Արևածաղիկը

 

Եթե մի պահ մտովին վերադառնանք մեր մանկության օրերին, կանդրադառնանք, որ մեր քրիստոնեական փորձառությունը սկսել ենք ո՛չ թե Ավետարանի քարոզությամբ, այլ՝ զանազան աղոթքներ սովորելով ու կրկնելով: Քրիստոնեական մեր առաջին դասերը եղել են «Հայր մեր»ը, «Հաւատով խոստովանիմ»ը, «Առաւօտ լուսոյ»ն, Նարեկյան Աղոթամատյանի ոսկեղեն հատվածները: Սրանք են, ժամանակագրական իմաստով, քրիստոնեության առաջին գիտելիքներն ու փորձառությունները: Մեր հավատքի ամենահոգեհարազատ բառապաշարն են, խոսքերը, որոնց ծանոթ ենք ամենից ավելի, որոնք իսկույն ներկայանում են սրտին, ամենաապահովներն են ու ամենավստահելիները: Եղել են քրիստոնեական մեր առաջին խոսքերը, ամենայն հավանականությամբ լինելու են նաև մեր վերջինները:

Մեր անձնական ավետարանացումը սկսվել է առաջին աղոթքի հետ միասին:

Բայց այստեղ նպատակս է ներկայացնել առաջին աղոթքի մի ա՛յլ, ավելի խոնարհ իմացք, Մարկոսի Ավետարանում հիշվող հուսահատ հոր կողմից արտահայտված. «Տե՜ր, ես հավատում եմ, բայց Դու օգնիր անհավատությանս» (Մրկ 9, 24): «Ես հավատում եմ. օգնի՜ր ինձ, որովհետև չեմ հավատում»:

Մեր աղոթքն է. ամբողջովին ճշմարիտ, ծայր աստիճան հակասական աղաղակն է հոգու, որ չգիտի աղոթել. «Ես հավատում եմ, ես չեմ հավատում: Բայց Դու, Տե՜ր, օգնիր ինձ»:

Այլևս չգիտեմ, թե հավատում եմ կամ թե չեմ հավատում: Ես հավատում եմ, ես կասկածում եմ, ես չեմ հավատում. բայց Դու, Տե՜ր, օգնիր ինձ:

Ահա՛. աղոթել՝ նշանակում է «Դու»ով դիմել Աստծուն: Որևիցէ իրավիճակում: Որևիցէ հավատքով:

Ասել «Դու»: Այս «Դու»ն, որ ավելի մեծ է, քան մեր հավատքն ու մեր կասկածները: Այս «Դու»ն, որ բարձրանում է մեր էության խորքից, որպես ծարավ՝ է՛լ ավելի խոր, քան հավատքը. աղոթքն է էությամբ մերկ մարդու: Հեռվից եկող աղաղակ, վիրավոր սիրո աղաղակ, հոգեվարքի մեջ գտնվող հոր աղաղակ. «Օգնի՜ր ինձ, մի՛ թող, որ միայնակ պայքարեմ մահվան դեմ»:

Աստծո սիրո թելից կախված մարդն է, որ տատանվում է ցավի ու ոչնչության անդունդի վերևում և աղաղակում է ուշադրություն գրավելու համար, ճի՛շտ որովհետև գիտի, որ Ինչ-Որ-Մեկը շատ ուշադիր է մարդուն, շատ ուշադիր է կյանքին, է՛լ ավելի, քան հավատքին:

Աղաղակել՝ ինչպես քաղցած մանուկը, որին մայրը մոռացել է կրծքով կերակրել:

Հուսալ՝ հոգեկան ողջ տրտմության հետ մեկտեղ, ինչպես Հիսուսը, երբ գոչում է. «Աստվա՜ծ իմ, ինչո՞ւ լքեցիր ինձ» (Մտթ 27, 46): Վշտակրության մեջ, Հիսուսը վերահաստատում է այս հարաբերությունը, ասում է. «Դու, ո՜վ Աստված. Դու, ո՜վ Հայր»: Ասում է «իմ», գործածում է մոտիկության, հաղորդության, ստացականության այս քաղցր դերանունը:

Եվ մյուս խոսքերը կարևոր չեն: Կամ ավելի ճիշտը, նկարագրում են այն անդունդը, որտեղից փնտրում է Հորը:

Եվ չնայած ամեն ինչի, աղոթքը երբեք հուսահատ չէ. աղոթքը երբեք չի կարող հուսահատ լինել, որովհետև հետապնդում է Մեկին, Ով թերևս թաքնվում է, բայց կա, գոյություն ունի, ներկա է. որովհետև գիտի, որ մի զրուցակից ունի, նույնիսկ եթե Նա Իրեն այժմ համր է պահում: Մի անձ խոսում է մի անձի հետ: Մի «ես» խոսքն ուղղում է մի «դու»ի:

Եվ աշխարհն այլևս անապատ չէ: Նույնիսկ եթե արտաբերում ես կրակ դարձած խոսքեր, ինչպես Սաղմոսերգուն. «Աստվա՜ծ, համրերի մեջ ոչ ոք Քեզ հավասար չէ» (հմմտ. Սղմ 86, 8): Կամ եթե վրդովված ես, ինչպես Հոբը:

Միշտ էլ կարող ենք աղոթել: Աղոթքը միշտ էլ հնարավոր է, որովհետև կարելի է նվիրել Աստծուն մինչև իսկ մեր աղոթելու անկարողությունը, և սա՛ է ամենախոնարհ աղոթքը:

«Եթե սիրում ես ինձ, խոսիր ինձ: Իսկ եթե ասելիք ոչինչ չունես, միևնույնն է, խոսիր ինձ, նաև պարզապես ասելու համար, որ ասելիք ոչինչ չունես, բայց միևնույնն է՝ խոսիր ինձ» (Գրիգոր Նյուսացի):

Այս խոսքերը վավերական են նաև Աստծո հետ երկխոսության ժամանակ: Կա մի ձրիություն, որ պետք է հասնի մինչև այն «ոչինչ»ը, որ բարձրանում է սրտից, այսինքն՝ մինչև այն խոսքերը, որ չեն ծնվում: Եվ եթե աղոթքը մեզնում չի գտնում ոչ մի արձագանք, ոչ մի անդրադարձ, ոչ մի հուզում, միևնույնն է՝ կարող ենք աղոթել. այսինքն՝ դնել կյանքի այս հատվածը – որն իրական կյանք է, թեև տվյալ պահին մի քիչ թառամած – դնել դժվարին կյանքի այս հատվածը հարաբերության կենտրոնում:

Չեմ ապրում հոգեզմայլ հափշտակության հարաբերությունը Ուրիշի հետ, այլ՝ հարաբերությունը, որի վերաբերյալ խոստովանում եմ ինձ անընդունակ, հարաբերությունը փափագի, որ չի ծնվում: Եվ այնուամենայնիվ, կարող եմ նվիրել փափագի փափագը – ահա՛ վերջին արմատը – , ամենացածր աստիճանը. «Տե՜ր, աղոթելու փափագ չունեմ, չեմ զգում ոչ մի ցանկություն Քո հանդեպ, Քեզ վերաբերվող ոչ մի բանի հանդեպ, չեմ ուզում և ո՛չ իսկ աղոթել: Ո՛չ միայն Դու ես ինձ պակասում, այլ՝ պակասում է նաև Քեզ ունենալու փափագը: Բայց այս իրավիճակի համար ես գոհ չեմ»:

Սա է անդունդը: «Ի խորոց»ը: «Դատարկության խորքերից կանչում եմ Քեզ, օգնության եմ կանչում տարագիր փափագը, որովհետև այստեղ լավ չեմ զգում ինձ»: «Ես հավատում եմ, ես չեմ հավատում: Տե՜ր, օգնի՜ր ինձ»:

Ուրեմն սա նշանակում է, որ չունեմ Աստծուն, որ չունեմ և ո՛չ իսկ, այդ պահին, Աստծո փափագը, բայց գեթ ունեմ փափագի փափագը: Եվ այնքա՜ն կուզենայի փոխվել:

Բացակայությունը բնակվում է սրտումս: Կուզենայի ինչ որ մեկին, մի խոսք, մի հրեշտակ, մի արարք, որ կրկին բոցավառեր սիրտս, և այնժամ կաղոթեմ Քեզ: Այժմ չեմ կարողանում:

Սա է ամենախոնարհ աղոթքը, որ միշտ էլ հնարավոր է:

«Քո փափագը քո աղոթքն է» (Սուրբ Օգոստինոս):

Եվ աղոթքն է բազում սաղմոսների. «Կրկին ոտքի կանգնեցրու այս ոսկորները, որ փշրել ես, և այնժամ կգովաբանեմ Քեզ» (Սղմ 50, 10). «Կհետևեմ Քեզ, Տեր, միայն թե նախ ընդարձակիր սիրտս» (Սղմ 119, 32), մինչդեռ այժմ սիրտս սեղմված է և չեմ կարողանում:

Հույսը դա մի սպասում է, որ վերածվում է ներկայության:

 

 

Արարչագործությունից մեկնելով, շփման մեջ մտնելով մի էակի հետ, որ մեղավոր է և պետք է մեռնի, Աստված Ինքը ներկայանում է վիրավոր. պետք է ետ քաշվի՝ թողնելու համար տեղը – տարածքը, տարածությունը – Իր արարածին, որն իր մեջ կրում է մի ախտ, մի հիվանդություն, որից Աստված ընդունում է վարակվել, հարվածվել:

Աղոթողի մերկ աղոթքն այնժամ կայանում է սակավաթիվ խոսքերի մեջ, որոնք Ինքը, հոգեվարքի մթին փապուղու միջով անցնելով, կամեցել է արտասանել:

Եթե ճիշտ է, որ այս խոսքերի վրա կա Աստծո կնիքը, սա բոլոր հուսահատների մեծագույն մխիթարությունն է, մինչև իսկ՝ երբ արտահայտվում են Աստծո դեմ: Հաճախ եմ հիշում Լութերի խոսքերը, որոնցով ակնարկում էր Հոբին. «Աստծո համար ավելի հաճելի են հուսահատ մարդու բողոքարկումները, քան ուղղամիտների փառաբանությունը կիրակի առավոտյան պաշտամունքի ընթացքում»:

Սա է կսկծալի աղաղակը.

«Հեռացրու հայացքդ, որպեսզի շունչ քաշեմ,

աշխարհից մեկնելուցս և այլևս չլինելուցս առաջ» (Սղմ 39, 14):

Սաղմոսներում Աստծուն անդադար աղաղակներ են ուղղվում՝ ուղղելու Իր հայացքը դեպի աղոթողը. մի հայացք, որ նշանակում է խաղաղություն, անդորր, ներում: Այստեղ, մինչդեռ, աղոթողն աղաղակում է.

«Հայացքդ հետապնդում է ինձ»:

Եվ դարձյալ.

«Թո՛ղ, որ շունչ քաշեմ, այստեղից ընդմիշտ մեկնելուցս առաջ»:

Եբրայեցերեն բնագրում կա մի խորապես սեթևեթյալ ու մարմնեղ արտահայտություն.

«Թո՛ղ, որ թուքս կուլ տամ»,

գեթ մի պահ շնորհիր, որպեսզի կարողանամ թուքս կուլ տալ, միայն մի պահ դադար:

Եվ վերջին ցրտաշունչ, սառուցյալ եզրափակիչ խոսքերը.

«Հետո արա՛ ինձ ի՛նչ ուզում ես,

նախքան այլևս չլինելս,

ոչինչ լինելուցս առաջ» (հմմտ. Սղմ 39, 14):

Այս խոսքերն արտասանող աղոթարարը զգում է, թե ինչպե՛ս են իր ներսում ճյուղավորվում մահվան ճիրանները, զգում է, թե հետո գալիս է ոչնչությունը: Չի հավատում անդենական կյանքին, չի հավատում իր Աստծո հետ հնարավոր հավիտենական հաղորդությանը: Տակավին փնտրտուքի մեջ գտնվող մարդ է: Եվ սակայն, այսքա՜ն մերկ աղոթքի վրա անգամ դրվում է Աստծո խոսքի կնիքը:

Հոգևոր արդի հեղինակներից մեկը՝ Հայր Դավիդ Թուրոլդոն, իր վերջին բանաստեղծություններից մեկը գրել է հենց նրանց համար, ովքեր չեն հավատում.

 

«Անհավատ եղբայր, վեհորեն մտածկոտ,

որ փնտրում ես Աստծուն,

որին ես չեմ կարողանում քեզ տալ,

ե՛կ, միասին անցնենք անապատի միջով:

Անապատից անապատ անցնենք,

հավատալիքների անտառից անդին,

ազատ և մերկ՝ դեպի

մերկ Էությունը.

և այնտեղ,

ուր Խոսքը մահանում է,

թող վերջ գտնի մեր ընթացքը»:

 

Նրանք, ովքեր չեն հավատում, բայց նաև այն հավատացյալները, որոնք ապրում են մթության ու խավարի պահեր, կարող են կրկնել մերկ աղոթքի սաղմոսը:

Եվ այնժամ կտեսնենք ու կզգանք, թե ինչպես է այդ ոչնչությունը, այդ խավարը անդադար կտրատվում լույսի թրահարումներով, հազիվ ուրվագծված ցոլացումներով:

Ինչպես տեղի է ունենում Յ.Ս. Բախի «Խաչելությունն ըստ Սուրբ Հովհաննեսի» ստեղծագործության վերջավորությանը (BWV 245), երբ հնչում է չնաշխարհիկ գեղեցկության այն զմայլելի խմբերգը, որ կարծես մի ողջույն է, գրեթե օրորոցային՝ ուղղված գերեզմանում արդեն հանգչող Քրիստոսին. այդ պահին գրեթե զգում ենք հարության հուզումնալի դողը, Զատկվա Ալլելուիայի առաջին գոչյունները:

 

 

Երբ խոսքեր չկան, երբ շրթունքներիս չի բարձրանում ոչ մի երգ, և սակայն մնում եմ այնտեղ, Տիրոջ առաջ. երբ չեն աղոթում իմ մտքերը, այլ՝ աղոթում է իմ մարմինը, որովհետև բեկանում եմ Նրա առաջ իմ ժամանակը, կանգնեցնում եմ իմ ժամացույցը, ծունկի եմ գալիս: Եվ մնում եմ այնտեղ: Այնտեղ մնալու, ծալված ծնկների խոնարհ աղոթքը: Եվ բոլոր ցրված մտածումների: Մարմնի աղոթքը:

Հովհաննեսը, որ գլուխը հանգչեցնում է Հիսուսի ուսին. խոսքերի Հովհաննեսը. այլաբանական ու խորհրդանշական պատկերների Հովհաննեսը. մարմնի Հովհաննեսը. Հովհաննեսը, որ կատարում է մարմնի այս աղոթքը, առանց խոսքերի:

Երբեք չեմ կարող հավաստիորեն իմանալ, թե լավ աղոթեցի կամ վատ: Բայց ցրված մտքերի քանակը չէ, որ կարող է լուծել այս խնդիրը: Սակավաթիվ ցրված մտքեր՝ նշանակո՞ւմ է լավ աղոթք: Գոյություն չունի այս համաչափությունը:

Հիշողությանս մեջ դրոշմված է ծնողներիս երկխոսություններից մեկը, որ մանկությանս օրերին ականջիս էր հասել փակ դռների միջով: Քնելուց առաջ աղոթում էին Վարդարանը, ամեն երեկո, մեծ անկողնու վրա: Վերջում հայրս հարցրեց. «Մարիամ, կարողացա՞ր մի քանի ''Ողջույն'' առանց ցրվելու ասել»: Մայրս պատասխանեց. «Եվ ո՛չ իսկ մեկ հատ»: Իսկ հայրս. «Ես նույնպես: Բայց Տերը տեսնում է: Բարի գիշեր»: «Բարի գիշեր»: Որդիական վստահություն, որ Աստված բարյացակամ ժպիտով է հայում իր այս որդիներին, որոնց մտքերը նման են անքուն փեթակների:

Եվ ո՛չ իսկ մեկ ''Ողջույն'', գեթ մեկ հատ, առանց ցրվելու:

Եվ սակայն աղոթք է. որովհետև փափագ է Աստծո, որովհետև պարգևում եմ Աստծուն ո՛չ թե խոսքեր – կարևորություն չունեն խոսքերը, Աստված դրանք ճանաչում է մեր շուրթերին դրանց հայտնվելուց առաջ արդեն (Սղմ 139, 4) – այլ՝ պարգևում եմ Աստծուն կյանքի մի հատված, ժամանակը:

Մնալ Աստծո առաջ: Պարզ աղոթք: Արևածաղկի աղոթքն է՝ արևի առաջ: Եվ կյանքդ պտտվում է արևի ամանակով: Եվ երկնքի մեծ աղեղը, արևի մեծ աղեղը դառնում է մի փոքրիկ տոկուն շարժում դաշտի երեսին, մի փոքրիկ պատմություն աշխարհում:

Երկնքի մեծ աղեղը դառնում է մի քանի սանտիմետր երկարության պատմություն, արևածաղկի, որն հետևում է իրեն, իր անշարժ պարով:

Լռության արևածաղիկը – մեր խորհրդապատկերը – որ խմում է երկնքի կապույտը, արևի ոսկին. որ թողնում է իրեն սիրել: Կրավորական սիրո արևածաղիկը, որ կամաց կամաց կերպարանափոխվում է մի փոքրիկ արևի: Հայելի դարձած արևածաղիկ, դեղին ծարավի շրջանակ, արևի փափագ: Եվ ապա, գիշերվա մթության մեջ հայտնված արևածաղիկը, գիշեր, որ խորհրդանշում է ամենօրյա փոքրիկ մահերը, երբ արևի աներևութացումից հետո՝ արևածաղիկը դառնում է մթություն արտացոլող հայելի, և հողի կշիռը ավելի ծանր է, քան լույսինը: Աղոթքը խոնարհած գլխի, հողին հենած դեմքի, վերջին տեղի, Մաքսավորի, պարտության:

Իսկ հետո, ամենօրյա փոքրիկ հարությունը, ի լուր մարգարեի ձայնի. «Բարձրացրո՛ւ հայացքդ և նայի՛ր ... », «Բարձրացրո՛ւ աչքերդ ու տե՛ս ... » (Ես 51, 6): Եվ Եսային, և Ովսեեն, և ամենօրյա արևը, որ երգում է Զաքարիան: Մարգարեների արևածաղիկը:

Եվ մենք կրկին վեր ենք բարձրացնում մեր գլուխները և քայլում, փնտրելով մեր ճանապարհները արևի մեջ. «Նրանց համար, ովքեր նստած էին մահվան ստվերների մեջ, մի մեծ լույս ծագեց» (Ես 9, 1):

Ցերեկվա և գիշերվա արևածաղիկ: Հողի աղոթք, լույսի աղոթք: Սա՛ ենք մենք. արև փնտրողներ, երբեք չհուսահատվող:

Երբեմն պատահում է, հաճախ պատահում է, որ զգում եմ ինձ իբրև մի բզեզ, մի միջատ, ինչպես Հոբի ակնարկած որդը:

«Եթե լուսինն անգամ չի փայլում,

ո՛չ էլ աստղերն են մաքուր Իր աչքին,

որքա՜ն առավել մարդը. մի որդ,

իսկ մարդու որդին. մի թրթուռ» (Հոբ 25, 5-6):

Բայց հասկացա, այժմ գիտեմ, որ ես այսպիսին եմ. մի որդ, բայց արևածաղկի վրա:

Դեպի Աստվածն ուղղված այս բնազդով, դեպի արևն ուղղված այս մտասևեռումով:

Ասում էր Հայր Դավիդ Թուրոլդոն. «Աստծո մտասևեռումն ունեմ»: Ինչը որ շեշտված ձև է, ասելու համար, որ վանականի – և ընդհանրապես, որևէ քրիստոնյայի – ամենաիրական և ամենագեղեցիկ պատկերը արևածաղկի պատկերն է, որն իբրև կողմնացույց և իբրև հարություն՝ ունի երկնքի ամենօրյա հրապույրը:

Եվ ուժը մեզնում չէ, ուժն արևի մեջ է: Բավական է թողնել, որ նրա ճառագայթները ողողեն մեզ: «Ճառագայթման ենթարկվել»: «Սրբություն ի բազմոցի» արարողության իրական ապրումն այն չէ, երբ Սրբությունը խորանի վրա դրվում է մեր աչքերի առաջ, այլ՝ մենք ինքներս ենք, որ պետք է դրվենք Իր աչքերի առաջ, ենթարկվենք Իր ջերմության ազդեցությանը: Ինչպես ուսուցանում են սրբապատկերներ նկարող մեծագույն արվեստագետները. սրբապատկերի առջև չպետք է կանգնենք այն դիտելու համար, այլ՝ որպեսզի Ինքը դիտի մեզ:

 

 

Աղոթելը նման է բարյացակամությանը, բարիք կամենալուն:

«Հայր Սուրբ, աղոթեցեք իմ համար, որովհետև ես ժամանակ չունեմ»:

Քանի՜ անգամ եմ լսել այս խոսքերը: Բայց միշտ էլ ժամանակ կա աղոթելու համար: Որովհետև աղոթելը նման է բարյացակամությանը, և միշտ էլ ժամանակ կա բարյացակամության համար: Մայրերից ոչ մեկը, սիրահարներից ոչ մեկը չի ասում. այժմ երեսուն րոպե ժամանակ եմ հատկացնում բարյացակամության համար: Սերը հյուսվածքների միջև է, բջիջների մեջ, արյան հետ հոսում է երակներում, ճառագայթում է մտքերը, երբեմն երբեմն բախում է գիտակցության մակերեսին:

Մոր համար բավական է միայն մեկ պահ, որպեսզի մտածի իր զավակի մասին և խորհրդավոր կերպով դեպի նա առաքի սիրո ազդանշան. արտադրում է մի սլացք, մի զգացում, արտասանված մի անուն: Այսպիսին է նաև աղոթքի պարագան: Երբ Աստծո մասին միտքը միայն մի վայրկյան հայտնվում է որպես սիրեցյալ մեկի դեմքը, որպես մի անվան հիշատակ, ինչ որ մի բան մեկնում է ինձնից:

Աղոթել՝ չի նշանակում խոսքեր արտասանել, այլ՝ առաքել այս ազդանշանը, այս փափագը, սրտից և ժամանակից հափշտակված այս պահը: «Աստված արդեն իսկ ճանաչում է մեր բոլոր խոսքերը, դրանք մեր շուրթերին հայտնվելուց առաջ» (Սղմ 139, 4):

Բայց «մի պահի» աղոթքն առանց խոսքերի ուղղվում է դեպի խորհրդի կենտրոնը:

Սա՛ է մարդու ճշմարտությունը, պահի, սրտի ճշմարտությունը: Որովհետև հետո՝ բոլոր խոսքերը քողարկում են Աստծուն: Թաքցնում են Նրան մշակույթի, հիշողության նրբահյուս վարագույրի ետևում: Առանց խոսքերի աղոթքը ամենաճշմարիտն է – «մի՛ շատացրեք խոսքերը ... » (Մտթ 6, 8) – լռության աղոթքն է, որովհետև Աստված ավելի քողարկվում է խոսքերի գեղեցկությամբ, քան լռության անմեղությամբ:

Ասում են միստիկները, ինչպես Մասթրո Էքհարթը. «Աստված և՛ սա է, և՛ այն: Աստված ո՛չ սա է, ո՛չ էլ այն»: Ե՛վ ... և՛, ո՛չ ... ո՛չ:

Հետևաբար, խոսքերը կարող են մոտեցնել մեզ, բայց չեն հայտնում Աստծուն: Ոստումը տեղի է ունենում այն պահի լռության մեջ, որի ընթացքում ենք միայն կարողանում մեր ողջ սրտով, մեր ողջ մտքով, մեր ողջ կարողությամբ ապրել սիրելու պատվիրանը: Միայն մեկ պահի ընթացքում է հնարավոր գործադրել այս պատվիրանը:

Պարտավոր ենք, ուրեմն, վերագնահատել ճանաչումի և աստվածահայտնության կարողությունը, որն ամփոփված է այդ պահի մեջ և չվատնենք այդ շատ թանկարժեք, արևալի պահերը, որոնք – ի՛նչ էլ որ պատահի, որևէ պարագայի, ամեն դեպքում – ողողում են, բազմաթի՛վ, մեր օրերը, Աստծո պարգևումով: Պահ, որ զգացնում է հավիտենականության համը:

Եվ Եկեղեցու ողջ ամենասրբազան ավանդությունը արժևորում է, հասարակաց աղոթքից բացի, կարճ, անձնական աղոթքը, «սլաքական» կոչվող աղոթքների փայլատակումը: Աթոս լեռան և Նիտրիայի անապատների վանականների «սրտի աղոթք»ի համառոտ բանաձևը, որն ասում է. «Հիսո՜ւս, ողորմի՜ր ինձ»:

Ամբողջ Ֆիլոկալիայում, Չորրորդ դարի Եգիպտոսի անապատից մինչև Ռուս Ուխտավորի պատմությունը, կարճ բանաձևը, պահի աղոթքը ընկերակցում է փնտրողների ընթացքին:

Որովհետև խոսքերի քանակը չէ, որ հետաքրքրում է Աստծուն, այլ՝ որակը:

Եվ Հիսուսը տաճարում դիտում էր, թե «մարդիկ ինչպես էին նվիրատվություններ կատարում» (Մրկ 12, 41): Ինչպե՛ս էին նվիրում, ո՛չ թե՝ որքան:

Եվ հարուստներն առատ նվիրատվություններ էին կատարում: Իսկ այրի կինը, իր երկու լումայով, բոլորից ավելի նվիրեց: Աստծո Արքայությունում գոյություն չունի քանակի բռնապետությունը. կարևորություն ունի, մինչդեռ, նվիրատվության ճշմարտությունը, նրա հարաբերությունը կյանքի հետ, կյանքի՛ քանակը, ներանձնականությա՛ն քանակը, նվիրատվության մեջ թանձրացած արցունքների՛ քանակը:

Այրին ավելի լավ նվիրատվություն կատարեց Աստծուն, որովհետև այդ նվիրատվության մեջ էր իր ողջ կյանքը:

Աղոթքի մեջ սա՛ է հարկավոր. համը կյանքի, գիշերվա, հարության, արցունքների, ծիծաղի:

Որովհետև հնարավոր է բազմապատկել բանաձևերն ու սաղմոսները, առանց զգալու մեր և Աստծո միջև հանդիպման նախազգացման բուրմունքը:

Աղոթելը նման է սիրո մասին մտածելուն. բավական է միայն մեկ պահ, մի սլացք, և սրտի բաբախումները մի քիչ ավելի են արագանում: Հետո ամեն բան վերադառնում է նախկին վիճակին: Բայց այդ անխոս սիրո մեջ՝ դու այցելեցիր հավիտենականությունը և այնտեղից վերադարձար, ինչպես արևածաղիկը, արևով ծանրաբեռնված: Եղար քո ամենածածուկ սենյակում, և Հայրն այնտեղ է, և այնտեղ է տեղի ունենում հանդիպումը: «Եվ քո Հայրը, որ ծածուկ վայրում է, կլսի քեզ» (հմմտ. Մտթ 6, 6):

Այնտեղ՝ քո կենտրոնում, այնտեղ՝ ուր բնակվում է երազը, ենթագիտակցության մթության մեջ, այն մտերմության մեջ, որին հաղորդակից չի դառնում ոչ ոք – ո՛չ ընկերը, ո՛չ ամուսինը և ո՛չ էլ մենք ինքներս – երազների, առասպելների, սիրո ծննդավայրում, այնտեղ տեսնում ես մի դեմք, որ քո դեմքը չէ:

Բացարձակը մարմնանում է քո մեջ: Աստված հայտնում է Իրեն քո մեջ: Աստված հեռու չէ մարդուց: Աստված մարդու գերագույն խորքում է:

 

 

Բայց սա անբավարար է թվացել հին վանականներին, որոնք փնտրում էին ո՛չ միայն ներքին հոգևոր տրամադրվածություն և կողմնորոշում, այլ նաև՝ ազդու գործադրություն:

Եվ նրանց պատասխանը եղել է Հիսուսի Անվան ապրումը, Անվան աղոթքը, հունարեն՝ հեզիքազմ (ʽΗσυχία, «անդորր» եզրից), որը կայանում է հետևյալ կարճ բանաձևի մեջ. «Տե՜ր Հիսուս Քրիստոս, Աստծո Որդի, ողորմի՜ր ինձ», որը կրկնում էին՝ կապակցելով մարմնի երկու հիմնական ամանակներին՝ շնչառությանն ու սրտի զարկերին, յուրաքանչյուր վանկն արտասանելով սրտի բաբախումների հետ համաչափ:

Կամ էլ՝ բանաձևի առաջին մասն արտասանելով ներշնչման, իսկ երկրորդ մասն՝ արտաշնչման ժամանակ:

Երբ մարդու շնչառությունն արտասանում է Հիսուսի Անունը, գնում միանում է Ինքնին Աստծո շնչին, որով Աստված արտասանում է Խոսքը, հաղորդում է Խոսքը:

Իսկ սրտի ամանակով աղոթել՝ նշանակում է կապակցել աղոթքը արյանը, կենսալի նյութին, տաք՝ ինչպես արևը, կարմիր՝ ինչպես կրակը, հեղուկ՝ ինչպես արարչագործության ավիշը, ինչպես արարչագործության սկզբնական ջրերը, աղի՝ ինչպես ծովը:

Շնչառության այս ամանակը և սրտի բաբախումների այս գիտակցությունը, որոնք ժամանակի սկզբնական միավորն են, կյանքի ընթացքի և հետևաբար՝ ժամանակի չափման միավորը, այս ներդաշնակությունները նպատակաուղղված են բացելու խորին սիրտը, լուսեղեն սիրտը:

Շնչառության ամանակը դառնում է մեր ներքին հոգևոր ուխտագնացության ամանակը, բացի մեր արտաքին պանդխտությունից, որ կատարում ենք առարկաների միջով:

Դեպի սրտի վայրը: Ամբողջ կյանքը ուխտագնացություն է դեպի սրտի վայրը:

Որն ամենամոտիկ վայրն է. որն ամենահեռու վայրն է:

Անդադար աղոթելու պատվիրանը ենթադրում է, իրագործելի լինելու համար, որ աղոթքը չլինի հատուկ արարք, որ չլինի անսահմանորեն բազմապատկելի արարքների շարան, որոնք հարկավոր է իրար գումարել որպես քանակական գործողություն, այլ՝ որ աղոթքն ինչ որ մի կապ ունենա ինքնին գոյության հետ, որ շաղկապվի մարդու և կյանքի կառուցվածքին:

Ի՞նչն է մեր էությունը: Ո՞վ է մարդը: Մարդը հարաբերության մեջ գտնվող էակ է: Հարաբերությունը մեզ գոյություն ունենալ է տալիս. ծնվում ենք մի հարաբերությունից, վերածնվում ենք յուրաքանչյուր հարաբերության շնորհիվ: Հարաբերությունը պատասխանն է այն կոչին, որը մեզ տալիս է գոյություն ունենալ: Կոչումը հարաբերություն է:

Ուրեմն կարող ենք ասել, որ աղոթքը հպվում է մեր էությանը, երբ Աստծո հետ հարաբերությունը դառնում է մեր կյանքի առանցքը. գործերի ու արարքների մեջ, ընտրությունների մեջ, հարաբերություններ հաստատելու ձևի մեջ, հեզության, արդարության, քաղցրության, հարատևության մեջ, իմ օրվա ընթացքը որպես գաղափարային հենակետի առանցք ունի Աստծուն և Նրա Խոսքը: Աստծո համար և Աստծո պատճառով եմ այդպե՛ս վարվում, այդպե՛ս խոսում, այդպե՛ս ընտրում: Աստված իմ օրերի շարժիչ ուժն է, երբեմն գիտակից եմ այդ իրականությանը, շատ հաճախ՝ ո՛չ: Ուրեմն աղոթքը քո յուրաքանչյուր գործի ու արարքի արմատին գտնվող լուռ բաբախյունն է: Եվ ժամանակ առ ժամանակ դառնում է տեսանելի, ինչպես ստորգետնյա գետի ջրերը: Բայց ժամանակ առ ժամանակ միայն, և այն էլ՝ դժվարությամբ:

Բայց ուխտագնացության ավարտին, երբ կգտնես սրտի վայրը, աղոթքը կդառնա լուռ բաբախյուն յուրաքանչյուր փափագի ներսում:

Այնժամ մարդը միավորված մարդ է: Մեկ՝ Աստծո հետ:

Աղոթել սրտի թմբուկով և արյան տավիղի թրթռացումներով, ինչպես ուսուցանում է Սաղմոսերգուն (Սղմ 71, 22-23):

Բացահայտել մարմինը որպես արտահայտչական միջոց, որպես ծիսակատար արարողություն:

Անվան աղոթք, սրտի աղոթք. ինչպես սիրահարները, որոնք սիրում են կրկնել սիրեցյալ անձի անունը: Այն անմտությամբ ու անիմաստությամբ, որն հասկանալի է միմիայն նրանց, ովքեր զգացել են սիրո աստվածային խենթությունը:

 

 

«Ում աչքերը մաքուր են, ամենուր կտեսնի Աստծուն» (հմմտ. Մտթ 5, 8): Դարձ դեպի ծածուկ Աստվածը: Աստված ձմեռվա ամպերի մեջ է, ճեղքված ակոսներում, գարնան արևի մեջ, եղջերուի թառանչյունում, ծնվող մանկան հաղթական աղաղակում: Յուրաքանչյուր ինքնազրկումի մեջ է, որ նպատակաուղղված է հասնելու մի ավելի մեծ սիրո, ազատության յուրաքանչյուր ձգտումի մեջ է: Հայացքի ներքին օվկիանոսի մեջ է, մեզ կենդանի պահող հացի մեջ, արյան և բերկրանքի խորհրդանիշը հանդիսացող գինու մեջ, մարմնի մեջ, այո՛, մարմնի մեջ:

Ուրեմն, աղոթք են նաև ամուսինների գրկախառնումները, որոնց մարմինները պարզապես իրենց հոգիների բուրմունքն են:

Ինչպե՞ս խուսափեմ Քո ցանցից:

«Դու իմ ետևում ես, նաև իմ առջևում: Եթե ձեռքերս բացում եմ, հպվում եմ Քեզ: Թևեր եմ ուզում, արշալույսից այն կողմ թռչելու համար: Բայց այնտեղ նույնպես Դու կանխում ես ինձ» (Սղմ 139, 5.9):

Վերջին աղոթքը. գտնվել մեծ Ձկնորսի ուռկանի մեջ, որն յուրաքանչյուր շարժմանդ հետ՝ բանտարկում է քեզ է՛լ ավելի. բայց մեծ Ձկնորսը չի ներկայանում մահվան պատկերներով (Երմ 29, 11): Դուրս է քաշում քեզ քո խորքից, ուր կարծում էիր, թե ապրում էիր, քո պղտոր ջրերից, տալու համար քեզ մի ա՛յլ օդ, մի ա՛յլ շնչառություն, մի ա՛յլ սիրտ, արշալույսի թևերը:

Տալու համար քեզ առավել կյանք: Որպեսզի դու լինես կյանքի մի մեծ ծիսակատար:

«Համարել մեր ամբողջ կյանքը որպես մեկ միակ մեծ աղոթք» (Որոգինես):

Եվ որպեսզի դու շնչառությունիցդ ներս մտցնես ողջ աշխարհի տարածքները: