5.2. Աստվածաբանական մեկնաբանությունների բացակայություն.

Եվս մի արժեքավոր նկատառում, որ հաճախակի է ընդգծվում հայտնի աստվածաշնչագետների և վաղ շրջանի Քրիստոնեության պատմագետների կողմից, վերաբերվում է զատկական պատմությունների մեջ որևէ տեսակի աստվածաբանական գեղահարդարումների կամ գունավորման բացակայությանը։

Հիսուսի ձերբակալությանը, դատավարությանը և խաչելությանը նախորդող պատմություններում ներկա են զանազան հինկտակարանյան հղումներ, մեջբերումներ և աստվածաբանական ակնարկներ։ Եվ սակայն, ակադեմիական համայնքը ոչ մի կասկած չունի այդ դեպքերի վստահաբար պատմական լինելու վերաբերյալ, քանի որ ի զորու է բաժանելու և զատորոշելու դեպքերը հեղինակների աստվածաբանական բացատրություններից։

Առավել ևս, դա է՛լ ավելի ճշմարիտ է զատկական պատմությունների դեպքում, ուր (զարմանալի կերպով) անհետանում են աստվածահայտնությունների ու աստվածաբանական գեղազարդումների բոլոր հետքերը, տեղը թողնելով միմիայն դեպքերի ժամանակագրական հում ու անտաշ հերթականությանը։

«Զատկական պատմություններում նկատում ենք Հին Կտակարանի տարօրինակ բացակայությունը։ Ի՞նչ պատահեց բոլոր այն հինկտակարանյան ակնարկների հետ», հարցնում են Նիքոլաս Թոմաս Ռայթն ու Քրեյգ Ալլան Էվանսը։ «Յուրահատուկ հատվածների ոչ մի հիշատակում, և Հին Կտակարանի ոչ մի, նույնիսկ նվազագույն արձագանք»^[1]։

Ամենահավանական բացատրությունը երկու ուսումնասիրողների համար այն է, որ այս պատմությունները, ևս մեկ անգամ, «իրենց մեջ հայելացնում են ամենասկզբնական ականատես վկայությունը և զարգացել են մի ժամանակահատվածում, երբ դեռևս հարց չէր դրված, թե իրադարձությունների այդ անսովոր շղթան իրականացնում էր թե չէր իրականացնում Հին Կտակարանի գրություններից որևէ մեկը։ Թերևս չափազանց անհամբեր էին՝ պատմելու իրենց ընկերներին, հարևաններին ու ազգականներին, արտակարգ բաները, որ տեսել ու լսել էին։ Համարում ենք, հետևաբար, որ տվյալ հատվածներում հինկտակարանյան մեջբերումների բացակայությունը մի տեսակ փաստող արգումենտ է, որ մատնանշում է, որ սույն պատմությունները պետք է կապակցության մեջ դրվեն ամենասկզբնական բանավոր ավանդության հետ»^[2]։

Ջատագովական դիմագծերն առատ են հին դարերի գրականության առասպելական պատմությունների մեջ, մինչդեռ Ավետարաններում Հիսուսի Հարությունը անգամ նկարագրված չէ, չկա ոչ մի անմիջական վկա, աստվածաբանական ոչ մի մտորում մեղքի ու մահվան դեմ Հիսուսի տոնած հաղթանակի շուրջ, քրիստոսաբանական տիտղոսների կամ հինկտակարանյան իրականացած մարգարեությունների որևէ գործածություն, Հարուցյալ Տիրոջ փառահեղ տեսքի ու կարողությունների ոչ մի նկարագրություն։

Աստվածաբանական մեկնաբանության միակ ակնարկն այն է, երբ չորս Ավետարանիչներից երկուսը (Մատթեոսն ու Ղուկասը) հիշատակում են հրեշտակային մի կերպար (կամ երկու, ըստ Ղուկասի), որը գերեզման գնացած կանանց հաղորդում է կատարվածի մասին (մինչ Մարկոսը հիշատակում է ներկայությունը մի ''երիտասարդի'', հմմտ. Մրկ 16, 5-7, Հովհաննեսը ոչ մի պատգամաբեր չի հիշատակում, հմմտ. Հվհ 20, 1-10)։ Ուսումնասիրողներից ոմանք սա համարում են գրական հնարք՝ գրության ընթերցողին տալու համար մի նվազագույն բացատրություն դատարկ գերեզմանի համար։ Բայց ընդհանուր առմամբ, պատմությունն ամբողջովին անպաճույճ է, այստեղ ևս հեռացնելով որևէ կասկած՝ հետագայում ստեղծված առասպելի հնարավորության վերաբերյալ։

Քռեյգ Ալլան Էվանսն ու Նիքոլաս Թոմաս Ռայթը նկատել են տալիս նաև քրիստոնեական ապագա հույսի բացակայությունը։ «Գրեթե Նոր Կտակարանի ուրիշ որևէ կետում», ինչպես Առաջին դարի երրորդ և չորրորդ քառորդներում շարադրված գրություններում, «այնտեղ, ուր գտնվում են մարդիկ, որ խոսում են Հիսուսի հարության մասին, այնտեղ գտնվում է նաև խոսակցություն ապագա հարության և վախճանաբանական հույսի մասին, որ մի օր բոլորը հարություն են առնելու Հիսուսի նման։ Ավետարանները, սակայն, նմանատիպ ոչինչ չեն ասում, ինչպես ասենք. ''Հիսուսը հարություն է առել, ուստի կյանք կա մահից հետո''. և կամ. ''Հիսուսը հարություն է առել, ուստի մենք Երկնքի Արքայություն ենք գնալու, երբ մեռնենք''. կամ տակավին. ''Հիսուսը հարություն է առել, ուստի մենք էլ վերջում հարություն ենք առնելու''։ Ո՛չ, որքանով որ դատաքննության է ենթարկվում Մատթեոսի, Մարկոսի, Ղուկասի և Հովհաննեսի կողմից տրված մեկնաբանությունը, դեպքը ա՛յլ նշանակություն չունի, քան միայն այն, որ իսկապես կատարված իրադարձություն է»^[3]։

Բավական է ավետարանական այս ասեպտիկ պատմությունները համեմատել այն ակնհայտորեն առասպելական պատմությունների հետ, որ գտնվում են Երկրորդ դարում շարադրված պարականոն ավետարաններում։ Օրինակ, ամենախոհեմ ուսումնասիրողների կողմից Երկրորդ դարի առաջին կեսին թվագրված^[4] Պետրոսի Ավետարանում կարդում ենք.

«Զինվորները տեսան, թե ինչպես երկինքները բացվեցին և մեծապայծառ լույսով զգեստավորված երկու անձինք իջան և մոտեցան գերեզմանին։ Քարը, որով փակված էր գերեզմանի մուտքը, ինքն իրեն գլորվելով՝ մի կողմ քաշվեց, և գերեզմանի մուտքը բացվեց, և երկու երիտասարդներն էլ ներս մտան։ Հազիվ այս բաները տեսան, զինվորներն արթնացրեցին հարյուրապետին ու ավագներին, քանի որ նրանք էլ էին այնտեղ գտնվում ու պահակություն էին անում։ Եվ մինչ բացատրում էին նրանց իրենց տեսածը, կրկին տեսան, թե ինչպես երեք անձինք դուրս էին գալիս գերեզմանից, և երկուսն իրենց ձեռքերի մեջ կրում էին երրորդին, և մի խաչ գալիս էր նրանց ետևից։ Եվ առաջին երկուսի գլուխները հպվում էին երկնքին, մինչ գլուխը մյուսի, որին կրում էին իրենց ձեռքերի մեջ, անցնում էր երկինքներից այն կողմ» (Ավետարան ըստ Պետրոսի, 35-40)։

Եկեղեցին, սակայն, սկզբից ևեթ մերժել է այս առասպելական գրությունները և հրաժարվել է ներառել դրանք Սուրբ Գրքերի կանոնի մեջ, որն ինքն իսկ հաստատել է ըստ պատմականության սկզբունքի։ Նաև փաստը, որ Քրիստոնեական Եկեղեցու համար գոյություն ունեն կանոնական և ոչ-կանոնական (պարականոն) Ավետարաններ, ընդգծում է իրականությունը, որ Քրիստոնեության համար ամբողջովին խորթ հասկացողություն է առասպելներ հնարելը և դրանց հիմքի վրա կեղծ կրոնականություն ստեղծելը։ Եթե Առաքյալների և ապա նաև Եկեղեցու նպատակը մասսաներին գոհացնելը լիներ, Նոր Կտակարանի կանոնից դուրս չէին թողնի այդ առասպելական գրությունները, որոնք բոլոր ժամանակներում շատ սիրված են եղել ժողովրդի կողմից, որովհետև հագուրդ են տվել երևակայության ծարավին։ Բայց ո՛չ, Նոր Կտակարանի կանոնը հաստատելիս՝ Եկեղեցին նախընտրել է հավատարիմ մնալ պատմական ստուգության սկզբունքին։ Սա նույնպես հետագա գեղահարդարումներից զուրկ և անաղարտ մնալու հստակ օրինակ է։