10.1. Հակասությունների լուծման առաջարկներ.

Ուսումնասիրողների կողմից ընծայված բազմաթիվ պատասխաններ կան, որ լուծում են այս տարբերություններից շատերը, և հատկապես՝ ցույց են տալիս, որ հենց դրանց ներկայությունը հարկավոր է նկատել որպես դեպքերի պատմականությանը նպաստող արգումենտ, որ հակառակվում է Ավետարանիչների կողմից հորինված լինելու վարկածին։

Ամբողջական հատորներ են հրատարակվել այս տարբերությունների ուսումնասիրության վերաբերյալ, դրանցից մեջբերում ենք միայն մեկը որպես օրինակ, որ լուծում է այն առեղծվածը, թե ովքե՛ր են եղել գերեզմանը գտնող կանայք։ Մինչ Մարկոսը, Մատթեոսն ու Ղուկասը խոսում են երկու կամ երեք կանանց մասին (անունների վերաբերյալ միշտ չհամաձայնվելով հանդերձ), Հովհաննեսը հիշատակում է միայն մեկին՝ Մարիամ Մագդաղենացուն (Հվհ 20, 1)։

Ամերիկացի աստվածաբան Մ.Ռ. Լայքոնան խնդիրը լուծել է բացատրելով, որ ամենայն հավանականությամբ՝ Հովհաննեսի ընտրությունը «գրական որոշում է, որ գործածվել է նաև Պլուտարքոսի կողմից, այն է՝ ընթերցողի ուշադրությունը կենտրոնացնել դերակատարներից մեկի, հեղինակի գնահատմամբ՝ գլխավորի վրա։ Կարծում եմ, որ Հարության պատմության իր ներկայացման մեջ Հովհաննեսն ընդգծում է Մարիամ Մագդաղենացու կերպարը՝ համենայն դեպս տեղյակ լինելով մյուս կանանց ներկայությանը»^[1]։

Իրոք, շարունակում է բացատրել ուսումնասիրողը, բավական է շարունակել ընթերցանությունը և անցնել հաջորդ տողին (Հվհ 20, 2), կարդալու համար, որ Մարիամը վազում է Առաքյալների մոտ և նրանց ասում է. «Տիրոջը վերցրել են գերեզմանից և չգիտենք, թե ո՛ւր են Նրան դրել»։ Ո՞ւմ ի նկատի ունի նա, երբ խոսում է հոգնակի թվով։ Մեծ հավանականությամբ, չասելու համար՝ ակնհայտորեն, ի նկատի ունի մյուս կանանց, որոնք իր հետ ներկա էին այնտեղ, բայց որոնց Հովհաննեսը չի հիշատակում, իսկ մյուս Ավետարանիչները հիշատակում են։

Տարիներ առաջ առաջարկվել էր նաև մի արմատական լուծման առաջարկ, որը սակայն երկուսի էր բաժանել ակադեմիական համայնքը։ Մադրիդի անվանի մեկնողական դպրոցի կողմից շեշտը դրվեց Ավետարանների հիմքում գտնվող սեմական (արամայական) ենթահողի վրա, այսինքն՝ այն լեզվի, որով խոսում էին Հիսուսն ու Առաքյալները։ Հակասությունները, այս բացատրության համաձայն, ընդամենը թարգմանական սխալներ են, որոնք անհետանում են, եթե վերադարձվում են իրենց արամայերեն բնագրին։ Սա վավերական է նաև մի քանի անհասկանալի նախադասությունների դեպքում, որ գտնվում են Ավետարանների հունարեն ձեռագրերում։

Իսպանացի ուսումնասիրողները, հունարեն թարգմանության սխալները սրբագրելով, օրինակի համար լուծել են առաջին հայացքից անհասկանալի հրամանները, երբ Հիսուսը լռություն է պարտադրում Իր աստվածային իրականության վերաբերյալ (հմմտ. Մրկ 5, 40; 8, 30)։ Ինչո՞ւ պետք է լռություն պարտադրեր։ Հակասական է թվում։ Կամ երբ խոսվում է կանանց սարսափի մասին, երբ գերեզմանը դատարկ են գտնում և դուրս գալով փախչում են հեռու, ինչպես ներկայացնում է Մարկոս Ավետարանիչը։ Ինչի՞ց են փախչում կամ ինչի՞ց էին այդքան վախեցել։

Այստեղ անհնարին է մանրամասն մեջբերել նրանց կողմից ներկայացված բոլոր արգումենտներն ու լուծումները, որոնք շատ հաճախ անսպասելի լույս են սփռում հարցերի վրա։ Նշում ենք միայն հրատարակությունները, որպեսզի ցանկացողները կարողանան ուղղակի կերպով ընթերցել դրանք. Ժան Քառմինյաքի La nascita dei Vangeli sinottici (Համատես Ավետարանների ծնունդը) հատորը (San Paolo 2009), և Խոսե Միգել Գառսիայի La vita di Gesù nel testo aramaico dei Vangeli (Հիսուսի կյանքը Ավետարանների արամայերեն տեքստում) աշխատությունը (Rizzoli 2005)։

Հրեա աստվածաբան ու պատմաբան Փինխաս Լապիդը, օրինակ, այս դրույթը կիրառելով՝ փայլուն լուծում է տվել Հիսուսի այն այլաբանության առեղծվածին, ուր խոսվում է ուղտի մասին, որ անցնում է ասեղի անցքի միջով (Մտթ 19, 24)։ Առաջին իսկ հայացքից խիստ չափազանցված խոսք է (հիպերբոլա). ի՞նչ կապ ունի ուղտը ասեղի անցքի հետ։ Լապիդը բացահայտեց, որ սեմական բնօրինակը խոսում է պարանի մասին (ձկնորսների կողմից գործածվող մի տեսակ հաստ պարան) և ո՛չ թե ուղտի, բայց «եբրայական բնագրում սխալ գործածված մի բաղաձայնի պատճառով՝ առակի պարանը դարձել է ուղտ»^[2]։

«Այս անհասկացողություններին ու անհամապատասխանություններին բացատրություն գտնելու համար հարկավոր է դիմել ավետարանական ավանդության արմայական ենթահողին»^[3], բացատրում է Խոսե Միգել Գառսիան։

Այս դրույթը, սակայն, ուժգին ընդդիմություն գտավ ակադեմիական համայնքում և այսօրվա հակումները այն գնահատում են որպես չճշտված կամ ընդդիմության արժանացած վարկած։ Դժվարին է, սակայն, գնահատել անկեղծությունը այդ ընդդիմությունների, որոնք զարմանալի կերպով դաժան արտահայտությունների դիմեցին սույն գիտական ալտերնատիվ ու լիովին արժանապատիվ վարկածի նկատմամբ։ Շատերի կասկածն այն է, որ ընդդիմադիրներից շատերի վախն այն է, – ընդդիմադիրներ, որոնք իրականում մասնագետներ չեն սեմական լեզուների ոլորտում, – որ այս դրույթի ընդունելությունը կարող է հանգեցնել մի անխուսափելի հետևանքի. ստիպված կլինեն վերանայել Ավետարանների թվագրումը, որն այսօր սովորաբար մատնանշվում է Ք.հ. 60-90 թվականների միջև, մինչդեռ կարող է շա՜տ ավելի մոտ լինել պատմական իրադարձություններին, որ նկարագրում է։

Սեմական ենթահողն, արդարև, Ավետարանների բնագրերը կտեղադրեր նկարագրված դեպքերին անմիջապես հաջորդող տարիներում, Ավետարանիչներին դարձնելով իրադարձությունների գլխավոր դերակատարներին և ականատես վկաներին ժամանակակիցներ։ Սթեֆանո Ալբեռտոյի (1959-) համաձայն, ով Աստվածաբանության դոցենտ է Միլանի Սուրբ Սրտի Կաթոլիկ Համալսարանում, հենց սա՛ է ակադեմիական աշխարհի մի մասի կողմից այս վարկածի նկատմամբ բուռն ու նախապաշարումներով լի «ընդդիմության» իրական պատճառը։

Խոսե Միգել Գառսիայի համաձայն, սեմական ենթահողի մասին ժամանակակից հրատարակությունների սակավությունը՝ անցյալի համեմատ, «մասամբ հետևանքն է հումանիտար և լեզվաբանական ուսումների որակազրկման, բայց նաև՝ իդեոլոգիական պատճառների։ Ավետարանների և Նոր Կտակարանի ա՛յլ գրքերի համար սեմական ենթահողի ընդունումը կասկածի տակ է դնում գոյություն ունեցող որոշ սխեմաներ՝ քրիստոնեական սկզբնական ավանդության հեղաշրջման ու զարգացման վերաբերյալ։ Անկասկած, այս տվյալի մատնումը մոռացության՝ նպաստում է մեկնողական որոշ սխեմաների ու քլիշեների պահպանմանը, բայց հատկապես՝ խանգարում է սրբազան գրությունների կենդանի ըմբռնմանը։ Որովհետև սխալ թարգմանությունները նրանց մեջ մտցրել են ո՛չ միայն մութ կետեր ու տարօրինակություններ, այլ՝ երբեմն թաքցրել են իրական կյանքի կամ աստվածաբանության նշանակալի ու գեղեցկագույն որոշ տվյալներ, որոնք թաղված են մնացել սխալ թարգմանությունների ավերակների տակ»^[4]։

Բազմաթիվ մասնագետներ, մինչդեռ, հարել են Ավետարանների սեմական ենթահողի դրույթին։ Օրինակ. Յելի Համալսարանի Սեմական Լեզուների դոցենտ Չառլզ Քաթլեռ Թոռռեյը^[5], Նատթինգհամի Համալսարանի Նոր Կտակարանի վաստակավոր դասախոս Մոռիս Քեյզիյը^[6], Փարիզի Սորբոնի Համալսարանի փիլիսոփա Քլոդ Թղեմոնթանը, Սթրասբուրգի Համալսարանի Աստվածաբանական Ֆակուլտետի աստվածաշնչագետ Ժան Հեռինգը^[7], «Աստվածաշնչային Գրականության Հանդես» («Journal of Biblical Literature») պարբերականում լույս տեսած «Հովհաննեսը գրել է արամայերեն» («John Wrote in Aramaic») հոդվածի հեղինակ Ժ. դը Զվաանը, Երուսաղեմի Հրեական Համալսարանի սկզբնական Քրիստոնեության պատմաբան Դեյվիդ Ֆլյուսսեռը, և այլոք։

Իտալիայում սեմական ենթահողի դրույթը պաշտպանվել է բազմաթիվ մասնագետների կողմից, որոնցից կարող ենք մեջբերել, սոսկ մի վաստակավոր անուն հիշելու համար, Փաոլո Սակքիին (1930-), ով Աստվածաշնչյան Լեզվաբանության դասախոս է եղել Թորինոյի Համալսարանում և համաշխարհային հեղինակություն է հրեական ուսումների ոլորտում, որի համաձայն «այն, որ հունարեն տեքստը դա թարգմանություն է եբրայական բնագրից, պարզապես ակնհայտ է։ Բավական է հունարեն և եբրայեցերեն իմանալ՝ դա նկատելու համար»^[8]։ Կատարվել են նաև բազմաթիվ ուսումնասիրություններ հրեա մասնագետների կողմից, ինչպես աստվածաշնչագետ Զուի Փեռեզ Չայեսը (1876-1927)^[9] և արդեն մի քանի անգամ մեջբերված Փինխաս Լապիդը^[10]։

Ուրիշ բազմաթիվ ուսումնասիրողներ, մինչդեռ, պնդում են, թե նախաավետարանական աղբյուրներն են (և ո՛չ թե Ավետարաններն ուղղակի կերպով), որ գրվել են արամայերեն լեզվով, և ապա հունարենի են թարգմանվել (հաճախ սխալներով) Ավետարանիչների կողմից^[11]։ Ժամանակակից գլխավոր աստվածաշնչագետներից մեկը հանդիսացող Ջ.Փ. Մեյեռը ընդունել է արամայական ենթահողի գոյությունը, որն ընդարձակ կերպով «հայելացած է չորս Ավետարաններում», քանի որ գործածված ասույթներից շատերը «լիովին օտար են և՛ եբրայեցերեն, և՛ հունարեն լեզուներին»^[12]։