Թ. - Մի պարադոքս, որ կոչվում է Երրորդություն / 3

 

Եվ ուրեմն լավ կլինի, եթե առիթը գործածենք մի ակնարկ կատարելու համար: Իսկապես, հատկապես այսօր, որոշ մարդիկ բողոքում են Եկեղեցու դեմ, որ համառորեն – հատկապես բարոյականությանը վերաբերվող հարցերում – շարունակում է արգելել որոշ բաներ և խորհուրդ տալ ուրիշ բաներ, որոնք տվյալ պահի ընդհանուր մտայնությունը կարծես թե մերժում է: Այս կերպ վարվելով, սակայն, այդ մարդիկ մոռանում են, որ Եկեղեցին Աստծո Խոսքի տերը չէ, այլ՝ ծառան է:

Հռոմի Պապից սկսած մինչև վերջին հավատացյալը, ամենահեղինակավոր Եպիսկոպոսներից սկսած մինչև ամենաանվանի աստվածաբանները, ոչ ոքի համար օրինավոր չէ առաջարկել մի ավետարան, որ տարբեր կլինի այն Ավետարանից, որ ստացել ենք. որ տարբեր կերպ մեկնաբանված կլինի, քան մեկնաբանվել է Սուրբ Հոգու օգնությունն ու օժանդակությունը ստացող Ավանդության և Վարդապետության կողմից, Ինքին Հիսուսի խոստման համաձայն: Երբեմն, – խոստովանենք, – բարոյական և մտավորական մեր ճաշակներից ելնելով, կհամարձակվեինք մաղթել, որ Ավետարանն իսկապես մի քիչ տարբեր լիներ ... : Բայց այսպիսին է. հարկավոր է կա՛մ ընդունել, կա՛մ մերժել: Եվ, տվյալ դեպքում, կա՛մ վերցվում է ամբողջը, կա՛մ թողնվում է ամբողջը: Այստեղ «self-service»ի ոճի դարակներ չկան, ինչպես առասպելական հին կրոնների մոտ էր, կամ որոշ ասիական կրոնների ու փիլիսոփայությունների մոտ, կամ բազմաթիվ «նոր պաշտամունքների» մոտ, որ ի հայտ են եկել վերջին տասնամյակներում:

Եկեղեցին ակումբ չէ, ո՛չ էլ ընկերակցություն կամ կուսակցություն, ուր բաժնետերերի, անդամների, պայքարողների համագումարները իրավասու են փոխելու կանոնները, սահմանադրությունները, ծրագրերը, դրանք այժմեացնելու և ժամանակի պահանջներին հարմարեցնելու, կամ էլ՝ նոր նպատակներ առաջադրելու համար: Մեր «կանոնադրությունը», մեր «ծրագիրը» մեզ տրվել են մեկ անգամ և ընդմիշտ (և նախատեսված չեն, մանավանդ թե՝ բացառված են «թարմացումներ» նաև Երկնքի կողմից. Հայտնությունը փակվել է վերջին Առաքյալի մահվամբ), և մեր համար անփոփոխելի են հենց ա՛յդ պատճառով. որովհետև մերը չեն:

Անշուշտ, կարող ենք քննարկել դրանք, խորացնել դրանց շուրջ մեր ըմբռնումը, փորձել միշտ ավելի լավ հասկանալ դրանց նշանակությունն ու հետևանքները. այս գործին է ծառայում աստվածաբանությունը, որն իր գործը տակավին վերջացրած չի լինելու, երբ հասնելու է պատմության վախճանը, որքան էլ որ դա դեռ հեռվում լինի: Կարող եմ քեզ ասել, իմիջիայլոց, որ Աստվածաշնչի հենց այս անսպառելիությունը (որքան ավելի ես գնում դեպի խորքերը, այնքան ավելի շատ բան ես հայտնաբերում. երկու հազար տարի է արդեն, ինչ քրիստոնյա յուրաքանչյուր սերունդ միշտ նոր բաներ է բացահայտում հնամենի խոսքերի ետևում), հենց այս խորությունը, որ ի հայտ է գալիս երևութապես այսքա՜ն պարզունակ արտահայտությունների ներքո, ինձ միշտ թվացել է իբրև մի հզոր հաստատում այն Խորհրդի, որից այդ ամենը գալիս է և որին բովանդակում է:

Բայց եթե փորելու ու խորանալու և լիակատար կերպով ըմբռնելու այս աշխատանքը կայանար անփոփոխելի Խոսքը փոփոխելու մեջ, այլևս քրիստոնեական աստվածաբանություն չէր լինի, այլ, առավելագույն դեպքում, մարդկային իմաստություն, իր բոլոր սահմանափակություններով ու սխալականություններով հանդերձ: Մի աստվածաբան, որքան էլ որ անվանի լինի, եթե իր առջև առաջադրանք է դնում լինել «ստեղծագործ», դառնում է մի հրապարակախոս, մի արվեստագետ, մի մտավորական, բայց դուրս է գալիս իր էական դերակատարումից, որ կայանում է հասկանալու և հասկացնելու մեջ այն «ավանդը», որը մեզ հանձնվել է Ինչ-Որ-Մեկի կողմից, այլ ո՛չ թե՝ «իմ կարծիքով» ասված մտքերով մեզ զարմացնելու ու հմայելու մեջ:

Այս պատճառով է նաև, որ ներկա որոշակի «աստվածաբանական պրոտագոնիզմ»ը շատ հաճախ կարող է մեզ ճանապարհից դուրս տանել, փոխանակ օգնելու՝ հստակ տեսնել այդ ճանապարհը: Ինչպես գրել է մեկը, ով այդ խնդիրներից շատ լավ է հասկանում. «Ամենավատ գնահատականը, որ կարելի է տալ աստվածաբանի հասցեին, – ի նկատի ունեմ կաթոլիկ աստվածաբաններին, – այն է, որ իր աշխատությունները մեզ հնարավորություն են ընձեռում ճանաչելու իր միտքը: Նրա գործը մեզ օգնելն է՝ յուրացնելու “Քրիստոսի միտքը”, որը միմիայն Եկեղեցու մեջ է պահպանվում կենդանի կերպով»:

Երրորդության խնդրին վերադառնալու համար. անշուշտ, «մարդկային իմաստություն» չէ, մի ճշմարտություն է, որ մերը չէ, որ մեզ հայտնվել է, Աստծո այս խորհրդավոր էությունը, որ այնքան վճռորոշ է, որ դեռևս այսօր պաշտոնական կերպով անհրաժեշտ է քրիստոնյա կոչվելու իրավունքն ունենալու համար: Եվ ասում եմ «պաշտոնական կերպով»՝ հենվելով այն պայմանի վրա, որի մասին խոսում էինք, անդամակցել կարողանալու համար Ժնևում գտնվող Քրիստոնյա Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդին, որին անդամակցում են բոլոր համայնքները, բացառությամբ Կաթոլիկ Եկեղեցու: Եվ եթե Հռոմի Եկեղեցին չի անդամակցում այդ կառույցին, պատճառն անշուշտ բոլորովին ա՛յլ բնույթ ունի, քանի որ ինքը հենց առաջինն է, որ դավանում ու պաշտպանում է Երրորդության դոգման:

 

 

Ո՛չ թե կարող ենք, այլ՝ պարտավոր ենք: Երբեք չպետք է մոռանանք քրիստոնեական տրամաբանությունը. Աստծո Հայտնությունը և մարդու մտորելու աշխատանքը. Խորհուրդը, բայց նաև բանականությունը. «Հավատքի ավանդը», բայց նաև աստվածաբանությունը, որ ջանում է ներթափանցել Հավատքի գաղտնիքների մեջ: Հմայիչ է տեսնելը, թե ինչպես է ուղղադավանությունը հաստատվում, հաճախ ի գին մեծ ջանքերի, գործի դնելով դարերի աշխատանք, ճանապարհ բացելով երկդիմությունների, թյուրըմբռնումների, անորոշությունների, սխալների, հերետիկոսությունների հսկայաթիվ բազմության միջով: Ինչպես որ կատարվել է նաև (մանավանդ թե՝ հատկապես) երրորդութենական խորհրդի հարակա բոլոր խնդիրների սահմանմանն ու հստակեցմանը հանգելուց առաջ:

Նաև երբ խոսքը վերաբերվում է Իր Էության ինքնին սիրտը մեզ հայտնելուն, Աստված չի կամենում ամեն ինչ միայնակ անել և գործի բոլոր արդյունքները, բոլոր արժանիքները միայն Ինքն Իրեն վերագրել. և այդպես, Նոր Կտակարանում (ինչպես նաև – պատկերավոր կերպով, հաճախ գրեթե թաքցված, քողարկված խորհրդանշաններով, այլաբանություններով, հետքերով – Հին Կտակարանում. որոնք, սակայն, հասկանալի են դարձել «post factum», այսինքն՝ դրանց իրականանալուց հետո միայն) սփռված են այն տարրերը, որոնք քրիստոնյաների համար հնարավոր են դարձրել աստվածային այս խորհրդավոր էության ճանաչումը:

«Գանձի որոնման» սովորական արկածախնդրությունն է, սովորական «փազըլ»ը, որի մեջ, այո՛, կան բոլոր անհրաժեշտ տարրերը՝ եզրակացության հանգելու համար, բայց որտեղ չեն պակասում նաև ա՛յլ կտորներ ևս, որոնք հնարավոր են դարձնում հակառակ վարկածների գոյությունը, յուրաքանչյուրն իր ճշմարտանմանությամբ և առաջին հայացքից ընդունելի հիմնավորումներով: Աստվածաշնչյան Աստծո սովորական գործելաոճն է, որ սիրում է իրար խառնել լույսերն ու ստվերները:

Իսկապես, ակնարկեցինք այն դարավոր երկունքին, որի միջով Եկեղեցին անցավ – մինչև իսկ փիլիսոփայական արդեն իսկ գոյություն ունեցող եզրերը փոփոխելով կամ մինչև իսկ նոր եզրեր ստեղծելով – հասնելու համար Երրորդության այս սահմանմանը՝ որպես «երեք հավասար և անջատ Անձեր, և միայն մեկ Գոյացություն, միայն մեկ Բնություն»:

Ավելի հարմարավետ չէ՞ր լինի, եթե Հայտնությունն ավելի հստակ լիներ, ավելի միանշանակ, առանց երկիմաստությունների հնարավորության: Անշուշտ ավելի հարմարավետ կլիներ: Բայց եթե այդպես վարվեր, Աստված ամեն ինչ Ինքն արած կլիներ, խախտելով Իր իսկ ծրագիրը, որով մինչդեռ նախատեսվում է մեզ իբրև կրավորական էակներ չնկատելը, մեզ աստվածային գործի մեջ ներառելը, ներգրավելը:

Խորքում, խոսքը միշտ վերաբերվում է Արարչի այն մարտավարությանը, որով Նա կամենում է բացարձակ կերպով հարգել Իր արարածների ինքնուրույնությունը, նախաձեռնությունները, ազատությունը: Նա չի ցանկանում «ծառաներ» ունենալ, այլ՝ «ընկերներ», ինչպես ասում է Ավետարանը: Մի դերակատարություն, – մե՛ր դերակատարությունը, – որ շատ լավ հասկացվել էր Պողոս Առաքյալի կողմից. «Մենք, արդարև, Աստծո գործակիցներն ենք» (1Կր 3, 9). «Եվ քանի որ մենք Իր գործակիցներն ենք, ձեզ հորդորում եմ ապարդյուն կերպով չընդունել Աստծո շնորհը» (2Կր 6, 1):

 

 

Մտածիր ո՛չ միայն Երրորդության մասին, այլ նաև հիմնական ուրիշ կետերի մասին ևս. Պետրոսի դերակատարությունը, նախևառաջ, և իր Հաջորդների. եթե անշուշտ ընդունում ենք, որ «հաջորդներ» պետք է որ ունենար, ինչպես հակաճառում են շատերը: Կաթոլիկները Նոր Կտակարանում գտնում են հիմնավորումներ՝ պաշտպանելու համար այն հիմնարկը, որը դարերի ընթացքում դառնալու էր Պապական Գահը այն տեսքով, որով որ մենք ճանաչում ենք այն, իր առանձնաշնորհություններով և Հավատքին մատուցած իր ծառայությամբ. այն աստիճան, որ հասնում ենք հաստատելու, որ պատմության յուրաքանչյուր պահին պաշտոնի մեջ գտնվող Պապը օրինավոր հաջորդն է Պետրոս Առաքյալի, որին տրված իշխանությունը նա կիրառում է Հիսուսի իրական դիտավորության՝ Նրա խոսքերի ճշմարիտ մեկնաբանության համաձայն: Այսօրվա Պապը, ինչպես նաև բոլոր իր նախորդները, հետևաբար, «Քրիստոսի ներկայացուցիչն է երկրի վրա», որովհետև Քրիստոսն Ինքը – մեր հասկացողությամբ – կամեցել է, որ այդպես լինի:

Բայց քսան դարերի պատմությունը վկայում է, որ մեր այս համոզմունքը, թեև կիսվում է քրիստոնյաների մեծամասնության կողմից, բայց ո՛չ անխտիր բոլորի: Միևնույն Աստվածաշնչի վրա հիմնվելով, ա՛յլ քրիստոնյաներ – և հանուն արդարության պետք է ասենք, որ նրանցից բոլորը չէ, որ գործել են չարակամությամբ, կողմնակալությամբ, տգիտությամբ, ֆանատիկությամբ – ուրիշ ձևով են ընթերցել Ավետարանի այդ նույն էջերը: Այն աստիճան, որ մինչև իսկ հասել են եզրակացնելու, թե կաթոլիկներն ամբողջովին դավաճանել են ավետարանական պատգամին, սկսած հենց պապականությանը վերաբերվող հարցից: Ինչպես տեղի է ունեցել, և տակավին տեղի է ունենում, Բողոքականության մեջ, որի արմատական ներկայացուցիչները հանձինս «Հռոմի Պապի» տեսել են (և նրանցից շատերը դեռ տեսնում են) ո՛չ ավել, ո՛չ պակաս, քան ինքնին Հակաքրիստոսին, մի հեթանոսական կուռք, որի անունն անգամ մատնանշում է ժառանգությունը ո՛չ թե Իսրայելի ավանդությունների, այլ՝ Հռոմեական Կայսրության: Կամ ինչպես տեղի է ունենում Արևելքի Եկեղեցիներում, որտեղ բոլոր պատրիարքների կամ մետրոպոլիտների նկատմամբ Հռոմի Եպիսկոպոսի գերագահության հավակնությունը դատապարտվում է իբրև ոտնձգություն, անընդունելի գոռոզություն, ապօրինի գերիշխանություն, որը ոչ մի կերպ չի համապատասխանում Քրիստոսի կամքին:

 

 

Ճիշտն ասած, այդ տողը (մանավանդ թե, բազմաթիվ տողեր) կա: Եվ մեզ՝ կաթոլիկներիս, համենայն դեպս, բավականացնում է՝ կատարելու համար մեր ընթերցումը, որը մեզ ամենահավատարիմն է թվում Քրիստոսի դիտավորությանը, Քրիստոսի հետապնդած նպատակներին: Ինչպես նաև, քանի որ խոսք գնաց «Պետրոսի գերագահության» մասին, խոսքը չի վերաբերվում միայն Նոր Կտակարանում մի խոսք ավելի կամ պակաս լինելուն, քանի որ մենք խնդրին կցում ենք նաև աստվածաբանական, պատմական, լեզվաբանական, հնագիտական աղբյուրներ ևս, որոնք հաստատում են մեր դիրքորոշումը: Բացի այն, որ գոյություն ունեն ավետարանական պատգամի ներքին հետևողականության և պատշաճության պատճառներ ևս: Հետևաբար, այնքանով, որքանով որ մեզ է վերաբերվում, որպես կաթոլիկներ մենք վստահ ու ապահով ենք:

Եվ սակայն, իրավացի ես. իրենց համոզմունքներում վստահ են նաև «բաժանված եղբայրները», մինչ մերժում են մեր համոզմունքը:

Ինչպես որ դու ինքդ ընդգծում էիր, մեկնելով այն ամենից, ինչ ասացինք Երրորդության մասին, հնարավոր պատասխանը միայն մեկն է և մեզ ուղղորդում է դեպի աստվածային այն գործելաոճը, որը շատ լավ ճանաչում ենք, բայց որը միշտ օգտակար է վերհիշել. ճշմարտությունը, որ պետք է գոյակցի սխալի կողքին, աստվածային կամքի որոնման և լավագույն ըմբռնման աշխատանքը, որ հանձնվել է մարդուն, իր ողջ ազատությամբ ու ինքնավարությամբ:

Դա ընդգծեցինք, երբ խոսում էինք Աստծո գոյության մասին. տիեզերքում, բնության մեջ, մեր իսկ ներսում սփռված նշանների «անորոշությունը» հնարավորություն է ստեղծում, այո՛, Արարչի հանդեպ հավատքի գոյության համար, բայց քաղաքացիության որոշակի իրավունք է թողնում նաև մերժման, անհավատության կամ, առնվազն, անգիտապաշտության (ագնոստիկության) համար, ըստ այն նշանաբանի, որ ասում է. «ignoramus et semper ignorabimus», չգիտենք և երբեք էլ չենք իմանալու: Հետևաբար, Այո՛ կամ Ո՛չ ասելու ազատությանը:

Բայց, հետո. հազիվ մարդ ընդունում է այդ Արարիչ Աստծո գաղափարը, ահա՛ վրա է հասնում քրիստոնեական Հայտնության «անորոշությունը», որը սխալվելու հնարավորությունն իր հովանավորության տակ պաշտպանելով՝ սովորականի նման պաշտպանում է ազատությունը:

Այսպիսով, – Աստծուց և Քրիստոսից հետո հասնելով «երրորդ հանգրվանին», – միևնույն խնդիրը վերաբերվում է նաև Կաթոլիկ (Ընդհանրական) Եկեղեցու և իր Հավատամքի ընդունմանը. մենք համոզված ենք, որ այստեղ՝ Կաթոլիկ Եկեղեցում է գտնվում ճշմարտության և փրկության համար հարկավոր հոգևոր միջոցների (գործիքների) եթե ո՛չ մենաշնորհը, ապա առնվազն և հաստատ՝ կատարյալ լիությունը, ամբողջությունը: Տարաբնույթ մեղադրանքների թիրախ չդառնալու համար իսկույն հիշենք, որ Տիեզերական Ժողովներից «ամենալայնախոհը», Վատիկանյան Երկրորդ Ժողովը, իր «ամենալայնախոհ» փաստաթղթում (որն այնքան լայնախոհ է, որ դարձել է ավանդապաշտների սև գազանը), որ վերաբերվում է կրոնական խղճի ազատությանը, իր առաջին իսկ տողերում հաստատում է հստակ բառերով, որոնք մեջբերում եմ բառացի կերպով. «Նախևառաջ, Սրբազան Ժողովը դավանում է, որ Աստված մարդկային զարմին ճանաչել է տվել ճանապարհը, որի միջոցով մարդիկ – Իրեն ծառայելով – կարող են Քրիստոսի մեջ փրկություն գտնել և դառնալ երանելի: Այս միակ ճշմարիտ կրոնը մենք հավատում ենք, որ գտնվում է Ընդհանրական և Առաքելական Եկեղեցում, որին Տեր Հիսուսը հանձնել է այն բոլոր մարդկանց հաղորդելու առաքելությունը [...] » (Dignitatis humanae, 1):

Եվ սակայն, թեև համոզված ենք, որ «ճշմարիտն» է, մենք հավատում ենք, որ այս Եկեղեցին հարկադրված ճակատագիր չէ ոչ ոքի համար. հավատում ենք, որ Հոր Տունն է, ուր բնակվում է Աստծո Ժողովուրդը և որին անդամակցում ենք մեր ազատ կամքով պատասխանելով մի խորհրդավոր կանչի, հրավերի, և այդ կանչն ու հրավերն ինքնին ենթադրում են գոյությունը մեր ազատության, որով կարող ենք ընդունել կամ մերժել:

Այս (ինձ թվում է անվիճելի) ազատությունն է եղել նպատակը Նրա, Ով, հայտնվելով, ընտրել է նվազ «միանշանակ» լինել, քան որքան մենք կցանկանայինք (մենք, որ հաճախ, մեր փոքրիկ նեղ աշխարհում, ենթարկվում ենք բռնատեր լինելու փորձությանը):

 

 

Աստծո ծրագրի էական տեսանկյուններից մեկն է, որով նախատեսվում է – այն հարցերում, որ վերաբերվում են Իր Հայտնության ըմբռնմանը – մարդու համագործակցությունը, մի տեսակ «առաջխաղացմամբ», որ կատարվում է Սուրբ Հոգու առաջնորդությամբ, որին Հիսուսն Ինքը Ավետարանում անվանում է «Պառակլետոս». մի եզր, որ հունարենում, նշանակալի կերպով, նշանակում է «Խորհրդական», «Աջակից», «Առընթերակա»:

Այստեղ նույնպես կարող ենք միայն հպանցիկ անդրադարձ կատարել, մատնացույց անել խճանկարի համար էական քարերից մեկը (միաժամանակ բարդ և պարզ), որը ճշմարտությունն է, որին մենք հավատում ենք: Չկարողանալով, հետևաբար, երկար կանգ առնել այս հարցի շուրջ, ինձ և քեզ հիշեցնում եմ այն, ինչ Վարդապետն ասել է Իր աշակերտներին վերջին մեծ զրույցի ժամանակ, հրաժեշտից առաջ. «Դեռ շատ բաներ ունեմ ձեզ ասելիք, բայց առայժմ ի զորու չեք կրելու դրանց ծանրությունը: Բայց երբ կգա ճշմարտության Հոգին, Նա ձեզ կառաջնորդի դեպի ամբողջական ճշմարտությունը» (Հվհ 16, 12): Կամ, մի քանի տող առաջ. «Այս բաները ձեզ ասացի, քանի դեռ ձեր հետ էի: Բայց Մխիթարիչը՝ Սուրբ Հոգին, որին Հայրը կուղարկի իմ անունով, Նա ձեզ ամեն ինչ կուսուցանի և կհիշեցնի ձեզ այն ամենը, ինչ ձեզ ասացի» (Հվհ 14, 25):

Հետևաբար, ուշադիր պետք է լինենք, որպեսզի մեր տեսադաշտից չկորցնենք այս հիմնական գաղափարը, որը, մնացածի հետ ագուցվելով, նպաստում է մեր հարցին պատասխան տալուն: Մի խոսքով, մի քիչ շտապողաբար ասելու համար. եթե Աստվածաշունչն իր որոշ հատվածներում երբեմն «անորոշ» է թվում (և այդպիսին իսկապես եղել է փաստացի կերպով, ինչպես որ ցույց է տալիս հերետիկոսությունների անընդմեջ և միշտ վերածնվող պատմությունը), դա այն բանի համար է նաև, որ գործելու տարածք ապահովվի «ճշմարտության Հոգու» խորհրդավոր – բայց, Հավատքի համար, ուրիշ որևիցէ մեկից ավելի իրական ու կոնկրետ – ազդեցության ու ներգործության համար: Այնպես, որ մի կողմից լինենք «Աստծո գործակիցները», իսկ մյուս կողմից՝ իմանանք ամենայն համոզվածությամբ, որ «առանց Աստծո ոչինչ չենք կարող»: Եվ ո՛չ իսկ հասկանալ Իր Խոսքը:

Բայց այստեղից է նաև բխում Եկեղեցու անհրաժեշտությունը. «աջակցության» խոստումը, որ արձանագրված է Հովհաննեսի Ավետարանում (և որ քիչ առաջ հիշատակեցինք), ուղղված չէ ամբոխներին, ինչպես հստակ կերպով ասում է կոնտեքստը, այլ՝ Առաքյալներին, «Սյուն»երին, ինչպես նրանց անվանում է Նոր Կտակարանը, նրանց, ովքեր կազմելու էին «Աստծո Ժողովրդի» նվիրապետությունը: Հայտնությունը հանձնվել, վստահվել է Եկեղեցուն, Սուրբ Հոգին «որոշել է», որ Իր ներգործությունը կիրառելու, գործի է դնելու Եկեղեցու միջոցով. ահա՛, այսպիսով, կրկին գտնում ենք միաժամանակ ազատությունը և հնազանդությունը, պարգևաշնորհները և եկեղեցական իրավունքի կանոնագիրքը, Աստվածաշունչը և Եկեղեցու պաշտոնական Վարդապետությունը, և այլն: Սովորական, մշտապես և ամենուր վավերական «սա և դա» սկզբունքն է:

 

 

Այո՛, իսկապես, քրիստոնեական բոլոր Եկեղեցիներն ու եկեղեցական համայնքները ընդունում և դավանում են Չորրորդ դարի սկզբին Նիկեայում գումարված Առաջին Տիեզերական Ժողովի ժամանակ հռչակված դոգման: Այնպես, ինչպես բոլորն ընդունում են Քրիստոսի Հարության ճշմարտությունը (գոնե տեսական հարթության վրա, որովհետև գործնական հարթության վրա ռացիոնալիստական տափակացումը, «վայրի» սուբյեկտիվիզմին տեղիք տալը, իդեոլոգիական «աշխարհապաշտ» վարակը բազմաթիվ, հիմնականում բողոքական համայնքներում իրականացրել են քայքայման իրենց գործը):

 

 

Ամենասուրբ Երրորդության Խորհրդի Նիկեական դոգման ընդունվել է նաև ամենաարմատական բողոքականության կողմից, այն բողոքականության, որի հիմքերը դրվել են Ժան Կալվինի կողմից, որի համաձայն Լութերը մեղավոր էր «չափավոր» լինելու մեջ, մի տեսակ թաքուն-կաթոլիկ, որ սահմանափակվել էր Պապի տեղը գերմանացի իշխաններին դնելով: Ինչպես որ, իրականում, արեցին անգլիկանները Անգլիայի թագավորի հետ:

Ի նկատի առ, համենայն դեպս, որ Կալվինի կողմից Ժնևի իր «թեոկրատիկ հանրապետություն»ում (խոմեյնիական Իրանի այդ նախատիպարը, որին կարող է թերևս նմանվել միայն Սավոնարոլայի Ֆլորենցիան) հերետիկոսության մեղադրանքով մահվան դատապարտվածներից ամենաճանաչվածը եղել է Միգել Սերվետոն, որին կալվինական բողոքականները մահվան դատապարտեցին հենց «հակաերրորդութենական» հերետիկոսության մեղադրանքով:

Հոգեշահ խարույկ չէր դա, անշուշտ, ինչպես նաև ակնհայտ կերպով հակասական էր. «Աստվածաշնչի ազատ մեկնաբանության» և պապական հեղինակության մերժման նշանաբանով՝ բողոքականության կողմից իսկույն անցում կատարվեց ամենակարծր ու ամենաարմատական գրաքննությանը, որտեղ միակ տարբերությունն այն էր, որ Եպիսկոպոսների տեղը գրավել էին պրոֆեսորները, որոնց պաշտպանում էին «քաղաքացիական» դատարանները, որոնք անհամեմատելիորեն ավելի անգութ ու անողոք էին, քան կաթոլիկ եկեղեցական դատարաններից որևէ մեկը: Հարկավոր է ասել, համենայն դեպս, որ – իրենց հետագա խղճահարությունները և անհետևողականության պատճառով զգացած ամոթը մի քիչ մեղմելու նպատակով – Քսաներորդ դարասկզբին կալվինիստներն իրենք քավիչ մի արձան կանգնեցրեցին ժնևյան այն վայրում, ուր մի քանի դար առաջ կազմակերպել էին Միգելի խարույկն ու մահապատիժը:

Եվ սակայն, այդ մահապատիժը ևս, որ ամեն գնով ցանկալի էր Կալվինի համար, – ով այս կետում համաձայն գտնվեց կաթոլիկ Ինքվիզիցիայի հետ, որն իր հերթին նույնպես հետապնդում էր Սերվետոյին, իսպանացի այդ եզակի բժշկին, ով, իմիջիայլոց, արյան շրջանառության բացահայտողն է, – ցույց է տալիս, որ Հռոմի դեմ հյուսիսային Եվրոպայի մեծ ապստամբության ներկայացուցիչները կարող էին վիճարկել տասնհինգ դարերի ընթացքում բանաձևված հավատքի բոլոր կետերը, բոլորը, բացառությամբ այն Խորհրդի, որը քրիստոնեական Աստվածը հայտնել է «Իր իսկ Էության» վերաբերյալ:

 

 

Հարցերդ լրիվ արդարացի են ու հիմնավորված: Ցավոք սրտի: Իսկապես, դրանցով մի մտահոգիչ իրականություն է հաստատվում. հաճախ, երբ ասում ենք, թե հավատում ենք, լրիվ ու լավ չենք հասկանում, թե խոսքն ինչի՛ մասին է: Կամ էլ, առնվազն, հավատքից հասկանում կամ ընդունում ենք միայն կտորներ, մեր տեսադաշտից կորցնելով ամբողջությունը: Այս ձևով, ապրում ենք որպես շնչահեղձ եղող քրիստոնյաներ, մարդիկ, որ շնչում են միայն մեկ թոքով:

Բայց այս խնդրին պետք է լուծում տան ուրիշները, ո՛չ մենք. հովիվներ, աստվածաբաններ, կրոնի ուսուցիչներ, հոգևոր հայրեր, խոստովանահայրեր: Եկեղեցին «ընդհանրական» է, նաև որովհետև իր ներսում բազմաթիվ են կոչումները, պարգևաշնորհները, իրավասությունները, պարտականությունները: Քեզ խոստովանեմ, որ յուրահատուկ սեր ունեմ Հիսուսի այն մեծապես մխիթարիչ խոսքի հանդեպ, որը, ցավոք սրտի, հաճախ մոռացության է մատնվում. «Իմ Հոր տանը բազմաթիվ օթևաններ կան»: Քրիստոնյաների միջև քանի՜ վիճաբանություններ տեղի չէին ունենա, եթե այս խոսքը լրջությամբ մտաբերվեր, այնպես՝ ինչպես որ արժանի է:

Մենք, համենայն դեպս, ջանանք մնալ այն սահմաններից ներս, որոնք գծել ենք մեր այս զրույցների համար. մենք սովորական կաթոլիկներ ենք, որոնք, առանց հավակնությունների, հարցադրումներ են կատարում իրենց հավատքի պատճառների շուրջ: Եվ սակայն, ինձ թվում է, որ մեր Աստծո հենց այս երրորդութենական էությունը այդ «պատճառների» շարքին գլխավորներից մեկն է:

 

 

Ինչո՞ւ ո՛չ: Մտքի որևէ «համակարգ» – մի «Weltanschauung», կասեին նրանք, որ ուսանել են, այսինքն՝ «աշխարհի տեսություն», աշխարհայացք – հիմնավոր լինելու այնքան ավելի հնարավորություններ ունի, որքան ավելի հետևողական է և ներդաշնակ. որքան ավելի է նրա մասերից յուրաքանչյուրը ենթադրում մյուս մասերի ներկայությունը և ենթադրվում է նրանց կողմից: Որքան ավելի է, հետևաբար, այդ «համակարգում» «tout se tient», ամեն ինչ կանգուն է մնում:

Հենց սա է, որ տեղի է ունենում «քրիստոնեական համակարգում»: Սա մի արտահայտություն է, բնականաբար, որ գործածում ենք պարզապես հասկացվելու համար. հարկավոր չէ շարունակ կրկնել, որ, այստեղ, խոսքը չի վերաբերվում սոսկ ինտելեկտուալ, տեսական համակարգի, մի իդեոլոգիայի, այլ ավելի շուտ՝ կյանքի մի համալիրի, գոյությունների մի համահյուսման, մի մտքի, որը միաժամանակ կոնկրետ փորձառություն է:

Փորձենք, համենայն դեպս, բացատրվել. քրիստոնեական Աստծո էության վերաբերյալ հիմնական հայտնությունները երկուսն են:

Առաջինը հենց սա է, Երրորդության խորհուրդը. երկրորդը այն մյուս խորհուրդն է, – որը նույնպես գլխապտույտ է պատճառում, երբ լրջորեն մտածում ենք դրա մասին, – որի համաձայն այդ Աստվածը «Սեր է»:

Եվ այսպես, անհրաժեշտ համապատասխանություն կա այս երկու հայտնությունների միջև. եթե Աստված Սեր է, չէր կարող միայնակ լինել. և, միաժամանակ, եթե Աստված միայնակ չէ, չէր կարող Սեր չլինել:

 

 

Անշուշտ այդպես է: Բայց Աստված հավիտենական է, մինչդեռ մարդկությունն անկասկած ունեցել է մի սկիզբ և նույնքան անկասկած ունենալու է մի վերջ: Մեզնից առաջ և հետո (և որևիցէ ա՛յլ հնարավոր արարչագործությունից առաջ և հետո, տիեզերքի որևիցէ անկյունում. արարածը և հավիտենությունը երկու անհամատեղելի հասկացողություններ են) Աստված ի՞նչ էր անում և ի՞նչ է անելու: Սիրում էր և սիրելու է միայն Ինքն Իրե՞ն: Գերագույն աստիճանի անհատապաշտությունը (սոլիպսիզմը) կամ ինքնասիրահարվածությունը (նարցիսիզմը) հավիտենության և անսահմանության աստիճանի՞ հասցված: