդավոր, ա՛յլ իրականության ակնարկ կատարող նախադասությամբ, ուր ասում է. «Այս գաղտնածածուկ միստիկ իմաստությունը ոչ ոք չի ճանաչում, եթե ո՛չ միայն նա, ով այն ընդունում է. ոչ ոք այն չի ընդունում, եթե ո՛չ միայն նա, ով այն փափագում է. ոչ ոք այն չի փափագում, եթե ո՛չ միայն նա, ով ներքուստ բոցավառվում է Սուրբ Հոգու հրով, որին Քրիստոսն առաքել է երկրի վրա»⁽³⁾։ Ա՛յլ խոսքերով ասած, մենք կարող ենք փափագել՝ ունենալ Աստծո որդիները լինելու մի կենդանի ճանաչողություն և ունենալ դրա փորձառությունը, բայց այդ ամենի ստացումը միմիայն Սուրբ Հոգու գործն է։

Հոգին «վկայում է», որ մենք Աստծո որդիներ ե՞նք։ Ի՞նչ են նշանակում այս խոսքերը։ Խոսքն անշուշտ չի կարող վերաբերվել մի տեսակ հավիտենական ու իրավական վկայագրի, ինչպես տեղի է ունենում բնական որդեգրումների դեպքում, կամ ինչպիսին որ է մկրտության վկայագիրը։ Եթե Հոգին է «փաստը», որ մենք Աստծո որդիներ ենք, եթե Նա է դա «վկայում» մեր հոգուն, դա չի կարող լինել մի բան, որ տեղի է ունենում ինչ որ մի տեղ, այլ՝ մի բան է, որի վերաբերյալ մենք չունենք որևէ զգայական ընկալում ու հաստատում։

Ցավոք այսպես է, որ մենք մեզ մղված ենք զգում մտածելու։ Այո՛, Մկրտությամբ մենք դարձել ենք Աստծո զավակներ, Քրիստոսի անդամներ, Աստծո սերը հեղվել է մեր սրտերի մեջ ... , բայց այս բոլորը՝ ըստ Հավատքի, առանց որ ոչինչ տեղաշարժված լինի մեր մեջ։ Մտքով հավատացած, բայց ո՛չ սրտով ապրված։ Ինչպե՞ս փոխել այս իրավիճակը։ Պատասխանը մեզ տվել է Առաքյալը. Սուրբ Հոգին։ Ո՛չ միայն Սուրբ Հոգին, որ ստացել ենք Մկրտությամբ, այլ՝ այն, որ պետք է միշտ խնդրենք ու ստանանք կրկին ու կրկին։ Հոգին «վկայում է», որ Աստծո զավակներ ենք. ա՛յժմ վկայում է, ո՛չ թե՝ «վկայել է» մեկ անգամ ընդմիշտ, Մկրտության ժամանակ։ Փորձենք ուրեմն հասկանալ, թե ինչպե՛ս է Սուրբ Հոգին գործում այս հրաշքը՝ բացելու մեր աչքերն այն իրականության վրա, որ կրում ենք մեր մեջ։ Լավագույն նկարագրությունը, թե ինչպե՛ս է Սուրբ Հոգին կատարման հասցնում այս գործողությունը հավատացյալի մեջ, ես ինքս գտել եմ Հոգեգալստյան տոնի մասին գրված մի ճառի մեջ, ուր խոսվում է Պողոս Առաքյալի այն խոսքի շուրջ, թե. «Քննեցեք ամեն ինչ, պահեցե՛ք այն, ինչ բարի է» (1Թղ 5, 21)։

Քանի դեռ մարդն ապրում է մեղքի տիրապետության տակ, օրենքի ներքո, Աստված նրան թվում է խիստ տիրակալ, Ով ընդդիմանում է իր երկրային ցանկությունների գոհացմանը Իր այդ անվիճարկելի «Դու պետք է սա անես ... , դու չպետք է սա անես ... » հրամաններով։ Չպետք է ցանկանաս ուրիշների ունեցվածքը, ուրիշների կանանց ... ։ Այս վիճակում մարդն իր սրտի խորքում կուտակում է մի համր ոխակալություն Աստծո դեմ, Նրան տեսնում է որպես ընդդիմացող իր երջանկությանը, այն աստիճան, որ եթե դա իրենից կախված լիներ, շատ երջանիկ կլիներ, եթե Նա գոյություն չունենար։

Եթե այս ամենը մեզ թվում է չափազանցված նկարագրություն, որ միայն մեծ մեղավորներին կարող է վերաբերվել, և որ մոտիկից չի վերաբերվում մեզ, նայենք մեր ներաշխարհի մեջ և դիտենք, թե ի՛նչ է մեր սրտի մութ հատակից վեր բարձրանում, երբ խոսքը վերաբերվում է Աստծո կամքին, կամ մի հնազանդության, որ ընդմիջում է մեր ծրագրերը։ Հոգևոր կրթության դասընթացների ժամանակ, որոնք առիթն եմ ունենում քարոզելու, սովոր եմ առաջարկել մասնակիցներին՝ միայնակ կատարելու մի հոգեբանական թեստ, բացահայտելու համար, թե Աստծո վերաբերյալ ինչպիսի՛ գաղափար է գերակշռում իրենց մեջ։ Հրավիրում եմ իրենք իրենց հարցնելու. «Ինչպիսի՞ զգացումներ, գաղափարների ինչպիսի՞ զուգադրումներ են ինքնաբուխ ծնվում իմ մեջ, որևէ մտածումից առաջ, երբ, ''Հայր մեր'' աղոթքը արտասանելիս հասնում եմ ''Թող որ Քո կամքը կատարվի'' խոսքերին»։

Դժվար չէ նկատելը, որ ենթագիտակցաբար Աստծո կամքի հետ է նույնացվում այն ամենը, ինչը որ տհաճ է, ցավալի, և այն ամենը, ինչը որ իրենից ներկայացնում է մի փորձություն, հրաժարման, զոհողության մի պահանջ. այն ամեն ինչին, մի խոսքով, ինչը որ կարող է նկատվել որպես մեր անհատական ազատությունն ու զարգացումը անդամահատող։ Աստծո մասին մտածում ենք այնպես, որ կարծես թե Նա էականորեն թշնամի է որևէ տոնակատարության, ուրախության, հաճույքի։ Եթե այդ պահին կարողանայինք նայել մեր հոգուն ինչպես հայելու մեջ, կտեսնեինք մեզ որպես անձինք, որոնք խոնարհում են իրենց գլուխները համակամած, սեղմված ատամներով մրմնջալով. «Եթե ուղղակի ուրիշ ճար չկա ... , է լա՜վ, թող որ Քո կամքը կատարվի»։

Տեսնում ենք, թե ի՛նչ է անում Սուրբ Հոգին՝ բժշկելու համար մեզ Ադամից ժառանգություն մնացած այս սարսափելի խաբեությունից։ Գալով մեր մեջ – Մկրտությամբ և ապա սրբացման մյուս բոլոր միջոցներով – , Նա սկսում է՝ ցույց տալով Աստծո վերաբերյալ մի ուրիշ դեմք, այն դեմքը, որ հայտնել է մեզ Հիսուսը Ավետարանում։ Օգնում է, որ բացահայտենք Նրան որպես մեր ուրախության դաշնակից, որպես Նա, Ով մեր համար «չխնայեց Իր սեփական Որդուն» (Հռմ 8, 32)։

Կամաց կամաց բողբոջում է որդիական զգացումը, որն ինքնաբերաբար վերածվում է աղաղակի. Աբբա՜, Հա՜յր։ Ինչպես Հոբն իր պատմության վերջում, գոչում ենք. «Ես Քեզ ճանաչում էի Քո մասին լսած լինելով, բայց այժմ աչքերս տեսնում են Քեզ» (Հոբ 42, 5)։ Որդին գրավել է ստրուկի տեղը, իսկ սերը՝ վախի։ Մարդը դադարում է Աստծո մրցակիցը լինել և դառնում է Նրա դաշնակիցը։ Աստծո հետ դաշնակցությունն այլևս սոսկ կրոնական համակարգ չէ, որի մեջ մարդ ծնվում է, այլ՝ մի բացահայտում, մի ընտրություն, անկործանելի ապահովության մի աղբյուր. «Եթե Աստված մեր հետ է, մեր դաշնակիցն է, ո՞վ կլինի մեր դեմ» (հմմտ. Հռմ 8, 31)։

 

 

 

Առանձնաշնորհյալ վայրը, որտեղ Սուրբ Հոգին միշտ նորից ու նորից գործում է մեզ Աստծո որդիները զգալ տալու հրաշքը, աղոթքն է։ Սուրբ Հոգին չի տալիս աղոթքի մի օրենք, այլ՝ աղոթքի մի շնորհ։ Աղոթքը մեզ չի գալիս, առաջնային կերպով, արտաքին ու վերլուծական ընկալման միջոցով, այլ՝ մեզ է գալիս հեղմամբ, որպես պարգև։ Սա քրիստոնեական աղոթքի վերաբերյալ «բարի լուրն» է։ Մեզ է գալիս աղոթքի ինքնին Ակունքը, և դա կայանում է այն փաստի մեջ, որ «Աստված մեր սրտերից ներս ուղարկեց Իր Որդու Հոգին, որ աղաղակում է. Աբբա՜, Հա՜յր» (Գղտ 4, 6)։

Հավատացյալի աղաղակը – Աբբա՜ – ցույց է տալիս, միայն ինքն արդեն, որ Նա, Ով աղոթում է մեր մեջ, Հոգու միջոցով, Հիսուսն է, Աստծո Միածին Որդին։ Արդարև, Սուրբ Հոգին Ինքն Իր անունից չէր կարող դիմել Հայր Աստծուն՝ անվանելով Նրան Աբբա, քանի որ Ինքը «ծնված» չէ, այլ՝ «բխում է» Հորից։ Կարող է այդպես վարվել, քանի որ Միածին Որդու Հոգին է, որ Նրա անդամների մեջ շարունակում է Գլխի աղոթքը։

Սուրբ Հոգին է, հետևաբար, որ սրտի մեջ հեղում է աստվածային որդեգրության զգացումը, որ մեզ զգալ է տալիս (ո՛չ սոսկ իմանալ), որ Աստծո զավակներն ենք։ Երբեմն, Սուրբ Հոգու այս հիմնական գործողությունը կտրուկ և բուռն կերպով է իրականանում մի անձի կյանքում, և նման դեպքերում հնարավոր է տեսնել դրա ողջ պայծառությունը։ Մի հոգևոր առանձնության առիթով, մասնահատուկ տրամադրվածությամբ ընդունված մի խորհրդի, տրամադիր սրտով ունկնդրված Աստծո մի խոսքի, կամ Հոգու հեղումը հայցող մի աղոթքի առիթով (այսպես կոչված «Հոգու մեջ մկրտության»), հոգին ողողվում է մի նոր լույսով, որի մեջ Աստված հայտնվում է տվյալ անձին որպես Հայր, ամբողջովին նոր ձևով։ Հոգին փորձառությունն է ունենում այն բանի, թե ճշմարտապես ի՛նչ է նշանակում Աստծո հայրությունը. սիրտը փափկում է և մարդն այս փորձառության շնորհիվ վերածնվելու զգացողությունն է ունենում։ Հոգու մեջ հայտնվում է մի մեծ վստահություն, մտերմության զգացում, և Աստծո ներողամտության վերաբերյալ երբեք չզգացված զգացում։

Ուրիշ անգամներ, մինչդեռ, Հոր այս հայտնությունն ընկերանում է Աստծո վեհության ու անդրանցականության մի այնպիսի զգացման, որ հոգին կարծես տակնուվրա է լինում և լռում է։ (Չեմ նկարագրում իմ փորձառությունները, այլ՝ Սրբերինը)։ Հասկանում ենք, թե ինչո՛ւ էին Սրբերից ոմանք սկսում «Հայր մեր»ը և, ժամեր անց, տակավին կանգնած էին մնում այս առաջին խոսքերի վրա։ Սրբուհի Կատարինե Սիենացու մասին իր խոստովանահայրն ու կենսագիրը՝ Երանելի Ռայմոնդո Քափուացին գրում է, որ «դժվարությամբ էր հասնում ''Հայր մեր''ի ավարտին առանց արդեն հափշտակության մեջ գտնվելու»⁽⁴⁾։

Հորը ճանաչելու այս կենսալի կերպը սովորաբար երկար չի տևում, և ո՛չ իսկ Սրբերի մոտ։ Շուտով վերադառնում է ժամանակը, երբ հավատացյալն ասում է «Աբբա՜» առանց ոչինչ զգալու, և շարունակում է կրկնել այն միայն Հիսուսի խոսքին հետևելով։ Պահն է դա հիշելու, որ որքան նվազ է այդ աղաղակը երջանկացնում նրան, ով այն արտասանում է, այնքան ավելի է երջանկացնում Հորը, Ով այն լսում է, որովհետև կատարվում է մաքուր հավատքով ու ինքնահանձնումով։

Մենք նմանվում ենք, նման դեպքերում, այն հռչակավոր երաշժտագրին (խոսքս Բեթհովենի մասին է), ով խլացած՝ շարունակում էր մեղեդիներ գրել և զմայլելի սինֆոնիաներ կատարել հուրախություն նրա, ով լսում էր, առանց որ ինքը կարողանար վայելել նոտաներից գոնե մեկը։ Այն աստիճան, որ երբ հանդիսատեսը, նրա ստեղծագործություններից մեկը (հանրահայտ Իններորդ Սինֆոնիան) լսելուց հետո պայթեցրեց դահլիճը ծափահարությունների փոթորիկով, ստիպված եղան քաշել նրա զգեստի ծայրերից, որպեսզի անդրադառնար և շրջվեր խոնարհվելու։ Խլությունը, նրա երաժշտությունը մարելու փոխարեն, այն ավելի մաքուր դարձրեց, և այսպես է վարվում նաև հոգու ցամաքությունը մեր աղոթքի հետ, եթե հարատևում ենք նրանում։

Երբ խոսվում է «Աբբա՜, Հա՜յր» բացականչության մասին, մենք սովոր ենք մտածել միայն այն բանի մասին, ինչը որ այդ խոսքը նշանակում է նրա համար, ով այն արտասանում է. այն բանի մասին, ինչը որ վերաբերվում է մեզ։ Գրեթե երբեք չենք մտածում այն բանի մասին, ինչը որ այն նշանակում է Աստծո համար, Ով լսում է, և այն զգացումների մասին, որոնք այդ խոսքը ծնում է Նրա մեջ։ Չենք մտածում, մի խոսքով, Աստծո ուրախության մասին, երբ լսում է, թե ինչպե՛ս են Իր զավակներն Իրեն «հայրիկ», «պապա» կոչում։ Բայց ով հայր է, գիտի, թե ի՛նչ է զգում, երբ լսում է, թե ինչպե՛ս է իր տղան կամ իր աղջիկը, ձայնի անշփոթելի տոնով, իրեն այդ կերպ դիմում։ Կարծես թե հայր է դառնում ամեն անգամ, քանի որ այդ աղաղակն ամեն անգամ հիշեցնում է քեզ և ուշադրություն դարձնել է տալիս քեզ, որ դու ա՛յդ ես. հպվում է էությանդ ամենախորին ու ամենածածուկ մասին։

Հիսուսը գիտեր դա, դրա համար էլ այդքա՜ն հաճախ էր Աստծուն «Աբբա՜» կոչում, և մեզ էլ սովորեցրել է այդպես վարվել։ Մենք Աստծուն պարզ ու եզակի բերկրանք ենք պատճառում, Իրեն հայրիկ անվանելով. հայրության բերկրանքը։ Իր սիրտը «հուզվում է» Իր ներսում, Իր ներաշխարհը «տակնուվրա է լինում կարեկցանքով», երբ լսում է, որ Իրեն այդպես են անվանում (հմմտ. Ովս 11, 8)։ Եվ այս ամենն, ասում էի, կարող ենք անել նաև երբ ոչինչ չենք «զգում»։

Եվ Աստծուց թվացյալ հեռավորության ու հոգևոր ցամաքության այս ժամանակում է հենց, որ բացահայտվում է Սուրբ Հոգու ողջ կարևորությունը մեր աղոթքի կյանքի համար։ Նա – առանց մեր կողմից տեսնված կամ զգացված լինելու – «օգնության է հասնում մեր տկարությանը», լցնում է մեր խոսքերն ու մեր հառաչանքները՝ Աստծո ցանկության, խոնարհության, սիրո, «և նա, ով քննում է սրտերը, գիտի, թե որո՛նք են Հոգու ցանկությունները» (հմմտ. Հռմ 8, 26-27)։ Սուրբ Հոգին այդ ժամանակ դառնում է մեր «տկար» աղոթքի ուժը, մեր մարած աղոթքի լույսը. մի խոսքով, մեր աղոթքի հոգին։ Իսկապես, Նա «ոռոգում է այն, ինչը որ ցամաքել է», ինչպես ասում ենք Իրեն ի պատիվ երգված շարականում։

Այս ամենը տեղի է ունենում հավատքի զորությամբ։ Բավական է, որ ես ասեմ կամ մտածեմ. «Հա՜յր, Դու ինձ պարգևել ես Քո Որդու՝ Հիսուսի Հոգին. հետևաբար, ''Նրա հետ միայն մեկ հոգի'' կազմելով (1Կր 6, 17), ես աղոթում եմ այս սաղմոսը, ծիսակատարում եմ այս Սուրբ Պատարագը, կամ պարզապես լռում եմ, այստեղ՝ Քո ներկայությանը։ Ուզում եմ Քեզ տալ այն փառքն ու այն ուրախությունը, որ Քեզ կտար Հիսուսը, եթե տակավին Ինքը աղոթելու լիներ այստեղ՝ երկրի վրա»։

 

 

 

Կուզենայի, ավարտելուց առաջ, ակնարկել Սուրբ Հոգու դերի մասին այս խորհրդածության հովվական կիրառմանը։ Ուրիշ անգամներ մեջբերել եմ խոսքերը, որոնք օրթոդոքս մետրոպոլիտ Իգնատիոս Լաթաքիացին արտասանեց 1968 թվականին տեղի ունեցած մի հանդիսավոր համամիութենական համաժողովի ժամանակ, բայց արժե վերստին լսել դրանք այստեղ.

 

« Առանց Սուրբ Հոգու.

Աստված հեռու է,

Քրիստոսը մնում է անցյալում,

Ավետարանը մեռած տառ է,

Եկեղեցին՝ մի պարզ կազմակերպություն,

հեղինակությունը՝ տիրապետություն,

առաքելությունը՝ պրոպագանդա,

պաշտամունքը՝ սոսկ վերհիշում,

իսկ քրիստոնյայի գործելը՝ ստրկական բարոյականություն։

 

Իսկ Սուրբ Հոգու մեջ.

տիեզերքը վերամբարձվում է և հեծեծում է Արքայության երկունքի մեջ,

մարդը պայքարում է նյութապաշտության դեմ,

հարուցյալ Քրիստոսը ներկա է,

Ավետարանը կյանքի զորություն է,

Եկեղեցին նշան է երրորդութենական հաղորդության,

իշխանությունը՝ ազատարար ծառայություն է,

առաքելությունը՝ մի Հոգեգալուստ,

ծեսը՝ հիշատակ և կանխում,

մարդկային ողջ գործունեությունն աստվածացվում է »⁽⁵⁾։

 

Պետք է ամեն ինչ հիմնենք Սուրբ Հոգու վրա։ Բավական չէ մի «Հայր մեր», «Ողջույն» և «Փառք Հորը» արտասանել մեր հովվական գումարումների սկզբում, ապա աճապարանքով անցնելու համար օրակարգի քննարկմանը։ Երբ պարագաները դա թույլատրում են, հարկավոր է մի քիչ ժամանակ մնալ Սուրբ Հոգու լույսի ներքո, ժամանակ տալ Նրան՝ հայտնվելու։ Ներդաշնակվել Նրա հետ, ինչպես ռադիոյի ալեհավաքն է ներդաշնակվում ստացվող ալիքների հաճախականության հետ։

Առանց այս նախադրյալների, վճիռներն ու փաստաթղթերը մնում են խոսքերի վրա ավելացող խոսքեր։ Կատարվում է ինչպես Եղիա Մարգարեի դեպքում, որ պետք է զոհ մատուցեր Կարմեղոս լեռան վրա։ Եղիան հավաքում է փայտը, այն յոթն անգամ թրջում է. անում է այն ամենը, ինչը որ իր ուժերի սահմաններում էր. ապա աղոթում է Տիրոջը, որպեսզի երկնքից կրակն իջեցնի ու սպառի մատուցված զոհը։ Առանց ի վերուստ եկած այդ կրակի, ամեն բան մնալու էր ընդամենը որպես թաց փայտերի կույտ (հմմտ. 1Թգ 18, 20-39)։

Բաներ են, որ, առանց աղմուկ հանելու, սկսում են իրականանալ Եկեղեցում։ Այս տարի մի նամակ ստացա ֆրանսիական թեմերից մեկում ծառայող մի քահանայից։ Գրում էր. «Երեք տարի է արդեն, ինչ մեր Արքեպիսկոպոսը մեզ բոլորիս մղել է միսսիոներական մի արկածախնդրության և հիմնել է թեմական միսսիոներների մի եղբայրակցություն։ Մեր առաջ առաջադրանք ենք դրել՝ ապրելու Հոգու մեջ մկրտությանը պատրաստվելու մի շրջան։ Մի շատ գեղեցիկ փորձառություն էր դա, մեր ողջ թեմից հավաքված 300 քրիստոնյաների հետ միասին, Արքեպիսկոպոսի հետ միասին։ Քիչ ժամանակ անց, մոտակայքում գտնվող Քլարիս միանձնուհիների վանքի բոլոր 28 քույրերն էլ ցանկացան նույն փորձառությունն ունենալ»։

Հարկավոր չէ անմիջական ու շլացուցիչ պատասխաններ ակնկալել։ Մեր արածը կրակի շուրջպար չէ, ինչպես Կարմեղոսի վրա Բահաղի քուրմերի կատարածը։ Ժամանակներն ու կերպերը հայտնի են Աստծուն։ Հիշենք Քրիստոսի խոսքն Իր առաքյալներին. «Ձեզ տրված չէ իմանալ ժամանակները կամ պահերը, որոնք Հայրը վերապահել է Իր իշխանությանը, բայց զորություն կստանաք Սուրբ Հոգուց, որ կիջնի ձեր վրա, և դուք իմ վկաները կլինեք Երուսաղեմում, ողջ Հուդեայում ու Սամարիայում, և մինչև աշխարհի սահմանները» (հմմտ. Գրծ 1, 7-8)։ Կարևորը ի վերուստ զորություն խնդրելն ու ստանալն է. հայտնվելու ձևը հարկավոր է թողնել Աստծուն։

Այս անհրաժեշտությունը յուրահատուկ կերպով պարտադրող է դառնում այս ժամանակներում, երբ Եկեղեցին մղվում է ժողովականության արկածախնդրության մեջ։ Այս կետի շուրջ ուրիշ ասելիք չկա, քան վերստին ընթերցելն ու խորհրդածելը այն խոսքերի շուրջ, որոնք Սրբազան Քահանայապետն արտասանեց անցած Հոկտեմբերի 10-ին, Ժողովի բացման քարոզի ժամանակ։ Հորդորում էր «ժամանակ հատկացնել աղոթքին, երկրպագությանը, լսելուն, թե ի՛նչ է Սուրբ Հոգին ցանկանում ասել Եկեղեցուն»։

Ինքս ինձ հարց եմ ուղղում, թե արդյոք հնարավոր չէ՞ մեր լիագումար ժողովների ժամանակ – տեղական կլինեն դրանք, թե համաեկեղեցական – նշանակել մի հոգևոր պատասխանատու (անիմատոր), ով աղոթքի և Խոսքի ունկնդրման ժամանակներ կկազմակերպի ժողովներին զուգահեռ։ «Հիսուսի վկայությունը մարգարեության հոգին է», ասում է Հայտնության գիրքը (Հյտ 19, 10)։ Մարգարեության հոգին նախընտրաբար հայտնվում է հասարակաց աղոթքի միջավայրում։

Այս ամենի վերաբերյալ մի հիանալի օրինակ ունենք այն առաջին ճգնաժամի առիթով, որի առաջ կանգնեց Եկեղեցին Ավետարանը քարոզելու իր առաքելության գործում։ Պետրոսն ու Հովհաննեսը ձերբակալվում ու բանտարկվում են «Հիսուսի անունով մեռելների հարությունը քարոզելու» համար։ Ատյանի կողմից ազատ են արձակվում հրամանով, որ «չպետք է ոչ մի ձևով ո՛չ խոսեն, ո՛չ էլ ուսուցանեն Հիսուսի անունով»։ Առաքյալները կանգնում են մի իրավիճակի դիմաց, որը բազմաթիվ անգամներ կրկնվելու էր պատմության ընթացքում. լռե՞լ, թերանալով Հիսուսից ստացած մանդատի մեջ, թե՞ խոսել, ենթարկվելով ամեն ինչի վերջ դնող իշխանությունների գազանաբարո միջամտության ռիսկին։ Ի՞նչ են անում Առաքյալները։ Գնում են հասարակության (համայնքի) մոտ։ Հասարակությունն աղոթում է։ Մեկը հռչակում է սաղմոսի խոսքը. «Ոտքի են կանգնելու երկրի թագավորները և իշխանները դաշինք են կազմելու Տիրոջ դեմ և Նրա Օծյալի դեմ» (Սղմ 2, 2)։ Մեկ ուրիշը բացատրում է դա այն իմաստով, որ դա կատարվեց Հերովդեսի ու Պոնտացի Պիղատոսի դաշինքով՝ ընդդեմ Հիսուսի։ «Երբ ավարտեցին աղոթքը», կարդում ենք, «վայրը, ուր հավաքվել էին, դղրդաց և բոլորը լցվեցին Սուրբ Հոգով, և համարձակությամբ հռչակում էին Աստծո խոսքը » (հմմտ. Գրծ 4, 1-31)։ Պողոս Առաքյալը հայտնում է, որ այս գործելաոճը կղզիացած չի մնացել Եկեղեցու միայն մի մասում. «Երբ հավաքվում եք», գրում է նա Կորնթացիներին, «մեկը սաղմոս է ասում, մյուսն ուսուցանում է. մեկին հայտնություն է տրվում, մյուսին՝ լեզուների շնորհը, մեկ ուրիշին էլ՝ դրանք մեկնաբանելու շնորհը» (հմմտ. 1Կր 14, 26)։

Ժողովական որևէ վճռի դեպքում կատարյալ կլիներ, եթե կարողանայինք դա – գոնե գաղափարապես – Եկեղեցուն ավետել իր առաջին Ժողովի խոսքերով. «Լավ թվաց Սուրբ Հոգուն և մեզ ... » (Գրծ 15, 28)։ Սուրբ Հոգին միակն է, որ բացում է նոր ճանապարհներ, առանց երբեք հները սուտ հանելու։ Նա նոր բաներ չի անում, այլ՝ նոր է դարձնում բոլոր բաները։ Այսինքն, չի ստեղծում նոր ուսմունքներ ու նոր հիմնարկներ, այլ՝ նորոգում ու կենդանացնում է Հիսուսի կողմից հիմնվածները։ Առանց Սուրբ Հոգու, մենք միշտ ուշացած կլինենք պատմության մեջ։ «Սուրբ Հոգին», ասում էր Սրբազան Քահանայապետը այն քարոզի մեջ, որ հիշեցի, «փչում է միշտ ապշեցնող կերպով, հուշելու համար նոր ուղիներ ու խոսելաձևեր»։ Սուրբ Հոգին – ավելացնում եմ ես – վարպետն է այն այժմեացման, որի մեջ էր Սբ. Հովհաննես Քսաներեքերորդը տեսնում Վատիկանյան Երկրորդ Ժողովի նպատակը։ Ժողովը պետք է իրականացներ մի նոր Հոգեգալուստ, և նոր Հոգեգալուստն այժմ պետք է իրականություն դարձնի Ժողովը։

Լատին Եկեղեցին տիրապետում է մի գանձի՝ այս նպատակի համար. «Ե՜կ, Արարիչ Հոգի» շարականը։ Այն ժամանակվանից, ինչ շարադրվել է, Իններորդ դարում, այս շարականն անդադար հնչել է Քրիստոնյա աշխարհում, որպես Սուրբ Հոգու մի երկարաձգված կանչ՝ ամբողջ արարչության և Եկեղեցու վրա։ Երկրորդ Հազարամյակի առաջին տարիներից սկսած, յուրաքանչյուր նոր տարի, յուրաքանչյուր դար, յուրաքանչյուր պապական ընտրություն, յուրաքանչյուր համամիութենական ժողով, յուրաքանչյուր տեղական ժողով, յուրաքանչյուր քահանայական կամ եպիսկոպոսական ձեռնադրություն, Եկեղեցու կյանքում յուրաքանչյուր կարևոր համագումար սկսվել է այս շարականի երգեցողությամբ։ Այն ծանրաբեռնվել է Սուրբ Հոգու հանդեպ այն ողջ հավատքով, բարեպաշտությամբ ու վառ բաղձանքով, որոնցով սերունդներն այն երգել են մեզնից առաջ։ Եվ այժմ, երբ այն կրկին երգվում է, նաև հավատացյալների ամենահամեստ երգչախմբի կողմից, Աստված այն լսում է այսպես, այս անծայրածիր «համույթի» ներսում, որը Սրբերի Հաղորդությունն է։

Խնդրում եմ ձեզնից, Վեհապատիվ Հայրեր, Եղբայրներ և Քույրեր, ոտքի կանգնել և աղոթել այն իմ հետ, հայցելու համար Սուրբ Հոգու մի նորոգ հեղում մեր և ողջ Եկեղեցու վրա։