4) Կարո՞ղ ենք վստահել Ավետարաններին՝ Հիսուսի կյանքի վերաբերյալ:
- 01
- 02
- 03
- 04
- 05
- 06
- 07
- 08
- 09
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
4) Կարո՞ղ ենք վստահել Ավետարաններին՝ Հիսուսի կյանքի վերաբերյալ: Լսել եմ, որ դրանք գրվել են անանուն հեղինակների կողմից, Հիսուսի կյանքից մի քանի դար անց։
Երբ մարդկանց մեծամասնությունը մտածում է Հիսուսի գոյության ապացույցների մասին, նրանք սովորաբար մտածում են չորս կանոնական Ավետարանների մասին՝ Մատթեոսի, Մարկոսի, Ղուկասի և Հովհաննեսի: Ճիշտ է, Ավետարանների հեղինակների անունները ձեռագրերին ավելացվել են ավելի ուշ շրջանի Եկեղեցու ավանդության համաձայն։ Օրինակ, Եկեղեցու Հայրերից մեկը՝ Պապիասը, որն ապրել է Երկրորդ դարում, գրել է. «Մարկոսը Պետրոսի թարգմանիչն էր. նա ճշգրիտ կերպով գրեց այն ամենը, ինչ հիշում էր Տիրոջ ասածներից ու արածներից, բայց ո՛չ ըստ կարգի։ [...] Մատթեոսը գրի առավ Հիսուսի զրույցները եբրայեցերեն, ապա թարգմանեցին դրանք, ո՛վ ինչպե՛ս կարող էր»[1]: Սակայն հին աշխարհի փաստաթղթերից շատերը, որոնք ժամանակակից քննադատները համարում են վավերական, նույնպես տեխնիկապես անանուն են:
Օրինակ, Տակիտոսի աշխատությունները ստորագրված չեն նրա անունով, բայց միայն փոքրաթիվ պատմաբաններ երբևէ կասկածի տակ են դրել նրա Տարեգրության հեղինակ լինելու հանգամանքը: Մենք գիտենք, որ Տակիտոսն այս աշխատության հեղինակն է, պարզապես այն պատճառով, որ ա՛յլ հին հեղինակներ, ինչպիսին քրիստոնյա Տերտուղիանոսն է, նշում են նրան որպես հեղինակ։ Սբ. Օգոստինոս Հիպպոնացին Չորրորդ դարում հերքում է Ավետարանների դեմ նման փաստարկը՝ Փավստոսին ուղղված իր պատասխանում։ Նա համոզիչ կերպով պնդում է, որ եթե հեթանոսական գրությունների հեղինակությունը հաստատվում է ապացույցների անխափան շղթայով, ապա Նոր Կտակարանի հեղինակությունը կարող է հաստատվել նույն կերպ[2]:
Այն փաստը, որ Ավետարանները գրվել են իրենց նկարագրած իրադարձություններից հետո ընդամենը մի քանի տասնամյակի ընթացքում, դրանք շատ ավելի մոտ են դարձնում իրենց թեմային, քան հին պատմության բազմաթիվ ա՛յլ աշխատություններ, ինչը մեզ ավելի շատ հիմք է տալիս վստահելու դրանց: Օրինակ, Ալեքսանդր Մակեդոնացու և Սիդհարթա Գաուտամայի (Բուդդա) կենսագրությունները գրվել են նրանց մահից մոտ 400 տարի անց[3]։ Նույնիսկ, եթե Ավետարանները գրվել են ամենաուշը 70-100 թթ. (այս ժամկետները սովորաբար նշվում են անհավատ ուսումնասիրողների կողմից), այսինքն՝ դրանցում նկարագրված իրադարձություններից հետո քառասուն տարվա ընթացքում, ապա դա բավականին համապատասխանում է այն ժամանակահատվածին, երբ Առաքյալները կարող էին ճշգրիտ կերպով հիշել, թե ի՛նչ էր տեղի ունեցել, իսկ իրադարձությունների ա՛յլ ականատեսների համար լավ հնարավորություն էր՝ հաստատելու կամ հերքելու գրվածները։
Ինչպես որ մենք վստահ ենք, որ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի կամ Աֆղանստանի պատերազմի վետերանները հիշում են քառասուն կամ յոթանասուն տարի առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունները, այնպես էլ պետք է վստահենք, որ Հիսուսի կյանքի վկաները կարող էին հիշել, թե ի՛նչ էր տեղի ունեցել Նրա երկրային կյանքի ընթացքում: Իրականում, նրանց է՛լ ավելի պետք է վստահել, քանի որ հին ժամանակներում, որոնք զուրկ էին համակարգիչներից, տպագրական մեքենաներից կամ նույնիսկ թղթից, հատուկ ուշադրություն էր դարձվում ճշգրիտ ու մանրակրկիտ բանավոր պատմություններին։ Մեկ ա՛յլ կարևոր փաստ այն է, որ Հիսուսը շրջիկ քարոզիչ էր, Ով հատուկ նպատակով օգտագործում էր հիշվող, գրավող արտահայտություններ՝ մարդկանց սովորեցնելու համար: Դա Առաքյալներին շատ հնարավորություններ էր տալիս հիշելու, թե Հիսուսն ի՛նչ ուսուցանեց և արեց Իր գործունեության երեք տարիների ընթացքում։
Բացի այդ, մենք հիմնավոր ապացույցներ ունենք առ այն, որ Ավետարանները գրվել են անհավատների կողմից նշված տարեթվերից առաջ։ Գործք Առաքելոց գիրքն ավարտվում է Պողոսի տնային կալանքով և ոչինչ չի ասում նրա մահապատժի մասին, որը տեղի է ունեցել Ք.հ. 64 թվականին: Եվ չի խոսում նաև 70 թվականին տեղի ունեցած Երուսաղեմի ավերման մասին։ Հետևաբար, մեծապես հավանական է, որ Գործք Առաքելոց գիրքը գրվել է այս դեպքերից առաջ, իսկ այդ դեպքում՝ Ղուկասի Ավետարանը գրվել է է՛լ ավելի վաղ, քանի որ Գործք Առաքելոց գիրքը դրա անմիջական շարունակությունն է։ Ուրեմն, Ավետարանները գրվել են դրանցում նկարագրված իրադարձություններից հետո ընդամենը քսանհինգ-երեսուն տարվա ընթացքում:
Կան նաև ա՛յլ մանրամասներ, որ մատնանշում են Ավետարանների իսկությունը: Օրինակ, դրանք պարունակում են բազմաթիվ շփոթեցնող և տհաճ մանրամասներ, որոնք կեղծիքի հեղինակը հաստատ կփորձեր բացառել։ Դրանք ներառում են Առաքյալների վախկոտ և երբեմն էլ հիմար պահվածքի նկարագրությունները (և Հիսուսը հանդիմանում է նրանց դրա համար), Հիսուսի դժվարըմբռնելի խոսքերը և, ընդհանրապես, Ավետարանի խիստ պահանջները: Պատմաբանները դա անվանում են «ամոթի չափանիշ», և այդ տեսանկյունից Նոր Կտակարանն անցնում է ցանկացած փորձաքննություն[4]: Ավելին, եթե Ավետարանները հորինված լինեին վաղ շրջանի Եկեղեցու կողմից, ապա մենք պետք է որ ակնկալեինք, որ Հիսուսին, ինչպես փորոքախոս տիկնիկի, վերագրվեին արտահայտություններ, որոնք համընկնում էին քրիստոնեական համայնքի բազմաթիվ խմբակցությունների տեսակետների հետ, որոնք բաժանված էին բազմաթիվ հարցերի շուրջ՝ այնպիսի թեմաների վերաբերյալ, ինչպիսին էր, օրինակ, կուռքերին նվիրաբերված միսն ուտելը: Քանի որ մենք չենք տեսնում, որ Հիսուսը խոսի այդ թեմաների մասին, որոնք հետագայում է միայն, որ ալեկոծեցին վաղ շրջանի Եկեղեցին, մենք կարող ենք մեծացնել մեր վստահությունը վաղ շրջանի ժամանակագրության նկատմամբ: Դա Ավետարանները դուրս է բերում զուտ աստվածաբանական գրքերի կատեգորիայից և դարձնում է դրանք հնագույն կենսագրություններ[5]:
Ի վերջո, եթե մեկը ցանկանար հորինված գրություններ շարադրել Հիսուսի մասին՝ դրանք լայնորեն տարածելու նպատակով, ապա իմաստ կունենար վերագրել այդ գրությունների հեղինակությունը Պետրոսին՝ Առաքյալների գլխին, կամ Մարիամին՝ Հիսուսի Մորը: Իրոք, կան բազմաթիվ ապոկրիֆ (այսինքն՝ անկանոն, կեղծ) ավետարաններ, որոնց վերագրվում է նման հեղինակություն: Մինչդեռ, ովքե՞ր են Մարկոսը կամ Ղուկասը: Շատ ավելի հավանական է, որ Մարկոսի և Ղուկասի Ավետարաններն այդպես են վերնագրված այն պարզ պատճառով, որ դրանք իրենց հեղինակների իրական անուններն են։ Նույնիսկ Մատթեոսի Ավետարանը դժվար թե կեղծիք լինի, քանի որ Մատթեոսը հռոմեացիների համար աշխատող հարկահավաք էր և, ամենայն հավանականությամբ, կհամարվեր Առաքյալներից ամենանվաստը[6]:
Ինչպես գրում է Հունաստանի և Հռոմի պատմաբան Ա.Ն. Շերվին-Ուայթը․ «Զարմանալի է, որ մինչ հունահռոմեական հին պատմիչների նկատմամբ վստահությունն անընդհատ աճում է, Ավետարանների քսանդարյա ուսումնասիրությունը, ո՛չ պակաս խոստումնալից նյութ լինելով հանդերձ, ստացել է այդպիսի մռայլ ուղղություն և առաջացրել է տարբեր ձևի քննադատություններ։ Երբ խոսքը վերաբերվում է հին պատմության չափանիշներին, Ավետարանները հարկավոր է համարել Քրիստոսի կյանքի մասին մեր տեղեկությունների լավագույն աղբյուրներից մեկը»[7]:
