Առաքելական Հաջորդությունը

Նախորդ երկու ունկնդրությունների ժամանակ մենք խորհրդածում էինք այն մասին, թե ի՛նչ է Եկեղեցու Ավանդությունը, և տեսանք, որ դա Հիսուսի խոսքերի և կյանքի մշտական ներկայությունն է Իր ժողովրդի մեջ: Բայց խոսքի «ներկայության» համար անհրաժեշտ է մարդը, վկան: Այսպես ծնվում է փոխադարձ կապը. մի կողմից խոսքի համար անհրաժեշտ է մարդը, իսկ մյուս կողմից մարդը՝ վկան, կապված է խոսքի հետ, որն իրեն փոխանցված է, և որի հեղինակն ինքը չէ: Բովանդակության այսպիսի փոխադարձ կապը՝ Աստծո խոսքի, Տիրոջ կյանքի և այդ խոսքը փոխանցող մարդու միջև, Եկեղեցու կառուցվածքի առանձնահատկությունն է, և այսօր կուզենայինք խորհրդածել Եկեղեցու այդ անձնային կողմի մասին:

Տերն Իր ծառայությունը սկսեց, ինչպես տեսանք, կանչելով Տասներկուսին, ովքեր դարձան Աստծո ապագա ժողովրդի սկզբնապատկերը: Հավատարմություն ցուցաբերելով Տիրոջից ստացած հանձնարարության հանդեպ՝ Նրա Համբարձումից հետո Առաքյալները, որպես առաջին գործ, Հուդայի փոխարեն ընտրեցին Մատաթիային, որպեսզի դարձյալ տասներկու լինեին (տե՛ս Գրծ 1, 15-26), այսինքն՝ իրենց վրա դրված պարտականությունների կատարման մեջ սկսեցին աստիճանաբար ներգրավել ուրիշների, որպեսզի իրենց ծառայությունը շարունակվեր: Ինքը՝ Հարուցյալը, կանչեց Պողոսին (տե՛ս Գղտ 1, 1), բայց Պողոսը, թեև Աստված նրան անվանեց Առաքյալ, իր Ավետարանը համեմատում էր Տասներկուսի Ավետարանի հետ (տե՛ս Գղտ 1, 18), ջանում էր ուրիշներին փոխանցել այն, ինչ ինքն էր ստացել (հմմտ. 1Կր 11, 23; 15, 3-4), և առաքելական հանձնարարությունների բաշխման ժամանակ ուրիշների հետ միասին, օրինակ՝ Բառնաբասի հետ, միանում էր Առաքյալներին (տե՛ս Գղտ 2, 9): Ինչպես ի սկզբանե Առաքյալներին կանչեց և առաքելության ուղարկեց Հարուցյալը, այդպես էլ հետագայում ուրիշներին կանչելը և առաքելության ուղարկելը կատարվում էր Սուրբ Հոգու զորությամբ և նրա միջոցով, ով արդեն նշանակված էր առաքելական ծառայությանը: Այդպիսին է այս ծառայությունը պահելու ճանապարհը, որն ավելի ուշ՝ երկրորդ սերնդի քրիստոնյաներն անվանելու էին եպիսկոպոսություն (episcope):

Թերևս օգտակալ կլինի համառոտ բացատրել «եպիսկոպոս» բառի իմաստը: Այդ բառը կազմավորվել է հունարեն «episkopos» բառից և նշանակում է վերատեսուչ, սրտով տեսնող: Այդպես ինքը՝ Սուրբ Պետրոսն, իր Առաջին Նամակում անվանում է Տեր Հիսուսին «Ձեր հոգիների հովիվը և տեսուչը» (2, 25): Տիրոջ այս տիտղոսին համապատասխան, – Ով առաջին Եպիսկոպոսն է, Տեսուչը և հոգիների Հովիվը, – Առաքյալների հաջորդները կոչվում են եպիսկոպոսներ (episkopoi): Նրանց է վստահված պարտականությունը՝ episcope` վերատեսնելու: Եպիսկոպոսի այդ որոշակի գործառույթը աստիճանաբար զարգանալու էր՝ համեմատության մեջ դրվելով ակունքների հետ, մինչև ընդուներ այն ձևը, որի մասին արդեն Երկրորդ դարասկզբում միանշանակ կերպով վկայում էր Իգնատիոս Անտիոքացին^[1], այսինքն՝ քահանայության երեք աստիճանների՝ եպիսկոպոսության, երեցության և սարկավագության մասին: Այդ զարգացումն ուղղորդվում էր Աստծո Հոգով, Ով Եկեղեցուն օգնում էր ճանաչել առաքելական հաջորդականության հարազատ ձևերը, որոնք ավելի ու ավելի էին հստականում՝ շնորհով առաջնորդվող փորձառության և ծառայության ընթացքում, որոնցով ապրում էին սկզբնական համայնքում:

Այսպես, եպիսկոպոսական ծառայության հաջորդությունն ի հայտ է գալիս որպես առաքելական ծառայության շարունակականություն, Առաքելական Ավանդության, Տիրոջից մեզ վստահված խոսքի և կյանքի պահպանության գրավական: Եպիսկոպոսների ժողովի և Առաքյալների սկզբնական համայնքի միջև կապը նախևառաջ ընկալվում է որպես պատմական հաջորդություն: Ինչպես տեսանք, Տասներկուսին նախ միանում է Մատաթիան, հետո՝ Պողոսը, Բառնաբասը, ուրիշներ, և այդպես շարունակվեց մինչև այն ժամանակը, երբ քրիստոնյաների երկրորդ և երրորդ սերունդների մեջ ձևավորվեց Եպիսկոպոսի ծառայությունը: Հետևաբար, հաջորդությունը մարմնավորվում է այդ պատմական շղթայի մեջ: Հաջորդության անքակտելիության մեջ է Ինքնին Քրիստոսի կողմից հավաքված Առաքելական Ժողովի՝ եկեղեցական համայնքում պահպանվելու գրավականը: Բայց այս հաջորդությունը, որը մենք նախապես տեսնում ենք ծառայողների պատմական հերթափոխի մեջ, հարկավոր է հասկանալ նաև հոգևոր իմաստով. ծառայության մեջ առաքելական հաջորդությունն ընկալվում է որպես Սուրբ Հոգու ներգործության ու փոխանցման հատուկ տարածություն: Այս համոզմունքների ակնհայտ արձագանքը հանդիպում ենք, օրինակ, Իրենեուս Լուգդունացու (Երկրորդ դարի երկրորդ կես) հետևյալ խոսքերում. «Բոլոր նրանք, ովքեր ցանկանում են տեսնել ճշմարտությունը, կարող են յուրաքանչյուր եկեղեցում ճանաչել Առաքյալների ավանդությունը, որ բացված է ամբողջ աշխարհում, և մենք կարող ենք թվարկել եկեղեցիներում Առաքյալների կողմից դրված եպիսկոպոսներին և նրանց հաջորդներին՝ մինչև մեր օրերը։ [...] Որովհետև նրանք (Առաքյալները) ուզում էին, որպեսզի նրանք, ում իրենք թողնում էին որպես իրենց հաջորդներ, կատարյալ և անթերի լինեին ամեն ինչում, մարդիկ, ում նրանք փոխանցում էին իրենց ուսուցչական տեղը, որովհետև նրանց ճիշտ գործելակերպից մեծ օգուտ կքաղվի, իսկ նրանց անկումը պատճառ կդառնա մեծագույն դժբախտության»^[2]:

Ապա, Իրենեուսը, Առաքելական Հաջորդության շղթան անվանելով Տիրոջ խոսքը պահելու գրավական, կանգ է առնում «մեծագույն, հնագույն և բոլորին հայտնի եկեղեցու վրա, որը Հռոմում հիմնել ու կազմակերպել են երկու ամենափառավոր Առաքյալներ Պետրոսը և Պողոսը», ընդգծելով հավատքի Ավանդությունը, որն այդ եկեղեցում եպիսկոպոսների հաջորդությամբ Առաքյալներից հասել է նաև մեզ: Այդպիսով, և՛ Իրենեուսի, և՛ Տիեզերական Եկեղեցու համար Հռոմեական Եկեղեցու եպիսկոպոսների հաջորդությունը ծառայում է որպես Առաքելական Հավատքի փոխանցման շարունակականության նշան, չափանիշ և գրավական. «Այդ Եկեղեցու հետ, նրա արտոնյալ կարևորության պատճառով (propter potiorem principalitatem) համաձայնվում են մյուս բոլոր եկեղեցիները, այսինքն՝ ամենուրեք սփռված հավատացյալները, քանի որ նրանում մշտապես պահպանվել է առաքելական ավանդությունը»^[3]: Եվ այսպես, առաքելական հաջորդությունը, որը վավերական է՝ Հռոմեական Եկեղեցու հետ հաղորդությամբ, այն պայմանն է, որով առանձին եկեղեցիները կարող են մնալ ընդհանուր Առաքելական հավատքի Ավանդության մեջ, որը կարողացավ այդ հունով հենց ակունքներից հասնել մեզ. «Այս կարգով և այսպիսի հաջորդությամբ՝ եկեղեցական ավանդությունը և ճշմարտության քարոզը Առաքյալներից հասան մինչև մեզ: Եվ դա ամենալիարժեք ապացույցն է այն բանի, որ միևնույն կենարար հավատքը պահպանվել է Եկեղեցու մեջ՝ Առաքյալներից մինչև մեր օրերը և ավանդված է ճշմարիտ տեսքով»^[4]:

Հնագույն շրջանի Եկեղեցու վկայությունների համաձայն, եկեղեցական միության առաքելականությունը կայանում է առաքելական վարդապետության և գործնական կյանքի հանդեպ հավատարմության մեջ, որոնց միջոցով ապահովվում է Եկեղեցու և Քրիստոսի միջև պատմական և հոգևոր կապը: Եպիսկոպոսական ծառայության առաքելական հաջորդությունը մի ճանապարհ է, որով երաշխավորվում է Առաքելական վկայության հավատարիմ փոխանցումը: Այն, ինչ իրենցից ներկայացնում էին Առաքյալները՝ Տեր Հիսուսի և վաղ շրջանի Եկեղեցու հետ միության մեջ, համանման կերպով ներկայացնում է ծառայության հաջորդությունը՝ վաղ շրջանի Եկեղեցու և այսօրվա Եկեղեցու միջև առկա կապի միջոցով: Դա պարզ նյութական շարունակություն չէ. ավելի շուտ, դա պատմական միջոց է, որից օգտվում է Սուրբ Հոգին, որպեսզի եպիսկոպոսների ձեռնադրությամբ և աղոթքով ծառայության նշանակված անձանց միջոցով հայտնի դառնա Տեր Հիսուս Քրիստոսի՝ ժողովրդի Գլխի, ներկայությունը: Ինքը՝ Քրիստոսը, գալիս է մեր մոտ՝ Առաքելական Հաջորդության միջոցով. հենց Նա՛ է մեր հետ խոսում՝ Առաքյալների և նրանց հաջորդների խոսքերով, հենց Նա՛ է գործում նրանց ձեռքերի միջոցով՝ Խորհուրդների մեջ, Նա՛ է Իր հայացքը դեպի մեզ ուղղում նրանց հայացքով և մեզ օգնում է ինքներս մեզ զգալ սիրված, Աստծո սրտում ընդունված: Եվ այսօր, ինչպես սկզբում, Ինքը՝ Քրիստոսն է մեր հոգիների ճշմարիտ Հովիվն ու Տեսուչը, և մենք հետևում ենք Նրան մեծ վստահությամբ, երախտագիտությամբ և բերկրանքով:

Ընդհանուր ունկնդրություն, 10 Մայիս 2006թ., Սուրբ Պետրոսի հրապարակ